[commentaar
HONDERD JAAR GELEDEN VERSCHEEN DAS KAP IT AL"
MARX: vóór alles
Messias voor
het proletariaat
VIER SCHOFTEN
DR. CORN. VERHOEVEN
defaitisme
Andere mentaliteit nodig
Vrijheid in dienstbaarheid
nstige stemming
de ledermarkt
Er kan
een vuur ontvlammen
ïgsTw
Van Heijst en het ondernemingsrecht
I ^9nk ,moordzaah heeft de politie uitstekend werk verricht
Vluktdevermo!!l i-fam,en,Werking ,uss'n de diverse korpsen is het ge
I a Hrland word, daders $nel in de kraa9 grijpen
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1967
17
I r®is duuTt6!)Sen zLei'scb'P hom je uiteindelijk wel waar je wezen moet. De
d5 KVP w ian echter wel er9 lang. En we hebben weinig tijd. Daarom zal
KERSTANDEN 8S
Verguisd.
Messias
Studie
Engels
Losbol
Huiselijk
Teleurstelling
Actueel
spinazie
—26, II 21 a^5peetl 15
grote 10—15 tappeI«i
7-50, Bl sV-'»
42—44,
«ndjvïè
!-2i wdekooi'nT'1»
O-T^nttekoo!
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL NGEN PEIUINGEN
PGEN Pfysl C5 ENI PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILIIGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILNGEN PEILINGEN PEILINGEN P flLINGEN PEILINGEN PEW
N PEILNGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEJL NGEN.PEIU NGEN PEILINGEN
[HINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN Phll
LLE
i 6
I
I
gepl
od
jrdi
Cox
kg I A 337-345. IB 317
BB 293, I CC doordr
B 342 I C 245,
,^te„!^aPPeber^
F5
T
geel
doordr.. valappelen wit2'??'
r„ goudrenet 12.20, pep+'I
JX3 Orange Pippin l i£
42.40-43.20, 7045~to5n ï-
RO 32. 75 35 7n m 7^5i)0, 80
80 32, 75 35, 70 37 Mm' -
■el I 80 58-62. 75
52-64, II 80 57-58H 11
grol 25-27, James Grieve f.2
70 2528 85 23 Ti oc,,ve I 80
7-
15
Jacq.
grof
70
15;
-25,
Br.
63 1
I,
ii
4.
65 1
fij
65
;e I
Br.
2526, 65 23711"85 15—V 55
■18, 70 22-16, 65 15—22 [«5
15, grof 1.6, fijn 14 Bra'mi?
I 90 27, 80 32, 70 32 lm ft
1. Lebel I 75 23-25 65 ai'
14, fijn 14, Ellisons branii
30, 65 27, II 75 25, 70 27 65 1?
grof 15, Transp. de QnS'
i, 65 17, IID 14, grof 14 oï
op monster 16, Manks cZ
17, 60 15, James Grieve Lir,;
-21, 80 22-23, 75 22-26 70
-22. IID 10-15, grof i(&
1 1 80 21, 75 24. 70 26 65 18
1 Marie. I 80 35, 75 41 70 45
grof 19, Tydeman's Early w„r
75 46-50, II 70 24, I 65 ffl
ce I 70 59. 65 62. 60 60.956140'
-58.40, II 70 54. 65 55, 60 52 55
5—37, grof 42, fijn 28-29, kr'oe
Hardy I 80 7.9, 75 74, 70 7610
- 74-2°-7?.-.10- 60 74, IID SVKÜ
grof 57, fijn 40, kroet 22, Boa
e d'Avranches I 65 68—69 bh
,20, 55 56.60-^57.50, 50 «70!
65 65. 60 62, 55 52, 50 44 UDV
fijn 29, kroet 8.5—9, Maagden-'
- 29. 55 27, fijn 14, PitmX 1
I 75 35—38, 65 35-37, grof 28
Lebrun II 65 35, 60 37, 55 ai
.rof 32, fijn 23, kroet 10, Tr d«
70 82-85, 65 82-89, 60 91 n
6, 70 61, 65 84, 60 85, grof 40-
52. Seigneur d'Esperen I 65 77
38, 50 24, grof 20, fijn 14, kroet
illy I 60 38, 55 29. 50 17, IID 11
1 Elsa I 70 27, 65 26, Warwick
I 184, grof 177, Belle de Lou. 1
10—44, bramen per doos 170, per
I—124 Aardbeien per doos I 84
4768,. II 26. Blauwe druiven
.76, II 132147. Aardappelen I
II 8—9. Groenten: kropsla 5—13
nol 15—79, sav.kool 12—15, rode-
dubb. pr.bonen 45—65, snijbonen
nkbonen 25. komkommers 31,
:n 54—116, uien 1819, radijs 3.5,
irie 1114, andijvie 28.
