COMMENTAAR
De computermens lost
zijn problemen
op in de laboratoria
ATOOMTIJDPERK BEGON
KWART-EEUW GELEDEN
DE BARD EN ZIJN HEU
Rechten maar ook plichten
McNamara en Vietnam
Opmerkelijke verbintenis
DE BARRE STELLINGEN VAN EEN RECHTLIJNIG DENKER:
Maak de
sem van
het geluk
zo groot
mogelijk"
Ook steeds meer „atomen voor de vrede"
DR. CORN. VERHOEVEN.
EEG-reg<
voor de
binnenva
21
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 2 DECEMBER 1967
27
25
k,im®ngiw....peiüngen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peiungen peilen
[Èn ppii pe.l.mcen, ik. peilingen peilingen peilingen peiliigen peilingen peilingen peilingen peilingen peilngen peilingen peiungen 1w pingen peilingen pe li
pfii iw™!inglr., ,k,pj!.lj.ng^.1 peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilinge^n peilingeni peilngen peilingen peiungen
peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peillingen peilingen peilingen peilingen peilingtn peil
i—Iet heengaan van Robert McNamara als minister van defensie van de
V.S. heeft de pennen van politieke commentatoren over de hele
wereld danig in beweging gebracht. De meningen zijn sterk verdeeld
maar één woord duikt voortdurend op: verontrustend. Het is bekend
dat McNamara de laatste tijd voortdurend in conflict lag met de generaals
van het Pentagon maar ook met president Johnson en degenen in de
omgeving van het Witte Huis die spelen met de gedachte aan een „har
dere aanpak" in Vietnam. En dat zijn dan niet eens de uitgesproken „ha
viken". Uit de berichten van de laatste maanden is de indruk blijven
hangen dat McNamara in deze discussie (waarin overigens ook de anti-
raket-kwestie, waarvan McNamara weinig heil verwacht, heeft gespeeld)
de groep vertegenwoordigd die het kalmst en het meest nuchter tegen
het inderdaad klemmende Vietnamese probleem aankeek. Dat kan een
valse indruk zijn. Opmerkelijk is echter dat daags na het uitlekken van
rr
Zekerheden
Citaten
KUNSTMAAN
GENEESKUNDE
Hoera
Staatssecre J
pleit voor
kleine bcdr
p er komt weer flink wat beweging aan het loonfront. Na de textiel
hebben nu ook de bouwvakbonden hun eisen op tafel gelegd. Zij
willen een flinke loonsverhoging, korter werken en langer vakantie.
Ook de leraren wensen meer salaris. Op 1 augustus van het volgend
jaar wordt de mammoetwet van kracht. Dat betekent een taakverzwa
ring, zeggen de leraren, en dus.
In de financieel-economische situatie, waarin Nederland zich bevindt,
worden loononderhandelingen een moeilijke zaak. De ruimte voor loon
onderhandelingen is nu eenmaal beperkt. Daar komt bij, dat een hele
boel mensen zich blijkbaar niet realiseren, dat een loonsverhoging
eferst verdiend moet worden: door te werken, door hard te werken.
De komende loonsverhogingen kunnen een bevredigend resultaat
opleveren, als z,e worden voorafgegaan door een nadere bezinning op
de noodzaak van produktiviteitsverhoging. Wie zijn rechten wil doen
gelden moet ook zijn plichten kennen. Dat geldt niet alleen voor de
bouwvakker maar ook voor de leraar. Wat ons betreft hadden bijvoor
beeld de lerarenorganisaties de activiteit, die zij nu voor de salarissen
ontwikkelen, ook bij de voorbereiding van de onderwijsvernieuwing
aan de dag mogen leggen.
zijn heengaan een man als Eisenhower zelfs in de dagen van zijn
aanvoerderschap over de winnende geallieerde legers bepaald géén havik
en als president zelfs 'n vroege zangvogel in de „lente" der Amerikaans-
Russische verhoudingen, pleit voor een hardere koers, zelfs tot een
„achtervolging van de vijand tot over de Chinese grenzen".
