EN SCHOUWBURG
(N
Toneel als een kroketje uit de muur halen
JE MOEI DE JEUGD
NIET ONDERSCHATTEN"
Te weinig
Koppelverkoop
Opbouw
Niet vanzelf
15
15
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 25 NOVEMBER 1967
wij moeten de stoelen uit de schouwburg breken,
wij moeten de bühne doortrekken tot op straat.
wij moeten van elk theater 'n zelfbedieningstoneelschool maken, waar de spelsituaties
als kroketten uit de muur kunnen worden gehaald.
wij moeten de beperkingen van het voetlicht en de uit het hoofd geleerde rolletjes en
de zetstukken en de souffleurs aan de kant zetten en ruimte maken voor film en muziek,
voor spel niet alleen met handjes en voetjes en woordjes maar spel met licht en tover
kunst en ritueel en geur en hypnose en schokken en een transcendent involvement,
wij moeten de kundalini's in de schoten van de toeschouwers wakker porren,
wij moeten de tibetaanse mantra's zingen in de stalles en op het frontbalkon om ieder
een in te turnen.
wij moeten regendansen en initiatieritten en shamans en alle maatschappijspelletjes (ga
mes people play) de zaal in gooien.
wij moeten het traditioneel symfonisch theater ausradieren en in clusters spelen,
wij moeten de mis lezen op het toneel.
wij moeten alle kerken sluiten en als schouwburgen heropenen, er verandert dan in
feite toch niets aan hun functie.
wij moeten om te beginnen beckett spelen in de sintjan, thomas a en samuel, wij moe
ten feydeau spelen in het amstelhotel, brief encounter in de stationsrestauratie, wij
moeten onaangekondigd spelen op vrachtwagens met opleggers, in warenhuizen en op
de pleinen, in de bossen en op de stranden, bij de mensen thuis en op bergtoppen,
er moet een einde komen aan het prostitueren van het begrip theater, waarvan alleen
maar sprake is als er een magische, smartelijke binding met de werkelijkheid en het
gevaar bestaat! (antonin artaud, theater van de wreedheid, eerste zin eerste manifest),
draai de kassa om en betaal de toegangsprijs om naar buiten te gaan!!!
peter van lieshout.
verkochte paspoorten van rond de 800
opgelopen tot 1500. Dat gaat natuur
lijk niet vanzelf. De heer Van Gent
voert een heel bewust op de jeugd
gericht beleid. Hij acht het nood
zakelijk, dat er een nieuw schouw
burgpubliek wordt gekweekt en daar
voor schuwt hij het experiment niet.
Daarvan getuigen de theater-teach-in,
waarvan het resultaat boven ver
wachting goed is geweest en het
theatercentrum, dat startte met een
„open dag", die honderden jongelui
de weg naar de schouwburg heeft
gewezen.
Noodgedwongen (door ruimtege
brek en uit financieel oogpunt) wor
den binnen afzienbare tijin Etten-
Leur plannen in deze richting gerea
liseerd. De schouwburg De Nobe-
laer is meer dan alleen maar een
theater.
Er worden regelmatig jeugdsocië-
teiten gehouden, vergaderingen,
films etc. Daardoor wordt al veel
van de drempelvrees weggenomen.
Ook de bibliotheek is er al geves
tigd. Het plan is om het gebouw
aanzienlijk uit te breiden en er een
expositieruimte in onder te brengen
en de school voor amateuristische
kunst. „We kunnen dan alle jonge
ren op alle gebied van kunst opvan
gen" zegt de zakelijk leider van De
Nobelaer, de heer Wit, trots. Maar
daarvoor is eerst de rijksgoedkeu
ring om te gaan bouwen hard nodig-
De Nobelaer geeft alle jongeren, die
de school voorgoed verlaten een
jaar lang een gratis jeugdpaspoort.