NB ER GEN, 15 sept. Bintje I
rot 10.50-12.20. drielingen 5.20,
■imers klei groot 10.00.
TEUZEN, 15 sept. Per stuk:
i36, bloemkool A II 57—95, B
19. afw. 1568, groene komkom-
33. B II 15, meloenen II 2578,
c selderie I 1518, peterselie I
i II 3436, per kg: Meerlanden
t. Bevelanders bonken 15—16,
X 1113', II 8. Eigenheimers 12!
idijvie II 33, kassnijbonen I 141,
en I 4553, pr.bonen I 54—84,
men II 72, kroten II 10—14, ro-
510, sav.kool I 1319. B 10—
ekool B 4—10, prei I 23—29, II
u-Der Tl 11. spinazie II 61—67,
18, tpmaten A 4043, B 49—52,
en per doos I 70—74, II 3155,
Cox's Orange Pippin I 75 45,
I 75 35, 70 35—40, 55 15. III grof
James Grieve III grof 15—18,
0—21, 80 21—22, 75 22-25, IID
;rof 16, Tydèman's I 85 43—45,80
75 55—58, 70 54—57, 65 41, II 851
O, 75 50—53, 70 50—51, 65,41, IID
grof'32—33, fijn 21—24, peren:1
■dy I 80 65, 75 73—75, 70 75-77,
Ï4, 60 64, II 80 64—65, 75 70-71,
74, 65 66—74, 60 64, IID 32-38,
48-53, lijn 40-41. kroet 17, Bonn;
d'Avranches II 65 61-65 60 59-62
50 36, IID 14-23, III grof 27-28,
NDRECHT 15 sept. Andijvie
«nazie 18-52. postelein 47-62, uien
>rei 23-36. staaksnijbonen 99-198,
len 64-69, pronkbonen 39-M,
ïen 50-82, stokprinsessen 75-130,
>1 19-23. Chinese kool 24-25,
400I 21-31, rodekool 5,50-16, sav/
0-12, spruiten A 57-65 B 49-60 C
60-77, sla- Al 15-31, II 5-20, bb
K 63-90 A 50-79 B 45-58 C 29-38,
m ananas 70-155. knolselderij
omk. 90 41-44. 75 35-38, 80-
9+ 25-29, 40+ 24-29, 35+ 20-24,
5-39, tomaten A 3,40-3,60 B 3.49
3,00-310. selderij 5-13, peterselie
lijs rood 10-11, witp. 12, route
5-40, ja mes grieve 30-38, boMJ
70-85, -lobo 29-40. conference
orange p. 40-53, beurrt hardy
innen de KVP is nu voorlopig alleen nog in besloten vergaderingen
[iet gesprek op gang gekomen over de toekomst van de partij. Op dit
besloten beraad volgen straks openbare afdelings- en kringvergade-
aen Waarna dan (8 en 9 december a.s.) de partijraad van de KVP tot een
uitspraak zal moeten zien te komen.
Hoe zullen de discussies binnen de KVP verlopen Dat is nog moeilijk
te zeggen- De eerste indruk is, dat bijna overal geprobeerd wordt alie
promingen binnen de KVP aan het woord te laten komen. De eerste indruk
is echter ook, dat zeer velen verward raken door de veelheid van menin-
gen.
ledereen voelt instinctief aan, dat er iets moet gebeuren maar nie-
nand kan nog concreet aangeven, wat dan wel de oplossing zou kunnen
jjn. Daardoor dreigt het gevaar van oeverloze discussies en daarin raakt
jtel gemakkelijk het geloof in de toekomst verloren.
Voor défaitisme bestaat echter geen enkele aanleiding. De erkenning
■on het feit, dat de KVP op het ogenblik niet naar behoren functioneert,
houdt geen veroordeling in van het verleden. Na de oorlog is in Neder-
y heel wat tot stand gebracht. Op alle gebieden is grote vooruitgang
geboekt en daaraan heeft de KVP steeds in wezenlijke mate bijgedragen,
[juzijn er inderdaad moeilijkheden, maar die spelen werkelijk niet alleen
binnen de KVP. Alle partijen in Nederland zitten met dezelfde problemen.
Oreral is een politiek gewetensonderzoek gaande. In iedere partij botsen
Inieuwe inzichten op oude opvattingen.
Ds meeste mensen zijn van nature ongeduldig. Moet er iets veranderd
worden Goed, zeggen we, maar laten we er dan niet te lang over
praten maar doen wat er gedaan moet worden.