McNamara was een minister die in elk geval de generaals in de hand
had, die bijvoorbeeld voorkomen heeft dat er in Vietnam in plaats van
een man als Westmoreland een tweede McArfhur de lakens zou gaan
uitdelen. Wanneer de kwestie-Vietnam eenmaal in historisch perspec
tief kan worden gezien zal waarschijnlijk blijken dat McNamara een
gematigd minister van defentie geweest. Hij was dat zo is thans al
duidelijk aan te tonen in de Cubaanse crisis, (dus mede dank zij hem)
het keerpunt in de Amerikaans-Russische betrekkingen. Of de vrees ge
grond is dat McNamara's heengaan zal leiden tot een .opvoering van de
oorlog in Vietnam moet nog blijken. Maar alleen al het feit dat die
vrees allerwegen is gewekt geeft aan zijn ontslagaanvrage iets veront
rustends.
P\e Telegraaf en het N.D.U.-concern, waarin dagbladen ziften als de
N.R.C., het Algemeen Handelsblad en het Algemeen Dagblad gaan
samenwerken. Dit besluit heeft opzien gebaard. De N.D.U.-bladen
hebben bepaald een andere journalistieke standing dan De Telegraaf.
Maar ja, stand ophouden kost geld; financiële overwegingen leiden
sinds jaar en dag tot opmerkelijke verbintenissen.
Deze dagbladenconcentratie is primair gericht op samenwerking op
economisch en technisch terrein. Samenwerking op redactioneel gebied is
uitdrukkelijk uitgesloten. Voor hoelang? Ook een redactioneel samen
gaan kan economisch gemotiveerd worden. Het is echter niet te hopen,
dat dit gaat gebeuren. De nieuwe combinatie omvat bijna eenderde deel
van de totale dagbladenmarkt. Wanneer daarvoor één redactionele stand
puntbepaling zou gaan gelden zou in verontrustende mate afbreuk wor
den gedaan aan de mogelijkheid tot onafhankelijke opinievorming.
Een goede opinievorming wordt bevorderd door een zo groot mogelijke
verscheidenheid in de voorlichting. Dagbladconcentraties doen afbreuk
aan die verscheidenheid, tenminste als nog van werkelijke voorlichting
kan worden gesproken. De kostenstijging op dit vlak is namelijk dus
danig, dat heel wat dagbladen grote moeite hebben (men denke ook
aan de inkomstenverlaging als gevolg van reclame-t.v.) om hun voor
lichtende taak waar te maken. Daarom kunnen dagbladconcentraties
ook leiden tot behoud van een goede, gedifferentieerde voorlichting.
De samenwerking tussen De Telegraaf en de N.D.U. zal ongetwijfeld
tegenacties oproepen. Er gaan trouwens al lang geruchten over onder
handelingen tussen bladen als de Volkskrant, het Vrije Volk en Het Parool.
Die tegenacties kunnen zich echter niet beperken tot de zgn. landelijke
bladen. Wanneer Nederland buiten de Randstad een eigen gezicht en
een eigen stem wil behouden zullen de regionale dagbladen, waar
mogelijk, nauwer moeten samenwerken.
De alfacultuur behoort tot het verleden. Ze heeft afgedaan
en is museum-materiaal geworden. De alfacultuur zijn wij.
U, ik, wij allemaal. Onze waarden en normen en ook onze
geestelijke en politieke bewegingen zijn nog gevormd in
een vorig tijdvak en de problemen die zij stellen zijn voor
een groot deel achterhaald. Wij zijn gekomen aan het einde
van het begin van de menselijke beschaving
De vragen van leven en dood, van lijden en geluk en ten dele van
goed en kwaad zullen uiteindelijk worden opgelost in de laboratoria en
niet door de haarkloverijen van filosofen die ten onrechte weigeren
computers en biotechniek als alleenzaligmakend te beschouwen. En mocht
u nog aan dit alles twijfelen: dr. C. W. Rietdijk heeft hef zelf gezegd.
Dr. C. W. Rietdijk heeft trouwens
al eerder wat gezegd. Zijn eerste boek
lokte nogal wat reacties uit. Een al
te ijverige politicus wilde de auteur
zelfs laten opsluiten omdat hij de
grondslagen van de maatschappij zou
ondermijnen. Dat was zonder meer
overdreven. Dr. Rietdijk namelijk
ondermijnt niets. Hij denkt even
rechtlijnig als een elektronisch brein
en het zou hem waarschijnlijk niets
kunnen schelen als hij daar morgen
ook in veranderd werd Hij zou zich
dan, integendeel, als een vis in het
water moeten voelen.