De jeugdpaspoorthouders betalen
f 2 voor de voorstellingen van de
kunstkringen, f 1,25 voor de culture
le films. Voor 15 scholen treden in
deze schouwburg regelmatig goede
gezelschappen op. Elke leerling
krijgt minstens twee voorstellingen
per seizoen.
Via de leerkrachten wordt de
jeugd voorbereid. „Je bent er niet
door de leerlingen te laten opdraven
en een stuk te 1 '.en zien", zegt de
heer Wit. Hij heeft nu het plan om
aan het eind van het schooljaar alle
scholieren een opstel te laten schrij
ven over de schouwburg.
Vergeleken met de Brabantse jon
geren komt de Zeeuwse jeugd er
nogal slecht af. Mede oorzaak hier
van is, dat Zeeland geen open
schouwburgen kent.
De voorstellingen in de schouw
burgen worden georganiseerd door
culturele kringen en instellingen. De
stichting Cultuurspreiding Zeeland
organiseert voor de lagere en mid
delbare scholen een aantal voorstel
lingen. Alleen in de schouwburg ta
Middelburg kan de jeugd zich boven
dien nog abonneren op een serie he
dendaags toneel van toneelgroep
Studio. Hier worden ook schoolvoor
stellingen gegeven in samenwerking
met WIKOR. In alle Zeeuwse
schouwburgen is het cultureel pas
poort (voor f 1) geldig. Voor f 2
kan de paspoortjeugd naar de (jam
mer genoeg beperkte hoeveelheid)
toneelstukken, die in Zeeland worden
opgevoerd.
José Toirkens
„De jeugd heeft een reuze
prijsbesef. Ik heb het idee, dat
ze zich voortdurend afvragen:
als ik vijf of zes gulden betaal
amuseer ik me daar dan ook
voor. Misschien dat ze daarom
niet zo gemakkelijk naar de
schouwburg gaan". Aan het
woord is Cyriel van Dijk, leider
van de schouwburg te Roosen
daal. Van de schouwburgdirec
ties met wie wij over jeugd en
schouwburg spraken staat hij
qua leeftijd het dichtst bij de
jongerengroepen waarvoor te
genwoordig zoveel georgani
seerd wordt. Roosendaal heeft
pas sinds kort een gemeente
lijke schouwburg. Dat betekent
dat de 29-jarige leider de zaak
geheel moet opbouwen. Een van
de belangrijkste punten op zijn
programma is: de jeugd van de
drempelvrees afhelpen en naar
zijn „cultuurpaleis" halen. Maar
hoe doe je dat in deze tijd?
,Je moet Jingen brengen die aan-
spreken", zegt hij. Jazz-concerten
misschien? „Nee, die spreken niet
meer aan" Wat dan? ,,Ik wou dat
ik het wist. Als je zoiets brengt als
dat boetiekbal een t'jdje geleden in
Amsterdam zal het wel aanslaan.
Iets dergelijks ga ik in december
organiseren. Ik heb het Beatbal ge
noemd, al dekt r"ie naam niet de
inhoud. Beat is al weer uit. Het
publiek is hier niet zo hip als in
Amsterdam, maar je moet het zeker
niet onderschatten".
De vergelijking met de randstad
valt niet zomaar los in het gesprek.
Als artistiek leider van het Neder
lands Danstheater (na lyceum te
Den Haag, militaire dienst, 1,5 jaar
Nieuw Guinea en drie jaar Spanje)
kan hij over de „westelijke mentali
teit" meepraten. Drie jaar was hij
toerneeleider. „tot zich in Roosen
daal deze kans voordeed. Ik heb het
hier erg ïaar mijn zin. Het klinkt
niet erg bescheiden, maar eigenlijk
ben ik er erschikkelijk trots op de
jongste schouwburgleider van Ne
derland te zijn. D^ anderen zijn alle
maal kerels van achter in de dertig,
begin veertig. Toei. ik mijn contract
+ekende was ik 27 jaar. Het is een
kwestie van geluk, maar dat niet
alleen. Ze nemen je niet zomaar
aan. Jr krijgt immers een grote ver
antwoordelijk eid".
