STEM
IWACHT
Massamedia géén
samenzwering
tegen het gezag
Geknipt
FATIMA OOK IN
PORTUGAL
OMSTREDEN OORD
TECHNIEK EN GEWELD
Pausbezoek door Salazar misbruikt
kundig
ur
in het hart
van
amsterdam
f.fiMMENTAAR
De onmadit van de V.N.
Het prinselijke precedent
PROF. DR. R. C. KWANT:
DR. CORN. VERHOEVEN:
verpleegsters
- amsterdam
Invloed
Zuilen
PRIMITIEF
MEDELIJDEN
VERZET
PAUSBEZOEK
BOMBAY
COMMUNISME
19
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 20 MEI 1967
23
nu 3Vz Jaar, kraam»
repen
id 17 jaar (mits bïn-
lar)
minste dipi. MULO
lijkstaande
e cursussen: maart-
•december
faf geeft gaarne alle
itingen.
tabant, werkzaam voor de
iet met een
keling op het betreffende
t een technicus, die met de
terrein zoals hydrauliek,
teund door de aanwezige
ines te ontwerpen, die de
len bestendigen. Als eerste
ner worden toevertrouwd.
irdt verzocht met inkt een
tden aan
UDSHOORN
rs
am
iiiiiiuiliiliiiiii"111111"11111"1
ef wil maken is op
de
wordf dat zij o0^
uilen verrichtenkun
de hoofdredactie van
6, Breda.
ii ui ii ii ii nu ii ii111,1111111111
NI PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILIW5EN
EILINGEN PEILINGEN„PEILINGEN ik PEILINGEN PEILINGEN PEILIIGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILNGEN PEILINGEN PEILINGEN .PEILINGEN PEILINGEN PEIU
EN PEILINGEN ^PEILINGEN PEIL NGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGENI PEIL NGENM PINGEN.PEILINGEN
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEI1LINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEI1
e V.N. strijdmacht gaat Egypte verlaten op een moment dat Israël
D en de Arabische landen op het punt staan elkaar in de haren te vlie
gen. Deze lachwekkende zaak toont weer eens op beschamende wij
ze de onmacht van de Verenigde Naties aan en de louter symbolische
functie van een politielegertje.
Het besluit van Oe Thant om aan het Egyptische verzoek gehoor te
geven is ongeveer even logisch als dat van een politie-commissaris, die
zijn agenten van de straat haalt op het moment dat de relletjes gaan
beginnen. Met dit verschil maar dat is essentieel dat men de politie
commissaris van krankzinnigheid zou verdenken, terwijl Oe Thant een
voudig niet anders kan. Zijn politieleger is namelijk even machteloos als
een ongewapende agent tegenover een groepje met stenen gewapende
nozems.
Nederland heeft indertijd voorgesteld een solide politieleger in het
leven te roepen, dat met werkelijk gezag tussen kibbelende partijen kan
staan. Dat voorstel wordt weer bijzonder actueel.
Utrechtse ouders van kinderen met dubbele namen hebben een zucht
van verlichting geslaakt: er mag weer een verbindingsstreepje tus
sen twee voornamen. Tot nu toe moesten de vaders en moeders de
streepjes van hun Jan Heinen, Jan Willemen, Robert Jaspers er maar bij
denken. Privé konden zij ze ook schrijven maar écht was het niet want
de burgerlijke stand in het arrondissement Utrecht stond het niet toe.
Totdat in Utrecht prins Willem-Alexander geboren werd. Prins Claus
gaf ze te kennen dat hij het streepje wél tussen beide namen wilde. De
ambtelijke molen kwam in werking. De chef van de burgerlijke stand
vroeg toestemming aan de officier van justitie. Het mocht. Nu was het pre
cedent geschapen. Dubbele namen met streepjes mogen weer van de
Utrechtse burgerlijke stand. Alleen de mensen die in het verleden het
streepje moesten missen, hebben nog wat moeite om het alsnog te krij
gen. Dat moet gebeuren via de rechtbank die elk geval apart behandelt
want het gaat tenslotte om de wijziging van een geboorte-akte en dat is
geen sinecure. Ook niet als het maar een streepje betreft.