Zijn tweede en jongste boek is
moeilijk samen te vatten. Men kan
mét de uitgever beweren dat hij in
een aantal stellingen een basis wil
leggen voor een visie op mens en
wereld, die past in een „brave new
world" en dat hij van de komende
technisch-rationele omwenteling de
oplossing verwacht van grote men
selijke problemen, zoals die van de
seksualiteit, de eenzaamheid en dt
angst. Dat hij zich keert tegen dege
nen die de rede wantrouwen en dat
hij een meedogenloze analyse geeft
van de gangbare opvattingen in de
litteratuur Dat is zo ongeveer wel
een samenvatting, maar men doet er
de schrijver ernstig mee tekort.
De eenennegentig stellingen van dr.
Rietdijk akelig en merkwaardig
knap moet men lezen en woorde
lijk ondergaan. Men hoort dan on
miskenbaar het geluid van een com
puter. Fascinerend, kil, onpersoonlijk.
Alles ten dienste van de mens. Maar
hoe?
lectuele, erotische en andere aard op
welhaast industriële schaal ter be
schikking staan.
Optimaliseer het geluk van le
vende wezens. Dat wil zeggen: maak
de som van dit geluk zo groot moge
lijk. In alle gevallen waarin niet valt
te bepalen hoe dit doel kan worden
bereikt, vervalt de zin van de ethiek.
O Elke opvatting van „waarheid"
in een andere dan de wetenschappe
lijke betekenis is een zinloos begrip
en wordt slechts gehanteerd om wil
lekeurige vooroordelen een schijn van
gewicht te verlenen.
3 Het valt niet te verwonderen dat
de stelling dat de mens en de onder
linge menselijke relaties uiteindelijk
„in formules zijn uit te drukken", en
dat het menselijk geluk afhangt van
de bevrediging van een aantal in be
ginsel formuleerbare verlangens, op
veel weerstanden stuit. Dan komt im
mers de basis te ontvallen aan de on
zekerheid met de daarvan afgeleide
angsten enz. waarop o.m. de meest
irrationale autoriteit is gegrondvest.
Alle bedrog zou in principe ontmas-
kerbaar worden, evenals alle vormen
van mysterie en geestelijke troebel-
watervisserij.
Enkele citaten:
„De ontwikkelingen in de gene
tica en de moleculaire biologie in het
algemeen kondigen de belangrijkste
omwenteling aan uit de geschiede
nis. De hierdoor mogelijk wordende
verbetering van de kwaliteiten van
het menselijk geslacht is voor de op
lossing van de fundamentele levens
vraagstukken van meer betekenis dan
alle moralistische, theologische en li
teraire bespiegelingen uit het ver
leden. Met name de centrale proble
men inzake de dood, de angst, de ero
tiek en de seksuele aantrekkelijkheid
en eveneens die van de onderlinge
menselijke concurrentie, naijver en
agressie kunnen langs deze weg be
langrijk nader tot een oplossing wor
den gebracht, ten dele omdat begeer
de goederen en kwaliteiten van intel-
Geen twijfels voor dr. Rietdijk. Zijn
zekerheden (het boek is niet bespie
gelend, maar bevat louter keurig ge
nummerde stellingen!) zijn even stel
lig en onweerspreekbaar als die van
een elektronisch brein. Hij mag de
twijfel ook geen kans laten, omdat
het nieuwe, „postchristelijke" tijd
perk de twijfel heeft uitgebannen. De
wiskunde immers kent geen twijfels.
Als de. mens werkelijk vrij wil wor
den moet hij zich onderwerpen aan
de formules die de computers hem
zullen verstrekken.
Twijfels, bespiegelingen en rela
tiveringen leiden tot besluiteloosheid,
tot culturele onbeweeglijkheid. Van_
daar dat dr. Rietdijk ook niets moet
hebben van de moderne litteratuur en
bepaalde dominerende levensopvat
tingen. Te weinig realiseert men zich,
zegt hij, dat de afwezigheid van be
wogenheid de meest voorkomende
oorzaak is van conformisme. Boven
dien vindt hij de hedendaagse litte
ratuur conservatief in die zin dat
zij suggereert dat de werkelijke men
selijke problemen op het strikt per
soonlijke vlak zouden liggen en dat
de „organisatie van het geluk" on
mogelijk zou zijn.
