Staatsgrens
belemmert
oplossing
Sas van Gent
groeit rustig
PROGRAMMA EXPO-AMUSEMENT
Gebrek aan
samenwerking
Burgemeester
opent
ZATERDAG
ZONDAG
MAANDAG
DINSDAG
VRIJDAG
Voorzitter Kring van Werkgevers in Nederlandse Kanaalzone
Rik I komt
I
DAGBLAD DE STEM VAN DINSDAG 26 SEPTEMBER 1967
I
Luchtvervuiling
Expo Sas 420
zaterdag
Kanaalprobleem
Benelux-zaak
Burgemeester R. den Boer
Voldoende?
Winkelcentrum
(Van een onzer redacteuren)
SAS VAN GENT De cijfers zeggen dat in Sas van Gent meer dan de
|,e|(t van de mannen in de industrie werkzaam is. Volgens een rapport
van het Economisch Technologisch Instituut voor Zeeland: 55 procent van
de mannen en 28 procent van de vrouwen. Dat is, wat de mannen betreft,
bijna tweemaal zoveel als in Terneuzen en in de rest van Zeeuwsch-
Vlaanderen, terwijl voor geheel Zeeland tegenover die Sasse 55 het cijfer
21 staat en voor geheel Nederland het percentage 32. Bij de vrouwen
is het bijna viermaal zoveel als in Terneuzen, bijna tweemaal zoveel als in
de rest van Zeeuwsch-Vlaanderen en in geheel Zeeland zelfs zes procent
boven het landelijk gemiddelde.
ons is de moeilijkheid: tegen de tijd dat
het kanaalwater in Gent zoutig begint
te worden, zijn wij al verzilt."
SAS VAN GENT Burgemeester
R. A. J. den Boer van Sas van Gent
zal de officiële opening verrichten van
de expositie van middenstand en be
drijven, die gehouden zal worden van
vrijdag 29 september tot en met dins
dag 3 oktober. De opening vindt plaats
op vrijdag 29 september om vijf uur,
maar is uitsluitend toegankelijk voor
genodigden. Dit in verband met de
beperkte plaatsruimte.
Deze expositie van vijfentwintig-mid
denstandszaken en vijf fabrieken zal
die vrijdag voor het publiek geopend
zijn van 's avonds zes tot negen uur.
Zaterdag en zondag is de Expo ge
opend van twee tot zeven uur, maan
dag en dinsdag van twee tot negen uur.
Kinderen onder veertien jaar hebben
zonder geleide geen toegang.
(Van |en onzer redacteuren)
SAS VAN GENT Een enthou
siaste Wim Remery (de man die
voor de Sasse Expo 420 het amu
sementgedeelte voor zijn reke
ning neemt) haalt straks big-boss-
wielrenner Rik van Steenbergen
voor het eerst in de Nederlandse
Kanaalzone. Zaterdag 30 septem
ber zal hij in Sas van Gent de ere-
st zijn tijdens de Vlaamse dag
van de Expo 420.
De Vlaamse wielrenner met wereld-
faam zal 's avonds in de amusements-
jent aan de Sasse Prinsenkade gehul
digd worden namens het Oostvlaamse
en Zeeuwsch-Vlaamse publiek. Hij heeft
zich bereid veiklaard, belevenissen te
j vertellen uit zijn glansrijke wieler-
loopbaan. Gastheer Gaston Huijsmans
We man van Radio Veronica) zal hem
td de expo-tent interviewen.
Roger Last, die als eerste Belg ein
digde in ae Zeeuwsch-Vlaamse wieler*
[oude, die het vorige weekeinde werd
verreden, zal uit handen van Rik van
steenbergen de Expo-prijs in ontvangst
jwgvn nemen. Last is lid van de Gent
se Velosport.
