ROVER-PROJECT IN AMERIKA WEER OP GANG
Atoom
voor
naar
planeten
REUZENSPIEGEL VOOR
EUROPESE TELESCOOP
Aanvaring
Kanaal d
Zuid-Bevel
2UIVELCEREC
PLANNEN
MEER LADING
KOPPELWERK
TIJDSDUUR
„VENÜS-SLINGER"
PERMANENT WA
UIT EEN BATTERL
POLIJSTEN
Een experimentele Amerikaanse atoomraketmotor, de Nerva, in een
proef stand in de woestijn van Nevada. De Nerva heeft reeds een half uur
achtereen gewerkt, de tijd die nodig zal zijn voor het versnellen van een
ruimteschip in een haan naar Mars.
0 De atoomraket van het Rover-project zal zich in een ,&lokkendoossysteemu lenen
voor allerlei toepassingen. Rechts hoven een enkele nucleaire trapdie kan worden
gebruikt voor rechtstreekse vluchten naar de maan en de lancering van onbemande
interplanetaire verkenners. Daaronder een vergrote nucleaire trap voo een bemand
ruimtevaartuig, dat een vlucht langs Mars maakt. Onderaan een uit vijf nucleaire
rakettentrappen opgebouwd ruimteschip, waarmee na 1980 acht tot tien astronauten
naar Mars zouden kunnen vliegen om op deze planeet te landen.
JJET is allemaal nogal snel en
onopvallend gegaan, maar
president Johnson heeft onlangs
het startsein gegeven voor een
nieuw ruimtevaartproject, dat
mogelijk zal leiden tot expedi
ties van bemande ruimteschepen
naar de planeten Venus en Mars
in de jaren zeventig en tachtig.
Het project heet Rover en omvat
de ontwikkeling van een raket
met atoomaandrijving, die meer
dan 100 ton stuwkracht zal leve
ren. Voor het jaar 1968 heeft
Johnson het Amerikaanse con
gres om ruim 327 miljoen gulden
voor het Rover-project gevraagd.
De komende twintig jaar zouden
de totale kosten kunnen oplopen
tot 250 miljard gulden.
Het Rover-project bestaat in fei
te al jaren. Op verschillende proef-
terreinen in Californië en Nevada
hebben reeds nucleaire raketmoto
ren met succes proefgedraaid. Een
van deze atoomraketten, de Nerva.
heeft zelfs een halfuur lang zijn
volle vermogen geleverd, langer dan
ooit een chemische raket heeft ge
werkt en ruimschoots voldoende voor
ruimteschepen, die interplanetaire
reizen ondernemen.
De atoom- en raketspecialisten,
die aan Rover werken, hebben ech
ter altijd de handicap gehad, dat
zij geen vast omlijnd doel voor ogen
hebben, zoals de mensen die aan het
Apollo-project werken. Het ontbre
ken van dit doel was de voornaam
ste reden waarom het werk aan Ro
ver onder president Kennedy prak
tisch werd stilgelegd.
De vraag ls nu, waarom wil pre
sident Johnson er mee doorgaan?
Zelf heeft hij voor het congres ge
zegd dat de atoomraket zou kunnen
worden gebruikt als derde trap voor
de reusachtige Saturnus-5-rakel. De
100 meter hoge Saturnus 5, die de
ze zomer met een onbemande Apoi-
lo-cabine zijn eerste vlucht moet
maken, is bedoeld om over twee of
drie jaar de eerste Amerikanen naar
de maan te brengen. Door de hui
dige chemische derde trap van de
Saturnus te vervangen door een Ro
ver-atoomraket, zou de nuttige lading
van de Saturnus kunnen worden ver
dubbeld, aldus Johnson. Dit zou de
Saturnus geschikt maken voor ver
dere reizen in het heelal, naar Mars
en andere planeten.
Het merkwaardige is, dat de Ame
rikaanse president hiermee duide
lijk doelde op plannen, die de NASA,
de Amerikaanse regeringsdienst voor
lucht- en ruimtevaart, zonder goed
keuring van het Witte Huis en het
Congres heeft uitgewerkt.