Alle gekheid op een stokje: je vraagt je wel af wat eigenlijk de zin
is geweest van zo'n streepjesverbod.
De moderne massamedia (pers, radio, televisie) verontrusten
de mensen. Brave, goedbedoelende burgers vragen zich af of
het allemaal wel nodig is om „vreemde" vage nieuwlichterij"
zoveel publiciteit te geven. Zeer velen vinden dat de mas
samedia bijvoorbeeld veel teveel aandacht schenken aan
verschijnsels als provo, Vietnam-optochten en straatrellen.
In het blad De Journalist heeft de Utrechtse hoogleraar
PROF. DR. R.C. KWANT hierover behartenswaardige din
gen geschreven die wy interessant genoeg achten om voor
gezet te worden aan een breder publiek. Hieronder laten
wy enkele uitreksels uit het betoog van prof. Kwant vol
gen.
(Van een onzer verslaggevers)
BREDA In het orgaan van de Fe
deratie van Nederlandse Journalisten
heeft prof, dr. R.C. Kwant een beschou
wing gewyd aan de rol die pers, radio
en televisie (moeten) spelen in de aan
gang zijnde gezagscrisis. Na het
uiteenzetten van de achtergronden van
deze volgens de schrijver hele.
maal niet zo verontrustende crisis komt
hij op de rol die de massamedia spelen.
Kwant: Er zijn wel mensen ik
weet niet of het er velen zijn die
wïï ?n e denken dat in een land als
ïil u fn ook elders, de massame-
trwai? kanden ziJn va^ een tegen het
samenzwerende groep; dat de
ote meerderheid der brave burgers
rmL?zag in zi-'n vroegere vorm (het
hanSiISCUSSleer<:ie §ezag) eigenlijk wil
nanaven maar dat zij echter in hun
7wl en gestoord door de samen-
erende groep. Met andere woorden:
riit?eZa?S01?dermi:ininS zou *n belang
de n? Gt ^erk ziJn van hen die
communicatiemiddelen beheersen,
vkio 17la en dus en radio- en tele-
actiioRf«-*rsL ya? hen vooral die de
K eitsrubneken verzorgen. Ik kan
mermee beslist niet eens zijn.
hpt i on"nydloi°gisering van het gezag,
dat u^zaarn verdwijnen van het gezag
aU,,,°Ve5 £Ike d'^ussie stond, is -
eprMo F ^want 'n ontwikkeling v.
Ku? -appeli-ike aard- -Er komt een
in do wG van denken en waarderen
Hen vLl hangen" en het is bin.
we JhI commVnicatieveld dat die nieu-
uit-WM0-van denken en waarderen zijn
middoi s vindt. De communicatie-
rol m!en spelen dus wel degelijk een
de ffiii men moet ze meer zien als
scharS5;0in waardoorheen de gemeen-
PPelijke opninievorm zich voltrekt.
faat van de massa
dat 7ii ?JF 5 aldus Pr°T Kwant, om-
aieuwst. moderne vorm en de
WTrnLcommïnicaüetechnieken het
«lecfelHk Va" m6 °P'nmvorming aan-
Heeën J'Grsne 'fn' gedachten en
Taligheid ""'gesproken meer-
"deeën uij sü Nederland ook nieuwe
l'ad™ a ons "mringende cuituur-
tot Ho s°usnel en onstuitbaar
kan er nilt ach'erban. Deze achterban
I tal hoek hïtha,f?n-kan niet in beslo-
ven knosw dierbare verleden blii-
prol Kwant0"' - deze zin aldus
media TJ 2"Jn de moderne massa-
ffofessor te, ver°ntrustend.