Zo gemakkelijk gaat dat echter niet altijd. Ingrijpende politieke hervor-
Idingen komen niet op een achternamiddag tot stand. Daarvoor is een rij
pingsproces nodig, een tijd van studie en bezinning. Dus ook bij de KVP
«int daar gaat het niet om duizend huizen meer of minder, althans niet
op de eerste plaats. Daar gaat het om een verandering in mentaliteit.
Vooral dank zij paus Joannes en hef Vaticaans concilie zijn vele KVP-ers
lieh duidelijker gaan realiseren, dat hun christen-zijn ook een persoonlijke
dracht inhoudt, tegenover de gemeenschapsplicht namelijk om actief
nee te werken aan een wezenlijke hervorming van de maatschappij. De
inorme problematiek, die hier ligt, is uiteengezet in de encycliek „Populo-
rum Progressio", maar de beleidslijnen, die tot een wezenlijke hervorming
Jmoeten leiden, zijn nog niet getrokken. En daar gaat het nu om.
Wie zich enigszins verdiept heeft in de grote wereldvraagstukken moet
tot de conclusie komen, dat het huidige politieke en economisch bestel in
Nederland en in de andere ontwikkelde landen niet bij machte is een we-
zenlijke hervorming tot stand te brengen. Op de huidige weg voortgaande
i zullen de rijke landen steeds welvarender worden. De arme landen steeds
lieper in chaos en ellende wegzakken.
In de communistische landen moet het staatskapitalisme uitkomst bren-
j gen. Geen enkele mens kan echter leven zonder persoonlijke vrijheid en
zonder persoonlijke verantwoordelijkheid.
in de vrije westerse landen ligt het hoofdaccent nog op het
particuliere initiatief. Weliswaar wordt vrij algemeen de noodzaak van een
I vrij vergaand overheidsingrijpen erkend, maar er is nog geen systeem ge-
lijnden, waarin collectieve verantwoordelijkheid en persoonlijke verant
woordelijk harmonisch samengaan. Naar dit systeem zullen we nu moeten
hun zoeken, willen we in eigen land en in de wereld rechtvaardigheid en
vrede brengen.
De discussie over dit soort zaken wordt bemoeilijkt door etikettenplak-
kerij. Zo wordt de groepering in de KVP, die een wezenlijke hervor
ming voorstaat, nog al eens voor socialistisch uitgekreten.
Deze KVP-ers zijn echter helemaal geen aanbidders van dirigisme en
«macht. Overheidsbemoeiingen wordt aanvaard als een onmisbaar
wel tot maatschappijverbetering, maar het uitgangspunt is de plicht tot
oersoonlijke inzet.
Dat betekent bijvoorbeeld, dat een hardwerkende ondernemer zijn be-
r'i moet kunnen uitbreiden en dat een hard werkende werknemer naar
prestatie wordt beloond. Dat betekend, dat de overheid de zwakken, de
«i» L 6I? akdoende helpt, maar dan zodanig, dat sociale voorzieningen
Dit A" hunnen worden door lieden, die te lui zijn om te werken.
etekent dat iedereen zal moeten beseffen dat collectieve voorzienin-
sdip m°eten worden: door verhoging van produktiviteit, door be-
svJH+j0, r bezuinigingen en door belastingheffing en dat die last
I e ereen naar draagkracht verdeeld zal moeten worden.
KintÜ"B'C' 'n c,iensJhaarheid aan de gemeenschap. Eerst wanneer op dit
UL luuui mui v ^ereenstemmin9 is bereikt, kan met enige zin gediscusieerd worden
.-it/Mit) huift ™9[.amPunten. Graag met beide benen op de grond. Onze wereld
LWWK - baltsten nodig maar evenzeer realisten. 9
narkte" - stemming i«»
lijker
rkt
LWIJK up ae
narkten is de stemming
t geworden, terwijl de
van Noord Amenta
rbeterde. Op de mlandse W'
hkt heeft de gunstige
rder ontwikkeld. In ge«° P
hulden werden meer zaken
De voorraden van halzen
niét ruim terwijl er g
is zowel voor binnen
srrote veranderin!
van zaken op de
merken blijken teerliao-
nemen. Sommige
berichten dat zij ["tf welke <>P
1 de schoenfabrieken
ipaciteit draaien. Over hoen.
de bedrijvigheid in d naast
e zeer vanernd, ^uceren
1.
'Ajn
aag
ind.
el
ang
te
te
er
pc .ariërnd, a^uceren,
bedrijven die vlot P^nderd*
bedrijven <K> Jj|
ut werken. Wat ne word)
soorten overleer betre, t
matig verkocht.
ndsleer
rX?nbvk °f de verrichhngen van de KVP leidt tot de conclusie, dat
schans»! 'n f 'aren heen gekenmerkt is geweest door gemeen-
I hsid dn« «'"'I 6 Sne meer, de andere keer minder. Die wisselvallig-
I windstilaan een zeilschiP= soms op volle kracht vooruit maar bij
Ook (Sr 'S er.9ee.n beweging in te krijgen.
overtta' ZS blijven in de vaart der volken, van het zeilschip moeten
overstappen op het stoomschip.