De NASA is al enige tijd ernstig
bezorgd over het ontbreken van een
ruimteprogramma na het Apollopro-
ject. Nu de belangrijkste onderdelen
van de Saturnus-rakel en het Apollo-
vaartuig praktisch klaar zijn begint
het aantal Amerikanen dat voor de
ruimtevaart werkt al zienderogen af
te nemen. Verschillende grote fabrie
ken en laboratoria, die bij het Apol
lo-project waren ingeschakeld, heb
ben bij gebrek aan nieuwe opdrach
ten reeds personeel moeten ontslaan.
In de loop van dit jaar zullen er nog
meer volgen.
Ondanks het aandringen op spoed
van de NASA heeft de Amerikaan
se president steeds een beslissing
over het volgende doel in de ruimte
ra de maan uitgesteld De enorme
kosten van de oorlog ir Vietnam
drukken te zwaar op de begroting
om aan nieuwe, kostbare avonturen
in de ruimte te denken.
De NASA heeft daarop zelf al vast
een aantal gedetailleerde plannen
voor post-Apollo-projecten opgesteld.
De meeste van die plannen zijn meer
of minder direct gericht op een ver
dere exploitatie van de maan, als
daar eenmaal de eerste Amerikanen
zijn geland, en vluchten met onbe
mande en bemande ruimteschepen
naar de planeten. Al deze projecten
steunen op de ontwikkeling van a-
toomraketten, die afzonderlijk of sa-
mengevormd volgens een blokken
doossysteem voor een grote verschei
denheid van missies zouden kunnen
worden gebruikt.
Het grote voordeel van atoomra
ketten is, dat zij minder brandstof
nodig hebben om een bepaald ver
mogen te leveren. Chemische raket
ten ontlenen hun energie aan ver-
branding van kerosine of waterstof.
Voor die verbranding is zuurstof no
dig, die door de raket in een aparte
tank moet worden meegenomen, om
dat er in de ruimte geen zuurstof
is. Dit betekent natuurlijk extrage
wicht. Een nucleaire raketmotor be
staat m principe alleen maar uit een
gloeiende reactorkern, waardoor on
der hoge druk waterstof wordt ge
spoten. Deze waterstof wordt door
de reactor verhit tot 2000 graden Cel
sius en ontsnapt door de straalpijp
van de raket Omdat de ontsnappings
snelheid van de gloeiende waterstof
zeer hoog kan worden opgevoerd en
er geen extrazuurstof moet wor
den meegenomen is de stuwkracht-
gewichtverhouding van de atoomra
ket veel gunstiger dan die van een
chemische raket. Volgens deskun
digen zal een atoomraket 65 tot 85-
procent meer nuttige lading kunnen
meenemen dan een chemische raket.
De NASA heeft intussen al een
lijst opgesteld van alle nieuwe „hard
ware" dat wil zeggen alle nieuwe
raketten en ruimtevaartuigen die no
dig zullen zijn voor expedities van
mensen naar Mars en Venus. Als in
1969 het eerste geld voor de ont
wikkeling van al dit materieel be
schikbaar wordt gesteld, kunnen de
eerste vluchten naar de planeten tus
sen 1975 en 1980 worden gemaakt, al
dus de NASA.
Voor de eerste reizen naar Ve
nus of Mars kan de Saturnus 5 met
een nucleaire derde trap en een aan
gepaste versie van het huidige drie-
persoons-Apollovaartuig worden ge
bruikt. De astronauten zullen tijdens
die expedities niet op de planeten lan
den, maar er alleen dicht langs
vliegen om daarna weer terug te ke
ren naar de aarde. Tijdens het pas
seren van Mars of Venus kunnen ze
instrumentencapsules lanceren, die
na hun landing gegevens over het
oppervlak van de planeet uitzenden.