verwijt Sa»A schrijft verder: „Men
lust zHn m massamedia dat zij be-
gezonde dran^hehh6, dat zij- een on"
oteneen nS? om „nieuws" te
""tealitéitsmèdh. m' deze media zijn
aie' schriivS ^en gaat in teranten
oorlog repril -vf r?^11 ook vóór de
ï^ensen van* Confrn ?a5°!P krÜgen de
de kathoïSS wemig ka"s
|oe dat er ei? pers- *k £ee* graag
8. Maar <0nfo ™gaZ?ndG nieuwsjacht
v°jk de pers aio tjit Sunt krijgt ean
In de j verdient en vraagt"
''likt de -a' aldus de schrijver,
t'n'ande m'Gdia
U'ar'de'
niet de"önr:„"!a' z0 Denadrukt hij,
Oorzaak, 0f E'1' van de crisis. De
Veel a:"ever. de oorzaken liggen
met historische voorbedden aan dat
onze crisis bepaald niet iets nieuws en
zelfs in zijn soort niet eens hevig of
bijzonder is) wegen des te zwaarder
omdat zij in samenspraak van zovelen
moeten worden opgelost.
„Dit is echter een verheugend ver-
schynsel. Ik hoop dat de massamedia
er plJdl,aS®n dat de samenspraak
voortgaat. De massamedia moeten er
voor waken dat geen nieuwe instanties
zich aan de openbare discussie ont_
trekken: zij moeten vooral waken dat
wy niet het slachtoffer worden van
un^UW/«r"!ny!;^e'' van de deskun-
digheid. (Wat de schrijver de „des
kundigen" noemt ziet hij als een groep
die m deze wereld van techniek en
verwetenschappelijkste arbeid een nieu
we vorm van onbediscusieerd gezag
zou kunnen toeëigenen).
Tenslotte besteedt prof. Kwant nog
enige aandacht aan „onze roemruchte
verzuiling".,, Hij zegt: De verzuiling mag
zijn problemen hebben, een van haar
voordelen is dat wij geen monolitische
pers, radio of tv hebben. God hoede
ons ervoor dat onze massamedia ooit
op monolitische wijze in handen zou
den komen van één almachtige instan
tie. Het is goed dat niet alle actuali
teitsrubrieken zogenaamd „neutraal'
moeten zijn in die zin dat zij rekening
moeten houden met alle mogelijk groe
peringen. Wie met alles rekening moet
houden kan niet een markant standpunt
innemen. Concluderend schrijft prof.
Kwant: „Onze massamedia dragen veel
bij tot de opinievorming, ook al heb
ben zij zwakke plekken. Maar zijn die
zwakke plekken niet in veel gevallen
een .^spiegeling, van onze gemeenschap
pelijke zwakheden? Wij krijgen de mas
samedia die we waard zijn." Aldus
prof. dr. R.C. Kwant.
Ve§ diéper. «o—
de ,nie er thans zÜn
sezagocnsis (Prof. Kwant toont
Wie twintig jaar geleden zei dat
90 van de 100 parlementsleden we
zenloze zwefsers waren, werd niet
geloofd, werd uitgemaakt voor fas
cist. Nu, dank zij de televisie, heeft
iedereen zelf gezien dat het waar is.
W.F. Hermans in de Haagsche Post.
Amsterdams wethouder dr. Koets:
„Als ze nu zeggen: die langharigen
moeten in een werkkamp, dan zeg
ik dat is een oerdomme opmerking.
Maar als ze zeggen: alle mensen bo
ven de veertig zijn sufferds, dan
dat even oerdom".