I de andVerande-'n^ d°ef ^''n' ^aar c'oor discussies binnen de KVP en
del do l5317''6" han een vuur ontvlammen, dat warmte geeft en licht,
I 'dealen 7°°^ doef ontbranden in een wereld waarin het geloof in
owel door armoe als door welvaart lijkt gedoofd.
zijn
zen
i. De
tige
n over het
zoolleerlooiers ^oeaetl.
VeAkS wat. aarzeling^'
erkocht. e «"«««uuwi wcivaan n|m geaooTa.
rUhet geheel stzj^' r.En j?n, e' ver|eden van de KVP, gezien de opvattingen dus van dege-
- t.--g" Henchten chaar tot de grootste partij in Nederland hebben gemaakt, kan
n ening voor de KVP nog een veelbelovende toekomst zijn weg-
Mogelijk
che is het werta3 w>.
over het geheel n* dc
lederwarenindustrie
ken bevredigend, het
litgébréider,
Parijs
zgl br'
Tranche
och over
de lede
m zaken
reten 1
brengt
teeds
anz 408 (ohv.); Rhe'n.. plitters-
itraatsburg 308
4) Maxau 494 1 (_j2
0 (4-4) Mannheim 34 Jf)).
h 18 t 1): Ma>nz, „i-Tri«r H f
r>9 0 Kaub 262 (on joului I f - I
8); Koblenz 258 +3^1^ ^0
9>: MUmegen 742 I.
16P- Ds lest'v i" ®aaf Gisteren vierhonderd man de straat
I liever naa rt' °rzaah; wanbeheer van een mede-eigenaar en directeur
he'ondernam; de ondernemin9 leiden- Conclusie: hoog tijd dat
5e werknemor"1^^- 0'3 de b®"'ng wordt gezet en de rechtspositie van
vei '9 gesteld. Een belangrijke bijdrage daartoe moet komen
van Justitie, in het huidige kabinet de liberale heer Polak.
itinriört wo.-*,
I ^62'
zijn ministerschap valt van hem in dit opzicht
9 'e verwachten.
6); Nijmegen 742
Een snel en aatst® f'id regelmatig opgeschrikt door geweldmis-
|kle faken dat succe,5v°l politieingrijpen is het beste middel omduïde
a' 06 misdaad niet loont.
- "h
(Van een onzer redacteuren)
BREDA. „Had Karl maar wat meer kapitaal verzameld in plaats
van „Das Kapital" te schrijven", verzuchtte de moeder van Karl Marx
toen haar zoon in 1863, nu honderd jaar geleden, zijn levenswerk in een
oplage van slechts duizend exemplaren publiceerde. Jaren achter elk
aar had hij in de leeszaal van het British Museum in Londen gewerkt
aan het boek, dat bij zijn verschijning maar weinig aandacht kreeg,
maar dat in latere jaren zou uitgroeien tot de bijbel van het commu
nisme. Marx was 49 jaar oud, toen hij het eerste deel van zijn boek
voltooide. Hij was ziek, leefde al jaren in de diepste armoede, en trok
in de Londense volksbuurten van huis naar huis. Voor zijn ouders was
dat leven een diepe teleurstelling. Als gegoede bourgeois-mensen kon
den zij onmogelijk begrijpen hoe een zo begaafd man als Karl een
briljante loopbaan in de wetenschap of in de politiek afwees om een
zaam en arm de revolutie van het proletariaat te prediken.
Karl Marx was een genie. Daar
over hoeft, honderd jaar later, geen
meningsverschil meer te bestaan. Hij
was zelfs zo'n groot genie, dat men
nog altijd niet in staat is een duide
lijk beeld van hem te schetsen. De
feiten uit zijn leven zijn bekend, zijn
werk ligt vast in een groot aantal
boeken en geschriften. We beschik
ken over brieven, dagboeken en ge
tuigenissen, maar daaruit komt een
zo overweldigende, veelzijdige, ide
alistische persoonlijkheid naar voren,
dat we nog niet aan een allesomvat
tend oordeel zijn toegekomen. Marx
als econoom is door de geschiedenis
in het ongelijk gesteld. Zijn stellingen
over de toekomst van het kapitalisme
zijn niet bewaarheid. Maar toch heeft
geen enkele andere econoom in zijn
tijd het kapitalisme scherper en beter
bestudeerd dan hij. Als filosoof ge
niet Marx tegenwoordig nog aanzien
lijk meer waardering, dan de econo
men hem toekennen. De afgelopen
tien jaar is er, met name in christe
lijke kring, een grotere belangstelling
gegroeid voor de filosofische uit
gangspunten van het marxisme.