Vat gebeurt er onder zijn leiding
in Roosendaal? ,,De tien voor acht
kaarten, die er vroeger voor de
jeugd waren zijn vervangen door cul
turele paspoorten. Alléér tien. voor
acht-kaarten was een onredelijk sy
steem. Was een voorstelling uitver
kocht dan zat je ernaast. De jeugd
had zo geen kans om alle goede
voorstellingen te zien. Dat is mis
bruik maken van het feit dat de jon
geren niet zoveel geld hebben. De
culturele paspoorten geven reductie
op bijna alle voorstellingen en men
kan 'n dag te voren reserveren. Ten
minste tot tien procent van de zaa-
capaciteit (totaal 750 zitplaatsen).
De rest ka*-» op de avond zelf be
steld worden om kwart voor acht.
De prijs ligt dan iets hoger dan de
laagste toegangsprijs. Of dit inder
daad een grote toename van het
schouwburgbezoek tot gevolg zal heb
ben? Och, het zal misschien wel hel
pen. Nee, geen aanmerkelijke stij
ging. Hier m Roosendaal loopt het
wel goed. Ir komen regelmatig gro-
te groepen. Je moet de jeugd trek
ken door het brengen van speciaal
voor de jeugd interessante voorstel
lingen, jazz-concerten af en toe, jazz
and poetry-avonden, beatavonden,
het Nederlands Danstheater, Fiesta
Gitana en goede toneelstukken en
films. Nieuw voor Roosendaal is ook
het jeugd abonnement voor vijf avon
den. Het duurste kost f 20,-. Verder
organiseren we speciale series voor
de scholen. Ik ben van plan om in
de toekomst ook iets te gaan doen
voor de hoogste klassen van de lagere
scholen. Verder is de streek hier
voor ons "ok interessant. Ik ga ac
tief werken aan het plan grote se
ries voorstellingen voor muio's etc.
Het is belangrijk dat je op de scho
len een ast basis legt. Er is in
Roosendaal wel eens wat aan ge
daan. Maar het is volkomen verwaar
loosd. Het is de bedoeling in de toe
komst de jeugd met speciale bussen
op te halen uit de omliggende dor
pen om ze de middagvoorstellingen
te laten bijwonen. Ik heb verder het
plan. maar ik weet nog niet of
het lukt om een jeugdfestival
voor scholieren te organiseren, dat
samenvalt met een expositie van
beeldende kunst van die leerlingen.
Daar zouden we twee dagen een
groot feest ^an kunnen maken. Het
hele schouwburggebouw erbij be
trekken".
Dit scholierenfestival is gepland
voor eind april, begin mei. Er zijn
nog andere plannen op langere ter
mijn. De heer Van Dijk wil zijn
schouwburg nog meer openstellen. In
de weekends komt de jeugd al in
groten getale „beaten" in de kelder
van de schouwburg. Er zijn echter
nog meer ruimtes in het gebouw
die productief gemaakt kunnen wor
den, zoals op de eerste verdieping.
Daar zal, als zijn idee gereali
seerd wordt, nog eens een studio
theater komen.
Cyriel van Dijk
Een groot percentage jongeren heeft nog nooit een schouw
burg bezocht. Al dat gedoe je nette pak aantrekken, een
hele avond naar zo'n stelletje acteurs zitten kijken die je
vast na een uur al vervelen, en dan ook nog een forse
entreeprijs betalen waar je later dan beslist spijt van krijgt
vinden ze maar niks. Ze hebben nooit geleerd om naar
de schouwburg te gaan. Helemaal niet vreemd trouwens.
Want tot voor kort werd op de meeste scholen aan culturele
activiteiten als toneelvoorstellingen en concerten om
over beeldende kunst maar helemaal te zwijgen nauwe
lijks aandacht besteed.
