RUIMTE TOT JAAR 2000 GENOEG Radio-actief vuilnis" in verlaten zoutmijn BESTRAALD VOEDSEL NIET GEVAARLIJK VOOR GEZONDHEID iUPON Laserstraal boort gaatjes van een paar micron een eigen DAGBLAD DE STEM .HEET" MATERIAAL Radio-actief materiaal uit kernreactoren moet met de groc/tste omzichtigheid worden behandeld. Deze beker met reactorbrandstof staat in een luchtdichte glazen kast en is voor de technicus alleen bereikbaar door middel van twee rubberen „armen" die met stralingr werend lood zijn gevoerd. Voortdurend wordt in reactor-centra er voor gewaakt dat geen gram radio-actief afval-materiaal zoek raakt. Alles wordt verzameld en op veilige plaatsen in zee of ondergronds opgeborgen. enweg. Amersfoort: Langestraat, irstraat. Eindhoven: Marktstraat ngen: Liesveld - Veerplein. Zevenhonderdvijftig meter diep onder de grond, op de bodem van de diepste schacht van een stilgelegde zoutmijn bij het mooie stadje Wolfenbüttel in Nedersak- sen, West-Duitsland, klopt dr. Hofrichter met een puntig hamer tje een stukje van de glinsterende muur. Hij likt er aan en zegt: „Zout, zuiver keukenzout." Hij kan het weten, want hij is geo loog, gespecialiseerd in zouten en verbonden aan het federale insti tuut voor bodemonderzoek. „Zout", zegt hij, „heeft een dichte kristallijne structuur, zonder sple ten of lagen en op druk reageert het plastisch; het verandert van vorm maar breekt niet". Dank zij deze eigenschap van het zout zijn de diepten van de Asse een 100 meter hoge en 8 kilometer lange bergrug, uitgekozen om als eerste «(oomvuilnisvat in Europa dienst te doen. .Atoomafval" heeft een slechte klank en daarom spreken de natuur kundigen liever van radio-actieve afvalprodukten". Maar ook anders zins hebben zij de mensen uit de om geving kunnen geruststellen, zodat on geveer 30 vroegere zoutmijnwerkers nu het radio-actieve afval begraven. Maar dan wel tegen een extra-hoog tarief. Dat begraven is voorlopig een be trekkelijk eenvoudig werk. Twee keer per week komt een goederentrein van het reactorcentrum in Karlsruhe naar Wolfenbüttel met 60 of 70 ijzeren va ten. Elk vat, geel geverfd en van zo mogelijk nog gelere nummers voor zien, bevat ongeveer 300 kilo „valsslib". Het is zwak radioactief bezinksel dat bij het stralingsvrij maken van water uit de reactorinstallatie in de verdam- pingsinstallatie valt. Het slib wordt vermengd met beton in de ijzeren va ten gegoten- Een symbool naast het nummer van het vat geeft aan hoe sterk de stra ling van de radio-actieve inhoud nog is. Maar de mannen, belast met het „inzouten" van het atoomafval, laten volstrekt niets aan het toeval over- Een natuurkundige meet. zodra een vat met begeleidende papieren bene den in de mijnschacht is aangekomen, de straling nog eens na en noteert het resultaat. Bij de meeste vaten varieert de straling tussen 0.1 en 1.0 milii- röntgen. Het sterkst stralende vat tot &U toe gaf op de meter een uitslag van 14.4 milliröntgen. De vaten zijn. zoals gezegd, van ljzei, maar ze worden gehanteerd alsof ze v&n glas zijn. Een vorkheftruck tilt ze voorzichtig uit de mijnlift en legt ze zo mogelijk nog voorzichtiger op een transportwagen, die ze 230 meter ver der naar de opslagplaats brengt- Daar worden ze in rijen van vier driehoog opgestapeld. Deze opslagplaats is een zes meter hoge holle ruimte met een vloeropper vlakte van 50 bij 20 meter, waar vroe ger steerizout werd gebroken. Hier blij ven de vaten, op vaste tijden gecon troleerd, rusten tot sint juttemis- Er s plaats voor 3.000 vaten, maar voor lig wil men er niet meer dan 1700 ergen Met deze hoeveelheid is name- j de door het ministerie van econo- m sche zaken van de deelstaat Neder- sa sen toegestane totale