slag in de javazee: wanhopig gevecht vijfentwintig jaar geleden
vl
Manmoedige „Kortenaer" aan flarden
l
ILAND!
sscigrn1
en
nd
aand'
Ni"
ANGST
BLIND
EINDE
GELUK
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 18 FEBRUARI 1967
VIJFENTWINTIG jaar geleden werd een der laatste
conventionele zeeslagen uitgevochten: schip te
gen schip. De Nederlandse koninklijke marine viel daar
bij de twijfelachtige eer te beurt een eerste viool te mo
gen spelen. Het was de „slag in de Javazee".
[en inderhaast bijeengegaard smaldeel (een andere
naam verdiende het niet) had het op te nemen tegen
de superieure Japanse aanvaller. Alle eer verdienen
de Nederlandse zeelieden en niet minder hun Ameri
kaanse, Britse en Australische collega's, voor hun vech
ten tot het bittere einde.
Het werd een bitter einde want uitgezonderd vier klei
ne Amerikaanse jagertjes ontkwam geen enkel schip.
Nederland verloor de souvereiniteit over Indië aan de
Japanners. Later zou blijken, dat het Nederlandse ge
zag door de nederlaag en de daaropvolgende Japanse
bezetting een onherstelbare deuk had gekregen.
De feiten in het hierbij afgedrukte verhaal zijn voor
het grootste deel ontleend, aan het sobere relaas dat
een der overlevenden, A. Kroese ons deed.
De marine heeft praktisch geen ophef gemaakt va'n
het feit dat vijfentwintig jaar geleden het laatste ge
vecht rond Java werd geleverd.
Kapitein-luitenant ter zee buiten dienst Kroese had op
die dag graag een aantal overlevenden van alle deel
nemende naties bij elkaar gezien: De Britse, Austra
lische, Amerikaanse, Nederlandsemaar ook de
Japanse zeelieden. De heer Kroese heeft geen wrok
jegens hen. Zij hadden te vechten voor een militaire
aggressieve kliek. Zij waren ook dapper en kundig.
En tenslotte „onze kroonprinses Beatrix heeft enkele
jaren geleden toch ook een vriendschappelijke reis
door Japan gemaakt
mm mmmmms
IW
Indisch-Europees res-
rwembad zonneweide.
pension 18,Week-
;L, Kijkuit 12, telefoon
met vakantie aan on«
ïl. betreffende gem. hui-
Pensions-, Logiesadres-
V Westkapelle, Klooster
dorp. Gem. zit-sl-kamen
tt gebr. v. keuken. J. van
>r.).
antie-hotel „DE SCHELP*
Modern comfort, ieder#
tus. 02507—4781.
>L Het uniek gelegen
loordzeestrand, met bun-
tvans, hotels en pesions.
eveland, Bernhardstraat 2,
ooie ZUID-LIMBURG in
LNHOLT". Volledig pen-
imers met warm en koud
tzaal". Gelegenheid voor
België door ons verzorgd,
on „BANHOLT", Kerk
er. Tel. 04457—565.
ND-TERSCHELLING-EG-
•xtra voordelig. Miedema,
izoenplaatsen beschikbaar
zeestrand - bllijk tarief -
iolenweg 69, Kamperland,
artementen en bungalows
van Costa Brava tot Cos-
tel-appartements en cam-
atsen. Vraag vrijblijvend
rinkel. Specialist op Span-
Waddinxveen, tel. 01828-
Italië - Oostenrijk en».
OUDER hebben via da
ACANTIEREIZEN te boe-
iCEERDE PRIJZEN. BUI-,
gr. folder aan:
13 mei, 27 mei, 10 juni,
Courant, Het Centrum,
ertentie Afd. Kr. Nwt-
Auto-, tractor- ei 1
in Ned-erland en wel j^ei-
Kromme Weele IJ3-. ur 2835'
burg, tel. 3993. Na TTaa:"""--"'
2328 Terneuzen: Haam^
2. tel. 3828. Na_18 Jgj^iein
Bergen op Z l™'A 5435. Bre
tel. 5879. Na 18 uur Ka
da. Tramsingel 4. te'-
18 uur 46214.
'/.n-lienhuisverzekerinS^actit
Vijgeboom. Tel. 011»
telefoon »1194-365-
Grote prijskaart"^ z_°5fij»-
febr. bij P Ueeraert
TT.,ie+ noirin 7 UJUi
febr. bij r ,7ur
Hulst Begin
Schieting zon. ^^statioN
Serph. BJomanaeff
Hulst. Hoge vogel I Ter.
vogels 7.50. tal. 3-1"-
Beg. 3 uur.