Sas is een industriestad. Dat zal ook
getoond worden op de „Expo 420", die
van 29 september tot en met 3 oktober
gehouden wordt. Daar komen (en dat is
een unieke zaak bij een middenstands
tentoonstelling) niet alleen midden-
standsbedrijven, maar ook industrieën
in de grote Expo-tent bijeen.
Sas verdient de naam „oudste indu
striestad van Zeeland". Al in 1872 ves
tigde zich hier een fabriek, de Centrale
Suikermaatschappij, gevolgd in 1899
door de eerste Nederlandse Coöperatie
ve Beetwortelsuikerfabriek. Aanvanke
lijk werden de fabrieken bemand door
Belgische grensarbeiders en ook nu
werken er nog een kleine 1500 Belgi
sche pendelaars in de Sasse industrieën.
Nog steeds: meer Belgen dan Sassena-
ren.
Wanneer we aan de heer H. J. P. Ver-
schaffel, voorzitter van de kring van
werkgevers in de Kanaalzone en direc
teur van de Sasse meelfabriek, vragen
naar de situatie van de Sasse industrie,
dan breidt hjj direct het onderwerp uit
tot: Kanaalzone-industrie, waarbij hij
ook de Belgische Kanaalzone ter sprake
brengt. „We zitten hier binnenkort met
een kanaalprobleem", zegt htf. „We heb
ben tegen rijkswaterstaat al
wanneer u de Belgen er een meter ka
naaldiepte bjjgeeft, dan moet u voorzie
ningen treffen om het water te ontzil-
ten".
„Het is geen klein probleem", zegt hij.
„Het zoutgehalte en de hardheid van
het water worden toch al steeds hoger.
Wanneer het kanaal nog weer een me
ter dieper wordt (tot 13.50 meter), dan
zullen de industrieën de dupe worden
en- in de eerste plaats de Nederlandse,
want die zitten het dichtst bij de zoute
Schelde. We zitten nu al op de grens
van praktische onbruikbaarheid van het
water. En we hebben het nodig, als
proces- maar vooral als koelwater. De
suikerfabrieken moeten hun ruwe bie
ten wassen, de N.S.M. en de Cokesfa-
briek, de Fosfaat- en de Meelfabriek,
ze hebben allemaal bruikbaar water no
dig en het water moet ook betaalbaar
zyn".
„België heeft de verplichting om zoet
water in het kanaal te stuwen. Op de
naleving van dat voorschrift zou veel
strenger moeten worden toegezien. Voor
„Er zyn heel wat meer problemen, die
we als regio, dus samen met België,
zouden moeten oplossen. Het probleem
van de luchtverontreiniging bijvoor
beeld. De wijze, waarop dit sinds kort
in de Nederlandse kanaalzone wordt
aangepakt is uniek in ons land. Elk pro
bleem wordt eerst in de technische
commissie volkomen rond gemaakt, in
overleg steeds met sociale zaken en
volksgezondheid. Daarna komt het in
de bestuurlijke commissie, waarin o.a.
de burgemeesters zitting hebben".
„Het is immers ondoenlijk voor be
stuurders pm een volledig inzicht te
hebben in de technische problematiek
rond de luchtvervuiling. Maar overi
gens zitten we hier met het probleem,
dart het weinig ter zake doet of je ver
vuilde lucht krijgt van een Nederland
se industrie of van een fabriek die vijf
kilometer over de grens staat. We con
troleren inderdaad aan de grens, maar
wie zal zeggen of een Nederlandse of
een Belgische industrie op een bepaald
moment vervuiling veroorzaakt? En
wat dan nog als er geen samenwerking
is op dit gebied?"
„Vorig jaar al werd na besprekingen tus
sen de Nederlandse staatssecretaris voor
Sociale Zaken, de Belgische minister
van tewerkstelling en arbeid en de bur
gemeester en schepenen van Gent, over
eengekomen besprekingen te openen op
technisch terrein om tot een nadere sa
menwerking te komen in de gehele Ka
naalzone. Het is nog steeds niet ge
beurd en het wordt toch echt wel tijd.
