Saint op
televisie,
maar auto s
in f\.oemenie
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 13 MEI 1967
Ceausescu
Viaduct®!
Zware industrie
Lonen en prijzen
Vaderlandsliefde
Werkende vrouwen
Volgende keer'
Meer vrijheid dan
sinaasappels
SiA
Met een gehuurde auto vijfentwintighonderd kilometer door Roemenië: van
Boekarest langs de Prahova door de Karpaten, over de hoogvlakte van
Transsylvanie, door het schilderachtige Oltdal waardoor eeuwen geleden ook de
Romeinen trokken, langs de vers geploegde velden van Walachije naar de Do-
nau, dan over de welige heuvels van de Dobroedsja naar de brede zandstranden
van de Zwarte Zee.
Bijna altijd had ik mijn wagen volgeladen met lifters: studenten, leraren, vee
artsen, boeren die soms een mekkerend lam op de achterbank zetten, en arbei
ders die van hun familie terugkeerden naar de stad met zakken vol levensmid
delen.
Roemenië is een land van krakende ossewagens en grote kuddes schapen, van
tractoren en moderne fabrieken een land van tegenstellingen. De Roemenen,
de meesten donkerogig en gebruind, zijn uiterst vriendelijk, zeer gastvrij, altijd
behulpzaam en éven nieuwsgierig naar de levensomstandigheden in het
Westen als wij naar die in Oost-Europa. Wij konden elkaar daarover vrij en onge
controleerd inlichten.
Het IJzeren Gordijn begint te roesten. Men ademt vrijer dan voorheen.
In de Karpaten smelt de sneeuw, de roodkleurige berghellingen worden groen,
en in de dalen bloeien de magnolia's.
Het is voorjaar nog geen zomer
SOVJET-UNIE
T. Mures;
S»
Brasov
Ploësti
T.Severin
Constantsa
Boekarest
Craiova
Op „muurkranten" is Boekarest zet de regering haar economische politiek
uiteen
BULGARIJE
(Van onze speciale verslaggever)
BOEKAREST, mei 1967
In „Restaurantul Bucuresti", het beste van de hoofdstad, zitten de Roeme
nen op donkerrode pluche, eten zij voor een gulden of drie de rode ka
viaar uit Mandsjoerije en kussen zij de dames hoofs de hand.
Op de bezoeker uit het Westen maakt het, zoals zoveel achter het IJzeren
Gordijn, een wat onwerkelijke indruk: het is Europa in vooroorlogse stijl.
De andere kant van de medaille is dat men hier over dezelfde soort zaken
praat als in het Westen: auto's, televisie-programma's en geboortebeperking.
Van welvaart nog geen sprake: winkelen in een buitenwijk van Boekarest
moet drinken omdat het bier uitver
kocht is- Daarom staat hij ook gedul
dig in de rij voor wat sinaasappels
dis die al te krijgen zijn. Dure sinaas
appels: de Jaffa's die op dinsdag voor
het orthodoxe paasfeest in Boekarest
te koop waren, kostten dertien, lei per
kilogram. Dat is meer dan een rijks
daalder en om die te verdienen moet
een Roemeense arbeider nog altijd
meer dan twee uur werken. Maar
vroeger kregen zijn kinderen die si
naasappels niet eens te zien, laat staan
te eten
Elke vergelijking gaat mank, ook die
tussen de levensstandaard van Oost
en West-Europa. Het is waar dat de
Oosteuropese landen, waaronder Roe
menië niet het welvarendste is, jaren
achter liggen bij het Westen, maar dat
heeft zijn redenen. Zij zijn waarschijn
lijk niet alleen van politieke aard, en
in elk geval is het te vroeg om de
achterstand uitsluitend aan het socia
listische systeem te wijten. De jong
ste feiten wijzen veeleer op het tegen
deel: Roemenië boekt belangrijke eco
nomische successen.
Weivaart is betrekkelijk: volgens
oud-minister Veldkamp is het de bont
jas van de buurvrouw. In Roemenië
doet ook zij het zonder bont, en daar
om is de man-in-de-straat, al zijn
klachten ten spijt, niet ontevreden.