In een heleboel gemeenten gebeurt
dit nog niet. In Bergen op Zoom bij
voorbeeld, waar de muze maar ma
gertjes wordt omringd door bewon
deraar^, komt de jeugd er bekaaid
af. De bekende „tien-over-acht-pas-
jes" zijn ook bier te verkrijgen en
er wordt zelfs nog gebruik van ge
maakt. Echter niet alleer door jon
geren, maar ook door oudere schouw
burgbezoekers, die geen gebruik ge
maakt hebben van de voorverkoop,
die door de Stichting Gamma
de enige organisatie van betekenis,
die culturele evenementen organi
seert in Bergen op Zoom wordt
gehouden. Er schijnt daarnaast nog
een stichting Scapin te zijn, die spe
ciaal voor de schoolgaande jeugd
voorstellingen organiseert. Maar de
laatste jaren is van enige activiteit
uit deze hoek weinig te merken.
Op deze manie geloven de jon
gens en meisjes het wel. Ze zeggen
,,A1 dat artistieke gedoe is toch
niets voor ons" en zc blijven lie
ver bij de t.v. of in een beatsoos
hangen, dan enige moeite te doen
ook maai de mogelijkheden van een
schouwburg in hun omge-ing te le
ren kennen- Hun klagen: er wordt
nooit iets voor ons georganiseerd is
niet terecht.
Nog niet zo lang geleden werd in
Den Bosch een teach-in gehouden
over de „vergrijzing van het thea
ter". Een hele avond lang hebben
directeuren van toneelgroepen en an
dere mensen, die in de verte iets
met cultuur te maken hebben of
hebben gehad, zoals oud-minister mr.
M. Vrolijk en oud-staatssecretaris
drs. L. v. d. Laar, zich met dit
probleem beziggehouden. Zoals op
zoveel van die teach-ins werd er wel
veel gepraat die avond, maar niet
veel gezegd. Van de jongeren kwa
men helemaal weinig zinnige op
merkingen. Een van de weinigen, die
hierop een uitzondering vormden
was Peter van Lieshout, een van.
de Bossche angry young men, o.a.
bekend van de poëzie-happenings op
de Bossche Markt. Toneel moet zo
gewoon worden, het moet zo als iets
vanzelfsprekends in je leven passen,
dat het even gemakkelijk moet zijn
om naar de schouwburg te gaan als
om een kroketje uit de muur te ha
len, was zijr mening. De schouwburg
directies moeten het de jeugd dus
heel erg gemakkelijk maken. Dat
neemt niet weg dat de jeugd zelf
toch ook nog iets zal moeten doen.
Want zelf als je een kroketje uit de
automatiek wil pakken moet je er
een kwartje ingooien en het luikje
openen.
Maken de schouwburgdirecties 't
de jeugd gemakkelijk? We hebben
hierover met een groot aantal direc
ties in Brabant en Zeeland gespro
ken. Er bleek nogal verschil te be
staan in de manieren waarop zij de
jeugd naar hun theater proberen te
trekken. Er wordt ook niet overal
evenveel gedaan. Maar zelfs in de
schouwburg, die de meeste mogelijk
heden biedt, is de directeur van me
ning dat er nog veel te weinig ge
beurt. Dat is in Tilburg.
De directeur, de heer Leo N. den
Brabander, zegt: „Hoe de jeugd de
schouwburg binnenkomt, zou me wei
nig kunnen schelen, maar het moet
wel verantwoord zijn".
Elke zondagavond wordt in de
Studiozaal een schouwburgbal ge
organiseerd voor twens. Gestart is
met zo'n honderd jongelui. Nu ko
men er wekelijks 450. „Waarom zou
ik op zondagavond de schouwburg
ongebruikt laten? Ik hoop dat het
de drempel is naar het grote theater.
Ik zit altijd in de kassa te kijken
wie er kaartjes kopen. Dan denk
ik: Kijk nou staan ze in de rij
voor de echte schouwburg. Er blijkt
behoefte te zijn aan die schouwburg
bals. We proberen het een beetje
leuk in te richten. Maar het hoeft
geen kieteltent te worden".