Als politicus, als de grondlegger
van de revolutionaire leer, waarop
Lenin als eerste ter wereld een com
munistische samenleving bouwde, is
Marx verguisd op een manier, waar
van in de geschiedenis nauwelijks een
tweede voorbeeld is te vinden. Zijn
opvattingen over de klassenstrijd en
over de daaruit voortvloeiende klas
senhaat, zijn veelomstreden uitspraak,
dat de godsdienst opium van het volk
is zijn overtuigd en wetenschappelijk
gefundeerde atheïsme vormden aan
leiding genoeg om alles wat christe
lijk en gelovig was te hoop te drijven.
Generaties lang heeft men in katho
lieke kring niet de minste waarde
ring voor Marx, het marxisme of het
communisme kunnen opbrengen.
Zelfs paus Pius XII was nog zo
volkomen vervuld van een bijna pa
nische angst voor het communisme,
dat hij met Hitier een concordaat
sloot omdat in zijn ogen Duitsland als
buffer moest fungeren tussen het
vrije kapitalistische maar katholieke
westen en het goddeloze Rusland.
De grootste invloed is ongetwijfeld
uitgegaan van Marx, de strijder, de
visionaire profeet, de idealist. Steeds
meer zijn de auteurs, die Marx be
studeerd hebben, er toe geneigd om
aan te nemen, dat Marx niet vanuit
wetenschappelijke gevolgtrekkingen
tot de revolutie is gekomen, maar dat
de revolutie en de bevrijding van het
proletariaat voor hem het eerste doel
zijn geweest, waarvoor hij de weten
schap te hulp heeft geroepen.
Meer dan wie ook was de jood
Karl Marx geschikt om als een Mes
sias de arbeiders op te roepen hun
lot in eigen handen te nemen. Hoe
wel hij tijdens zijn leven nauwelijks
enige waardering ondervonden heeft
en bitter moest aanzien, hoe zijn re
volutionaire en socialistische mede
standers elkaar onderling op leven en
dood bevochten, heeft zijn leer na
zijn dood zo snel verbreiding gevon
den, dat nu ongeveer een derde van
de wereldbevolking marxistisch denkt
of leeft in een marxistisch geregeerd
land.
sofeert onder het genot van bier en
tabak. Toen dronk hij al veel en rook
te buitensporig, wat hij zijn leven
lang gedaan heeft. In die jaren moet
hij een knappe jongeman geweest zijn
met zijn gitzwarte haren en baard,
die spoedig grijs werden, hoog voor
hoofd en krachtige neus. Hij maakte
schulden en parasiteerde op anderen.
In die tijd wordt hij verliefd op zijn
buurmeisje, de zes jaar oudere Jenny
von Westphalen, dochter van een ba
ron. Ze verloven zich in stilte.
Na zijn gymnasium gaat Karl Marx
studeren in Bonn, waar hij zich in
het studentenleven onderdompelt. Hij
schrijft liefdesgedichten voor zijn
meisje en ziet een toekomst als letter
kundige. Maar zijn gedichten zijn
slecht, Marx ziet dat spoedig in en
vernietigt ze. Hij heeft trouwens al
gauw genoeg van het losse leven. Na
een jaar verlaat hij Bonn en gaat in
Berlijn studeren. Met dezelfde ontem
bare kracht waarmee hij tot nu ge
boemeld had, begint hij te werken.
Op eigen houtje leest hij Hegel en
Feuerbach, bij wie hij de grondslag
vindt van zijn filosofische opvattin
gen. Aan socialisme denkt hij nog niet
veel, maar politiek wordt hij steeds
radicaler. Op 23-jarige leeftijd promo
veert hij.
Mozes Hess, de latere leider van het
zionisme, beschrijft Marx in een brief
in lovende bewoordingen: „Dr. Marx,
zo heet mijn afgod, is nog een heel
jonge man, die de middeleeuwse reli
gie en filosofie de laatste stoot zal
toebrengen; met een diepe filosofi
sche ernst verbindt hij een scherpe
spot; denk je Rousseau, Voltaire, Hol-
bach, Lessing, Heine en Hegel in één
persoon verenigd, ik zeg verenigd,
niet bijeengesmefen, dan heb je dr.
Marx."
Wie was Karl-Marx? Hoe was hij?
Hoe leefde hij? Zijn vader was een
joodse advocaat in Trier, die uit een
Duits rabbijnengeslacht stamde, zijn
moeder kwam uit een Nederlandse
ïabbijnenfamilie. De band met het
jodendom betekent niet veel voor de
advocaat; hij en zijn gezin traden toe
tot de evangelische kerk, meer uit
sociale dan uit godsdienstige over
wegingen.