Hij verklaart dat het van jaar tot jaar
beter gaat. Een 29-jarige elektricien in
Constanta: ..Waarom zou ik klagen?
Ik heb elke dag mijn natje en mijn
droogje, en 's zaterdags een fles witte
wijn."
De Saint, de cleanshaven St.-Joris
van de twintigste eeuw, is tegenwoor
dig ook op de Roemeense televisie
schermen te zien- Het merendeel
van de ruim negentien miljoen Roe
menen moet het overigens zonder
hem stellen, want in het ganse land
(zeven keer zo groot als het onze)
zijn er maar zevenhonderdduizend tv-
ontvangers. In de ,-Republica Socia-
lista Romania" de schepping van
de ,,Partidul Comunist Roman" die
nu twintig jaar aan het bewind is
zijn tv-toestellen, zoals alle luxe. erg
duur.
De glanzende Westerse automo
bielen waarin de Saint zijn mooie
meisje vervoert, zijn bezienswaardig
heden uit een andere wereld. Op de
Boulevardul Magheru, een van de
hoofdstraten van het 1.2 miljoen in
woners tellende Boekarest dromt het
publiek samen rond een Ford Mercu
ry die bij het Lido-hotel geparkeerd
staat- Wie in Cluj, dat met 170.000 in
woners de tweede stad van net land
Ls, 's avonds op he balkon van het Con-
tinental-hotel een frisse neus gaat ha
len. hoort slechts het geluid van dui
zenden voetstappen. De trottoirs zijn in
alle steden overvol, de rijbanen vrij
wel leeg.
146. Tegelijkertijd met de beperking van
de mogelijkheden van abortus werd een
soort kinderbijslag ingevoerd. Deze
maatregelen geven de bevolking nog
steeds stof tot gesprekken.Een vrouw in
Brasov: ..Ik kon mijn oren niet gelo
ven! Ze deden dat zomaar, ineens, van
de ene dag op de andere! Precies zo
als tsaar Peter de Grote!"
■.kening welwillend afgeitm
ie Autokampioen.
In de rij staan yoor waf sinaasappels - als die al te krijgen zijn
Koemenië's ..tsaar" heet Nicolae
Ceausescu. Hij is sinds 1965 algemeen
secretaris van het centrale comité van
de communistische partij. Hij volgde
in die topfunctie Gheorghe Gheorghiu-
Dej op, de man die in 1952 de beruch
te staliniste Ana Pauker buitenspel
wist te zetten en later, na de destali-
natie in 1956, behoedzaam de Russi
sche leiband losmaakte waaraan Roe
menië zoveel jaren gelopen heeft.
Met zijn negenenveertig levensjaren is
Ceausescu, die zich bij voorkeur op de
achtergrond houdt en zich nooit laat
interviewen, de jongste leider in de
rode wereld. Hij is de hogepriester
van een soort communisme dat vooral
patriottisch is. Zijn ideaal is de
schepping van een rood paradijs in
Roemenië, waarin het goed werken en
leven is. Hij praat daarover in vele uren
durende redevoeringen die in gedrukte
vorm de omvang hebben van een poc
ketboek. In de boekhandels zijn zij
geen bestsellers, al worden zij in gro
ten getale aangemaakt en voor een
krats verkrijgbaar gesteld.
Hij gaat zich zelden te buiten aan de
ronkende lyriek waarin communistische
redenaars hun waren plegen aan te prij
zen. Precies een jaar geleden echter,
op de vijfenveertigste verjaardag van
de partij, kon ook hij het niet laten.
Aan het slot van zijn Evangelie der
Vooruitgang zong hij zijn rood Magni
ficat: ..Geslacht na geslacht zal de
Partij der Communisten zalig prijzen,
emdat zij Roemenië hoger en hoger
opstoot naar de hoge toppen van de
communistische beschaving!"
Gelderse stichting ..Veluffl*
met steun van gemeenten,»'
I en rijk, geven jaarlijks W,1^
miljoen uit om de stranden
bn Horst geschikt te mak«B
E zal aan dit karwei de auewf,!
bid worden gelegd. Maar da®
Horst ook vijf ha strand eM
I zijn aangelegd, een e*SS
[eerterrein en een spee
terterreinen, voor vele ew
l en aanlegsteigers voor
It en. vstiM
meer voorzieningen 1V
Iwd en aangelegd
lirand van 21 ha, paréee.
