Timo Sarpa
ProustEen liefde van Swann
TONY ROS
eenvoud
HET ONTBREKEN VAN
IEDERE SOFISTISCHE VORM
Etcetera met
De Finse ontwerper Timo Sar-
paneva (37) verwierf een grote
belangstelling voor zijn expressie
in glas; zuiver van lijn en van een
originele technische oplossing. Hij
ontwierp glaswerk, lampen, be-
hangtextiel, schalen, drukwerk,
deurknoppen en werktuigen gego
ten in ijzer. Hij heeft bewezen een
meester te zijn in iedere industriële
kunstsector. Zijn kijk op de din
gen en zijn ideeën hebben invloed
gehad op de designers van de jonge
generatie. t
13 DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 14 JANUARI 196715
John Lodewijks (23) vertelt dat hij 57 ambachten heeft gehad. Hij U
pottenbakker, maar hij heeft van zijn 56 vorige stielen toch wel het een
en ander overgehouden; b.v. tekenen. Nu is het niet zo gek, dat een pot
tenbakker tekenen kan; integendeel. Maar het gaat vooral om de wijze
waarop hij tekent. Momenteel werkt hij onder andere aan een strip
verhaal voor een bekend geïllustreerd weekblad. Dat moet over een taxi
chauffeur gaan. Hij is hel daarom zelf ook maar voor een tijdje geworden.
De rosse buurt van Amsterdam, waar hij zijn „vrachtjes'' aflevert, geeft
voldoende stuff. Zij tekeningen hangen doorgaans in de hoofdstedelijke
Phonobar, die door Rika Jansen en Kees Manders geëxploiteerd wordt.
Daar zag de manager van het Bredase Vestzaktheater, Piet Jonker, ze
hangen en kreeg ze mee om ze in Breda op te hangen. Zwart-witte houts
kool-prenten, met „schreeuwende" onderwerpen. Het is niet allemaal
even sterk, maar tekenen kan hij. Een knekelhuis maakt hij van onze
wereld. Ten dele zijn het protest-tekeningen: de benauwing door de flats;
de bedreiging van jong door oud; s.s.'ers en concentratiekampen; de
mens in boeien; de mens in aanklacht. Het is tegelijk gek en benauwend.
Voor Kees Manders illustreerde hij een krant over het Amsterdamse
nachtleven. Het wordt soms heerlijk op de hak genomen, mede door de
tekeningen van Lodewijks. De prenten zijn te koop. Je kijkt er niet naar
met wat gewoonlijk plezier heet. Maar er zijn erbij die toch een treffende
wandversiering kunnen zijnH. E.
voorwerpen: een landelijke kast, de
deur van een oude schuur met zijn
prachtig- groot slot en zijn sleutel.
Meesterwerken van voorvaderlijk am
bacht Aan een van de muren_ hangt
eén zeegezicht, met oude zeilsche
pen. De zee en de schepen liggen
de kunstenaar nauw aan het hart.
Hij heeft een klein buitenhuisje op
de mooie landelijke Aaland archipel;
de bestemming van zijn boottochtjes.
Een andere muur vertoont modellen
v. produkten. Het zijn compacte stuk
ken glas, waarvan de oppervlakte in-
gekerfd is, zodat het licht er door
weerkaatst wordt. Fascinerend door
een veelvuldige weerspiegeling- Men
zou bijna kunnen spreken van een be
heerst en spiritueel talent. De grond
toon van Sarpaneva's kunst schijnt
wel zijn feeling voor de diepere ge
heimen van de glasbewerking. Ma
teriaal zo helder als een dauwdrop.
Er zijn ook staaltjes op andere kunst
zinnige terreinen: praktische en nut*
tige voorwerpen van boeiende schoon
heid; recente werken voor een ten
toonstelling van Finse indudstriële
kunst te Stockholm, waarvan de
drukinkt nog niet droog is; een ver
zameling van kaïtoenmaterialen
waar hij aan werkt.