HRis:
Vandaag is het 25 jaar geleden dat de eerste zichzelf aan de gang houden
de kernreactie werd opgewekt. Dat gebeurde op 2 december 1942 in een
eenvoudig laboratorium van de universiteit van Chicago, dat onder de tri
bune van een atletiekveld was ingericht. Ter viering van deze 25e verjaardag
is er een bijeenkomst, waaraan geleerden en staatslieden uit de gehele wereld
deelnemen.
Deze herdenking geschiedt nog geen halve kilometer van het oorspronke
lijke laboratorium, dat inmiddels is afgebroken. De betrokken plaats werd
door de Amerikaanse regering in 1964 tot nationaal monument verklaard.
Het kern-reacioiceuti uin in reilen
De eerste primitieve kernreactor werd
ontworpen door de in Italië geboren
Enrico Fermi, een Nobelprijswinnaar.
Fermi overleed twaalf jaar laterin
1954. De reactor leek op een grote bijen
korf en bestond uit lagen uranium, af
gewisseld met lagen grafiet. Bijna nie
mand anders dan Fermi en zijn mede
werkers wist af van de pogingen om de
krachten van het atoom te beheersen.
Dat dit mogelijk moest zijn was al jaren
bij de geleerden bekend. Na het geluk
ken van het experiment werd uranium,
een chemisch element dat tot dan toe
bijna nergens voor gebruikt kon wor
den en dat wetenschappelijk ook weinig
was bestudeerd, meteen het belangrijk
ste materiaal ter wereld. Bij de proef
van 2 december werd er 50 ton van ge
bruikt. Daarna werd het de grondstof
voor atoombommen en atoomkrachtcen
trales.
Na het slagen van de eerste proef
werd het eerste doel de oorlogstaak: het
ontwikkelen van de eerste atoombom.
De Amerikaanse regering had in de zo
mer van 1942 het werk gesteund toen.
bleek welke mogelijkheden de atoom
kracht haid voor militaire doelen. De
gevolgen, de eerste atoombom op Japan,
zijn algemeen bekend.
De geleerden voorzagen echter ook
de vreedzame toepassingen van kern
energie. Geleidelijk werden deze ver
wezenlijkt.
In 1946 werd de Amerikaanse commis
sie voor atoomenergie gevormd, vijf jaar
later werd de eerste bruikbare hoeveel
heid elektriciteit (100 kilowatt) opge
wekt uit atoomenergie in het proefsta
tion in Idaho.
President Eisenhower kondigde in 1953
het Amerikaanse programma „Atomen
voor de vrede" aan en stelde voor een
internationale commissie voor atoom
energie te stichten. Na voorbereidende
besprekingen werd deze commissie, de
IAEA, in 1957 in Genève opgericht. Dit
jaar werd de aandacht van de gehele
wereld op de IAEA gericht doordat tij
dens de ontwapeningsonderhandelingen
in Genève een niet-verspreidingsverdrag
voor kernwapens werd ingediend, waar
bij werd voorgesteld het toezicht op de
naleving daarvan aan deze commissie
op te dragen.
In 1959 werd het eerste koopvaardij
schip met kernenergie-aandrijving, de
Savannah, in Camden, New Jersey, te
water gelaten. In 1961 werd voor de eer
ste maal in de kosmische ruimte atoom
energie toegepast: in een kunstmaan
werd namelijk elektriciteit opgewekt
met behulp van radio-isotopen.
De atoomenergie wordt tegenwoordig
voor vele doeleinden gebruikt. De ge
neeskunde gebruikt ongeveer 30 ver
schillende radio-isotopen bij de diagnose
en behandeling van ziekten, de belang
rijkste daarvan zijn Kobalt-60 en Jo-
dium-131. De eerste isotoop is met succes
bij de kankerbestrijding toegepast, de
tweede wordt bij behandeling van schild
lui ierafwijkingen gebruikt.