Ook zo'n probleem als de lozing van in
dustrieel afvalwater - breng zoiets toch
over de staatsgrens heen".
Ie en hoe kun je industrieel iets zin
nigs op touw zetten als je helemaal niet
over exacte cijfers kunt beschikken?"
„Voor het Belgische deel van de Ka
naalzone zijn gegevens beschikbaar,
maar die zijn zonder meer onjuist te
noemen. Zowel de gegevens uit het
richtplan voor het Gentse als die uit
het Benelux-rapport over de arbeids
markt in de gehele Kanaalzone Gent-
Temeuzen, zijn sterk verouderd. Je
vaart blind zonder juiste basisgegevens.
Er zou een interregionale studie moe
ten worden opgezet, een vakstudie, niet
opgesteld door eerstejaars studenten,
om te onderzoeken wat er gaande is".
„Als het arbeidspotentieel groeit, dan
zul je de bedrijven moeten aanpassen.
Maar je zult dan ook moeten weten,
hoe lang het nog kan duren dat de
landbouw werknemers afstoot. Daar
ligt ook een grens. En wat gebeurt er
bij de kleine middenstanders? Hoevelen
zullen er nog overstappen naar de in
dustrieën is minstens zo vreemd als
voor vele lieden dat ik telkens weer
zeg: we moeten ook dit probleem van
de arbeidsmarkt niet aan beide zijden
van de grens apart, maar in het gehele
gebied samen bekijken".
„Een willekeurige vestiging van in
dustrieën is minstens z ovreemd als
grond uitgeven aan diep vaarwater aan
een bedrijf dat hooguit te maken heeft
met wat simpele binnenvaart. In Rot
terdam bestaat er een ruimtelijke in
deling. Je krijgt er beslist geen grond
aan diep vaarwater tenzij je het nodig
hebt. Maar ook in dit soort zaken varen
we hier in den blinde".
„Maar één ding weten we met bijzon
der grote zekerheid: 'de grondprijzen
in Nederland liggen aanmerkelijk ho
ger dan in België. Bij ons vraag je je
af: waarom moeten er toch zulke formi
dabele bedragen op tafel komen? Maar
in België zeg je: hoe kunnen ze kost-
Tnolrnmci bare £rond nu voor zulke schynbedra-
I UëKUIIIM gen weggeven?»
„We werken hier eigenlijk in het blin
de weg met onze industrialisatie. Nie
mand weet hoe het met het arbeidspo
tentieel zit in de Kanaalzone. Een be
hoorlijke studie ontbreekt ten enenma-
„Drinkwatervoorziening, elektriciteits
levering, afvalwaterlozing, aardgasdis
tributie, personen- en goederenvervoer,
recreatiemogelijkheden, niets van dat
alles is in de Belgisch-Nederlandse Ka
naalzone gecoördineerd. En toch zal
straks het kanaal van Gent naar Ter
neuzen, volgens de overeenkomst tussen
beide landen, een weg zijn tussen Bel
gië en Nederland voor de grote scheep
vaart. En het gebied zal het karakter
dragen van economische eenheid. Zo is
ook het vraagstuk van de vaste oever
verbinding over de Westerschelde, niet
een Zeeuwsch-Vlaamse, noch een
Zeeuwse, maar een Benelux-zaak".
„Tot nu toe weet in Zeeland iedereen
waar die vaste oeververbinding moet
komen: in het westen als hij in het
westen woont en in het oosten als hij
in het oosten woont en op de technisch
gemakkelijkste plaats als je technicus
bent. Ik meen dat er heel wat meer fac
toren meespreken. Ik denk er in de eer
ste plaats aan, dat een dergelijke ver
binding de industrieën van Midden-
Zeeland moet openleggen en „ergens"
moet aansluiten op de industrieën van
de Kanaalzone. We moeten ook niet ver
geten, welke mogelijkheden een vaste
oververbindmig biedt voor de industrie
van Oost-Vlaanderen en Noord-Frank
rijk".