Over het Festival voor de Wer
kende Jeugd te Tilburg behoeft nau
welijks iets gezegd te worden. Dit
jaar wordt ook voor de tweede keer
een Festival voor Plattelandsjonge-
ren gehouden. Het succes is enorm.
.„Die .plattelandsjeugd -heeft v«*l
losgeslagen. Afdelingen van de KPJ
vroegen of er niet speciale voorstel
lingen konden worden georgani
seerd voor hen. We hebben toen ge
zegd. We willen een arrangement
maken: jullie zijn om zes uur hier.
Je krijgt een rondleiding, je brengt
brood mee dat je hier kunt opeten
en je krijgt 's avonds een voorstel
ling". De heer Den Brabander heeft
geleerd hoe hij met de jeugd moet
omspringen. Het gaat niet altijd
even gemakkelijk. „Vorig jaar heb
ben we voor het eerst een culturele
dag voor de M.A.-scholen en Le
vensscholen georganiseerd. Het heeft
bloed, zweet en tranen gekost om de
jeugd geboeid te houden, maar het
is gelukt. Na afloop kwamen ze
vragen: Hoe komen we aan een cul
tureel paspoort?
Zo'n cultureel paspoort is wel goed
voor de algemene belangstelling.
Maar het is geen kunst om achtdui
zend culturele paspoorten te verko
pen. Ik heb mijn collega's uitge
daagd aan te tonen hoeveel bezoe
kers ze er uit halen".
Dat kan in Tilburg aangetoond
worden dooi de abonnementen: de
schoolabonnementen (vorig jaar
1600)de jongerenabonnementen,
die ze zelf kunnen vaststellen. De
jeugd kan voor f 11, uit 24 voorstel
lingen er vier kiezen. Als ze een
abonnement hebben kunnen ze een
cultureel paspoort aanvragen.
Voor de studerende jongeren zijn
er speciale studentencouponboekjes.
Deze geven vijftig procent reductie
op de normale couponboekjes. Ook
deze jongeren kunnen op vertoon
van deze kaart een paspoort krijgen,
gen.
Elke groep bezoekt door de abon
nementen al vier keer de schouw
burg voor zij het paspoort gaat ge
bruiken. „Mijn collega's noemen dit
koppelverkoop". De heer Den Bra
bander geeft toe dat het daar wel
erg veel op lijkt. Maar het is een
effectief systeem. Sinds kort is er
een mededelingenblad voor alle pas
poorthouders, die in het algemeen
vijftig procent reductie krijgen op al
le toegangsprijzen. Tien procent van
de zaal wordt iedere voorstelling
voor ze gereserveerd. Bovendien
hebben ze het recht om de reste
rende plaatsen om vijf over acht
(aanvang 20-15 uur) voor f 2 te be
zetten.
„Je moet ze niet als kinderen be
handelen" is een van de stelregels
van de Tilburgse directeur. „Ik zet
Hein Jordans vertelt tijdens het festival te Tilburg over „zijn" muziek
nooit meer dan tweehonderd jonge
mensen in een voorstelling, om er
geen jeugdvoorstelling van te ma
ken. We zullen ook nooit welke
groep er ook komt zo'n groep bij
elkaar in de zaal zetten. Dan zeggen
we: U kunt plaatsen krijgen, maar
maximaal vier personen bij elkaar.
Zo blijft het tenminste een „avond
je uit". Je moet de jeugd verant
woordelijkheid bijbrengen. Je merkt
dat ze het fijn vinden om zich er
ook speciaal voor te kleden".
De commissie cultuurbehartiging
schooljeugd zorgt ervoor, dat de la
gere schooljeugd uit de 5e en 6e
klas matineevoorstellingen krijgt. De
eerste drie klassen van de middelba
re scholen en ulo's krijgen een
avondvoorstelling, en de vierde en
vijfde klassers kunnen een abonne
ment nemen (4 voorstellingen voor
f 6). Wordt er genoeg gedaan?