Vrij Nederland
Wij gingen er vlak voor staan met ons
fototoestel en toen bleek dat ze bii
■eder couplet de zoom van hun jurk
oplichtten Onder onze nieuwsgierige
en blijde feestblik werd het gebaar bij
na ingetogen. We zullen wel zien wat
er op die foto is gekomen. Er werd nog
een klucht uitgevoerd over een won.
derdokter en toen vonden we het tijd
om naar huis te gaan! Het was een
leuk en gezellig feestl
(Van onze speciale verslaggever)
LISSABON Fatima is nog steeds een enorme trekpleister
voor de eenvoudige Portugese bevolking. Dat bleek ons
heel duidelijk toen wij vorige week het'plaatsje vanuit
Lissabon naderden. Overal langs de weg zag je kleine
groepjes mensen, soms ook eenlingen, in dezelfde richting
lopen, richting Fatima. Mannen in hun zware boerenkledij,
donkere jas met bontkraag. Vrouwen met omslagdoeken,
kleurige manden vol spullen op het hoofd. En kinderen.
Hoe dichter bij Fatima hoe meer. Allemaal op weg naar
het nationale heiligdom om het feest der verschijningen
te vieren.
Deze mensen komen te voet, meestal
uit het noorden, vaak honderden kilo
meters ver. Hun benen zitten helemaal
in de zwachtels. En hoe hun voetzolen
er uitzien, moet je maar liever niet vra
gen. Zeker niet bij hen. die de hele af
stand barrevoets hebben gelopen.
Met kleine plukjes strompelen ze Fa
tima binnen, blij dat hun boetetocht er
eindelijk op zit. Samen met de minder
gestrengen, die de tocht maken met au
to of touringcar, vormen ze een me
nigte van twee miljoen mensen, voor
het merendeel Portugezen. Ze hebben
in het afgelopen jaar een „promessa"
(belofte) gedaan en komen die nu vol
brengen. De meest gebruikelijke pro
messa is vanaf het grote kruis aan
het eind van het plein voor de basiliek
op de blote knieën over het cementen
plaveisel naar voren schuifelen, hon
derden meters ver. Dan drie keer op
dezelfde knieën rond de kapel der
verschijningen. En tenslotte op nog
maals dezelfde knieën langs de trap-
:pei> van de basiliek naar boven, de
'kerk in, tot aan het hoofdaltaar. Meest
al gaat er iemand met de boeteling mee
om hem een beetje te ondersteunen, de
kaars te dragen en samen met hem te
bidden.
Wij vragen een paar mensen, waar
om ze dit doen- Het antwoord luidt vrij
stereotiep: om genezing van een kwaal
te verkrijgen, voor de terugkeer van
een man die in Angola zit, voor de
behouden thuiskomst van een zoon in
Canada of van een visser op zee. Op
vallend is het antwoord van een paar
kinderen: zij kruipen op d^ knieën ,.om
over te gaan op school". Al deze men
sen hopen door middel van hun pro
messa iets te krijgen. Of komen op
deze manier bedanken voor een gunst,
die hun reeds geschonken werd.
De indruk die wij van dit alles over
houden is er een van grote primitivi
teit. Deze mensen, die sociaal-econo
misch, hygiënisch en cultureel tot de
meest achterlijke bevolkingsgroepen
van West-Europa behoren, proberen de
gaten in hun bestaan te vullen met
een beroep op de almachtige God en
Regen of geen regen, de promessa
(belofte) moet worden volbracht.
Vanaf het kruis aan de ingang van
het plein kruipen de pelgrims op hun
knieën over het cementen plaveisel
tot aan de kapel der verschijningen.
op zijn moeder Maria. Wat de aarde
niet kan, moet de hemel maar doen,
en diens hulp moet als het ware worden
afgedwongen door het volbrengen van
een zware lichamelijke boete. Of door
het offeren van een „promessa" in was.
Voor de kapel der verschijningen
staat een plankier, waarop deze pro-
messa's worden neergelegd. Behalve
kaarsen zien we ook alle mogelijke
lichaamsdelen, gegoten in was. Han
den, voeten, strottenhoofden, oren, hele
kinderen (waarop dan met rode te
kentjes het zieke lichaamsdeel wordt
aangegeven), ja zelfs vrouwenborsten.