„In dit perspectief behoeft men niet
op een paar kilometer te letten. Zo'n
verbinding moet gewoon de grootste
nuttigheid opleveren. Maar dan moet
men ook niet proberen, de verbinding
te laten aansluiten op de bestaande we
gen. Die zijn immers al vol. In België
denkt men er zelfs aan, die vaste oever
verbinding niet te laten aansluiten in
de E3-richting, maar naar het gebied
van Brugge: de ontsluiting van West-
Vlaanderen".
„In juni van dit jaar werd de stich*
ting vaste oeververbinding Westerschel
de opgericht, een Belgisch-Nederlandse
stichting. Hierin zijn drie werkgroepen
bezig met de bestudering van het vraag
stuk: een economische, een technische
en een public-relationsgroep. Het is na
tuurlijk geen eenvoudige zaak. Je legt
je voor vijftig of honderd jaar ergens
op vast".
De stichting, waarin de heer Ver-
schaffel zitting heeft in het dagelijks
bestuur, is in élk geval een van de
mijlpalen, die dè lange weg markeren
die leidt tot reële samenwerking in
Benelux-verband.
(Van een onzer redacteuren)
SAS VAN GENT „Het heeft
even een paar maanden gestag
neerd omdat er onverwacht hei
werk aan te pas moest komen. In
andere gemeenten waren inmid
dels woningen gereedgekomen en
daar vonden toen ook onze wo
ningzoekenden onderdak. Maar
nu geven we weer gemiddeld aan
een vijftal gezinnen per week ves
tigingsvergunning. Sas groeit rus
tig verder. We zijn alweer bijna
aan de 5100 inwoners en de 125
woningen die we volgens een
ETI-rapport jaarlijks nodig heb
ben, die bouwen we ook en die
worden ook bewoond."
Burgemeester H AJ. den Boer van
Sas van Gent vertelt over zijn gemeen
te, de oude vestingstad, die door oud-
Sassenaar pater de Calu wéinbeld e
Sassenaar pater de Caluwé in beeld
is gebracht op een grote wandschilde
ring in de hal van het stadhuis. Het
is een kaart van de stad en een tekst
geeft haar toenmalige functie aan:
„Sas van Gent liggende aan de Gent
se. ofte Sasse vaart, zynde een bol
werk voor Gent, een burgt voor het
land van Waes en een poort voor
Vlaanderen." „Burcht" en „bolwerk"
zijn niet de juiste benamingen meer
voor de industriestad van thans, maar
ongetwijfeld is het nog steeds een poort
voor Vlaanderen. De banden met de
omliggende Vlaamse steden en dor
pen zijn altijd hecht geweest- De laat
ste jaren neemt het grensverkeer zelfs
op verschillende manieren toe. Zo wer
den 65 mijnbeambtenfondswoningen
door een Vlaamse aannemer met
Vlaamse arbeiders gebouwd naar het
ontwerp yan een Vlaamse architect.
.,Men moest hier even wennen aan
deze andere bouwstijl," aldus de bur-
SAS VAN GENT In een for
midabele amusementstent aan de
Prinsenkade in Sas van Gent zal
het straks vyf dagen feest zyn.
Overdag is er in de tent ernaast
gelegenheid om te zien (en te ko
pen) wat de Sasse middenstand en
de Sasse industrie te bieden hebben
Maar 's avonds wordt deze ernsti
ge zaak doorbroken met amuse
ment dat er zyn mag. Het feest
begint vrijdag 29 september en
duurt tot diifsdag 3 oktober.
Vrijdag 29 september: De eerste
gang van de Sasse feestmaaltijd:
als smakelijk voorgerecht het op
treden van het orkest „The Conti
nentals". De zangeres is Gonnie
Baars. Dit avondprogramma be
gint om negen uur.