„Nee", zegt de heer Den Brabander.
„Ik ben voorstander van één cultu
reel jongerenblad voor Brabant. Dat
is ideaal, omdat de paspoorten in
Brabant al onderling geldig zijn.
Nee, landelijk niet, al worden ze wel
landelijk uitgegeven. Verder probeer
ik steeds meer de arbeidersjeugd er
bij te betrekken. Er wordt nu een
jongerenafdeling opgericht van het
Tilburgs Theater contact".
Wat minder wordt er in Breda
gedaan. Maar daar verkeert het
„jongerenwerk" nog in een opbouw-
periode. Jonge mensen tot 21 jaar,
studerenden en militairen beneden
de rang van officier kunnen er een
cultureel paspoort krygen (voor
f 1,50), dat tevens geldig is als
Jeugdmuseumkaart. In Breda zelf
kan het paspoort uitsluitend als zgn.
„tien-voor-acht-pasje" worden ge
bruikt. Dit is een gevolg van de ver
laging van de entreeprijzen, die hier
dit seizoen zijn ingevoerd. Het is nou
in Breda even gemakkelijk om een
„bioscoopje" als een „schouwburg
je" te pikken.
De laagste entreeprijs is f 1,75. Die
is lager dan de reductieprijzen, die
de paspoorthouders (in Breda rond
de vijfduizend) in de andere
schouwburgc i moeten betalen. De
heer F. Niemeijer, directeur van de
stadsschouwburg Breda, gelooft dat
zijn nieuwe systeem zeer effectief
zal zijn. Speciaal voor jongeren heeft
hij dit jaar ook een modern-toneel
abonnement in het leven geroepen.
Vijf voorstellingen door toneelgroep
„Studio" voor f 12,50. De stads
schouwburg Breda beschikt niet
over een zaal voor kleine produk-
ties- De vorig jaar begonnen experi
menten om bij modern toneel zowel
de uitvoerenden als de toeschouwers
op het toneel zelf te plaatsen in de
beslotenheid van de coulissen en de
technische entourage waardoor een
zeer sfeerrijk „studio-theatertje"
ontstaat, worden nu met enthousias
me voortgezet. Na afloop kunnen de
jongeren met de acteurs en de re
gisseur van gedachten wisselen. „Ze
hoeven niet hun beste pak aan te
trekken als ze hier komen", zegt de
heer Niemeijer, „Naar die Studio
voorstellingen komen ze gewoon in
trui". Zijn streven is om opk cultu
rele happenings naar Breda te ha
len, zoals in het verleden de voor
stelling „Naar een nieuw Babyion".
Er is ook een balletabonnement voor
de jeugd met voorstellingen van het
Nederlands Danstheater en het Na
tionaal Ballet.
Voor de schooljeugd worden voorts
regelmatig voorstellingen georgani
seerd door het Pedagogisch centrum
en het comité cultuurbehartiging
schooljeugd.
„Vader" Hans Tiemeyer draagt zijn liefde voor het toneel over op
de, jeugd.
Hoe kan de jeugd over de cultu
rele drempelvrees worden geholpen?
De geavanceerde ideeën van de heer
Niemeijer gaan in de richting van
een „open theatei", een gebouw met
vele ruimten, die mogelijkheid bie
den voor de beoefening .van toneel,
muziek, beeldende kunst, biblio
theek etc. Helemaal prachtig zou
het zijn als men wil men een be
paalde afdeling bereiken ook de
andere afdelingen per se door zou
moeten gaan, zodat men ook met
andere vormen van kunst dan waar
naar in eerste instantie de interesse
uitgaat, kan kennismaken.
Luc van Gent kersvers directeur
van de Bossche Casino-schouwburg,
maakt eveneens gebruik van de cul
turele paspoorten. En niet zonder
succes, in korte tijd is het aantal
V
t