De astronauten zullen op deze vluch
tige verkenningsreizen ongeveer 890
dagen, dus bijna twee jaar van
huis zijn.
De ruimteschepen voor latere ex
pedities naar Mars, waarbij mensen
op de planeet zullen landen, moe
ten in een parkeerbaan om de aar
de worden opgebouwd. Het Marsschip
zal bestaan uit een bemanningsca
bine en een Mars-landingsvaartuig,
voortgestuwd door vijl aan elkaar ge
koppelde atoomraketten. Al deze de
len zullen afzonderlijk met Saturnus-
raketten in een baan om de aarde
worden gebracht en daar door astro
naut-technici van een ruimtestation
aan elkaar worden vastgemaakt.
De Mars-expeditie vertrekt uit de
parkeerbaan onder voortstuwing van
drie naast elkaar gekoppelde nucleai
re rakettrappen. Als deze trappen
zijn uitgewerkt, worden ze afgewor
pen waarna het Mars-schip maan
den lang stil in een reusachtige boog
door de ruimte naar Mars drijft. De
bemanning van 8 tot 10 astronauten
zal op deze lange reis grotendeels
leven in een gesloten biochemisch
systeem, waarin onder meer mense
lijke uitscheidingsprodukten weer ge
schikt worden gemaakt voor con
sumptie.
Als het ruimteschip bij Mars ls
aangekomen, wordt opnieuw een nu
cleaire rakettrap ontstoken om de
snelheid af te remmen. Daardoor
„valt" het schip onder invloed van
de zwaartekracht ir een baan om
de planeet. De uitgewerkte trap
wordt afgestoten en drie astronau
ten stappen over in het Mars-lan
dingsvaartuig, waarmee ze naar het
oppervlak van de rode planeet af
dalen. Het landingsvaartuig zal 40 da
gen lang als woning voor de drie
expeditieleden dienst kunnen doen.
Het zal onder meer eer wetenschap
pelijk laboratorium bevatten voor het
onderzoeken van bodemmonsters en
eventuele levende organismen, die op
Mars worden gevonden. Na het be
zoek zal het landingsvaartuig op ei
gen kracht weer van Mars kunnen
opstijgen om in de ruimte contact
te maken met het cirkelende moe
derschip.
Met de enig overgebleven nucleaire
rakettrap wordt de laatste stoot ge
geven, die het Mars-schip weer in de
richting van de aarde voert. Voordat
het schip bij de aarde aankomt, wor
den de laatste trap en het dienst-
compartiment met overbodig gewor
den apparatuur afgestoten, zodat al
leen de bemanningscabine overblijft.
Het kegelvormige vaartuig een gro
tere uitvoering van een huidig Apol-
lo-schip, zal een bijzonder stevig hit
teschild moeten hebben, want het zal
de dampkring van de aarde binnen
stromen met een snelheid van 20 ki
lometer per seconde, ofwel 72.000 ki
lometer per uur. Pas na enkele
banen om de aarde zal de snelheid
voldoende afgenomen zijn om de val
schermen voor de definitieve landing
te ontplooien.
Dit zijn allemaal nog maar plannen
en het is helemaal niet zeker dat
ze ook zo worden uitgevoerd als
nu op papier sta^t. De ruimtevaart
techniek zal tegen 1980, het jaar
waarin men over landingen van men
sen op Mars en Venus kan gaan
denken, waarschijnlijk nieuwe midde
len hebben voortgebracht. Misschien
zullen de Mars-schepen na hun ex
pedities nooit op aarde terugkeren,
maar in een baan om onze planeet
blijven draaden. De bemanningen zul
len dan overstappen in een soort
ruimte-taxi's half-kogelvormige vaar
tuigjes, die zonder parachute op elk
normaal vliegveld op aarde kunnen
landen.