straling van curie bereikt. „Eerst hiermee er varing opdoen", zeggen de natuurkun digen. Verantwoordelijk voor deze opruiming an radio-actief afval is de in Wol- en uttel zetelende dochteronderneming an e maatschappij voor stralingson- rzoe in München, een gevaarlijke en mets opbrengende zaak en du* over bad!11 S-an staat. te weten het ministerie voor wetenschap. nlaattrlgCn! A'sse 2- zoak berg- een eviT^ ^enoemd> niet meer dan zoutmu waarvoor het rijk met «Ue -If6" gez6geBde West-Duitsland gelegenheid biedt „Zoutmassie- to dé 7nn^i4ir' Albrecht' die vroeger 1W de rnw n heett gewerkt en die onze leidt' "zÜn volgens hst veiligst6 DatT dC ^"ikanen bevest^d"^! Het Amerikaanse experiment beperk te zich echter tot een opslagplaats op maar 300 meter diepte. De Amerika nen malen het grootste deel van hun sterk raio-actieve afval tot poeder, waarna zij het vermengd met beton- specie in leisteen persen- Met deze eenvoudige methode kan men de eerste vijftig jaar nog wel toe- Zwak radio actief afval begraven de Amerikanen met behulp van bulldozers in de woes tijn. „Dat kunnen ze zich daar ver oorloven, met hun enorme gebieden waar geen mens woont", licht Albrecht toe. „Hier is dat onmogelijk". Wij moe ten wel een maximum aan veiligheid nastreven"- De Duitse regering heeft voor de eerste fase van het experiment bijna 6,5 miljoen gulden beschikbaar ge steld, voor de tweede fase nog eens ruim 15 miljoèn. Euratom, de Euro pese organisatie voor atoomenergie, Engeland en Frankrijk wachten alleen de resultaten van het Duitse experi ment af. Zelf storten ze voorlopig hun atoomafval nog in betonblokken in de Atlantische Oceaan. De 1700 vaten worden alleen gebruikt bij het experiment met zwak radio-ac tieve afval, Intussen dringt het pro bleem wat er moet gebeuren met sterk radio-actief materiaal. In de praktijk wordt er onderscheid gemaakt tussen 9toffen met minder dan 10 millictirie per kubieke meter (de zwak radio-actieve stoffen), die met meer dan 1 millicu rie per kubieke meter en minder dan 10 curie per liter (de gematigd ra dio-actieve stoffen) en die met 10 of meer curie per liter (de sterk ra dio-actieve stoffen) Verbrandingselementen uit kernre actoren zijn zeer radio-actief. Voor dit „hete" materiaal is in Asse 2 op de bodem van mijnschacht 490 een na- bootsingsproef aan de gang, waarbij twee jonge onderzoekers van de mijn- bouwacademte Claushal hun dagelijks brood letterlijk in het zweet van hun aanschijn verdienen. Op grond van het feit dat sterk ra dio-actieve stoffen warmte uitstralen tot enkele honderden graden Celsius, onderzoeken de mijnopmeter en de geoloog nu met behulp van elektrische elementen hoe het zoutgesteente op zulke hoge temperaturen reageert. Bo dem en wanden van een holte worden tot temperaturen van 270 tot 380 gra den verhit, waarbij elektronische meet apparatuur alle reacties van het ge steende registreert- „Tot nu toe", zegt mijnopmeter, .s de bodem een halve tot twee millime ter gestegen, niet meer". Ir. Albrechts rechterhand, ir- Trabandt, voegt hier aan toe: „We hebben alle reden aan te nemen dat de Asse geschikt is voor ons doel, maar het ministerie wil de handtekening van een professor heb ben". Dat zal dan wel die van pro fessor Borchert worden, directeur van het instituut voor diepte-onderzoek in Clausthal en directe chef van de beide onderzoekers in de warme schacht 490- Maar het zal nog wel een jaar of drie duren, voordat hij zijn pen daarvoor ter hand zal nemen. Hij wil namelijk eerst zijn onderzoek afmaken, dat be staat uit proeven met steenmonsters uit de Asse, die hij op de meest uit eenlopende reacties test- Tenslotte is er nog een derde expe riment: in een zoutmijn bij Holthusen