Karl Marx, die op 5 mei 1818 ge
boren werd, is in zijn gymnasiumtijd
geen uitblinkende, maar wel een op
vallende leerling. Hij komt veel in
cafés, waar hij het gezelschap zoekt
van ouderen en eindeloos met za filo-
mijn ijskoude kinderen op de vloer
hebben moeten liggen". Het gezin
Marx laadde zijn schamele hebben en
houden op een handkar en probeerde
nagestaard door een nieuwsgierige
menigde, aan nieuwe kamers te ko-
Zijn eerste werkkring zoekt Marx
bij een krant, waar hij spoedig hoofd
redacteur wordt. Politiek is hij echter
veel te radicaal voor de regering en
ook voor de toen leidende standen.
Het blad verdwijnt en Marx verlaat
ontgoocheld Duitsland. Daar is voor
hem niets te halen, en hij vestigt zich
met zijn jonge vrouw in Parijs.
De Parijse jaren zijn de beslissend-
ste van zijn leven. Hij ontmoet er tal
loze mensen, onder meer Friedrich
Engels, de Duitse fabrikantenzoon, die
in Manchester het lompenproletariaat
gezien had en er als socialist vandaan
kwam. Zij blijven vanaf 1845 voor
het leven onafscheidelijk.
In Parijs maakt Marx voor het eerst
kennis met uitgesproken socialisti
sche ideeën, die hij zo gretig in zich
opneemt, dat hij al enkele jaren later,
op 28-jarige leeftijd, in 1848 het Com
munistisch Manifest schrijft. Hij is
dan al enkele jaren in Brussel, omdat
Frankrijk hem uitgewezen had, moet
ook uit Brussel wijken, is tijdens de
revolutie van 1848 weer in Parijs,
probeert daarna ook in Duitsland een
revolutie te ontketenen maar vlucht
tenslotte straatarm naar Londen,
waar hem tot zijn dood in 1883 veel
ellende te wachten staat.
Marx leeft van geld, dat hij ver
dient met het schrijven van artikelen
en van ondersteuning door Engels.
In 1852 schrijft Marx in een brief
aan Engels: „Mijn vrouw is ziek, de
kleine Jenny is ziek, Leentje (de
dienstbode, die mee was gegaan in
de ballingschap) heeft een soort van
zenuwkoorts. De dokter kan en kon
ik niet roepen omdat ik geen geld
voor hem noch voor medicijnen heb.
Sinds 8 a 10 dagen voedt ons gezin
zich met brood en aardappelen, maar
het is de vraag of ik dat vandaag
nog zal kunnen krijgen".
Marx' vrouw beschrijft in haar dag
boek een van de keren, dat ze uit huis
gezet werden: „Twee deurwaarders
kwamen het huis binnen en namen
alles in beslag: bedden, kleren, alles,
zelfs de wieg van de baby en het
speelgoed van de kleine meid. De
deurwaarders dreigden, dat ze alles
binnen twee uur zouden meenemen.
Als ze dat gedaan hadden zou ik met
Marx werkte al die Jaren met de
kracht van een beer door. Tot diep in
de nacht zit hij in het British Museum
en schrijft zijn werken, die voorlopig
nog helemaal niet opgemerkt worden.
Uit de mémoires van de Duitse so
cialist Liebknecht, die enkele jaren,
in Londen in ballingschap geleefd
heeft, leren we Marx kennen als een
man, die enorm veel van zijn kin
deren en zijn vrouw hield een zware
daverende lach had en nog steeds
veel rookte en dronk. Elke dag stu
deerde hij in het Museum, elke avond
discussieerde hij met medestanders
en opponenten, ging daarna naar
huis om te praten en bier te drinken
en sloot zich tot diep in de nacht
weer in het Museum op.
Op de zondagen trok het gezin naar
buiten. Leentje, de trouwe huishoud
ster, de kinderen, Liebknecht en an
dere bannelingen gingen dan mee,
zochten bloemen en planten en
speelden spelletjes met de kinderen.
Ook anderen hebben geschreven, wat
een opvallend contrast er bestond
tussen Marx als denker en als huis
vader. Dat ook zijn vrouw, hoe vaak
zij onder de ellende ook bezweken is,
dit ondervond bewijst een citaat uit
haar dagboek: „Hij heeft nog nooit
ook niet in de verschrikkelijkste
ogenblikken, de zekerheid omtrent
de toekomst en zijn vrolijke humeur
verloren en was geheel tevreden als
hij mij maar opgewekt zag en onze
lieve kinderen hun moedertje zag
omhelzen".
