oning
terseweg
pstal
Roemenen nog lang
niet zo vrij als een vogeltje..
i reemde eenden in Oosteuropese bijt
SSST..! LIEVER GEEN MOEILIJKHEDEN MAKEN..
OP ZOOM
ca I 3.900.-
entral©
rtechnische
mmissie
srpers
3SUREN
E R B E EM
WONINGEN
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 20 MEI 1967
17
Kranten
Vage sfeer
Klassestrijd
Persvrijheid
Economische vrijheid
Consument
Geen reizen
T oeristen
Spanningen
Boerenklacht
Ian „Warande"
onkamer, ruime keuken, J
veel kasfruimte, grote zo|.
vaste trap.
31.000,- k.k.
verstrekken „bijdrage In.
nkelijk van het inkomen -
edragen) zal de koper ten
likbaar ad 3.950,- k.k.
ld
n 1ste
•EL AARD IJ N.V,
Breda - 01600-44472
h 01600-46514 en 01603-
AANGEBODEN
3 ruime kamers met eet-
3 slaapkamers, stenen
met brede oprit.
rijs n.o.t.k.
laan 16 tel. 3266 Bergen op Zoom
laakt bekend
it van 28 april 1967 ten aanzien
bereiding zijnde ruilverkaveling
e sloten:
de ruilverkaveling „Bavel"
e-Bavel";
lid en plaatsvervangend vooi.
Gestel, Gilzeweg 13 te Bavel
bsteloos ter inzage is gelegd bij:
ectie van de Cultuurtechnische
an 21 te Utrecht;
pirectie Noord-Brabant van de
Dienst, St.-Josephstraat 93 te
nihouder van de Stichting tot
^andbouwmaatregelen, Marken*
Breda;
bp 28 april 1967 in werking is
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii""""1111111
en Tijdschriftenhandel
reg 2 bis Breda
LIJKS VAN 9 TOT 6 UUR
)N- EN FEESTDAGEN
.0 TOT 12 UUR
oiste en best voorziene
sn tijdschriftenkiosk van
3EN EN BOEKINGEN
PASSAGEBUREAU
Boschstraat 46, BREDA
Telefoon 01600
44077
ebouw voor verhuur.
1300,— franco Huis
•landelsondernetntng
ezelinge
01102) 7 80
siS»
De eerste reportage in
deze serie publiceerde
DAGBLAD DE STEM
op zaterdag 13 mei.
(Van onze speciale verslaggever)
BOEKAREST, mei 1967
De vraag of de communistische machthebbers in Roemenië met de
vrijheid even karig zijn als met de sinaasappels die zij maar mond
jesmaat verstrekken, is niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Ener
zijds kan een West-Europeaan tegenwoordig zonder veel poespas het land
binnen, gaan en staan waar hij wil, vrij fotograferen en spreken met
wie hij verkiest. Aan de andere kant is er het feit dat de doorgaans zo
mededeelzame Roemeen „bevriest" als het gesprek een politieke wending
neemt. Over politiek praat hij alleen als het ijs gebroken is en ook dan
nog niet te luid. De tijd van Ana Pauker is voorbij, maar het geestelijk
klimaat is lang niet zo vrij als bij ons waar iedereen luidkeels zijn zegje
mag doen en ook de communisten politieke zendtijd hebben.
In het restaurant van het grote en
dure Europa-hotel in Eforie-Nord, een
badplaats aan de Zwarte Zee, dronk
ik een fles wijn met Ion Ionescu, een
29-jarige arbeider die er elke zater
dagavond zijn vertier zoekt. Niet ver
van ons tafeltje zit een gezelschap van
een man of acht dat het er niet alleen
goed van neemt, maar ook me tbij-
zondere égards bediend wordt.
Met de kaart van Roemenië op ta
fel praten we over mijn trip door het
land en vervolgens over het 150 km
van hier gelegen Rusland. „Wij gaan
los van de Sovjet-Unie", zegt Ion
Ionescu. Als ik daarover, kennelijk te
luid, een nadere vraag stel: „Sssst.