[die drie ha beslaan, eea t
haven voor 250 boten,
tlat tegelijk motel is. strand!»
I en toiletgebouwen.
Letaal voor deze twe®A.e5?»
fden werden kostbare p
Liderzee-autonselweg gen
Je toeristen ongelxjkyloers
lm. Op het strand w een™^,
■aangelegd zodat het sti J
F enkele hinder van JWggrf
klietsers zal ondervinden.
liutomobilist niet ntsele ,ral*
len door kilometerslang
Jonnebadende mensen jjw
leg komt behalve een.rZ
Jiog de nodige begroeiing
Ir nog wel tot 1970 d« 20V(t
jiveel groen is gegroeid en
latievoorzieningen z'i j j,r*
Jet kale strand eerlOgttmMJ
I recreatiegebied ls f V00tal-W
Ie voorzieningen moet rj0Kr»ll
Ider kostbaarste -
Ben gerekend. VuRig dat «M
Iproduceren zoveel vuil
langrijke persleidmg n
Tot voor kort kenden de Roemenen
slechts de ouderwetse gemodelleerde
Russische wagens fWolga. Mcsko-
Vitch)de Oostduitse Trabaart en Waa't-
burg, de Tsjechische Skoda, de Volks-
In de straten van Boekarest vindt
men hier en daar „muurkranten"
waarop de regering het doel van haar
economische politiek uiteenzet: zij wil
van Roemenië snel een geïndustriali
seerd land maken dat zichzelf zoveel
mogelijk bedruipt. Het plan van de
Comecon, de rode tegenhanger van de
EEG die Roemenië de rol van oliele
verancier en landbouwproducent toebe
deelde, heeft zij naast zich neergelegd.
Roemenië wil niet langer de benzine
pomp en de graanschuur van Oost-
Europa zijn-
De opbouw van een eigen zware In
dustrie heeft tot nog toe de absolute
voorrang gekregen: van de 175 mil
jard lei die sinds 1950 aan de indus
trialisatie van het land ten koste ge
legd zijn, werden niet minder dan 153
miljard lei in deze primaire sector ge
stopt. De lichte industrie is stiefmoe
derlijk behandeld en dat verklaart de
moeilijkheden met het bier, de afwe
zigheid van luxe-artikelen en de be
trekkelijk hoge prijzen van alle con
sumptiegoederen die niet tot de eerste
levensbehoeften behoren. Het vijfjaren
plan dat in 1966 in uitvoering genomen
is, voorziet een produktieverhoging in
de consumptiegoederenindustrie van
vijftig procent. Dat geeft de Roemeense
burger moed.
De ombouw van het socialisme is zwaar werk
initiatief: zelfs in Boekarest zien de
etalages er stoffig uit en de toiletten
van de overigens dim gezaaide restau
rants in de provincie tarten elke be
schrijving. Overal hangen weliswaar
bussen aan de ipuur waarin men
klachten kan deponeren, maar ik heb
het nooit iemand zien doen. Hoogst
waarschijnlijk helpt het niet.
die een ochtendwandeling maakt door
een van de fraaie parken van Boe
karest, moet er even aan wennen.
De lage lonen en het feit dat veel
vrouwen buitenshuis werken, noodza
ken de Roemenen ertoe hun gezinnen
klein te houden. Daartoe noopt do-
vendien de enge behuizing in de sie-
den. Een vrouw met wie ik in Boeka
rest daarover sprak: „Zegt u zelf, kunt
u drie kinderen hebben op zo'n drie
kamerflat?" Onder de druk van deze
omstandigheden en omdat zij zich op
het standpunt stelt dat een zwangere
vrouw het recht moet hebben zelf te
beslissen of zij het kind wil of met,
beeft de overheid in 1958 abortus ln
ae eerste drie maanden van de zwan
gerschap gelegaliseerd en ook erg ge
makkelijk gemaakt. Elke kraamkliniek
kreeg een abortus centrum en er zijn
vrouwenartsen die dertig vrouwen per
dag hielpen.