Als Marx de vijftig jaar gepasseerd
is, wordt zijn gezondheid slechter. In
1873 komt er een ernstige crisis, die
hij nog te boven komt. Zijn vrouw
blijkt in 1878 kanker te hebben. In
december 1881 sterft ze. Anderhalf
jaar later volgt haar man, op 13
maart 1883.
Over de laatste jaren van Marx is
niet zoveel bekend. We weten niet
of hij nog oprecht en met dezelfde
kracht als vroeger in de toekomst van
de revolutie geloofde. Hij had teleur
stelling na teleurstelling moeten in
casseren. Het meest ontgoochelde hem
de houding van de Duitse arbeiders
die in 1870, het jaar van de Duits-
Franse oorlog, de zijde van Duitsland
kozen en niet de kant van het inter
nationale proletariaat.
Bij de begrafenis van Marx waren
maar enkele mensen aanwezig. In
een brief aan Liebknecht, waarin En
gels het overlijden van Marx aan hem
mededeelde, schreef hij: „Wat wij al
len zijn dat zijn we door hem en wat
de tegenwoordige beweging' is,- dat is
zij door zijn treoretisch en praktisch
werk; zonder hem zaten wij allen nog
in de modder der verwarring". En
gels, Liebknecht en schoonzoon La-
fargue spreken hij de begrafenis ten
afscheid: „Zijn naam zal door de
eeuwen voortleven en ook zijn werk".
Van hun kinderen hebben Marx en
zijn vrouw weinig vreugde beleefd.
Twee zoons en een dochtertje stierven
nog tijdens zijn leven. Zijn dochter
Eleanor, op wie hij zeer gesteld was,
pleegde op 42-jarige leeftijd zelf
moord, evenals Laura, die met Lafar-
gue getrouwd was. Zijn laatste kind,
Jenny, trouwde met de Fransman
Longuet en vestigde zich in Frankrijk.
In die familie leven nog de enige af
stammelingen van Marx.
Zijn volgelingen zijn echter over
de gehele wereld verspreid. De op
roep van Marx tot revolutie heeft voor
de bewoners van het arme deel van
de wereld nog steeds een messianis
tisch karakter. In het westen is de
ontwikkeling geheel anders verlopen
dan Marx gedacht heeft. Het kapita
lisme is niet omvergeworpen maar
heeft zich sociaal aangepast. Marx
kon ook niet weten, dat de industriële
revolutie Uit die dagen, de grote (drijf
kracht van het toenmalige kapitalis
me, slechts kinderspel zou zijn bij de
technische revolutie, die we nu bele-
ven.
In de communistische landen en
met name in Rusland, waar het be
wind volgende maand vijftig jaar aan
de macht is, is het wezenlijke doel
waarvoor Marx heeft gevochten, de
vrijheid van de bezitlozen nog niet
opgelost. De bezitlozen zijn er bezit
ters geworden, maar hun vrijheid is
nog zeer beperkt.
Tweederde van de wereld lijdt in
1967 honger. De Marx van 1967 is nu
nog volop actueel.
T. vu teeters
KARL MARX:
..nog volop actueel...
TV/ïidden onder zo'n goede, harde
uitzending van Brandpunt,
deze keer gewijd aan het rassen
probleem in Rhodesië, dacht ik dat
het beeld ging golven en dat van
achter' de golven de gruwelijke
werkelijkheid zelf de kamer in
kwam. Er werd een filmpje ver
toond over gevechten tussen re
bellen of vrijheidsstrijders en
handhavers van het blanke gezag.
De eersten infiltreerden uit na
burige landen om in Rhodesië
voor hun idealen te strijden of
hoe we dat willen noemen. Want
wat het voor verlopen wanhoops-
figuren of trieste mislukkelingen
zijn die hier hun toevlucht nemen
tot geweld, weet ik verder niet.
In elk geval doden zij en worden
zij gedood. De film liet dit kalm
en nadrukkelijk zien met de ijs
koude perfectie van een onge
ïnteresseerd mechanisch oog. Wij
zagen hoe een blanke verdediger
van Rhodesië een zwarte tegen
stander neerschoot. En terwijl hij
kermend op de grond lag, ver
scheen er met een weerzinwek
kende duidelijkheid een flikke
rende bajonet op het scherm die
vakkundig tussen zijn ribben ge
dreven werd. Zoiets leer je in het
leger. Niet te vlug, want dan
breekt het ijzer, sufferd, hoe dik
wijls moet ik je dat nog zeggen.
En als je hem eruit trekt, zul je
dan g.v.d. niet vergeten je voet
op de borst van de vijand te
zetten.