in Oostfriesland wil men met zoenwa ter op 350 meter diepte een uitholling uitspoelen en met zwak radio-actief afval, in ijzeren vaten vullen. Ook hier. hebben deskundigen de bevolking voor gelicht om de vrees weg te nemen. Alleen hielp het dit keer niet. Er werd geprotesteerd en de eigenaar van de zoutmijn wil nog steeds geen toestem ming geven. De deskundigen zijn er van overtuigd, dat alle proeven onder de Asse tot algehele tevredenheid van de onderzoe kers zullen uitvallen en dat zal wor den aangetoond dat ook sterk radio actief afval daarvoor altijd kan worden opgeborgen. Inmiddels slaat men het hete materiaal op in daarvoor inge richte ruimten in Karlsruhe, Geest- hacht, München, Berlijn en Jülich. Op het ogenblik zijn het 7.500 vaten; in 1980 zullen het er 180 000 zijn, de 35.000 vaten matig radioactief afval niet mee gerekend. Voor 1980 zal er ook onge veer 50 kubieke centimeter zeer sterk radio-actief afval moeten worden opge borgen. Aan ruimte hebben de atoomvuilnis mannen voorlopig geen gebrek. Alleen al de Asse. aldus dr. Hofrichter, zou alle atoomafval van nu tot het jaar 2000 kunnen bevatten. In Duitsland en andere Europese landen zijn nog veel meer stilliggende zoutmijnen, die al» eeuwige opslagplaatsen voor stra lende stoffen kunnen worden gebruikt. yolgend jaar zullen in Neder land enkele soorten levensmid delen op de markt komen, die door middel van radio-actieve straling zijn geconserveerd. Daar mee loopt ons land niet voorop, want bestraald voedsel wordt in Amerika, Canada, Rusland en en kele andere landen al enige tijd gebruikt. Toch verkeert deze vreedzame toepassing van kern energie nog in een pril stadium, waarin elke nieuwe stap belang rijk is. Door levensmiddelen, verpakt in plas tic, langs een stralingsbron te voeren, zodat zij een korte maar dodelijke stra ling sdosis krijgen, worden alle micro organismen in 't voedsel gedood. Geen enkele bacterie kan meer in de ver pakking binnendringen totdat deze voor gebruik wordt geopend. Dit lijkt een ideale manier om voedsel lange tijd houdbaar te maken. Maar de metho de heeft niet zo snel ingang gevon den hls ie wetenschapsmensen een "••li' i i,,:cn geleden hoopten. Een reden daarvoor is, dat hoge stra- lingsdoses die nodig zijn om bijvoor beeld vlees te steriliseren, vaak een eigenaardige en onplezierige smaak aan het voedsel geven. Een andere moeilijkheid is dat de benodigde appa ratuur zoals de stralingsbron, de af scherming en alle veiligheidsvoorzie ningen erg duur zijn. De kosten wor den naar verhouding lager, naarmate de apparatuur een grote capaciteit krijgt en conservering door bestraling wordt dan ook pas economisch ver antwoord als er op grote, industriëlé schaal wordt gewerkt. Het landurig en vaak zelfs onge- pcrkt houdbaar maken van voedsel met radio-actieve bestraling zou van bijzondere waarde kunnen worden voor de ontwikkelingslanden, maar het is voor deze landen moeilijk hiervoor aan het nodige geld te komen omdat zij met veel dringender problemen zitten. Aan de andere kant als de bestralings- apparatuur eenmaal is geïnstalleerd zijn de bedrijfskosten laag, daar de bestralingsbron jaren en jaren ach tereen kan werken zonder dat vervan ging nodig is. Er is nog een derde réden waarom bestraald voedsel nog niet op grote schaal wordt gebruikt. Het publiek legt bij het horen van het woord straling onmiddellijk verband met gevaar. Tot voor kort leek het er op dat het ge zonde verstand dit vooroordeel lang zaam maar zeker ging overwinnen. Maar het laatste jaar zijn er ver schillende wetenschappelijke publikaties verschenen, waarin op grond van ex perimenten wordt gewaarschuwd voor het gevaar dat bestraald voedsel voor