Met een blik op het gezelschap smul
papen: „Partijmensen Sssst, liever
geen moeilijkheden maken"'
vrijheid reiken echter veel verder dan
economische verhoudingen en kunnen
daarom niet met alleen maar econo
mische termen omschreven worden.
vVie dat toch doet, sluit zijn ogen voor
de werkelijkheid. De Roemeense wer
kelijkheid is dat Jan-met-de-pet zonder
stropdas een deftig restaurant kan
binnengaan, maar partijmensen en
andere „gestrikten" toch beter be
diend worden. In marxistische ter
men: er zijn nieuwe klassen ontstaan
en dus nieuwe onvrijheid.
Boeren: „In veel opzichten is het beter geworden, maar van onze grond
In Roemenië wonen 1,5 miljoen Hongaren, 400.000 Duitsfaligen en 67.000 zigeuners. De zigeuners wonen
hier en daar in kleine lemen huisjes, maar velen trekken ook door het land (foto onder en boven). De
mannen beslaan de paarden, terwijl de vrouwen de was doen in een beekje. Voor een pakje Camel liet dit
groepje zich fotograferen. De regering respecteert de minderheden. De Hongaren hebben een zekere mate
van autonomie. Hun centrum is Tirgu Mures.
Het voorval tekent de wat vage
sfeer in het Roemenië van vandaag.
Ion Ionescu mag misschien best over
buitenlandse politiek praten, maar hij
neemt het zekere voor het onzekere.
De Roemenen weten-niet precies waar
zij aan toe zijn. Toen ik in Ploesti een
'oliebron fotografeerde, waarschuwde
een voorbijganger de politie. Twee in
grijze uniformen geklede agenten
schreven vlijtig alle gegevens van mijn
paspoort en perskaart over, maar op
mijn vraag of ik nou mocht fotogra
feren of niet, haalden ze de schouders
op. Ze lieten me daarna rustig plaat
jes maken
Over de grenzen van de politieke
vrijheid heb ik op de laatste dag van
mijn Roemeense trip nog uitvoerig ge
sproken met de bijzonder aardige en
behulpzame mensen van het „Ministe
rial Afacerilor Externe", het ministerie
van Buitenlandse Zaken in Boekarest
maar daar word je niet veel wijzer
van. De moeilijkheid bij dit soort ge
sprekken is altijd weer dat marxisten
aan begrippen als vrijheid en demo
cratie een heel andere inhoud geven
dan wij in het Westen. Die geheide
marxisten zijn overigens niet zulke
onmensen als onze propagandamachi
nes in het verleden beweerd hebben.
Bij het afscheid zeiden ze welge
meend: „Groet uw vrouw en kus uw
kinderen van me"! Er is geen reden
om aan hun oprechtheid te twijfelen.
In de cafés en op de (weiinge) ter
rassen van het „vrije" Roemenië ziet
men zelden iemand de krant lezen.
Geen wonder: alle kranten zijn com
munistisch en derhalve even saai als
de Nederlandse Staatscourant. Bijna
even saai, want ze zijn de laatste tijd
een beetje aantrekkelijker geworden
doordat ze kleine advertenties zijn
gaan opnemen.
Er zijn 33 landelijke, regionale en lo
kale dagbladen. Te zamen hebben zij
slechts een oplage van 1 miljoen
exemplaren en dat is zeer weinig
in een land waar vrijwel iedereen le
zen en schrijven kan. Men heeft mij
overigens verteld dat er nog heel wat
Roemenen zijn die de woorden letter
voor letter spellen. Het is best moge
lijk: de douanier op de luchthaven
Baneasa had meer dan vijf minuten
nodig om mijn paspoort te lezen en
vroeg toen nog of ik componist was,
terwijl er toch heel duidelijk (in
schrijfmachineschrift) staat dat ik
journalist ben. Voor de prijs hoeven
de Roemenen het kranten lezen in elk
geval niet te laten: het officiële or
gaan van het centrale partij comité,
„Scinteia" (Vonk), kost maar een
stuiver per exemplaar.
hadden ze af moeten bleven!"