Als buitenlander sta je bij dit alles
wel wat vreemd te kijken. Maar de
Portugezen vinden het heel gewoon.
Plet is hun manier om de hemel te la
ten weten, wat er aan schort en op
welk punt de hulp van boven wordt
ingeroepen.
Als je daar op dat plein staat te
midden van die menigte, word je ver
scheurd door tegenstrijdige gevoelens.
Ontzag aan de ene kant, meelij aan
de andere. Deze mensen hebben er ont
zettend veel voor over, dat moet je
toegeven en ze menen het zonder eni
ge twijfel serieus. Maar hun instelling
is tegelijkertijd zo primitief, dat bij
de toeschouwer toch ook een zeker me
delijden wordt opgeroepen. Wat weten
deze mensen van hun geloof? In hoever
re komen ze boven het niveau van de
natuurgodsdienst uit? Hebben ze enig
besef van de mis, die ergens ver weg,
bijna achter de tralies wordt opgedra
gen: Is er iemand die hen binnen
voert in de geheimen van het geloof?
Is er iemand die hen leert dat zij in
de eerste plaats zelf de verantwoorde
lijkheid voor hun bestaan moeten dra
gen en dat zij pas dan de hulp van
boven kunnen inroepen, wanneer zij
eerst hebben gedan wat in hun ver
mogen is? Of laat men hen maar door
modderen op een niveau, dat ver bene
den het tegenwoordig normale ligt?
Zeker, deze mensen verdienen eer
bied en sympathie, ze brengen offers
waaraan wij niet kunnen tippen. Maar
wat te denken van de geestelijken, die
mooie frasen door de microfoons staan
te schreeuwen en die het kennelijk
wel goed vinden zo? Wat te denken
van de bisschoppen die met wappe
rend paars over het plein lopen en die
zich van links en rechts de ring la
ten kussen door mensen, die niet eens
meer hoeven neer te knielen, ze zijn
al geknield. Als er verwijten moeten
worden gedaan, dan niet aan de boe
renmensen met omzwachtelde voe
ten. Dat is wel zeker.
De primitiviteit van Fatima is een
weerspiegeling van de achterlijkheid,
die heel Portugal kenmerkt, vooral het
Portugese platteland. En daarom be
gint er tegen Fatima verzet te rijzen
bij de jongere generatie van priesters
en intellectuelen, althans tegen Fatima
zoals het op het ogenblik is. Zij noe
men het misschien een beetje on
genuanceerd maar wel van harte ge-
meepd een aftandse folklore. En ei
sen, dat het aan een drastische opera
tie onderworpen zal worden.
Vorig ja>ar publiceerde het Boletim
de Informacao Pastoral, uitgegeven
door het seminarie van Lissabon, een
kritisch artikel, waarin de vraag ge
steld wordt of Fatima „alleen maar een
bedevaartsoord voor de meest achter
lijke volksmenigten van Portugal" blij
ven moet en ,,een trekpleister voor
toeristen"? De vraag wordt beant
woord met een duidelijk neen. Fatima
moet worden omgeschakeld tot een
centrum van bezinning op het christen
dom, er moeten vormingscentra ko
men. retraitehuizen, goede bibliotheken.
De 'religieuzen, die er zitten, moeten
zich daaraan gaan wijden en niet
zoals ze nu doen aan de hotelbusi-
ness. De aandacht moet verlegd wor
den van de massa naar de kleine j
groep. Er moet iets gedaan worden voor
hen, die niet naar Fatima komen, om
dat ze het hele verschijnsel niet meer
kunnen plaatsen. De als zinloos erva
ren promessa's moeten worden omge
bogen in de richting van de moderne
caritas. Want zoals het nu is ont
vangt Maria de mensen met open ar
men en stuurt zij hen met lege han
den naar huis".