De duur van een reis naar Mars
en de snelheid die een ruimteschip
nodig zal hebben om de interplane
taire afstand te overbruggen zal
sterk afhankelijk zijp van 't moment
waaron een expeditie vertrekt en van
de soort baan die wordt gekozen
De minste energie kost een reis van
de zogenaamde conjunctieklasse die
wordt ondernomen als de aarde en
Mars elkaar in hun baan om de zon
dicht naderen. Maar zo'n reis zal
ook het langst duren, namelijk 920
dagen. De Marsvaarders zullen 480
dagen op Mars moeten blijven om
weer een gunstig moment voor de
terugreis af te- wachten. Het meest
veeleisend wat betreft de energie is
een reis van de oppositieklasse, die
wordt gemaakt als de aarde en Mars
aan weerszijden van de zon tegen
over elkaar staan. Maar deze reis
is het kortst, namelijk 430 dagen.
Een tussenoplossing is een nieuwe
methoden van ruimtereizen, die door
Amerikaanse wiskundigen is ontwik
keld. Het is de zogenaamde „Venus-
slinger". Als men zich de banen van
Mars, de aarde en Venus voorstelt
als drie in elkaar liggende hoepels
van verschillende grootte, dan is de
grootse hoepel de baan van Mars de
middelste de baan van de aarde en de
kleinste de baan van Venus. Voor
een ruimteschip kost het altijd min
der energie om van een grote hoepel
naar een kleinere te reizen dan om
gekeerd. Dat komt door de zwaar
tekracht van de zon, die zich in het
centrum van de hoepels bevindt. Een
ruimtevaartuig dat van de aarde
naar Mars vliegt, moet tegen de
zwaartekracht van de zon worstelen.
Het idee van de Venus-slinger is nu
zo'n ruimtevaartuig niet rechtstreeks
van de aarde naar Mars te sturen,
maar binnendoor" via de Venus-baan
't Ruimtevaartuig „zwiept" dan, aan
getrokken door de zwaartekracht van
de zon en van Venus, langs deze
binnenplaneet en dankzij de gratis
verkregen extrasnelheid vliegt het
weer naar buiten, naar de baan van
Mars.
Deze vernuftige methode zal zeker
worden toegepast als ruimtevaartui
gen van de aarde in eer nog verdere
toekomst reizen naar de grote bui
ten planeten, zoals Jupiter en Satur
nus gaan maken. Sommige deskun
digen geloven zelfs dat de „plane-
tenslinger" een even vertrouwde ma
nier van reizen zal worden als nu
het vliegen van Amsterdam naar To
kio via de Noordpool.
(Van onze correspond(
WEMELDINGE. Maa
vond op het Kanaal door Zui
ter hoogte van de spoorbrui
een vrij ernstige aanvaring
sen een leeg motorschip en e
sleepschip. De 1375 ton meten
landse Seam-18, geladen me
len, van Orsoy (Duitsland)
naar Sluiskil werd gesleep
motorsleepboot Res - Nova.
men de spoorbrug Vlake
was, naderde als tegenligger j
metende lege Belgische motoi
dat van Antwerpen op weg
Kerkdriel. Ondanks een t
oeuvre liepen de beide vaart
de voorstevens op elkaar in
Seam-18 ontstond schade aan
boeing bolders; de ravage c
richt werd op de Tijl was o
Het hele voorschip werd ingc
scheurde op enkele plaatsen o
volgens is het met de baki
langs de Seam-18 geschoven
het aan het achterschip evenec
de waterlijn openscheurde,
stoot van de aanvaring helde
tuig nu naar stuurboord over
botste de Tijl uiteindelijk teg<
schooling van het Kanaal, waa]
h©t stuurboord voorschip
schade ontstond. Bij de botsin
inboedel eveneens schade op
zonderheid zij vermeld, dat eer
den oud e baby de dans ontsprc
dat hij juist elders door me
holpen werd, toen de aanv,
beurde en een zware linnenka,
bedje viel. De Seam-18 kon
naar Sluiskil voortzettende T
op de scheepswerf T.S.M. te H
gerepareerd.
Zo zal het samengestelde Mars-schip uit een baan om de aarde
naar de verre rode planeet vertrekken.