In de dagbladen leest men wel kri
tische commentaartjes waarin mis
standen gesignaleerd worden met de
bedoeling het sterk gecentraliseerde,
zeer bureaucratische en nogal eens ha
perende systeem beter te doen func
tioneren. Zo stond op 16 april in de
„Neuer Weg", een krant voor de
Duitstalige minderheid, een scherp
stukje over een busdienstregeling die
niet deugt. Dit soort kritiek wordt te
genwoordig door Ceausescu himself
aangemoedigd, maar de Roemenen
zijn er nog steeds niet aan gewend.
Het is alsof ze niet kunnen geloven
dat er werkelijk lente in de lucht
hangt
Het uitgangspunt van hun redene
ring is de klassenstrijd, de „uitbuiting"
voorkomen van dé ene mens door de
andere. Aan de „onvrijheid" maken de
marxisten een eind door de produktie-
middelen in bezit te stellen van het
volk (de staat). Het volk begrijpt en
begeert het misschien niet, maar het
is toch de enige weg naar vrijheid en
democratie. Met kiezen en verkiezin
gen heeft het niets te maken. Welnu:
de helderziende „Partidul Comunist
Roman" heeft in Roemenië de produk-
tiemiddelen in handen van het volk ge
steld (met behulp van de tanks van
het Rode Leger, maar dat doet er niet
toe), aldus de klassenstrijd beëindigd,
en dus het volk bevrijd en de demo
cratie gevestigd.
Tegen dit dogmatisch marxisme
valt niet te redeneren. De moeilijk
heid zit hem in het feit dat marxisten
het begrip vrijheid op zuiver economi
sche basis definiëren. Vrijheid en on-
De Roemenen zijn niet erg wild op
Moskou. Het is typerend dat de
Pcrawda" in de kiosken van Boeka
rest onder aan de stapel ligt. Russi
sche vrouwenbladen en technische
tijdschriften zijn bij gebrek aan beter
nog wel „in". Als verplicht vak is het
Russisch afgeschaft en veel Roemeen
se scholieren kiezen nu Frans als
tweede taal. In Brasov ontmoette ik
tot mijn verbazing ook al een jongetje
van een jaar of veertien dat goed En
gels sprak, In de toeristenplaatsen
a?n de kust kan men eveneens met
Engels terecht.
De kranten vullen hun beperkt aan
tal kolommen met eindeloos lange ver
slagen van officiële gebeurtenissen. De
„Scinteia" van 22 april besteedde 24
van de 56 kolommen van die dag aan
het officiële bezoek van de algemeen
secretaris van de Bulgaarse Commu
nistische Partij, Todor Zhivkov, aan
Roemenië. De rest van de krant was
gevuld met een artikel over Lenin (7
kolom), drie gedichten, een kort ver
haal en een kleine reportage (samen 7
kolom), een zoals gewoonlijk eenzijdi
ge bloemlezing uit het buitenlands
nieuws (7,5 kolom), een beetje sport
en de bioscoop-, theater- en tv-pro-
gramma's.
Diverse Roemenen hebben mij ver
zekerd dat zij alleen maar de sportru-
briek en de agenda lezen. Zelf heb ik
ervaren dat je nauwelijks meer weet
wat er in de wereld aan de hand Is,
als je een paar weken op de Roemeen
se pers bent aangewezen.
In Januari nog vond „Grote Broer"
het nodig tekst en uitleg te geven.
„Het is waar", zei hij, „dat bij ons
vroeger de mening geheerst heeft dat
men er beter aan deed fouten en fei
len niet in het openbaar aan de kaak
te stellen. Het is bepaald niet uitgeslo
ten dat er ook nu nog kameraden zijn
die dit standpunt innemen. Maar wij
moeten erkennen dat wij niet genoeg
vooruitgekomen zijn, toen we de te-
Drn\K/rin kortkomingen, de lacunes en de moei-
rrOyvCLCL lijkheden die zich bij onze activiteiten
voordoen, onder de dekmantel hiel
den. Door ze moedig te signale
ren zullen we heel ons volk mobilise
ren om ze uit de weg te ruimen".