Deze en andere kritische geluiden
worden steeds meer gehoord, onder an
dere in kringen van de Katholieke Ac
tie en op de seminaries die in Fati
ma gelegen zijn. ,,Wij willen hier zo
gauw mogelijk weg", zegt een semi
narieprofessor. .,Het is hier geen mi
lieu voor jonge mensen die zich voor
bereiden op het priesterschap. Zij kun
nen dat devotionele niet meer plaat
sen. Zij vragen om een verantwoorde
liturgie en om een efficiënte pastoraal.
En dat is nu net, wat je hier in Fa
tima niet kunt vinjien. Integendeel.
Laat ons maar naar Lissabon gaan.
Daar heb je tenminste ruimte om als
mens en als christen te ademen". Hij
vertelt, dat de studenten nooit naar
het heiligdom gaan, evenmin trou
wens ais andere jonge intellectuelen.
Zij kunnen het eenvoudig niet opbren
gen.
Is het wonder, dat deze kringen he
lemaal niet enthousiast zijn\ over het
bezoek van de paus aan Faxima? Zij
vrezen, dat het schrikbarende conser
vatisme van de officiële Portugese kerk
erdoor zal worden gestijfd.
Portugal heeft paus Paulus nog al
tijd niet vergeven, dat hij naar Bom
bay is gegaan, vrij kort na de bezet
ting van Goa door Indiase troepen.
Het schenken van de Gouden Roos aan
Fatima bij de sluiting van het conci
lie was in de ogen van het regime
maar een halve genoegdoening voor
deze „belediging". De hele genoegdoe
ning zou bestaan in een officieel be
zoek van de paus aan Portugal, liefst
met de uitdrukkelijke vermelding, dat
hij daarmee dit land wilde eren als
een natie, die de heilige rechten ver
dedigt van het christendom.
„Salazar heeft alles in het werk ge
steld om 't zover te krijgen Het is hem
niet gelukt. Maar er bestaat niet de
minste twijfel, da* hij het bezoek van
ae paus als een zegen over zijn onder
nemingen beschouwt, dat hij ook zal
proberen het als zodanig te doen voor
komen. En dat is het nu juist, wat
at jongere generatie kost wat kost had
willen voorkomen".
Zij ergert zich al lang aan de slappe
houdtinig van het Portugese episcopaat
tegenover een regime, dat geen enkele
persvrijheid toestaat dat elk commen
taar op de pauselijke sociale encyclie
ken verbiedt, dat er een eigen Gestapo,
de beruchte Pide op na houdt dat po
litieke delinquenten zonder spoor doet
verdwijnen en dat er niet in slaagt het
land een enigszins redelijke welvaart
te bezorgen. Kardinaal. Cerejeira is een
vriend van Salazar, hij studeerde met
hem aan de universiteit van Coimbra.
De bisschoppen zijn een soort zetbazen
van de staat, ook al worden zij for
meel door Rome benoemd. Zij dur
ven zich niet tegen het regime te ver
zetten. Omdat zij zich nog levendig her
inneren, hoe het indertijd met de bis
schop van Porto gegaan is, die iets
zei over de slechte sociale toestan
den in Portugal en meteen werd ver
bannen.
Het is hetzelfde lied dat we al meer
hebben horen zingen: Portugal is door
Maria in 1917 en door Salazar 111 1928
voor het communisme bewaard. Toen
in het naburige Spanje de communis
ten de kop opstaken hebben de bis
schoppen meteen een „promessa" ge
daan en daardoor is Portugal behou
den gebleven. Dank zU Maria en Sa
lazar.
