RUIMTE
TOT JAAR
2000
GENOEG
Radio-actief
vuilnis"
in
verlaten
zoutmijn
BESTRAALD
VOEDSEL
NIET
GEVAARLIJK
VOOR
GEZONDHEID
iUPON
Laserstraal
boort
gaatjes
van een
paar micron
een eigen
DAGBLAD DE STEM
.HEET" MATERIAAL
Radio-actief
materiaal uit
kernreactoren
moet met de
groc/tste
omzichtigheid
worden
behandeld.
Deze beker met
reactorbrandstof
staat in een
luchtdichte glazen
kast en is voor de
technicus alleen
bereikbaar door
middel van twee
rubberen „armen"
die met stralingr
werend lood zijn
gevoerd.
Voortdurend
wordt
in reactor-centra
er voor gewaakt
dat geen gram
radio-actief
afval-materiaal
zoek raakt. Alles
wordt verzameld
en op veilige
plaatsen in zee of
ondergronds
opgeborgen.
enweg. Amersfoort: Langestraat,
irstraat. Eindhoven: Marktstraat
ngen: Liesveld - Veerplein.
Zevenhonderdvijftig meter diep
onder de grond, op de bodem
van de diepste schacht van een
stilgelegde zoutmijn bij het mooie
stadje Wolfenbüttel in Nedersak-
sen, West-Duitsland, klopt dr.
Hofrichter met een puntig hamer
tje een stukje van de glinsterende
muur. Hij likt er aan en zegt:
„Zout, zuiver keukenzout." Hij
kan het weten, want hij is geo
loog, gespecialiseerd in zouten en
verbonden aan het federale insti
tuut voor bodemonderzoek.
„Zout", zegt hij, „heeft een dichte
kristallijne structuur, zonder sple
ten of lagen en op druk reageert
het plastisch; het verandert van
vorm maar breekt niet".
Dank zij deze eigenschap van het
zout zijn de diepten van de Asse een
100 meter hoge en 8 kilometer lange
bergrug, uitgekozen om als eerste
«(oomvuilnisvat in Europa dienst te
doen. .Atoomafval" heeft een slechte
klank en daarom spreken de natuur
kundigen liever van radio-actieve
afvalprodukten". Maar ook anders
zins hebben zij de mensen uit de om
geving kunnen geruststellen, zodat on
geveer 30 vroegere zoutmijnwerkers nu
het radio-actieve afval begraven. Maar
dan wel tegen een extra-hoog tarief.
Dat begraven is voorlopig een be
trekkelijk eenvoudig werk. Twee keer
per week komt een goederentrein van
het reactorcentrum in Karlsruhe naar
Wolfenbüttel met 60 of 70 ijzeren va
ten. Elk vat, geel geverfd en van zo
mogelijk nog gelere nummers voor
zien, bevat ongeveer 300 kilo „valsslib".
Het is zwak radioactief bezinksel dat
bij het stralingsvrij maken van water
uit de reactorinstallatie in de verdam-
pingsinstallatie valt. Het slib wordt
vermengd met beton in de ijzeren va
ten gegoten-
Een symbool naast het nummer van
het vat geeft aan hoe sterk de stra
ling van de radio-actieve inhoud nog
is. Maar de mannen, belast met het
„inzouten" van het atoomafval, laten
volstrekt niets aan het toeval over-
Een natuurkundige meet. zodra een
vat met begeleidende papieren bene
den in de mijnschacht is aangekomen,
de straling nog eens na en noteert het
resultaat. Bij de meeste vaten varieert
de straling tussen 0.1 en 1.0 milii-
röntgen. Het sterkst stralende vat tot
&U toe gaf op de meter een uitslag
van 14.4 milliröntgen.
De vaten zijn. zoals gezegd, van ljzei,
maar ze worden gehanteerd alsof ze
v&n glas zijn. Een vorkheftruck tilt ze
voorzichtig uit de mijnlift en legt ze
zo mogelijk nog voorzichtiger op een
transportwagen, die ze 230 meter ver
der naar de opslagplaats brengt- Daar
worden ze in rijen van vier driehoog
opgestapeld.