de Roemenen elkaar goeden
avond wensen, zeggen zy „buna
seara" en dat klinkt niet veel anders
dan het Italiaanse „buona sera". Zy
zijn eigenlyk vreemde eenden in de
Oosteuropese byt waarin Slavische ta-
fen de boventoon voeren. Driekwart
van hun woordenschat komt uit het
^atjjn en zy noemen zich dan ook trots
»>een Latijns volk".
taal danken zij aan de Romein-
JLfeiz,e-r TraJanus die hun land, het
enmalige Dacië, tussen 101 en 106 na
.ver°verde. Toen de Romeinen
f ln 271 terug trokken, was Dacië
bleven^61 °man*Seer(* en *S ge~
^Be-.k0lfwstenen van het huidige Roe-
rirm,!!! Z1J£ de middeleeuwse vorsten-
fvWf" ^}lachije. Moldavië en Trans-
rL 4 tlej Moldavië en Walachije wa-
v aieP in de vorige eeuw Turkse
1RQQ t iterwijl Transsylvanië van
Sijk behoorde*. 0ostenr«kse kei'
ni?>?nZe^st?nd'8e staat wordt Roem»-
ripp ,fS ln Se tweede helft van de vo-
dpn wtUW' Walachije en Moldavië wor-
nin«- tclJerenigd en krijgen een ko
gen" Pov iV?n Hohenzollern-Sigmarin-
WetïwL •••Jn grootste omvang
I?. na de eerste wereld-
menil'caS gealkeerden wier zijde Roe-
gariip Tr ei? besluiten dat Hon-
Wifir i «sylvanië moet afstaan, Oos-
sarabië Boekowina en Rusland Bes-
°pDEerfrh1nlaufls£ politiek. al jaren er-
<kn binnpl e R°emeenstaiige gebie-
gen Ta deA nationale staat te bren
gen' Hp t 5 succes bekroond. Tus-
fioempniaei2e Wereldoorlogen streeft
van do «v ook naar handhaving
Dit «u glen2en op de Balkan,
volge mislukte volkomen tenge-
^ankriiw i!? aarzelende houding van
*gressipL ?n|eland tegenover het
en' he» Pari i ?ltsland van Hitier
ook niet S ?usland van Stalin die
^ij was K vitalistische smetten
Verbond 7*iL !^sioten zij bever geen
1939 sloot<55 met tegen Hitler In
swot Stalin het beruchte Duits-
Russische niet-aanvalsverdrag, waar
mee landen als Polen en Roemenië
voor de wolven geworpen waren.
Duitsland en Rusland stortten zich in
1940 ongeremd op hun prooi. Moskou
eigende zich Bessarabië en de Boe
kowina toe, een staaltje van Sovjet-
imperialisme waarover in Boekarest
niet gepraat wordt.... Wel jammeren de
Roemeense communisten over het „dic
taat van Wenen": het Duits-Italiaans
dwangbevel aan Roemenië om Trans
sylvanië aan Hongarije af te staan.
Gesteund door de fascistische IJze
ren Garde liet generaal Antonescu die
na een staatsgreep aan de macht ge
komen was, in 1940 de Duitsers het
land binnen. De Russen vroegen hun
Duitse bondgenoten onmiddellijk om de
Roemeense havens, maar de nazi's wei
gerden. Kort daarop vallen zij de Sov
jet-Unie binnen en Antonescu stuurt 30
Roemeense divisies mee.Zij namen=
onmiddellijk Bessarabië en de Boeko
wina terug.
In 1944 zijn de krijgskansen gekeerd
en staat het Rode Leger voor de Roe
meense grens. Koning Michael onder
neemt een staatsgreep, Antonescu
wordt gearresteerd en Roemenië ver
klaart Duitsland ijlings de oorlog. Met
Stalin was Churchill overeengekomen
dat de Russen het in Roemenië voor
90 procent voor het zeggen zouden krij-
en. Churchill heeft herhaaldelijk be
toogd dat deze afspraak geen verde
ling in invloedssferen was maar slechts
een praktische regeling om orde op za-
Ken te stellen.