T1ROLER ORKEST
Zaterdag 30 september: Sas van
Gent („een poort voor Vlaande
ren") zou zichzelf niet zijn als dit
geen speciale dag zou worden voor
de Vlamingen, waarbij ook Zeeuw
se Vlamingen hartelijk welkom
zijn.
Burgemeester Danschutter van
Zelzate zal er aanwezig zijn met
schepenen en raadsleden. Een an
dere eregast: Rik van Steenbergen.
In de amusementsten* ontvangt
Gaston (Radio Veronica) Huijs
mans de gasten. Het orkest is de
Wlenerburger Blaskapelle met de
grote vedette Koen Crucke.
ILONKA BILUSKA
W1LLEKE ALBERTI
Zondag 1 oktober: Wie bezwaar
heeft tegen de Amerikaanse Bat
man zal die zeker laten vallen voor
zijn Nederlands sprekende broer.
Hij komt 's middags om vier uur in
de amusementstent, samen met Ro
bin. De beide idolen verzorgen een
kindervoorstelling, waarmee vol
wassenen ziöh ook wel zullen ver
maken. Om acht uur 's avonds:
beat. Nederlands Beatorkest num
mer 1: de Q65. Maar ook de plaat
selijke trots: Group S.A.S. Gast-
vrouwe deze avond: Ilonka Bilus-
ka.
Maandag 2 oktober. De vader en
dochter van het Nederlandse tele
visiescherm, Willy en Willeke Al-
berti op de Sas van Gentse plan
ken. Ze beginnen hun show om
acht uur in de amusementstent. Het
orkest dat hen begeleidt is dat van
Frans Bonne. Ook vanavond treedt
Ilonka Biluska als gastvrouw op.
FRED KAPS
Dinsdag 3 oktober. De laatste dag
van Expo Sas 420. De organisato
ren hebben als luchtig nagerecht
van het vijfdaagse feestmaal de
wereldberoemde goochelaar Fred
Kaps naar Sas van Gent gehaald.
Hij komt niet alleen. Voor muziek
is gezorgd met het orkest Actif
Club. En ook op deze sluitings
avond is Ilonka Biluska de gast
vrouw.
Voor elke avond zijn er aparte
entreeprijzen. Wie meer avonden
wil bezoeken kan heel goedkoop
een passe-partout verkrijgen bij
amusementsorganisator Wim Re
mery, Gentsestraat 10 Sas van
Gent. Men moet dan wel een pas
foto overleggen.
gemeester, „maar degenen die er in
wonen, zijn er bijzonder enthousiast
over. „Intussen verwacht men dat de
120 ratiowoningen in het nieuwe Sas
binnen enkele maanden allemaal be
woond zullen zijn. Daarmee zal de ge
meente voorlopig wel aan het einde 1
zijn van de toewijzing van woningwet
woningen. Maar er staan alweer ande
re bouwplannen op stapel. In het voor
jaar van 1968 hoopt men een begin te
kunnen maken met de bouw van 16
bejaardenwoningen en 72 z g. premie-
woningen (met vier slaapkamers).
„Verschillende mensen kiezen Sas
als woonplaats zonder dat ze er eco
nomische banden hebben. Mensen van
de Terneuzense DOW, zeelieden uit de
Hollandse Randstad, die rustig willen
wonen in een kleinere gemeenschap.
We kunnen een goed wooncentrum
worden," vindt de heer Den Boer.
Toen Sas van Gent rond de eeuw
wisseling als eerste stad van Zeeland
begon met industrialisatie op grote
schaal, bestond dadelijk al een groot
deel van het personeelsbestand uit
Oost-Vlamingen. De voortgaand,, indu
strialisatie van Oost-Vlaanderen doet
sommigen vrezen, dat er straks onvol
doende werkkrachten te vinden zullen
zijn. Men vraagt zich daarbij af of er
uit Sas van Gent zelf wel voldoende
geschoolde krachten komen omdat hier
zelfs geen lagere technische schooi is.
