PLANEET
NOG
STEEDS
MYSTERIE
Mariner-
verkenner
vertrekt
in juni
naar Venus
Nieuwe
explosie
in heelal
op foto
D
Grootste
en verste
quasar
in wereld
ruimte
ontdekt
ONZE
PLANTEN HEBBEN
00K ZENUWE
RAADSELACHTIG
CONCLUSIES
NIET OVERBODIG
EEN LIJN
ONOPGEMERKT
PROBLEEM
DICHTBIJ'
bedacht;
r<
De avo
van de dag
vèr
de
COOl
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 20 MEI 1967
De Atlas-Agena
de draagraket
van Amerika's
interplanetaire
ruimteverken
ners.
e NASA, de Amerikaanse dienst
voor lucht- en ruimtevaart,
heeft plannen bekend gemaakt
om in juni een Mariner-ruimte-
verkenner te lanceren, die op een
afstand van 3200 kilometer langs
de planeet Venus moet vliegen.
Dr. William H. Pickering, direc
teur van het laboratorium voor
straalaandrijving in Pasadena, Ca-
lifornië, deelde mee, dat de Mari
ner in oktober Venus het dichtst
zal naderen. De baan van de
ruimteverkenner voert langs de
nachtzijde van de planeet. De au
tomatische instrumenten aan
boord van het ruimtevaartuig
moeten onder meer nauwkeurige
metingen doen van het magneti
sche veld van Venus en de invloed
er van op de zogenaamde „zonne
wind", 'n voortdurende strooi
atoomdeeltjes die door de zon dl
ruimte in wordt gezonden.
De Mariner zal worden gelanceerd
met een Atlas-Agenaraket. Het molen-
wiekvormige ruimtevehikel met zijn
elektronische ogen en andere kunstma
tige zintuigen is naaste familie yan de
Mariner 2 en 4, die respectievelijk in
1962 en 1965 langs Venus en Mars vlo
gen. Mariner 4 was uitgerust met een
fotocamera en maakte op 9000 kilome
ter afstand een serie onthullende opna
men van het Marsoppervlak.
Het is niet de bedoeling de nieuwe Ma
riner ook een camera mee te geven.
Dat zou weinig zin hebben, want Venus
is steeds gehuld in een dikke witte wol
kendeken, die het oppervlak aan het
oog onttrekt.
Venus is in veel opzichten een raad
selachtige planeet. Hoewel niemand
weet wat er onder het ondoordringoare
wolkendek verborgen ligt, zijn er ge
noeg aanwijzingen dat het een zinde
rend hete wereld moet zijn. De wolken,
die de planeet misschien in een eeuwige
duisternis hullen, veroorzaken waar
schijnlijk een broeikas-effect. De ont
vangen warmte van de zon wordt voor
een deel vastgehouden. Recente radar
metingen hebben voor het eerst iets
over het Venuslandschap onthuld. Er
blijken op de planeet minstens twee'
bergketens van 3000 tot 5000 meter
hoogte te zijn. Daarmee wordt in ieder
geval afgerekend met een enkele jaren
geleden nog veel genoemde theorie, dat
het oppervlak van Venus een oeverloze
oceaan van kokend asfalt zou zijn.
Onder de wetenschappelijke onder
zoekers heerst diepgaande verdeeldheid
over de vraag of er op Venus kansen
voor het ontstaan en voortbestaan van
levende organismen zijn. Veel deskun
digen zeggen dat de oppervlaktetempe-
ratuur daarvoor- veel te hoog is en dat
de samenstelling-van de atmosfeer ook
niet erg plezierig voor levende wezens
kan zijn. Sommigen zeggen echter dat
er minstens in de nu pas ontdekte ge
bergten gebieden mét veel draaglijker
temperaturen moeten zijn. Zij wijzen
verder op nieuwe waarnemingen, waar
uit blijkt dat de dampkring van Venus
waterdamp en kooldioxyde bevat, Iwee
chemische verbindingen die van vitaal
belang zijn voor een klimaat waarin
leven mogelijk is.
Mariner 2, die in december 1962 op
ruim 14.000 kilometer afstand langs Ve
nus vloog, heeft met zijn overgeseinde
waarnemingen de deskundigen tot de
volgende conclusies gebracht:
Venus heeft 'n oppervlakte-tempe
ratuur van 220 tot 320 graden Celsius.
Deze temperatuur is vrijwel gelijk ver
deeld over de nacht- en dagzijde van de
planeet.
Metingen van het magnetische veld
in de buurt van de planeet gaven onge
veer dezelfde uitslag als metingen in de
interplanetaire ruimte. Dit wijst er op
dat Venus een zeer zwak magnetisch
veld heeft, dat minder dan 10 procent
van het aardmagnetisch veld bedraagt.