Grote prijskaatÖ11®^
febr. bij P. DU
dijk. Beg. 7 uur.
Schieting zon.
v. Dries-sche. De1""
Aaiw- 3 uur-
19 febrtiarPaebJ^fi cwfti
Verorücaschntte^
Twee vrouwenhanden laten de trossen van de „Korte
naer" slippen. Een gitzwarte rookwolk door zijn schoor
stenen uitbrakend, maakt de torpedojager zich snuivend en
bonkend los van de kade.
De vrouw steekt de hand op naar de man met glimmen
de staalhelm op de bovenbrug. Haar man.
Zij heeft hem willen vasthouden. Maar hij is de comman
dant. Zij kreeg het bevel: Het schip los te gooien, er is nie
mand anders voorhanden.
Het is drie uur in de middag van de 27e februari 1942.
De trillende tropenhitte hangt als een warme vochtige
dweil over Soerabaja. De stad en haven branden. Half ge
zonken schepen steken als boomstronken boven water.
Vliegtuigen. De verlaten terreinen en gebouwen worden
gebombardeerd, ze roken en branden.
De moegesloofde jager wint snelheid en rent de kruisers
achterna. Doorman heeft besloten met al zijn schepen aan
te vallen. Doodop maar geen keus.
Trinette Kroese-Rutgers: „Ik stond daar met onze twee dochtertjes. De
dodelijke ernst maakte die laatste vlootrevue op de rede van Soerabaja
tot een griezelig schouwspel. Ik wist wij marinevrouwen wisten het
allemaal het is nu spoedig afgelopen. Onze mannen gaan met hun
schepen het laatste gevecht aan. Toch had ik het gevoel, dat ik hem zou
terugkrijgen. Misschien omdat ik het schip zelf had ontmeerd.
BOVEN
De slag is in volle gang. Rechts
Hr. Ms. kruiser „De Ruyter", vlaa
geschip van schout-bij-nacht Ka-
rel Doorman. Uiterst links een tor-
pedobootjager van het type „Kor
tenaer".
RECHTS ONDER:
Kroeses jager Hr. Ms. „Korte
naer", hier uiterst vermogen lo
pend in ie tropenzee. In luttele,
minuten was het felle schip, een
der acht jagers van de z.g. „Admi-
ralenklasse", in tweeën gescheurd
en onder de oppervlakte van de
Javazee verdwenen.
LINKS ONDER i
Anton Kroese, als luitenant ter
zee le klasse en commandant van
Hr. Ms. torpedobootjager „Korte
naer". Hij was toen 41 jaar oud.
Mevrouw Kroese heeft de foto ge
durende de gehele oorlog in het
Japanse kamp bij zich gedragen.
Toen kort na de bezetting op ruwe
wijze haar huis door Japanse sol
daten werd doorzocht dacht zij
„indruk" te maken door de foto te
laten zien. Zij wilde daarmee to
nen, dat haar man ook militair en
zelfs officier was. Het omgekeerde
was het gevolgZij kreeg een ge
voelig pak slaag.
we die avond niet.
We liepen buiten rond. De maan scheen
telder, dat het dag leek. Dat joeg ons
angst aan. Wij hadden geen vliegtuigen
1 meer. De Jappen zouden nu vrij spel
hebben boven onze schepen".
[)e Kortenaar lag toen al vele uren
f maar dat wist zij niet aan
j -iarden gereten op de bodem van de
-lavazee.
Heel Doormans Combined Striking
I Force", een onsamenhangend vloot-
1 verband van verschillende schepen van
I evenveel verschillende naties zon-
her gezamenlijke training, bestond niet
meer. De weinige schepen die in de
n dd hachje er niet bij in geschoten
hadden, poogden in die nachtelijke
J «raa naar de havens van Java terug
I 'e, strompelen. Ontgoocheling na de
grimmigheid van die middag en
I «vond. De kansen hadden even niet al
I e ongunstig geschenen. De overmacht
was echter te groot.
Doorman kende die overmacht
naar zijn besluit stond vast!