Deze opslagplaats is een zes meter
hoge holle ruimte met een vloeropper
vlakte van 50 bij 20 meter, waar vroe
ger steerizout werd gebroken. Hier blij
ven de vaten, op vaste tijden gecon
troleerd, rusten tot sint juttemis- Er
s plaats voor 3.000 vaten, maar voor
lig wil men er niet meer dan 1700
ergen Met deze hoeveelheid is name-
j de door het ministerie van econo-
m sche zaken van de deelstaat Neder-
sa sen toegestane totale straling van
curie bereikt. „Eerst hiermee er
varing opdoen", zeggen de natuurkun
digen.
Verantwoordelijk voor deze opruiming
an radio-actief afval is de in Wol-
en uttel zetelende dochteronderneming
an e maatschappij voor stralingson-
rzoe in München, een gevaarlijke en
mets opbrengende zaak en du* over
bad!11 S-an staat. te weten het
ministerie voor wetenschap.
nlaattrlgCn! A'sse 2- zoak berg-
een eviT^ ^enoemd> niet meer dan
zoutmu waarvoor het rijk met
«Ue -If6" gez6geBde West-Duitsland
gelegenheid biedt „Zoutmassie-
to dé 7nn^i4ir' Albrecht' die vroeger
1W de rnw n heett gewerkt en die
onze leidt' "zÜn volgens
hst veiligst6 DatT
dC ^"ikanen bevest^d"^!
Het Amerikaanse experiment beperk
te zich echter tot een opslagplaats op
maar 300 meter diepte. De Amerika
nen malen het grootste deel van hun
sterk raio-actieve afval tot poeder,
waarna zij het vermengd met beton-
specie in leisteen persen- Met deze
eenvoudige methode kan men de eerste
vijftig jaar nog wel toe- Zwak radio
actief afval begraven de Amerikanen
met behulp van bulldozers in de woes
tijn. „Dat kunnen ze zich daar ver
oorloven, met hun enorme gebieden
waar geen mens woont", licht Albrecht
toe. „Hier is dat onmogelijk". Wij moe
ten wel een maximum aan veiligheid
nastreven"-
De Duitse regering heeft voor de
eerste fase van het experiment bijna
6,5 miljoen gulden beschikbaar ge
steld, voor de tweede fase nog eens
ruim 15 miljoèn. Euratom, de Euro
pese organisatie voor atoomenergie,
Engeland en Frankrijk wachten alleen
de resultaten van het Duitse experi
ment af. Zelf storten ze voorlopig hun
atoomafval nog in betonblokken in de
Atlantische Oceaan.
De 1700 vaten worden alleen gebruikt
bij het experiment met zwak radio-ac
tieve afval, Intussen dringt het pro
bleem wat er moet gebeuren met sterk
radio-actief materiaal. In de praktijk
wordt er onderscheid gemaakt tussen
9toffen met minder dan 10 millictirie per
kubieke meter (de zwak radio-actieve
stoffen), die met meer dan 1 millicu
rie per kubieke meter en minder dan
10 curie per liter (de gematigd ra
dio-actieve stoffen) en die met 10 of
meer curie per liter (de sterk ra
dio-actieve stoffen)
Verbrandingselementen uit kernre
actoren zijn zeer radio-actief. Voor dit
„hete" materiaal is in Asse 2 op de
bodem van mijnschacht 490 een na-
bootsingsproef aan de gang, waarbij
twee jonge onderzoekers van de mijn-
bouwacademte Claushal hun dagelijks
brood letterlijk in het zweet van hun
aanschijn verdienen.
Op grond van het feit dat sterk ra
dio-actieve stoffen warmte uitstralen
tot enkele honderden graden Celsius,
onderzoeken de mijnopmeter en de
geoloog nu met behulp van elektrische
elementen hoe het zoutgesteente op
zulke hoge temperaturen reageert. Bo
dem en wanden van een holte worden
tot temperaturen van 270 tot 380 gra
den verhit, waarbij elektronische meet
apparatuur alle reacties van het ge
steende registreert-
„Tot nu toe", zegt mijnopmeter, .s
de bodem een halve tot twee millime
ter gestegen, niet meer". Ir. Albrechts
rechterhand, ir- Trabandt, voegt hier
aan toe: „We hebben alle reden aan
te nemen dat de Asse geschikt is voor
ons doel, maar het ministerie wil de
handtekening van een professor heb
ben". Dat zal dan wel die van pro
fessor Borchert worden, directeur van
het instituut voor diepte-onderzoek in
Clausthal en directe chef van de beide
onderzoekers in de warme schacht 490-
Maar het zal nog wel een jaar of drie
duren, voordat hij zijn pen daarvoor
ter hand zal nemen. Hij wil namelijk
eerst zijn onderzoek afmaken, dat be
staat uit proeven met steenmonsters
uit de Asse, die hij op de meest uit
eenlopende reacties test-
Tenslotte is er nog een derde expe
riment: in een zoutmijn bij Holthusen
in Oostfriesland wil men met zoenwa
ter op 350 meter diepte een uitholling
uitspoelen en met zwak radio-actief
afval, in ijzeren vaten vullen. Ook hier.
hebben deskundigen de bevolking voor
gelicht om de vrees weg te nemen.