De dampkring van Venus is vanuit
de ruimte gezien aan de rand van de
planeet kouder dan in het midden. Dit
wijst op koude wolken en een warm
oppervlak. De bovenlaag van het wol
kendek had een temperatuur van bijna
40 graden Celsius onder nul.
Een herziene schatting van de massa
van Venus toont aan, dat de planeet
iets kleiner is dan de aarde.
De conclusie uit de waarnemingen
van de Mariner 2 zijn al weer van ver
schillende kanten aangevochten, waar
uit blijkt dat de mensen van de exacte
wetenschappen zich niet snel iets laten
aanpraten, zelfs niet door robots. Over
het algemeen is het wantrouwen niet
gericht tegen de waarnemingen van
Mariner 2, maar wel tegen de interpre
taties er van. Russische onderzoekers
hebben er bijvoorbeeld op gewezen dat
de radiotrillingen, die Mariner 2 van
Venus opving en die werden beschouwd
als een gevolg van een hoge oppervlak-
tetemperatuur, ook heel goed kunnen
worden opgewekt door snelle elektro
nenstromen boven in de dampkring van
de planeet. Er zijn inderdaad aanwijzin
gen voor het bestaan van zulke elektro
nische stromen, die Venus doen lijken
op een neonbuis. De straling doet ver
moeden dat 't hemellichaam heet is,
maar in werkelijkheid is het koud.
De lancering van een nieuwe Venus-
verkenner is dus voor de wetenschap
bepaald geen overbodige luxe. Er zijn
nieuwe instrumenten in gebouwd, be
doeld om de waarnemingen van 1962 te
controleren en om eventueel nieuwe
ontdekkingen t'e doen. Zo zullen twee
geheel verschillend werkende instru
menten 'n temperatuurkaart van Venus
maken. Door middel van radiometingen
willen de onderzoekers nu precies de
middellijn van de planeet vaststellen
en er zijn verschillende instrumenten
aan boord om de samenstelling, dikte en
dichtheid van de Venusiaanse atmosfeer
te onderzoeken.
Volgens ,dr. Pickering zullen de on
derzoekers op aarde tijdens de vlucht
van de Mariner 5 een unieke kans krij
gen een driepuntsmeting te doen van
de zonnewind. Voorwaarde hiervoor is
dat de nog steeds door de ruimte zwer
vende Mariner 4 tot die tijd bevredigend
blijft werken.
•WEE vrouwelijke astronomen h
sisch Armenië hebben een
supernova ontdekt een exp^
rende ster die vele miljoenen w
helderder straalt dan de zon. De
nova is in februari gefotografeerd
het Byoerakan-observatorhim la j,
Kaukasusgebergte.
De supernova is niet met het fy.
oog te zien, want zij bevindt zich e
in ons Melkwegstelsel. Zij i, j,
krachtige telescopen zichtbaar a]s,
geweldige explosie aan de rand van»
ver verwijderd sterrenstelsel,
vele miljoenen lichtjaren ver jj,,
aarde door de ruimte wentelt
De twee sterrenkundigen, Row
Sjachbazian en Sofia Iskoedarian,
dekten de explosie toen zij een nfa*
foto van het sterrenstelsel vergeld,
met een opname, die een aantal ja»
geleden was gemaakt. De directeur
't observatorium, professor Viktor W
bartsoemian, lid van de Russische 1».
demie van wetenschappen, heeft
klaard dat het verschijnsel van npe
novae nog grotendeels een mysterie i
en dat elke nieuwe ontdekking jj
buitengewoon belang kan zijn.
De afgelopen 1000 jaar zijn ln
eigen Melkwegstelsel slechts drie n
pernovae waargenomen. De exploders,
de sterren straalden zo helder, dat
zelfs bij dag te zien waren. Mogel
ook de Ster van Bethlehem een ups
nova geweest.
Met moderne instrumenten kunne,
de sterrenkundigen nu ook supernova
in andere sterrenstelsels waanfeu
Het onderzoek zal mogelijk een diepe
inzicht geven in de evolutiestadia, ij
sterren van hun geboorte tot aai fc
dood doorlopen.
De driepuntsmeting zal worden ver
richt vanuit stations, die miljoenen kilo
meters in de ruimt'e van elkaar verwij
derd zijn. Terwijl de nieuwe Mariner
op weg is naar Venus, zal de Mariner 4
de andere kant van de aarde passeren.