Gewerkt wordt aan een door atoom
kracht gedreven batterij voor instru
menten die het hart op gang houden.
Hartpatiënten met dit instrument moe
ten hun batterij nu nog om de twee of
drie jaar laten vervangen, een grote
operatieve ingreep.
De isotopen spelen voorts een belang
rijke rol bij de landbouw door verbete
ring van de methoden van voedselpro-
duktie. Bestraling wordt ook gebruikt
om voedsel langdurig houdbaar te ma
ken.
Er zijn reeds duizenden industriële
toepassingen van isotopen. De archeo
logie gebruikt radio-isotopen voor het
bepalen van de ouderdom van diverse
vondsten.
Een andere toepassing van atoom
energie, die nog in ontwikkeling is, is
het gebruik van atoombommen voor
grote uitgravingen en dergelijke. De
mogelijkheden van toepassing van
atoomenergie zijn hiermee niet uitge
put. De geleerden zijn ervan overtuigd
dat de atoomenergie de belangrijkste
uitvinding sinds de uitvinding van de
microscoop Is,
Q Zal de bèta-mens toch spelen j
Van de spelende mens en al dat
ludieke gedoe heeft hij een grondige
afkeer. Ze zijn er mede verantwoor
delijk voor dat de werkelijke proble
men en de rationele organisatie van
het geluk niet krachtig genoeg wor
den aangepakt.
De auteur is ervan overtuigd dat
de aarde over 250 jaar een paradijs
zal zijn, wanneer althans de komende
eeuwen een gelijke mate van vooruit
gang zullen tonen als de voor
bije decennia. Twijfel aan het
kenvermogen van de wetenschap is
volgens hem maar al te vaak een
uiting van het ontbreken van goede
wil. En voorzover het dat niet is moet
men aan domheid gaan denken.
Ongenadig rekent hij af met de
laatste vertegenwoordigers van de
alfacultuur. „Onze schrijvers", zegt
hij, „hebben niets meer te zeggen. Ze
zetten stukjes in het Hollands
Maandblad en ze verschijnen in Dub
bele Reuzenpockets, waarvan de let
ters steeds groter en de bladzijden
steeds witter worden. Die worden be
sproken in de N.R.C. en staan in de
boekenkast van mensen die winter
sporten en in de Bijenkorf kopen. Ze
schrijven niet over iets. Ze schrijven
Goed. Ze zijn in. Laten wij niet meer
over hen spreken.
En onze staatslieden:
„Na de troonrede roepen zij drie
maal hoera. Zij kiagen niet meer aan.
Ze laten de godsdienst, de goede ze
den, de koning en de machtigen der
aarde voor wat zij zijn. Het zijn goede
ambtenaren. Nog maar weinigen in
teresseren zich voor hen.
En over ons:
„De journalisten onthullen niet
meer. Zij interviewen Rudi Carrell
en Anneke Grönloh. Daar vragen hun
lezers om. Of Ze Beseffen Hun Ver
antwoordelijkheid. Daar vraagt hun
carrière om. Enkelen dopen hun pen
in vitriool. Die zijn van rechts. De
linksen denken Gematigd en German
eeerd. Hun gemiddeld I.Q. is lager
dan dat van onderwijzers.
En over de progressieven.
„Om hen is het stil geworden. Som
migen van hen spreken over mede
menselijkheid, weer anderen over in
tegratie en volwassen seksualiteit. Ze
doen geen vlieg kwaad. Ze zijn een
beetje halfzacht geworden. Laten wij
medelijden met ze hebben
Rietdijk vergeeft het de middelma-
tigen niet dat ze middelmatig zijn, Hij
houdt van mensen, beweert hij, die
het voor liefde, gevoeligheid, serieus
heid en intelligentie niét met een
schamel zesje moeten doen. Wat de
anderen betreft, zegt hij Nietzsche na:
hen hale de duivel en de statistiek!
Rietdijk vraagt geen bijval. Waarom
zou hij ook? Computers immers vra
gen ook geen applaus! De wereld van
de toekomst (en de toekomst is al be
gonnen) zal een wereld zijn van men
sen die geen haai en verachting meer
kennen. Een wereld van super-indivi-
duen die niet meer naar de winter
sport gaan, niet in een grootwaren
huis hoeven te kopen en wier intelli
gentie ver boven die van onderwijzers
verheven is. Een goede wereld dus.