Zo hebben de bisschoppen lange tijd
gedacht en voor een groot gedeelte den
ken zij nog zo. Des te bewonderens
waardiger $5 wat de bisschop van Fa
tima, monseigneur Venancio, vorig jaar
in een herderlijke brief over het feest
van de verschijningen heeft geschre
ven. „Men kan de in wezen vreedzame
boodschap van Fatima niet uitspelen
tegen dit of dat land in het bijzonder,
zeker niet tegen die dierbare natie, wel
ke, het moet worden toegegeven, het
slachtoffer is van een leerstellig sy
steem, dat indruist tegen haar meest
dierbare tradities. Fatima mag nooit
een naam worden die verdeeldheid
zaait op een terrein, waar zuiver aard
se en politieke factoren een rol spe
len".
Dat is een moedig geluid. Dat is een
uitspraak die getuigt van inzicht. En
een klein teken van hoop voor hen,
die de fatale reeks „Fatima-godsdien-
stig primitivisme - sociaal-economische
achterstand-dictatoriaal regime" wil
len doorbreken. Van hen zal nog veel
De drie kinderen aan wie Maria
in 1917 verschenen zou zijn, Jacintha,
Francesco en Lucia. De beide eersten
zijn kort na de verschijningen over
leden, Lucia leeft thans als karmelie
tes in Coimbra.
geduld gevraagd worden. Maar de
tijd werkt in hun voordeel. Want Fati
ma gaat na het hoogtepunt van dit
jubileum een zekere neergang tege
moet. En het regime? Toen men laatst
de studenten van het seminarie vroeg
oi zij voor Salazar wilden zingen, ant
woordden zij: „Als het voor een re.
quiem-mis is, dan graag". Waarmee
we maar willen zeggen, dat ook het
regime zijn beste dagen wel eens ge
had zou kunnen hebben.
Het geweld is waarschijnlijk het
grootste probleem van deze tijd,
de onoverkomelijke ergernis van
ons denken. En het 'is juist voor
het denken een ergernis, omdat
het denken er geen vat op krijgt:
geweld is datgene wat zich-aan de
invloed van het denken onttrekt.
In zekere zin moeten we zelfs zeg
gen, dat het geweld datgene is wat
wij niet doen, maar wat ons over
komt, zelfs als wij het schijnen te
doen. Het ergerlijke van het ge
weld is, dat het alleen geweldda
dig op rekening te schrijven is van
een vrijwillig en berekenend han
delende mens. Het is nooit een
zuivere doelhandeling, waarmee
precies bereikt wordt wat ermee
beoogd werd. De gewelddadige
handeling wordt altijd gekenmerkt
door neven-effecten die in kracht
en uitwerking het beoogde effect
verre overtreffen. Geweld is het
teveel aan effect dat een handeling
heeft, en dat teveel is onbereken
baar en daarom onverantw.oorde-
lijk.
Het zuiverste voorbeeld van ge
weld is de explosie. Is dit een daad
of een gebeuren? We zouden moe
ten zeggen: het is maar een daad
tot op het moment van de explosie
zelf; daar gaat de daad over in een
onberekenbaar en onverantwoor
delijk gebeuren, in een monsterlijk
surplus aan effect. De daad bestaat
hierin, dat men laat gebeuren: De
explosie veroorzaken is zich terug
trekken van de daad op het moment
dat hij in zijn gevolgen onbereken
baar wordt. Op datzelfde moment
is de daad ook technisch niet meer
te controleren en te verantwoor-
Ook deze opvoeding is een aan
gelegenheid van de techniek ge-
ivorden.
Sentiment en moed zijn zelf
doordrenkt van de ideologie van
het geweld, de grote daad, het dap
pere doorzetten. In onze verheer
lijking van de moed ligt een naïeve
overschatting van wat een mens
als het ware met de blote hand
vermag te doen, een stuk helden
verering, dat berust op de aan
vaarding van het geweld. Het
handwerk van de moed is tamelijk
machteloos tegenover de grote
technische opgave van de geweld
loosheid. Dat is ook niet te ver
wonderen, omdat de moed eeuwen
lang als functie gehad heeft het
geweld in stand te houden. Het
woord is hiermee losgeraakt van
zijn oorsprong, waar het nog ver
band houdt met gemoed en dee
moed: het is daar niet alleen durf
en heldhaftig optreden, maar op
de eerste plaats incasseringsvermo
gen, bereidheid te ondergaan.