De Coöperatieve Zuiv
Kloosterzande, aoala die
woordlg uitziet.
Wij raken gewend aan kooklw
luchthartige of knusse lectuur b
leest ze als ontspanning en denk
gezeliij-s zal ik ook eens make
eens" ligt in een ver verse!
eoort boeken geeft LEZENS-A
recepten.
Het Nederlands Zuivelburea j
aan zün eer en goede naam
iets anders te geven. Het h
bundel van 700 recepten van
Pende aard (uiteraard alle sl
eteld met een of ander zuivel]
Uten samenstellen door mevroul
Bekhof-Stork, en het fleurige
briljant gevonden titel Etenswa
meegeven.
Gerechten uit de Nederlandse
maar ook heel wat van over
zen (aangepast aan onze smal
makkelijk snel klaar te maker; I
en uitgebreide schotels komen 11
De indeling van het boek is
"tenen, geheel nieuw en zeer' g|
Elk hoofdstuk begint met ee l
Inleiding, gevolgd door praktisil
Vlezen in verband met ovens
serveren, garneren en vele tipsfl
gerechten beter doen slagen D; I
gen de pagina's die het boek zei
zaam makenin een brede marg I
de recepten staan de benodigde I
diénten onder elkaar opgesomj
geen bijzonder overzichtelijk is I
voorbereidingen vlot laten lopl
recepten zelf zijn duidelijk, er I
roman van gemaakt.
Wetenswaardigheden op het I
van de voeding krijgen we tus I
regels door toegediend. Het onvoll
ontbijt van de schooljeugd wordt I
kaak gesteld, het sprookje dat nil
bijten goed is voor de lijn. wordt I
wereld geholpen. Meeneemlunchil
ken zo aangekleed te kunnen vil
dat het geen plicht maar een piel
'ze te verorberen.
Mocht iemand door het woorc I
vel'' niet verder dan pap, boters
gebakken kaasplakken denken,1
moet zij (hij) dit boek vlug inzien I
en Wijn is ook een hoofdstuk, I
punch ook een zuivelgerecht I
aantal taarten dat met boter gel
wordt, niet te tellen. I
Na de instant koffie en de
pudding ls nn ook in Japan eer
„Instant permanent wave" te v
«en. De krulspelden, die hierbij
zijn, worden gevoed door een ba
Wanneer het haar om de kruis
gewikkeld is, wordt de stroom ing
keld. Na zeven of acht minute
aek rulspelden op temperatuur F I
twee a drie minuten blijft het h
ht,ivi1ÜpeI?en °P temperatuur. H
beeft men geen permanen
stoffen, die gemakkelijk vlekken
nen veroorzaken, meer nodig. O
k?** la?«e tijd, die men bij ein c(
tionele behandeling onder de drc
moet doorbrengen wordt overhodi
geheel weegt niet meer dan 900 gr
n» iei"er- dan de meeste dames
De prijs is ongeveer 31 gulden
gij de Corning Glass Works is
de Verenigde Staten is een
reusachtige ruwe spiegel met een
middellijn van 3.66 meter, ver
vaardigd uit gefuseerde silica ge
reed gekomen voor het Europees
Zuidelijk Observatorium dat in
Chili wordt gebouwd. De ruwe
spiegel, het grootste voorwerp
ooit van gefuseerde silica ver
vaardigd, wordt het belangrijk
ste optische element in een van
de grootste telescopen ter we
reld. De spiegel is 51 centimeter
dik en weegt ruim 11.5 ton.
Het Europees Zuidelijk Observa
torium is de bekroning van een ac
tie begonnen in 1953, die leidde tot
een overeenkomst tussen België,
Frankrijk, West-Duitsland, Nederland
en Zweden in 1962. De vijf landen
besloten gezamenlijk een sterrenkun
dig observatorium op het zuidelijk
halfrond te stichten ter bestudering
van gebieden van de sterrenhemel
waarvan nog maar betrekkelijk wei
nig in kaart is gebracht.