Deze man had zijn vak goed
geleerd. Met superieure lang-
relen opzettelijk en bedrieglijk
geënsceneerd en wie weet hoe
dikwijls; misschien ook deze scène
wel. Omdat niemand weet of het
echt is, kan zij gemaakt worden
met dezelfde onverschilligheid
waarmee in dezelfde bossen na
tuuropnamen in technicolor wor
den opgenomen. Een prachtig
roofdier verslindt zijn prooi, gade
geslagen door een heel lelijk,
maar veel groter roofdier. Alweer
iemand die zijn plicht doet en
wie ben ik wel dat ik hem een
schoft mag noemen? Wat gebeurt
moet geregistreerd worden, met
alle middelen, en het moet ook
gezien worden. Het is schijnheilig,
gruwelijke gebeurtenissen te ver
bergen en daardoor mee te werken
aan de suggestie dat zij niet ge
beuren. Het probleem van het
geweld is niet dat het gezien
wordt, maar dat het er is. We
moeten de zaken niet omkeren.
Ik weet niet of dat juist is. Ik
denk dat er gebeurtenissen zijn
die nooit tot een schouwspel ge
maakt kunnen worden, niet alleen
omdat ze te intiem zijn, maar om
dat het zien ervan alleen zinvol
en toelaatbaar schijnt als we er
tegelijk ook handelend bij be
trokken kunnen worden. Ik heb
instinctief een zekere afkeer van
mensen die bij een ongeluk zo
gretig blijven kijken.. Want het
werkeloos kijken kan elk ogen
blik omslaan in hevig bevestigen
en genieten. Mensen zijn even
beschouwelijk als actief en als
het ene wordt uitgesloten, krijgt
zaamheid zocht het staal zijn weg
naar het hart; na een bijna speelse
aarzeling boven de anatomische
puzzel van de ribben danste het
triomfantelijk en verend op zijn
doel af. De ene schoft doodt de
andere en de angstkreet waarin
het slachtoffer te kennen, geeft
dat hij in zijn doodsnood al ver
van alle schoftigheden verwijderd
is, sterft weg in de bossen. Twee
mensen hebben hun plicht gedaan
of wat zij daarvoor houden.
„Cchoft", roep ik onwillekeurig
te midden van de aardbeving
voor mijn ogen. Nooit is de vol
strekte walgelijkheid van elk ge
weld rnjj zo fysiek duidelijk ge
weest. Ieder die maar schelden
wil op de wereld heeft gelijk; de
aarde wordt bewoond door schof
ten. Dit waren er twee, maar de
grootste is die het overleeft. Hij
zet het geweld voort. In deze volg
orde gedacht komt er onmiddellijk
nog een derde bij. Want wie kan
in godsnaam zoiets verfilmen zon
der tussenbeide te komen, zonder
hysterisch te schreeuwen dat ze
moeten ophouden? Hoe vanzelf
sprekend moet de wreedheid al
zijn, als ze zo vakkundig verfilmd
kan worden? 'Een mens kan dit
niet aanzien, maar de camera wél
en dus ook de mens die daar de
slaaf van is. Het wordt een mooie
opname in een goed programma
dat tot nobel doel heeft de mens
heid eindelijk eens wakker te
schudden. Voor dit nobel doel
worden zelfs wel gruwelijke tafe-
het andere onduldbare proporties:
activiteit wordt geweld, beschou
welijkheid wordt genot.
"Pr is nog een vierde schoft die
zijn plicht doet, nog verder
buiten de gevaarlijke zone, waar
het geweld woedt, nog meer in
stemmende en. genietende toe
schouwer bij iets wat voorkomen
had moeten worden en wat door
de simpele registratie alleen al
dreigt te worden opgenomen in
onze afschrikwekkende galerij van
vanzelfsprekendheden. Het is toch
geen hypocrisie te menen dat door
het „vastleggen" van wat verwer
pelijk is het verwerpelijke wortel
schiet in de bodem van de wer
kelijkheid. Maar wat doe ik, de
vierde man, intussen zelf: ik zit
t.e kijken, ik wend zelfs mijn ogen
niet af. Het beeld moet gaan gol
ven om mij eraan te herinneren,
dat hier iets vreselijks aan de
hand is. Maar het beeld boeit mij.
Het was weer een goed programma
vanavond, een beetje schofterig
en hard, maar het kan geen kwaad
dat de brave burgers voor het
slapen gaan eens wakker geschud
worden. En inmiddels is de wer
kelijkheid van het geweld hele
maal mijn eigen werkelijkheid
geworden; ik kan er niet meer
aan ontkomen: mijn handen drui
pen. van het bloed. Het ene geweld
roept onherroepelijk het andere
op. Zolang er nog ergens geweld
is, is er overal geweld. We komen
er nooit meer uit: het is een vast
onderdeel van ons programma
geworden.