Of raakt de computer nu toch de
fect? We dachten even dat we iets
gemeen hoorden knarsen.
J. VERDIESEN
Dr. C. W. Rietdijk: Een filosofie
voor het cybemetisch-biotechni-
sche tijdperk. Van Gorcum en
Conip. N.V., Assen.
In het laatste nummer van Ave
nue (dec. 1967) geavanceerd
maandblad voor de betere dames,
is een artikel van Harry Mulisch
over Fidel Castro en Cuba of om
gekeerd opgenomen. De redactie
vond deze uitvoerige bijdrage blijk
baar zo belangrijk of, wie weet, zo
„gezond provocerend" dat zij op
het omslag al het stuk aankondigt
met een foeilelijke prent van de
baardige held die te midden van
wilde en knorrende beesten zijn
tanden laat zien. Wat dat betekent
weet ik niet; ik vermoed dat het
iets met Castro's dapperheid te ma
ken zal hebben. Ook de machtige
titel van Mulisch' essay geeft
slechts node zijn relatie tot de in
houd ervan bloot. Die titel luidt:
het woord bij de daad
Inderdaad een opschrift van koe
ne epische breedheid die men niet
onmiddellijk bij een essay zou ver
wachten. Het essay wil dan ook
meer zijn dan een essay zoals alles
wat Mulisch schrijft meer wil zijn
dan het is. Het wil b.v. niet „een"
woord zijn, maar meteen „het"
woord. Én dit woord, hét woord,
gevoegd bij dé daad, completeert
die daad tot een historische gebeur
tenis. De daad is de Cubaanse re
volutie. Mulisch geeft dus te ken
de Cubaanse revolutie maakt de
vluchtige waarnemer daarvan, Har
ry Mulisch, helemaal dronken en
werpt hem terug in de primitivi
teit. Hij schppt met zijn feodale ge
tokkel een vacuüm rond Castro,
waarin die tot bovenmenselijke pro
porties uitgroeit, en hij schijnt niet
te merken dat hij hiermee juist de
werking van een permanente revo
lutie frustreert. Zijn nauwelijks
ingehouden boimgeois-iyriek maakt
van Castro een irreële filmheld,
waarvoor we maar precies zoiang
zwijmelen als onze stompzinnigheid
duurt. Eén voorbeeld maar, want
ik heb geen zin om Avenue over te
schrijven. „En plotseling versche
nen de president en Raül met Fidel,
Hij had zijn pet op, deed in de ova
ties een stap naar voren en zwaaide
even met uitgestrekte hand, alsof
hij de mensen grijpen wilde; deed
een stap naar achteren en begon
met gefronste wenkbrauwen, een
beetje wippend op zijn tenen, een
gesprek met zijn broer en Doricós.
Hij was weer verlegen". En zo gaat
dat door in een volmaakte hielen
likkersstijl, met scheutjes bravoure
van een gewone Hollandse jongen
die zo maar Fidel zegt en de da
mesbladachtige zwijmelingen over
de verlegenheid van de held die
nen dat zijn essay in het Neder
landse damesblad eindelijk histori
sche zin zal geven aan de Cubaan
se revolutie, zo ongeveer als de
Ilias van Homerus zin geeft aan
de gebeurtenissen om Troje. Deze
verwaande bedoeling is geen pro-
dukt van zijn inlegkunde, want in
Voer voor Psychologen zegt Mu
lisch zelf zo ongeveer dat de ge
beurtenissen plaatshebben om door
de schrijver verwoord te worden.
De Cubaanse revolutie is er dus
om door Mulisch in Avenue be
schreven te worden. Hij doet die
uitspraak overigens in navolging
van de Franse dichter Mallarmé die
al zeventig jaar dood 's en die zich
op zijn beurt weer schaarde in een
eindeloze rij van barden en hof
dichters die in de schaduw van hun
held hun liedjes tokkelden en daar
zelf zo verrukt over werden, dat
zij zichzelf als het middelpunt van
de gebeurteriisser. gingen beschou
wen. De kneuterigheid van hun epi
sche vleierij werd daardoor opge
blazen tot historische en wereld
omspannende dimensies.