Alleen hielp het dit keer niet. Er werd
geprotesteerd en de eigenaar van de
zoutmijn wil nog steeds geen toestem
ming geven.
De deskundigen zijn er van overtuigd,
dat alle proeven onder de Asse tot
algehele tevredenheid van de onderzoe
kers zullen uitvallen en dat zal wor
den aangetoond dat ook sterk radio
actief afval daarvoor altijd kan worden
opgeborgen. Inmiddels slaat men het
hete materiaal op in daarvoor inge
richte ruimten in Karlsruhe, Geest-
hacht, München, Berlijn en Jülich. Op
het ogenblik zijn het 7.500 vaten; in
1980 zullen het er 180 000 zijn, de 35.000
vaten matig radioactief afval niet mee
gerekend. Voor 1980 zal er ook onge
veer 50 kubieke centimeter zeer sterk
radio-actief afval moeten worden opge
borgen.
Aan ruimte hebben de atoomvuilnis
mannen voorlopig geen gebrek. Alleen
al de Asse. aldus dr. Hofrichter, zou
alle atoomafval van nu tot het jaar
2000 kunnen bevatten. In Duitsland
en andere Europese landen zijn nog
veel meer stilliggende zoutmijnen, die
al» eeuwige opslagplaatsen voor stra
lende stoffen kunnen worden gebruikt.
yolgend jaar zullen in Neder
land enkele soorten levensmid
delen op de markt komen, die
door middel van radio-actieve
straling zijn geconserveerd. Daar
mee loopt ons land niet voorop,
want bestraald voedsel wordt in
Amerika, Canada, Rusland en en
kele andere landen al enige tijd
gebruikt. Toch verkeert deze
vreedzame toepassing van kern
energie nog in een pril stadium,
waarin elke nieuwe stap belang
rijk is.
Door levensmiddelen, verpakt in plas
tic, langs een stralingsbron te voeren,
zodat zij een korte maar dodelijke stra
ling sdosis krijgen, worden alle micro
organismen in 't voedsel gedood. Geen
enkele bacterie kan meer in de ver
pakking binnendringen totdat deze voor
gebruik wordt geopend. Dit lijkt een
ideale manier om voedsel lange tijd
houdbaar te maken. Maar de metho
de heeft niet zo snel ingang gevon
den hls ie wetenschapsmensen een
"••li' i i,,:cn geleden hoopten.
Een reden daarvoor is, dat hoge stra-
lingsdoses die nodig zijn om bijvoor
beeld vlees te steriliseren, vaak een
eigenaardige en onplezierige smaak
aan het voedsel geven. Een andere
moeilijkheid is dat de benodigde appa
ratuur zoals de stralingsbron, de af
scherming en alle veiligheidsvoorzie
ningen erg duur zijn. De kosten wor
den naar verhouding lager, naarmate
de apparatuur een grote capaciteit
krijgt en conservering door bestraling
wordt dan ook pas economisch ver
antwoord als er op grote, industriëlé
schaal wordt gewerkt.
Het landurig en vaak zelfs onge-
pcrkt houdbaar maken van voedsel
met radio-actieve bestraling zou van
bijzondere waarde kunnen worden voor
de ontwikkelingslanden, maar het is
voor deze landen moeilijk hiervoor aan
het nodige geld te komen omdat zij
met veel dringender problemen zitten.
Aan de andere kant als de bestralings-
apparatuur eenmaal is geïnstalleerd
zijn de bedrijfskosten laag, daar de
bestralingsbron jaren en jaren ach
tereen kan werken zonder dat vervan
ging nodig is.
Er is nog een derde réden waarom
bestraald voedsel nog niet op grote
schaal wordt gebruikt. Het publiek legt
bij het horen van het woord straling
onmiddellijk verband met gevaar. Tot
voor kort leek het er op dat het ge
zonde verstand dit vooroordeel lang
zaam maar zeker ging overwinnen.