Bijna alle observatoria met grote
telescopen bevinden zich op het noor
delijk halfrond. Het Europees Zui
delijk Observatorium is een van de
recente plannen om het deel van
't heelal, dat op het noordelijk half
rond niet zichtbaar is, intensiever te
gaan onderzoeken. De bouw van ESO
(European Southern Observatory) be
gon in 1965 en wordt in twee etap
pen uitgevoerd het eerste gedeel
te komt gereed in 1968-'69 en het
tweede, met de grote telescoop, in
1971-'72.
De reusachtige ESO-telescoop zal
worden opgesteld op de berg La Silla
in Chili, ongeveer 65 kilometer ten
noorden van Vicuna en 90 kilometer
ten noordoosten van La Serena. Het
terrein, dat na uitvoerige studies van
verschillende gebieden in Zuid-Afrika
en Zuid-Amerika werd gekozen, ligt
meer dan 2400 meter boven de zee
spiegel.
De twee grootste spiegeltelescopen,
die thans voor sterrenkundige waar
nemingen worden gebruikt zijn de
Hale-telescoop met een spiegelmiddei-
lijn van ruim vijf meter op Mount
Palomar in Zuid-Califórnië en de te
lescoop met een spiegel van ruim
drie meter op Mount Hamilton bij
San Francisco in Noord-Californië.
Beide spiegels werden in 1934 door
Corning gegoten uit Pyrex borosili-
ëaatglas.
Het thans gebruikte gefuseerde si
lica is een nog beter materiaal voor
telescoopspiegels. Het is een van de
zuiverste stoffen, die door de mens
zijn vervaardigd. De warmte-uitzet-
tingscoëfficiënt bedraagt slechts een
vijfde van die van het borosilicaat-
glas, dat voor de Hale-telescoop op
Mount Palomar werd gebruikt. Dit
betekent dat de spiegel bij grote tem
peratuurveranderingen slechts heel
weinig van vorm verandert en daar
door scherpere beelden van de ster
renhemel zal geven-
De ruwe spiegel werd samenge
steld uit 78 stukken gefuseerde sili
ca. De stukken werden aan elkaar
gepast als een reusachtige legpuzzel
en daarna verhit 'om hen samen te
smelten tot een grote schijf. Daarna
werd de omtrek rondgeslepen^ in het
midden werd een gat van 71 centi
meter middellijn geboord en de bo
venkant van de schijf werd hol ge
slepen.
De laatste optische slijp- 4,1 P-Ë
behandelingen van de 8rote,„ «j.
schijf zullen in Europa worden
gevoerd door de firma Reosc
rijs. Dit uiterst nauwkeurige
zal tenslotte bepalend zijn vmt
kwaliteit van de Europese tel" t
in Chili. Het zal dan nok W* j, j
drie jaar duren- Eerst moet Mlr
hol geslepen oppervlak
polijst tot op duizendste miti®
nauwkeurig. Daarna wörot j|]
dekt met een laagje aluminMjv.
ook weer volmaakt glad m°e
den gemaakt.
De grote spiegel zal in
scoop in feite dienst doen a I
uiterst gevoelige reflector- ne
van de sterren, dat er op van,
weerkaatst en boven in de
1 o®. Wejj(S
opgevangen door een vee'
holle spiegel. Deze kaatst
vervolgens weer naar benea p
het gat in de grote sPie®lL
achter zich camera's,
en andere registratie-mstm ,f
bevinden. Het gaat er bi] ji
spiegeltelescopen niet zozee
beelden van hemellichamen j:.;1
ten, maar om zoveel mog'ew rt.
te verzamelen, zodat ooR
verwijderde sterrenstelsels
uiterst zwakke licht kunne
bestudeerd.
De grote silica-schijf wordt voorzichtig van een slijptafel gelicht om te worden omgedraaid voor de volgende eindbewerking. Het
zal nog enkele jaren duren voordat de schijf een volmaakt holle spiegel zal zijn geworden.