I -PBVln voc>r.twee uur 's middags wa
nen ,me^uigen snel na elkaar bin-
:aL, omen: vijandelijke kruisers,
ten en dentallen transportschepen,
ten n00r^westen, westen en zuidwes-
na-.»V?n het eüand Bawean, koersen
1 «aar Java.
otrïw v?org?ande weken waren alle
tot .w eilanden verloren gegaan,
oanw C en Lombok toe. De Ja
gers hadden er niet veel moeite
ba?tfJVaT3 het laatste en belangrijkse
sw>n Java aan de beurt.
is^wï ^roesse: Het grootste gevaar
landen u"aimeer n*et aggressieve
VeiHffhJïlj r?et een vals gevoel van
Vifi? n T slaap sussen- Dat lekt elke
laiidcni, Tj-^a,s teen ook in Neder-
trouw™* het geval. Het was
se mJt de Britse en Amerikaan-
De mïift bieden in Azië niet anders.
zeer laag pit j J?,araatheid stond op een
ze?hpfmijnenveld van Soerabaja
een oa ®®aüleerde s cheep sverband tot
mannpii Gj vaart aan. De afgematte
van hM machinekamers zijn nat
I hiarinpiov^ Let rauwste in hun
hun S? nt zich nauwelijks
ton. Si ,^0Ur voldoende uit te druk-
en straw n onder de ketels loeien
0ver dp ^en»a verstikkende hitte
staart rrmt ,en stoker-olieman
^anomptoi-^0? an^e °§en naar de
dingen hof 'n U n de ketels en led-
°P de Hraöai mfeste schepen zijn tot
ih Nederland vers!eten De vloot heeft
d nooit veel mogen kosten.
In een vriendelijk huis aan de
Mezenlaan in Den Haag wonen de
gepensioneerde marine-officier An-
tonie Kroese en zyn vrouw Tri
nette. Hij is een der overlevenden
van de slag in de Javazee. Zijn
schip, de jager Kortenaer, werd
onder hem weggetorpedeerd. Op
27 februari is dat vijfentwintig
jaar geleden. De heer Kroese is
wat magerder geworden, maar hij
maakt nog een vitale indruk. Hij
is „nog maar" 66 jaar oud en was
destijds dus een jonge comman
dant. Hij praat graag en veel!
Vragen naar het innerlijk beleven
van het gebeuren, de verantwoor
delijkheid, de angst lijkt hij ech
ter met breedvoerig betoog te wil
len omzeilen.
In 1942 had het echtpaar twee
dochters. Na de oorlog zijn daar
nog twee dochters bijgekomen. Hij
verliet in 1950 de marine. De heer
Kroese was toen kapitein-luite
nant ter zee. Hy heeft daarna nog
zestien jaar bij Caltex Nederland
gewerkt.
Hij werd in 1901 in Den Haag
geboren. Zijn vader werkte by
een spoorwegmaatschappij op Ja
va. Tydens reizen naar en van
„de Oost" maakte hij als kind ken
nis met de zee en marine-officie
ren. Zijn keus om bij de zeemacht
te gaan stond toen vast.
(~\p de Kortenaar, en de andere ja'gers
hebben ze slechts het toekijken
Het gevecht levert een schouwspel op
waar iedereen met wijdopen ogen
naar kijkt. De schepen worden om
ringd door „geisers" veroorzaakt door
in zee ploffende granaten. De zwarte
kruitdamp waaiert over de kruisers als
hun geschut het gloeiend staal uit
spuwt.
De Kortenaer siste en kreunde. In
het schip borrelde en bonsde het. Ik
sloeg tegen het stalen windscherm en
bleef aan mijn rug ergens aan haken
zodat ik onder water ging. Ik wor
stelde om los te komen en dat lukte,
dank zij denk ik ook de grote opstij
gende luchtbellen, die uit het arme
schip kwamen. Ik dook op in een veld
van stookolie. Dat is een vreemd ge
zegd om de zaak ineens vanuit de
gezichtshoek van een drenkeling te
zien."
De ,,Korieinaer" zorgt im. zijn doods
strijd nog voor een bizamre vertoning.
Een overlevende vertelde daar later
over:
„Wij worstelden ons los van elkaar
(op een kluwen geworpen op de on
derzijde van de brug) en sprongen over
boord. Direct daarop wierp het voor
schip zich met een zwaar snuivend
geluid omhoog en verdween de brug
onder water. Het schouwspel dat nu
mijn oog trof zal ik nooit vergeten.