Onlangs heeft de slaat er weer paal
en perk aan gesteld, omdat het ge
boortecijfer te zeer terugliep. In 1958
werden er per 10.000 inwoners nog
216 baby's geboren, in 1965 nog slechts
De zware industrie kreeg tot nog toe voorrang: de kolossale en moderne
kunf/tmestfabriek in Craiova,
Westerlingen die voor een whisky-
soda vijfentwintig lei neertellen, wen
ken de verbazing van de man in de
straat en terecht. Voor dat bedrag
kan hij een goede warme maaltijd
krijgen of een nieuwe tandenborstel ko
pen. De lonen zijn laag: een fabrieks
arbeider verdient circa 1000 lei per
maand, een veearts 1200, een jonge
dokter 1300 lei. Het best betaald wor
den technische specialisten. Ingeni
eurs genieten een salaris van 2000 tot
3000 lei per maand. (Toeristen krijgen
vijf lei voor een gulden).
Het geld vliegt de deur uit niei
aan voedingsmiddelen, want die zijn
betrekkelijk goedkoop, maar aan in-
dustrieprodukten. In het warenhuis
„Romarta" te Boekarest kosten een
paar pumps 275 lei, nylons minstens
30 lei, een stukje verpakte toiletzeep
5 tot 11 lei, een eenvoudig zomerjurk
je bijna 300 lei, een reep chocolade
4,25 lei, een teddybeertje 33, en een
bontjas tussen 8700 en 20.000 lei. Zo'n
warenhuis lijkt overigens niet op de
pakhulzen-vol-welvaart waarin zij
winkelen. Vaak zijn er vakken leeg,
omdat er niet voldoende goederen
zijn.
Tegenover deze malse prijzen staal
dan weer dat onderwijs en gezondheids
zorg kosteloos zijn. Opvallend vee!
Roemenen hebben (gratis) gouden en
zilveren tanden. De huren zijn laag:
tr. Boekaresl betaalt men voor een
driekamerflat 107 lei per maand. Wie
een eigen telefoon wil hebben, moet
er 60 lei per maand voor over heb-
ben en dat is een flinke belasting van
het gezinsbudget. De meeste Roeme
nen maken liever gebruik van de tele
foonautomaten die in het centrum van
Boekarest overal aan de gevels han
gen. Een stadsgesprekje kost 25 bant
(ongeveer 5 cent).
De vraag is of het huidige geslacht
de partij zalig prijst. Ik heb met Roe
menen gesproken die de schouders op
haalden en zeiden: „Je moet ermee
leven, .nietwaar?" Toch genieten Ceau
sescu en zijn partij <*die zowat ander
half miljoen leden telt) een zekere
populariteit. Zij danken die aan de
vaderlandsliefde die zij prediken, en
ae economische successen die zij op
hun conto schrijven, maar voor zover
ik heb kunnen nagaan niet aan hun
nogal orthodoxe marxistisch-leninisti-
sche leer.
Op alle nieuwe fabrieken schrijven tij
m plaats van een opschrift dat de voor
bijganger vertelt wat er gemaakt wor
de slogan: „Traiasca Partidul Comu
nist Roman!" (Lang leve de Roemeen
se Communistische Partij). De door-
snee-Roemeen wordt meer gebiolo
geerd door het woord „Roman" dan
door het woord „Comunist". De eer
ste Roemeense woorden die ik hoorde
waren die van de taxichauffeur die mij
van de luchthaven (Baneasa een
vliegveld dat eruit ziet als Schiphol in
de dagen van Olieslagers naar Boe
karest bracht, „Romania prima!" zei
mgrijxe persieivi^o - aUew
gelegd moest wordtoWl»
miljoen opeiste van ^ying
miljoen) dat dooi-des s j(J aaJ
ranrimppr Gtl d'S OVC
Nicolae Ceausescu
Een land van tegenstellingen: fabrieken, maar ook herders langs de wegen
De vraag of het communisme
ook zo prima was, liet hij onbe
antwoord. De Roemenen praten
liever niet over politiek, zelfs niet
ln de lente
KEES BASTIANEN
De enige reclameborden: „Leve d<
Roemeense Communistische Partjj"!