Ofschoon ik dat niet zonder meer
kan beoordelen, neem ik aan dat
Castro veel voor Cuba gedaan heeft.
Ik zeg dat maar een beetje na
drukkelijk, want als je iels kwaads
zegt van iemand die iets goeds zegt
over wat zo „in" lijkt te zijn als
Cuba, dan heet je meteen reactio
nair. Zonder drievoudige knieval
mag je niet in de buurt van de
Heilige Revolutie en haar welbe
spraakte apostelen komen. Maar
nu is het de eeuwige ellende van
vurige apostelen, dat zij een groot
stuk van hun vurigheid oningevuld
laten en dat die leegte binnen een
minimum van tijd vol ongedierte
kruipt. Onverdraagzaamheid is er
een van, het is de emotionele ont
kenning van de willekeurigheid van
de eigen keuze, zielige heldenver
ering een ander. En van dit levens
gevaarlijke beest heeft Mulisch een
stevige beet te pakken. De manier
waarop hij over Castro spreeKt is
niet meer normaal; het succes van
voor vrouwen zo aantrekkelijk Is.
Maar meteen weet de goede lezer
ook dat Fidel zich een beetje aan
stelt door als een mythische hela
plotseling aanwezig te zijn; en dat
gewip op zijn tenen maakt hem ooK
niet sympathieker. Of moeten we
zeggen dat hij radeloos wordt door
die verering. Hij wordt met stroop
op zijn plaats vastgeplakt en kan
niet anders meer dan een bee j
wippen, terwijl zijn bard om hem
heen zijn epos spint.
En wat nog erger is: iemand die
zo behandeld wordt, komt vroeg
laat terecht in een vacuum
waar
hij gek wordt en waar niettemin
zijn willekeur wet blijft. De bard
injecteert zijn held met Caesaren
waanzin. Mulisch werkt met zijn
epische opschepperij niet alleen een
revolutie tegen door zijn held op
een troon te hijsen, maar met zijn
dwaze heldenverering en de flinke
praat over doorzetten en overwin
nen schept hij een gevaarlijk meng
sel van oningevulde vurigheid en
bereidheid een leider tot het bit
tere einde te volgen. Ik durf in ("j
verband het woord fascisme niet
goed uit te spreken, maar het zon
mij toch benieuwen of iemand bet
zakelijk verschil kan aantonen tos
sen de hysterische verering van
vroegere leiders en dit lyrische
gedoe, waarin een toch altijd nog
machteloos woora wordt gevoegd
bij een nog altijd problematische en
onvoltooide daad Oningevulde vu
righeid en los enthousiasme lijke"
mij beide vormen van geweld waar
tegen wij altijd waakzaam moeten
blijven. Het stuk van Mulisch is ty
perend voor de vermindering van
die waakzaamheid en de toenemen
de bereidheid het sentiment boven
de nuchterheid te stellen. Als we
het aantal jaren dat Cuba oo»
na de revolutie achter is op Eur0'
pa voorzichtig op dertig kunnen
schatten, zal het duidelijk zijn
het woord fascisme in dit verban"
toch niet helemaal zonder beteke-
ACMAEA 30 te
ACTEON 1 te Easl
AEGIS 30 v Pto
ALIOTH 1 te Bueil
AMERSKERK p 11
AMSTELLAND 3(|
Buenos Aires.
AMSTELMEER 30j
Singapore.
ANGOLAKUST 30 I
ARCHIMEDES 1 tl
ARES 1 te CuragacT
ASTEROPE 30 v
BATJAN 1 te Guaj
BAWEAN 1 te Def
BENINKUST 30 v
BILLITON 29 te A'l
CALTEX DELFZIJf
CALTEX MADRID
verw.
CERES 29 v Shoreh;
CHIRON 30 v Curat
CRANIA 1 rede Rav
DAHOMEYKUST 29
DALLIA p 1 Con:
Ahmadi.
DILIGENTIA 1 te
DOELWIJK I te Liv
DORESTA 1 te Cam
ECHO 30 v Dublin
EOS 1 te Izmir.