Churchill in zijn Memoires: „Juist
op de avond dat ik in het Lagerhuis
sprak over de resultaten van ons moei
zame werk in Yalta, vond de eerste
schending door de Russen zowel van
de geest als van de letter plaats: in
Roemenië". Op 27 januari 1945 ver
scheen Vyschinsky bij koning Michael,
sloeg met de vuist op tafel en eiste
onmiddellijke ontbinding van de rege
ring waarin de communisten niet alles
te vertellen hadden. Op 6 maart werd
de volledig door de communisten ge
controleerde regering-Groza geïnstal
leerd.
In hun typisch taaltje vertellen de ro
de geschiedschrijvers als volgt de rest
van het verhaal: „Op 30 december
1947 ontrukte de arbeidersklasse van
Roemenië, samen met de arbeidende
boeren, de politieke macht geheel uit
de handen van de reactie, bracht zij
de monarchie ten val en riep zij de
Roemeense volksrepubliek uit". In ju
ni 1948 begonnen de communisten aan
de nationalisering van de industrie en
kort daarop ook aan de collectivi
sering van de landbouw die in 1962 vol
tooid werd. De volksrepubliek kon toen
tot socialistische republiek verklaard
v/orden.
In tegenstelling tot de Roemeense com
munisten van voor de oorlog doen de
rode machthebbers van het ogenblik
wel patriottisch water in de commu
nistische wijn. In hun pogen de par
tij een grote rol toe te dichten in de
vaderlandse geschiedenis die de door
snee-Roemeen sterk aanspreekt, heb
ben zij het moeilijk met de feiten. Die
feiten zijn dat de kleine partij voor de
oorlog gedirigeerd werd door de Com
intern, de internationale, die niet veel
meer was dan een instrument van Sta-
lins machtspolitiek.
In Roemenië wonen belangrijke min
derheden en tot 1938 toe preekten de
communisten in Boekarest dat deze
„bevrijd" moesten worden van „het
Roemeense imperialisme" een blun
der die Ceausescu vorig jaar nog pro
beerde goed te praten. Hij gaf toen ook
toe dat de partij in 1940 van de Comin
tern opdracht' kreeg af te zien van de
slogan: „Verdedig de grenzen!". Een
interessante onthulling als men be
denkt dat Stalin, toen Hitiers bondge
noot, op het punt stond Bessarabië en
de Boekowina van Roemenië af te
riemen
Eepsarabië en de Boekowina liggen de
machthebbers in Boekarest die zo sterk
op de nationale toer zijn, zwaar op de
maag. Na de oorlog heeft Stalin Trans
sylvanië weer bij Roemenië gevoegd,
maar Bessarabië en de Boekowina voor
zichzelf gehouden. Ceausescu en de zij
nen zouden bij het volk een beste beurt
maken, als zij de Sovjet-Unie ertoe
konden brengen deze gebieden terug te
geven
De Roemeense communisten hebben
jarenlang braaf aan Moskous handje
gelopen, maar zijn nu op eigen benen
gaan staan. Zij laveren behendig tussen
Peking en Moskou door en koersen in
westelijke richting. Nu is dat tot daar
aan toe, maar zij hebben zelfs beslo
ten diplomatieke betrekkingen aan te
knopen met de in het rode kamp zo
diep verfoeide Westduitse Bondsrepu
bliek, zonder daaraan enige voorwaar
de te verbinden.
De Roemenen zijn, hun onversne
den marxisme ten spijt, nog steeds wat
zij altijd al waren: vreemde eenden
in de Oosteuropese bijt.
K. B.
Er ls ln Roemenië slechts vrijheid
van drukpers in de marxistische zin
van het woord. Artikel 28 van de
grondwet garandeert „vrijheid van
spreken, van drukpers, van vergade
ren en demonstreren", maar in arti
kel 29 wordt bepaald dat die vrijheden
„niet gebruikt kunnen worden voor
doeleinden die in strijd zijn met het
socialistische systeem en de belangen
van het werkende volk".
Daarmee is de vrijheid in onze zm
van het woord volledig naar de maan.
Het is beslist verboden naast de „Par
tidul Comunist Roman" een andere
politieke partij op te richten. In de
marxistische gedachtengang is dat
verbod juist een garantie van de vrij
heid; een andere partij zou immers
de klassenstrijd herstellen en het volk
dus tot onvrijheid voeren!