Op een gegeven moment zullen de twee
ruimteverkenners en de aarde zich ten
opzichte van de zon in één lijn bevin-
pE Russische bioloog Vitaly Gortsjató
is na een lange reeks experimenten
tot de conclusie gekomen dat plan-
ten zöiets als eén zenuwstelsel hebbenI
Volgens Gortsjakof hebben zijn expiri-1
menten aangetoond, dat de mening dat I
planten geen prikkels van het ene ge-I
deelte naar het andere in zichzelf Xun- f
nen overbrengen, onjuist is.
In zijn publikat'ie schrijft de Rustó I
onderzoeker dat hij een propoentóf
bij de wortel had afgesneden en teen
de stengel elektrische ontladingenfci I
ontdekt. Andere proeven gaven soortge-1
lijke resultaten.
Volgens de Rus Is de reactlesnelkd I
in planten ook groter dan in sommige I
andere levende wezens, zoals kilte'
den. „Kort daarna", aldus Pickering. I
„zullen de twee Mariners en de aarce
op een lijn staan langs de spira;
mige magnetische krachtlijnen van c? I
interplanetaire ruimte; een kans zonde' I
weerga om de magnetische verschijnt
lén en de elektrisch geladen de
van de zonnewind te meten".
f
m
V:
a
Drie opnamen van quasars, ge
maakt met de reusachtige spie-
geltelescoop op Mount Palomar.
Deze quasars bevinden zich op af
standen van 2 tot 8 miljard licht
jaren van de aarde. Elke seconde
vluchten zij meer dan 100.000 ki
lometer verder weg.
êl merikaanse en Australische
sterrenkundigen hebben in
de ruimte een nieuwe „quasar"
of schijnster ontdekt. Als de qua
saronderzoekers het bij het rechte
eind hebben, is de nieuwe vondst,
die als „quasar 0237-23" te boek is
gesteld, het grootste en verst ver
wijderde object dat ooit door de
mens in het heelal is waargeno
men.
De ontdekking is onlangs in het tijd
schrift „Astronomical Journal" bekend
gemaakt door de sterrenkundigen J.
Bolton van de Parkes-radiosterrenwacht
in Australië, H. Arp van het observa
torium op Mout Palomar in Califor-
nië en T. Kinman van het Lick-obser
vatorium in Californië.
Quasar 0237-23 verwijdert zich vol
gens de waarnemingen met een snel
heid van meer dan 250.000 kilometer
per seconde van de aarde. Dat komt
neer op 82 procent van de lichtsnelheid.
Er is geen andere quasar bekend, die zo
spookachtig snel door de ruimte ijlt. Het
spectrum van het door de quasar uit
gezonden licht heeft verder laten zien
dat de nieuwe quasar een ongewone
chemische samenstelling heeft, name
lijk zwavel, titanium en waarschijnlijk
ook chroom, nikkel, kobalt en ijzer.
De geheimzinnige quasars, die in 1960
voor het eerst werden ontdekt door de
Amerikaanse onderzoekers Sandage en
Matthews, onderscheiden zich opper
vlakkig gezien niet van gewone sterren.
Daarom bleven ze eeuwen lang onopge
merkt aan de hemel. Pas met moder
ne instrumenten werd ontdekt dat er iets
heel bijzonders mee aan de hand is. Het
licht van de quasars vertoont namelijk
een grote roodverschuiving, wat wil
zeggen dat het golflengtenspectrum naar
het rood is verschoven. Door de meeste
sterrenkundigen wordt dit verschijnsel
toegeschreven aan het zogenaamde
Doppler-effect. Volgens dit effect wor
den uitgezonden golver^ van voorwer
pen, die zich van ons verwijderen lan
ger. Zijn het geluidsgolven, dan betekent
dit dat de waargenomen toon lager
wordt, wat duidelijk te horen is bij het
passeren van bijvoorbeeld een zieken
auto met loeiende sirene. Zijn het licht
golven, dan wordt de kleur van het
licht verschoven naar het rood.
De meeste waargenomen quasars heb
ben zo'n sterke roodverschuiving dat
zij zich met fantastische snelheden van
ons moeten verwijderen. Dit P'ast in het
moderne kosmologische beeld van het
uitdijende heelal. Maar er is in de ster
renkunde een regel, die zegt dat de
vluchtsnelheid van objecten in het heel
al evenredig is met hun af stand, tot de
aarde. Er zijn heel wat quasars ont
dekt, die met meer dan 60 procent van
de lichtsnelheid (300.000 kilometer per
seconde) van ons vandaan snellen. Dat
betekent dat zij zich op miljarden
lichtjaren afstand van de aarde moeten
bevinden.