GAASTERDIJK 3 te
GAASTERLAND p j
GANYMEDES 1 te 1
GEESTLAND 30 v P'
GEESTSTAR 30 v Di
GOOILAND 1 te Bre
GORREDIJK 1 v Br
KATSEDIJK 2 te Fit
KINDERDIJK 1 te I
KONINGSWAARD 1
KORATIA 2 te Saigo:
KOROVINA 2 te Swa
KOSICIA 1 te Aalesu
KREBSIA 30 v Isle
burg.
LAARDERKERK 1 te
LALIBELLA 1 v Nor
LANGKOEAS 30 te
LIBERIAKUST 30 te
LELYKERK 30 v Mar:
LIMBURG 1 t a Sand
NIEUW AMSTERDAJV
NIJKERK 29 v Kp P;
ken.
ONDINA 29 ozo Mala,
OOSTKERK 2 te Mell
ORANJENASSAU 30 f
Ponta Delgada.
OSSENDRECHT 30 v
PEPERKUST 1 v Le
PERICLES 30 te A'daJ
POLYDORUS p 1 Easl
burg.
POLYPHEMUS 1 v Al
RANDFONTEIN 2 te
RONDO 1 te Genua.
ROTTERDAM 1 te Sd
REMPANG p I Lacadi)
SENEGALKUST 30
Abidjan.
S1MONSKERK 30 v K|
kerken.
SLAMAT 30 te R'damJ
SPAARNEKERK 30 v|
R'dam.
STEENKERK 29 i
Kaapstad.
STENTOR I te Famai
STRAAT BALI 2 te M<|
STRAAT CLEMENT lf
STRAAT CUMBERLAI)
n Kaapstad.
STRAAT CHATHAM
n Portland MelbounJ
STRAAT TORRES 2
verw.
TAHAMA 1 v Milazzo
TELAMON 1 te Breme
THERON 1 te Orinocor
TOGOKUST 2 te Lobit
TJIKAMPEK 28 te Nag
TYRO 1 te R'dam.
VASUM 1 v Pto Mirant
WITMARSUM 1 te Pint
WONOSARI 1 te Bushl
WOENSDRECHT 30
day Eil.
BRUSSEL (ANP)
commissie heeft de
de gemeenschap voorges I
regels op te stellen voel
vaart in de Europese gerj
heeft een verordening ont
bij de toegang tot het goi
over de binnenwateren 'V
De voorgestelde regeling P,
king op de voorwaardeij
ting tot het beroep en
teitscontrole. Selectieve
die vooral betrekking H
beroepsopleiding, moetenjj
waarborgen van de val«
der vervoerders, zo meeni
Commissie. Zij verwacht!
ter investeringsbeleid vaïï
mindering van het gevas
structureel overschot
ontstaat.
Voor de capaciteitsconjj
commissie voor middelem
om tijdelijke evenwichl
op te heffen. Gedacht wi
E.E.G-opleggingsbesluit,
ge en minst rendabele s
tijdelijk uit de vaart te
oplegging zou op basis v
heid en met schadeloossti
geschieden waardoor de bi
heid van de onderneming
scheepsexploitatie blijft b
De oplegging zou gefinan
Worden met een verplich
alle vervoerders, die var
wateren van de E.E.G. gel
MOOK (ANP) Stj
drs. L. J. M. van Son v
sche Zaken heeft gisterei
de, uitgesproken ter gele
de ingebruikstelling van j
straat van de verzinkeri
te Mook als zijn meninj
gegeven dat aaneensluitirJ
nere bedrijven meer dan j
ingang dient te vinden. I
Hij zei het van belang t«
In het bijzonder in tak]
dustrie, waar het middel)
kleinere bedrijf prevalere
nemers zich gezamenlijk I
een onderzoek naar de m
van structurele verbeterin
De staatssecretaris zag
voor veel ondernemers eei
verteren zaak is om te i
wegen een deel van hun
heid prijs te geven. Hij
min opmerken, dat men
te lang te wachten met
analyse van de situatie er
stige ontwikkelingsmogelij'
een bepaalde branche.
Volgens de staatssecreta
•1 uit hot oogpunt van
sterk gestegen produktiekc
of andere vorm van sa
vaak gewenst. Zodoende
de voordelen van de vera
die door de Europese saml
ontstaan, beter tot hun