De torpedo, die ons ongeveer mid
scheeps moet hebben getroffen, had de
Kortenaer finaal in twee helften ge
slagen. Beide helften van het schip
stonden nu op hun breukvlakken recht
op in het water, als de torens van een
kathedraal. Overlevenden hesen zich
langs de staaldraad - railingen om
hoog.
op de achtersteven was onze dok
ter gaan zitten. Door de geweldige
schok was het nevelapparaat in het
achterschip gaan werken en zware
witte wolken bolden omhoog. De dok
ter zat er midden in als een soort
vuurgod.
drie
Electra fï 1 3aKel"S Jupiter,
ill voor™ n,?ncTimer gaan z'i aan
hoofdmacht r? komt in linie
8*>P. de kruiser rf0" het vlagge"
man is te LX Ruytel'"- D°m'"
pt. dan weer m dp commandoto-
hef uiterste „i,!? op de bruS of 0D
Ms' Hij waa« Je vm de brugvleu-
Positie vaTal^ .yoodtdurend om de
echter te .A1Jand' De meldingen
Kroese- n arzaam geworden.
hem de ,,tanv"rman w'i noemden
f-T- Hij voelde' Zfs ze" marinevlie-
hjchtverkennine uT' gPrnis aan eigen
hadden wij 0L (P, scherpst. Radar
Waktisch blind" voeren we
/ooral de Amerikanen zeggen, dat
Doorman dikwijls een weifelend
commandant was, misschien wel bang.
De Amerikaanse historicus Morrison
heeft dat zelfs geschreven.
Mevrouw Kroese: (fel): „Doorman
was een vechter. Waar hij kon pakte
hij de Jap aan. Zonder vliegtuigen
moest hij zich overdag wel schuil
houden.
Achter de „De Ruyteir" stomen de
Engelse zware kruiser Exeter, de A-
merikaanse zware kruiser Houston, de
Australische lichte kruiser Perth en
tenslotte onze kruiser Java. Aan de
staart hangen vier kleine Amerikaanse
jagers die nog uit de eerste wereld
oorlog stammen. In de taal van jan
maat heten ze „conservenblikken".
De Kortenaer vaart aan bakboord
van de kruisers, achter de tweede Ne
derlandse jager Hr. Ms. Witté de With.
Op de bovenbrug van de jager staat
iedereen waar hij hoort te staan: de
seinbrigade, de officier van de artil
lerie, het vuurleidingspersoneel en ook
de commandant, luitenant ter zee
Kroese. Wel spanning maar geen
vrees.
Kroese: ,,Wij leefden al maanden
met de gedachte, dat op elk onver
wacht momenthet lot zich tegen
ons kon keren. Iedereen ivist het
maar niemand deserteerde. Ook niet
het één-derde deel van de beman
ning dat van Indonesische afkomst
was.
Ze hadden makkelijk in de kam
pongs rond Soerabaja kunnen ver
dwijnen. Het was die mysterieuze
verbondenheid, bijna elke scheeps
bemanning eigen, die hen steeds
weer deed terugkomen, na even de
wal te zijn opgeweest. Opgekrikt met
mooie toespraken heb ik ze nooit.
Dat kwam in ons commandanten
niet op. De mannen hadden moreel
genoeg van zichzelf.
Waarvoor wij vochten? Wij zagen
het als een nationale zaak. De slogan
ging toen nog op: „Indië verloren
rampspoed (voor Nederland) ge
borenHet waren allemaal flinke
marinemensen"
Om kwart over vier worden de Ja
panse schepen verkend. Het zijn
zware en lichte kruisers en torpedo-
bootjagers. Luttele minuten later slin
geren de zware Japanse kruisers hun
eerste 20 cm granaten naar de „blan
ke indringers". De Engelse jagers
laten zich naar bakboord wegzakken
om uit de vuurlijn van de kruisers
te komen. Het eskader bindt de strijd
aan. „The point of no return" is be
reikt.
Doorman laat dichter op de vijand
aanhouden omdat zijn 15 cm kruisers
waaronder de De Ruyter zelf
de afstand naar de Japanners nog niet
kan overbruggen. Het vlaggeschip en
dp Houston krijgen de eerste voltref
fers. De granaten ontploffen wonder
boven wonder niet
De Hakkelende tnopenzon zakt in de
west achter de kim. Geen beschutting
van de nacht echter. De maan klimt
kil en wit als een lijkwade omhoog.
Commandant Kroese weifelt. Moeten
de overlevenden bij elkaar blijven of
zich verspreiden. Er zijn verhalen,
dat de Japanners drenkelingen mitrail
leren.
,,Ik besloot tot het eerste. Samen uit.
samen thuis. We hadden met elkaar al
zoveel meegemaakt. Jammer van die
lui in de machinekamer. Ze hebben
het hardst van ons allen moeten pe
zen. Ze kregen geen kans meer aan
dek te komen.