De drastische beperking van de eco
nomische vrijheid zoals wij die kennen,
heeft Roemenië, evenals de andere
socialistische landen, de bekende
moeilijkheden bezorgd; ongeïnteres
seerdheid omdat men zijn weekloon
toch wel krijgt, en ondoelmatigheid
vanwege centraal beheer en planning.
Wat men tót nog toe geprobeerd heeft
om die problemen do baas te worden
(tot de onderscheidingen tot „held van
de arbeid" toe), heeft niet veel gehol-
pen.
Daarmee is overigens niet bewezen
dat het socialistische systeem minder
waard is dan het kapitalistische
een conclusie die in hei Westen vaak
al te snel getrokken wordt. Ook wes
terse geleerden menen dat er metho
den te vinden moeten zijn die het rode
systeem beter doen functioneren. In
de Sovjet-Unie en enkele andere Oost
europese landen (niet Roemenië) is
men nu bezig met een economische
hervorming waarbij flink gedecentrali
seerd wordt en middelen als winst en
rentabiliteit worden ingevoerd. In het
maartnummer van het Tilburgse tijd
schrift „Economie" zet prof. dr. Lev
Leontjev uitvoerig uiteen dat dit ove
rigens allerminst eer terugkeer tot ons
systeem van de ondernemingsgewijze
produktie inluidt, zoals sommigen in
het Westen maar al te gretig aanne
men.
Dat het socialistisch stelsel slecht
werkt, merkt men het best als consu
ment. Niet alleen moet men in de rij
staan voor wat sinaasappels, maar in
het centrum van het bijna 130.000 in
woners tellende Craiova heb ik, ge
gidst door een ter plaatse bekende
Roemeen, twee straten moeten lopen
om een winkel te vinden waar lucifers
te koop waren. In de volksrestaurants
heb ik meermalen moeten wachten
totdat er een stoel vrijkwam. In een
stad als Boekarest moet men een ho
telkamer dagen van tevoren reserve
ren of men vist achter het net. Er
v/orden weliswaar drie hotels ver
bouwd en het land verkeert nog in een
periode van schaarste-economie, maar
dat vormt geen afdoende verklaring.
Er zouden vast meer luciferwinkeltjes,
,meer restaurants en meer hotels zijn,
als de economische vrijheid wat groter
was, de centrale leiding wat minder
dwingend, of als men een eigen be
drijf kon beginnen (hetgeen in rode
ogen je reinste ketterij ls!).
In Roemenië zijn de produktiemidcle-
len# in handen van .de staat of coöpe
ratief bezit. Van de 1572 industriële
bedrijven (385 van meer dan 1000
werknemers) zijn er 1272 in staatshan-
den en 300 coöperatief eigendom. In de
landbouwsector is het precies anders
om: slechts 2.077.000 ha behoort tot
staatsbedrijven en bijna 9 miljoen ha
tot landbouwcoöperaties. Slechts 8,0
procent van de landbouwgrond is ln
handen van particuliere agrarische
ondernemers. In 1950 was dat nog
ruim driekwart!
moeten blijven"! De autoriteiten in
Boekarest geven toe dat men te weinig
rekening gehouden heeft met de ge
voelens van de boeren, en voegen er
aan toe dat de schuldigen gestraft
zijn
Overigens is niet alles van de staat.
De grondwet bepaalt dat „voorwerpen
van het recht op persoonlijk eigendom
kunnen zijn: inkomsten en besparingen
uit arbeid, het woonhuis met bijbeho
rende opstallen en de grond waarop
zij staan alsmede goederen voor per
soonlijk gebruik en comfort". Men
mag een auto hebben en een eigen
huis. De hierboven geciteerde boeren
zoon, nu werkzaam op een fabriek in
Turda waar hij 1300 lei per maand
verdient, is bezig een eigen huis te
bouwen. Dat kost hem 54.000 lei, waar
van hij er al 44.000 betaald heeft. Een
huis is niet duur, als men bedenkt dat
een bontjas minstens ongeveer 10.000
lei kost.