De burgemeester: „Ik geloof dat de
vraag naar een l.t-s. in onze gemeen
te niet reëel is. We zijn maar een stad
je van 5000 inwoners. Dat levert onvol
doende leerlingen op om de stichting
van een 1-t.s. te rechtvaardigen. Te
meer omdat zowel in Terneuzen. als
in Axel, Oostburg en Hulst al derge
lijke scholen zijn. Hetzelfde geldt voor
het u.l.o- en zo zijn 'er ook h.b.s.'en
en gymnasia in Terneuzen, Hulst en
Oostburg. Voor Zeeuwsch-Vlaanderen
heeft men toch al een royale uitzon
dering gemaakt wat de uitgebreid tech
nische school betreft. De u-t.s- in Ter
neuzen moet leerlingen rekruteren uit
de slechts 90.000 inwoners die Z.
Vlaanderen rijk is. Een u.t.s. bestrijkt
normaal een gebied van 400.000 in
woners."
,.We zitten overigens goed met het
kleuter- en lager onderwijs en we zijn
in elk geval blij dat we hier een huis
houdschool hebben. Weinig jongelui
trekken na de lagere school naar Bel
gië om verder te studeren. Met het
Nederlandse onderwijssysteem zijn ze
nu eenmaal het beste bekend en de
afstand naar Terneuzen is nu eenmaal
kleiner dan naar Gent. Bovendien rij
den er in Zeeuwsch-Vlaanderen aparte
bussen."
Voorlopig zal er In de nieuwe wijk
van Sas wel geen winkelcentrum ko
men. De plannen zijn er wel, maar
een dergelijk centrum kan pas tot ont
plooiing komen als er een voldoende
aantal mensen in nieuw Sas woont.
De plaats is gereserveerd, maar de
middenstand staat er nog wat huive
rig tegenover. Voorlopig zal men vol
staan met noodwinkels. De eerste nood-
winkel een zelfbedicningszaak) is er
al en loopt goed.
Als volgend jaar de nieuwe brug in
gebruik genomen kan worden, zou men
ook wel graag de tweede doorbraak
naar de nieuwe wijk gereed hebben.
Voor die verdere ontsluiting van nieuw
Sas wordt het bolwerk doorgetrokken
naar de nieuwe kanaalbrug. Er zullen
echter enkele woningen aan moeten
worden opgeofferd en dat stagneert op
een uitspraak van de kroon over het
protest van een huiseigenaar. Volgend
jaar ook zullen in het najaar de nieuwe
sportvelden helemaal gebruiksklaar
zijn Twee grote speelvelden en een
oefenveld, kleedlokalen, douches, toi
letten, een sprint- en hordenloopbaan
en tennisbanen plus een volleybalveld,
waarbij tevens een apart gebouwtje
met kleedlokaal en toiletgelegenheid.
De plannen voor een nieuw gemeen
schapshuis zijn inmiddels bouwkundig
rond. In de oude openbare school zal
dit gemeenschapshuis worden onder
gebracht- Een gymzaal (voor scholen
en verenigingen) kan tevens dienen
als toneel, en vergaderzaal. De foyer
kan eveneens als vergaderruimte dienst
doen. Ook zal er o.a. een bibliotheek
in het gemeenschapshuis worden on
dergebracht. Grote borden langs de
weg vestigen de aandacht op het nieu
we groot-.ndustrieterrein van de ge
meente. Het zullen voor een groot dee'
economische factoren zijn die de snel
heid bepalen waarmee de uitgifte var
het terrein zal plaatsvinden. Overi
gens is de grond al voor een deel be
stemd voor de uitbreiding van de be
staande industrieën. Met de ontsluiting
van het klein-industrieterrein hoopt
men volgend jaar te beginnen.