mensen kan opleveren. Als dit gevaar werkelijk bestaat, ls het een veel krachtiger argument, te gen bestraling van voedsel dan alle anderen. Maar de algemene opinie van de wetenschappelijke wereld Is, dat er geen enkel bewijs is geleverd, dat be straald boedsel schadelijk kan zijn voor de mens. Tegenover de experimenten die op zo'n schadelijke invloed wijzen staat een veel groter aantal proeven die al leen maarde conclusie laten dat be straald voedsel voor de mens onge vaarlijk is of in ieder geval niet ge vaarlijker dan niet-bestraald voedsel. Er zijn proeven genomen met wor tels en andere planten, waarvan weef selculturen werden gekweekt in kokos- notenmelk. die '.eer sterk was be straald. Hel bleek dat de celgroei van de planten sterk werd afgeremd. Ba- nanevliegen. die enige tijd op zwaar bestraald voedsel leefden, werden bij zonder gevoelig voor schadelijke mu taties, ofwel schadelijke veranderingen in hun erfeliikheidspatroon. Ook werd aangetoond, dat door zeer zware be straling van suikers in voedsel spoedig stoffen werden geproduceerd, die de groei zouden kunnen belemmeren. Maar deskundigen wijzen er op dat de effecten van bestraald voedsel op cellen in weefselculturen niets zeggen over de effecten van hetzelfde voedsel op menselijke wezens. In een weefsel cultuur worden individuele cellen di rect blootgesteld aan zeer hoge con centraties van schadelijke stoffen, die kunnen zijn gevormd. Maar bij de mens komen deze stoffen in veel ge ringere concentraties voor en het men selijk lichaam bezit vele filters orn zich tegen zulke gevaren te bescher men. Een veel eerlijker proef is dieren lan ge tijd op bestraald voedsel te laten le ven en 10 jaar van zulke experimen ten op ratten, varkens, muizen en apen hebben geen enkele aanwijzing van schadelijke effecten opgeleverd, zelfs niet over twee of meer generaties. De resultaten van alle experimenten zijn tot nu toe overwegend zeer gun stig voor bestraald voedsel. Het zal bij voorbeeld spoedig mogelijk zijn de diep vrieskip te vervangen door een be straalde kip, die een week lang in een gewone huiskoelkast kan liggen en die in smaak niet van andere kippen te onderschelden is. gaatjes met een middellijn van slechts een paar micron, ofwel en kele duizendsten van een millimeter, boort dit laserapparaat van een West- duitse elektronica-faibriek in harde dia* mant of elk ander materiaial. Het ap paraat is onlangs tentoongesteld op de Hannover Mosse. Behalve voor het boren van fijne, voor het blote oog onzichtbare gaatjes, kan het laserka non ook "•worden gebruikt voor het be werken van zeer kleine mechanische onderdelen, zoals radertjes van horlo ges en voor het puntlassen van ver bindingen in elektronische microcir cuits. Het woord laser is een afkorting van Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation, wat zoveel be tekent als lichtveraterking door ge dwongen uitzending van straling. Even als gewoon licht bestaat een laserstraal uit elektromagnetische golven, die door atomen worden uitgezonden. Terwijl in een kaars of een gewone lamp ieder atoom een zelfstandige zender is, die op een willekeurig moment een licht golf uitzendt zijn in een laser alle ato men als het ware gekoppeld. Zij zen den hun lichtgolven precies gelijk uit en geven een bijzonder energieke licht straal, die zeer scherp kan worden gebundeld hie niet in de gelegenheid |f te komen kijken i in open enveloppe I postzegel) ■ratis uw katatogus ..Karak- ■en uit Oirschot om lukte krijgen: u lis Europa's grootste stoel, als Oirschots monument ptbij de Markt is opgericht. wegwijzer naar de leuwis showroom ertegen- lir.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1967 | | pagina 17