Een vrijheidsbeperking die vooral de
intellectuelen zwaar op de maag ligt,
is dat het uiterst moeilijk is een ui-
reisvergunning te krijgen. Buitenland
se vakantiereizen zijn in Roemenië
geen onderwerp van gesprek. De voor
naamste reden daarvan schijnt te zijn
dat Roemenië zich in het huidige^ sta
dium van zijn economische ontwikke
ling geen uitvoer van harde dollars
kan veroorloven.
Of het ook de enige reden is, is de
vraag. Een joodse vrouw vertelde me
dat zij tot dusver geen toestemming
gekregen heeft om haar familie in Is
raël te bezoeken, hoewel die haar
reis- en verblijfkosten wil betalen. An
derzijds zijn er ook Roemenen die wel
verlof gekregen hebben familie in het
buitenland te bezoeken. Gemakkelijk
om het land uit te komen is het voor
de Roemenen in elk geval niet. Een
jonge leraar zei me schamper:
„Het jaar van het internationaal toe
risme maar niet voor ons"l
Zo aarzelend als het bewind de
eigen mensen laat gaan, zo gretig
haalt het buitenlanders binnen. Het
„Officiul National de Turism" verkon
digt de lof van Roemenië als ideaal
vakantieland in heel het Westen, uiter
aard om er beter van te worden. Elke
dollar is zeer welkom; harde valuta
voor de economische opbouw van de
„Republica Socialist?. Romania"! Een
visum verkrijgt men zonder veel moei
te. De enige rompslomp aan de grens
is het invullen van een formulier dat
nauwkeurig moet vermelden hoeveel
dollars je binnenbrengt en hoeveel je
weer mee naar huis neemt.
In zekere zin spelen de toeristen uit
het Westen de rol van het paard van
Troje; zij brengen immers niet alleen
dollars mee, maar ook een andere ma
nier van leven en andere denkbeelden,
ln zekere zin, want de meesten komen
niet veel verder dan de zonnige stran
den van de Zwarte Zee. In het seizoen
trekken daar echter ook de jonge Roe
menen heen en zij maken er kennis
met de welvaart van het Westen, de
mini-mode en de beat..
o Restaurants zitten na werktijd altijd vol, zoals dit in Pitesti. Vol met eters,
drinkers en praters niet met krantelezers.
De landbouwcollectivisatie heeft veel
kwaad bloed gezet en de boeren kla
gen er nog steeds over. Een boeren
zoon wiens vader een bedrijf van meel
dan tien ha had, zei me dat het huidi
ge stelsel veel goede kanten had: drie
van zijn broers hebben een universi
taire opleiding gekregen en dat zou
vroeger niet mogelijk geweest zijn
„maar van de grond hadden ze af
Na twintig jaar zit de „Partidul Co
munist Roman" stevig genoeg in het
zadel en is het socialistische systeem,
alle klachten van de Roemenen ten
spijt, voldoende ingeburgerd om 2ich
dat contact te kunnen veroorloven. Het
wekt natuurlijk spanningen, dat wel.
Er groeit, zeker onder de jongeren,
een drang naar groter vrijheid, naar
meer ruimte. Anderzijds is het een il
lusie te veronderstellen dat in Oost-
Europa de communistische klok kan
worden teruggezet.
De hoop. ook die van menige Roe
meen, is dat het systeem menselijker
wordt dan het in het recente verleden
geweest is. En zelfs in een van het
Westen geïsoleerd land als Roemenië,
waar de vrijheid in onze zin van het
woord feitelijk nog even schaars ls als
de sinaasappels zijn, vallen tekens
waar te nemen dat het dogmatische,
intolerabele systeem zich begint aan
te passen aan de menseRjke schaal.
Waarschijnlijk zal dat aanpassingspro
ces echter nog heel lang duren..
Een 30-jarige ingenieur uit Su-
ceava die ik in Boekarest ontmoet
te, zei het zo: „De vrijheid is een
probleem bij ons, maar elke revo
lutie kent zijn Marats. Dit is een
overgangsfase".
KEES BASTIANEN
Volgende keer
„Theedrinken in Sinaia".