Japanse torpedobootjagers ko
men dicht langs. Zij laten de ver
schrikte met pikzwarte stookolie over
dekte Nederlanders ongemoeid.
Doormans schepen vechten intussen
door. De kreupele Exeter wordt terug
naar Java gezonden. De Witte de With
moet hem begeleiden.
Vele gebeden van marinevrouwen
voor de veilige terugkeer van hun man
nen, zijn dan al vergeefs gebleken. Zij
hebben die middag en avond het le
ven gelaten. De vrouwen zullen dat
pas later horen.
De eskadercommandant zendt' de
Amerikaanse jagers terug naar Soe-
rabia om olie bij te laden.
Tegen middernacht krijgen de
mannen op en aan de vlotten van
de Kortenaer nogmaals te maken
met de grilligheid van het lot. Ze
horen in de verte het gebonk van
scheepsmachines. Tot hun stomme
verbazing zagen ze daar in kielli-
nie-de overgebleven schepen van
de Combined Striking Force ko
men aanzetten. De De Ruijter
voorop, gevolgd door de Houston,
de Perth en de Java. Ze bleven
recht op de drenkelingen aanhou
den. Angst klopte velen in de keel.
Kroese: „Het leek of we zouden
worden overvaren. Velen hadden
stookolie binnengekregen maar
schreeuwden toch zo hard mogelijk om
de aandacht te trekken. De De Ruyter
maakte gelukkig een kleine koers
wijziging. Ze holden ons rakelings
voorbij".
De drenkelingen zijn toch gezien op
de kruisers. Er wordt een lichtboei af
geworpen. Geruime tijd later verschijnt
dp dolende Engelse jager Encounter en
neemt de mannen aan boord. Ze zijn
verlost uit de dodelijke greep van de
Javazee. Eén man van de Kortenaer,
met een verbrijzelde voet, overlijdt in
de ziekenboeg van de Encounter.
Als ze in Soerabaja voet aan wal zet
ten en Trinette Kroese haar man weer
bij zich heeft voor kort bestaat
de geallieerde zeemacht niet
meer. De Nederlandse kruisers De
Ruyter en Java zijn kort na elkaar
getorpedeerd. De Amerikaan en Au
straliër gelukt het nog wel naar Java
te ontkomen maar moeten later bij
een uitbreekpoginig toch het loodje leg
gen-
Luitenant Kroese heeft in de laatste
dagen van Java opnieuw geluk. Zon
der een schrammetje ontkomt hij
vla Tjilatjap. aen Java's zuidkust,
naar Australië.
Tot het eind van de oorlog heeft
hij een walfunctie.
„Ik heb myn hachje overgehouden
en mijn vrouw en twee dochters behou
den teruggekregen. Ik heb btf deze
herinneringen geen angst oude wonden
open te halen. Ik ben alleen dank
baar.
De Japanners zijn even veroeten en
moedig. De lichte kruiser Naka voert
met zes jagers een torpedoaanval uil-
Geen van de tientallen torpedo's treft
doel. Ook op de Japanse schepen wor
den treffers waargenomen.
Onder het gieren en fluiten van de
granaten van de Japanners, het gedon
der van het eigen geschut krijgt het
eskader zijn eerste zware slag te in
casseren, De Exeter wordt getroffen.
Een voltreffer stellen zes van de acht
ketels buiten gebruik. Het schip -
befaamd van de slag bij de Rio de la
Plata tegen de Graf Spee draait
naar bakboord uit om het kruisverband
te verlaten.
Kroese: „De achteropkomende sche
pen begrepen de manoeuvre niet. Ze
dachten dat het een bevel van Door
man was en draaiden mee. De De
Ruyter stoomde nog even door
maar moest ook bijdraaien om de
vloot niet helemaal te verspreiden.
Wij zagen de kruisers plotseling full
speed op ons aanstormen. Ik dacht
nèt we moeten zien weg te komen, toen
was het de tyd van de Kortenaer.
17.15 uur. Een ontzettende klap.
Wat ik dacht?
Ik had er geen tyd voor. De jager
sloeg direct op zijn zij. Ja, toen ging
het even door my heen: als hy blijft
doordraaien ben je de sigaar. We
hadden allemaal onze staalhelm op
en waren in lang gekleed tegen brand
wonden.
,yL /:.v; rrc
c
WÊÊKÊ