Maar het laatste jaar zijn er ver
schillende wetenschappelijke publikaties
verschenen, waarin op grond van ex
perimenten wordt gewaarschuwd voor
het gevaar dat bestraald voedsel voor
mensen kan opleveren.
Als dit gevaar werkelijk bestaat, ls
het een veel krachtiger argument, te
gen bestraling van voedsel dan alle
anderen. Maar de algemene opinie van
de wetenschappelijke wereld Is, dat er
geen enkel bewijs is geleverd, dat be
straald boedsel schadelijk kan zijn voor
de mens. Tegenover de experimenten die
op zo'n schadelijke invloed wijzen staat
een veel groter aantal proeven die al
leen maarde conclusie laten dat be
straald voedsel voor de mens onge
vaarlijk is of in ieder geval niet ge
vaarlijker dan niet-bestraald voedsel.
Er zijn proeven genomen met wor
tels en andere planten, waarvan weef
selculturen werden gekweekt in kokos-
notenmelk. die '.eer sterk was be
straald. Hel bleek dat de celgroei van
de planten sterk werd afgeremd. Ba-
nanevliegen. die enige tijd op zwaar
bestraald voedsel leefden, werden bij
zonder gevoelig voor schadelijke mu
taties, ofwel schadelijke veranderingen
in hun erfeliikheidspatroon. Ook werd
aangetoond, dat door zeer zware be
straling van suikers in voedsel spoedig
stoffen werden geproduceerd, die de
groei zouden kunnen belemmeren.
Maar deskundigen wijzen er op dat
de effecten van bestraald voedsel op
cellen in weefselculturen niets zeggen
over de effecten van hetzelfde voedsel
op menselijke wezens. In een weefsel
cultuur worden individuele cellen di
rect blootgesteld aan zeer hoge con
centraties van schadelijke stoffen, die
kunnen zijn gevormd. Maar bij de
mens komen deze stoffen in veel ge
ringere concentraties voor en het men
selijk lichaam bezit vele filters orn
zich tegen zulke gevaren te bescher
men.
Een veel eerlijker proef is dieren lan
ge tijd op bestraald voedsel te laten le
ven en 10 jaar van zulke experimen
ten op ratten, varkens, muizen en apen
hebben geen enkele aanwijzing van
schadelijke effecten opgeleverd, zelfs
niet over twee of meer generaties.
De resultaten van alle experimenten
zijn tot nu toe overwegend zeer gun
stig voor bestraald voedsel. Het zal bij
voorbeeld spoedig mogelijk zijn de diep
vrieskip te vervangen door een be
straalde kip, die een week lang in een
gewone huiskoelkast kan liggen en die
in smaak niet van andere kippen te
onderschelden is.
gaatjes met een middellijn van
slechts een paar micron, ofwel en
kele duizendsten van een millimeter,
boort dit laserapparaat van een West-
duitse elektronica-faibriek in harde dia*
mant of elk ander materiaial. Het ap
paraat is onlangs tentoongesteld op
de Hannover Mosse. Behalve voor het
boren van fijne, voor het blote oog
onzichtbare gaatjes, kan het laserka
non ook "•worden gebruikt voor het be
werken van zeer kleine mechanische
onderdelen, zoals radertjes van horlo
ges en voor het puntlassen van ver
bindingen in elektronische microcir
cuits.
Het woord laser is een afkorting van
Light Amplification by Stimulated
Emission of Radiation, wat zoveel be
tekent als lichtveraterking door ge
dwongen uitzending van straling. Even
als gewoon licht bestaat een laserstraal
uit elektromagnetische golven, die door
atomen worden uitgezonden. Terwijl in
een kaars of een gewone lamp ieder
atoom een zelfstandige zender is, die
op een willekeurig moment een licht
golf uitzendt zijn in een laser alle ato
men als het ware gekoppeld. Zij zen
den hun lichtgolven precies gelijk uit
en geven een bijzonder energieke licht
straal, die zeer scherp kan worden
gebundeld
hie niet in de gelegenheid
|f te komen kijken
i in open enveloppe
I postzegel)
■ratis uw katatogus ..Karak-
■en uit Oirschot om
lukte krijgen: u
lis Europa's grootste stoel,
als Oirschots monument
ptbij de Markt is opgericht.
wegwijzer naar de
leuwis showroom ertegen-
lir.