Zo'n roodverschuiving treedt bijvoor
beeld op in krachtige zwaartekrachtvel
den, waarin het liclit als het ware
moeite moet doen zich van een hemel
lichaam te verwijderen. Ook wordt ver
ondersteld dat licht op zijn lange reds
door de krachtvelden en stofwolken van
de ruimte roder wordt.
Als de quasars inderdaad niet zo ver
van ons verwijderd zijn behoeven er
geen raadselachtige vormen van ener
gie meer te worden bij gesleept om
hun lichtstraling te verklaren. De vraag
blijft dan echter waar zij vandaan ko
men. Zijn het overblijfselen van een
explosie in onze eigen Melkwegspiraal,
Op dit punt begint voor de sterren
kundigen het grote probleem. Want on
danks hun onvoorstelbare afstand ver
buiten de grenzen van ons Melkweg
stelsel, stralen de quasars even helder
als menige ster in de Melkweg zelf.
Dat wil zeggen dat de quasars in feite
een veel feller licht uitstralen dan ge
wone sterren en dat betekent weer dat
zij een energiebron moeten bezitten, die
veel krachtiger is dan het nucleaire
„vuur" van de sterren. Hier op aarde
is een vorm van energie die krachtiger
is dan de waterstofbom volkomen on
bekend. Dat is het grote raadsel van de
quasars.
Als de quasars miljarden lichtjaren van
ons verwijderd zijn betekent dat ook, dat
wij ze zien zoals ze miljarden jaren ge
leden waren. Sommige sterrenkundigen
veronderstellen daarom dat de quasars
iets vertegenwoordigen van de oer-ener-
gie, waaruit het heelal 10 tot 15 miljard
jaar geleden in een gigantische uitbar
sting moet zijn ontstaan. Mogelijk zijn
de quasars al lang uitgedoofd en is al
leen hun licht nog steeds onderweg
naar de aarde.
Er zijn echter ook sterrenkundigen,
die niet in de enorme vluchtsnelheden
en afstanden van de quasars geloven.
Recente onderzoekingen schijnen hun
stelling, dat de quasars zich betrekke
lijk dichtbij hoewel buiten de Melk
weg bevinden, te steunen. Hun be
langrijkste argument is, dat de sterke
roodverschuving in het licht van de
quasars niet behoeft te worden ver
oorzaakt door een grote vluchtsnelheid.
lang geleden Niemand weet er 1
een antwoord op. Voorlopig lijken
aanhangers van de lange-afstands-t i
rie nog aan de winnende hand. 3 I
het is lang niet denkbeeldig dat
sars ooit iets heel anders zullen t
te zijn dan wat nu in allerlei t
wordt aangenomen.
Het interieur van i
De vroegere behuizin
L
De reusachtige radiotelescoop van de Parkes-sterr enwacht in Australië is een van de
mee quasar 0237-231 het grootste en het verste hemellichaam in de ruimtewerd ontdekt
instrumenten
HORIZONTAAL: 1. mannelij
in b';v;?ord' 12. meisjesnaam,
N H is. myth figuur. n
der 95 22' zuster. 23. dllivi
m™' 26- voorzetsel,
31 u' arbeidseenheid, 30.
"ongaars componist van
tw0S' ^„el 35' P]aats i" D
in dö u nobele, 41 fami
larm. as ng naar omlaag,
angs 45 verdieping, 47. voegi
van dnoUkA 52- eiland i
56 vnoo geiSChe zee' 5i- W
60 afkort^0 57' vis' 59' i°ni
naam fit van lumen, 61.
vermietó sfit7lerenbevechter te
vlakko .0 Ji. zeer brandbaar
heuvel 73 d a"\k' zwak' 7
7<h Plaats in N^Brab6 StrU'S'
»lotaooTrdCAAL; L muziekinstJ
holte bi oo„Van bturgische g,
zwart in muur. 4. voor
stad Rut waPenkunde, 7. -
de dieronrkend6 korting, 9.
?p geen PS dri?tenige
Italië 10 13- zuivere, 1
11 rijschol
24- riddpr+«V A}„' 2l- einde, 2
29- lansfpfi6,11'. 2l beeldschoc
?hé, 32 werktuif^ T6g Verk
vg6 ,ii]trvreede'
«ipo^iode44Plrth Forth,
schilders '4f der 011
beest 49' dakbedekkir
"vier van dofeu ln Gelder
«hachS oLTlberr mom
zijtak 'e. rivier
keh, 62. hoekn'-i een num
'afk.) 65 "^Pijler, 64. in]-
?en brood vkn Rng Van dona
,en' 72. riikro?' 8' v°orzetsel,
'afk.), "Iksweg (afk.), 74.