Wat wij nu moeten incasseren is
dit: dat onze ethische ontwikkeling
dermate „bij de technische evolutie
achtergebleven is, dat we daarbij
nederig in de leer moeten gaan; dat
wij met de deugden en middelen
uit het verleden machteloos staan
tegenover het geweld. Wanneer
wij die primitieve middelen ge
bruiken om het geweld te keren,
houden wij het ongewild in stand.
Zelfs het nobele geweld van de
verontwaardiging slaat al gauw in
krijgshaftigheid om of schept in
ons een gevoel van persoonlijke
verdienste dat ten opzichte van
een zo grote en nuchtere opgave
den. Het lijkt mij daarom onjuist
te zeggen, dat de ontwikkeling van
de techniek zonder meer verant
woordelijk is voor het geweld. De
ze veel gehoorde en langzamerhand
tot cliché geworden uitspraak is
niet helemaal doordacht. Geweld is
geen techniek, maar anti-techniek.
In de explosie wordt de techniek
niet gehanteerd, maar losgelaten,
ontkend en misbruikt. Van tech
niek is alleen maar sprake, wan
neer de gevolgen van een daad niet
een onpersoonlijk gebeuren worden,
maar juist nauwkeurig berekend
en verantwoord worden, wanneer
er niets uit de hand loopt.
Techniek is geweldloosheid: zij
is de wijze waarop zonder surplus
aan effect een doel bereikt wordt.
In de techniek wordt een ethisch
ideaal van volkomen verantwoor
ding en rekenschap nagestreefd.
Niets wordt aan het toeval over
gelaten. Wie een doel wil bereiken
zonder geweld te gebruiken, moet
technisch optreden. Als dus ook de
vrede een doel is, ver van ons ver
wijderd nog, dan moet de afstand
die ons daarvan scheidt, technisch
overbrugd worden. Techniek maakt
het uitstel bewoonbaar. Geweld
loosheid is een technische opgave.
Het denken en voelen blijken mach
teloos te zijn tegenover het geweld.
Een lange geschiedenis van ge
weld leert ons, dat het een illusie
is de mens tot geweldloosheid te
willen opvoeden met nobele ge
dachten en gevoelens of met moed.
misplaatst is. De weg naar een ver
verwijderd doel kan alleen tech
nisch bewandeld worden. En in die
techniek is de ethische opgave van
geweldloosheid al opgenomen.
Er is een situatie, waarin het
probleem van het geweld al tech
nisch opgelost is. Dat is het ver
keer. Misschien is nergens meer
aggressiviteit dan hier. Maar zij
krijgt geen kans tot heldendaden
omdat de situatie technisch gere
geld wordt. Zou het initiatief hier
overgelaten zijn aan ouderwetse
deugden als persoonlijke moed en
doorzettingsvermogen, dan zouden
onze wegen tot kolossale bloedba
den worden. In de berm zouden
angstige automobilisten een eigen
mening gaan zitten ontwikkelen en
geen stap verder komen. Het ge
weld is hier absurd geworden, niet
omdat er geen aanknopingspunten
voor een agressief of eigenmach
tig optreden liggen, maar integen
deel omdat er zoveel liggen. Hoe
waarschijnlijker het geweld wordt,
des te noodzakelijker is de tech
nische regeling en des te efficiënter
kan zij werken. Het merkwaardige
hierbij is dat door de technische
regeling het gevoel en de moraal
opgevoed worden. De techniek
corrigeert niet alleen de fouten
van ons denken, maar ook de vals
heid van ons gevoel. En het ver
keer is volstrekt geen uitzonder
lijke situatie. Wie er even over
nadenkt, zal het met mij eens zijn,
dat alles verkeer is. Dus kan alles
geregeld worden.