Als we het hebDen over tentoon-
stellingsarchitecten, dan vormt
Sarpaneva een hoofdstuk op zichzelf.
Hij is juist teruggekomen "an War
schau, waar hij een tentoonstelling
van Finse industriële kunst heeft ont
worpen. Veelvuldig zijn de tentoon
stellingen van uiteenlopend genre
die hen gepland heeft in verscheidene
landen van Europa, de Verenigde
Staten en Zuid-Amerika. Hij geeft toe
dat het moderne design ook commer
ciële belangen dient, „maar" zegt
hij, „in het creatieve stadium zou
een kunstenaar in staat moeten zijn
om de bekoring tot commerciële as
pecten buiten de deur van het ate
lier te laten. Of tenminste ze achter
te laten in de wachtkamer om ze la
ter hun beurt te geven". Dat zegt
Sarpaneva op een ernstige toon. ,,Het
is werkelijk heel belangrijk ze tij
dens de studie te vergeten. Het is niet
de eerste keer dat een opkomend ar
tiest met een creatief talent in com
merciële belangen is blijven steken,
en zo een middelmatig kunstenaar
gebleven is".
Waar doet de schepper
van het moderne
design zijn inspiratie
op? „In zichzelf", zegt
Sarpaneva. „Wanneer Finse desig
ners werkelijk dingen maken van
grote kwaliteit, doen ze dat met
een grote dosis zelfvertrouwen.
Iemand, die probeert te scheppen
in de lijn van buitenlandse stro
mingen, komt zelfs in de beste
gevallen, maar tot een povere imi
tatie.
De bijval voor net Finse ontwerp is
te danken aan zijn originaliteit. Het
Finse design is niet belast met bet
gewicht van tradities.
Zijn nauwe verwantschap met het
primitieve is in feite een bron van
weelde. Maar toen oe ontwerpers
overstapten van hout op andere ma
terialen, waren ze in staat de nieu
we technische mogelijkheden uit te
buiten. Die technische mogelijkhedpn
werden verwezenlijkt met minder
vooroordelen dan in andere landen.
Onze produkten. trekken de aandacht
door hun eenvoud. Er is geen sprake
van uitgekookte schoonheid, bereikt
door verschillende stijlrichtingen.
Nee, het is een genot om -die fris
heid en dat totaal ontbreken van ie
dere sofistische.vorm te ervaren. Het
is- merkwaardig om vast te stellen,
dat Finse designs misschien wel het
best onthaald worden door landen met
een oude cultuur. Op de Triënnale
te Milaan bijvoorbeeld hebben de Fin
se ontwerpers in de afgelopen twaalf
jaar een vijfde deel (21) van de Grand
Prix in de wacht gesleept.
Het moderne design is een modever
schijnsel geworden", zegt Sarpane
va.
XJij wijst er echter op, dat dit nog
A geen goed in zichzelf ls. De ar
tistieke waarde heeft de evidentie in
zich; het mode-aspect is een rand
verschijnsel. Sarpaneva's gedachten
over de essentie en de betekenis
van het Finse design schijnen een be
slissende invloed te hebben in zijn
werkmilieu. De atmosfeer in het ate
lier is als een kader voor zijn woor
den. Er zijn van die oude Fin.se
Een belangrijke aanwinst van de afdeling Moderne
l'unst van het Haags Gemeentemuseum van Neder
landse kunstenaars kan worden gezien in het licht
van bij Mondriaan's kunst aansluitende nieuwe stro-
Zo is het werk van de in 1914 geboren
Schoonhoven wat mentaliteit en uitgangspunt
betreft ten zeerste verwant aan Mondriaan. Schoon
hoven behoort tot de Nul-groep, de internationaal
leoriënteerde Nederlandse afdeling van de Zero-
'cunstenaars, v/aarvan eerder zowel in het Stedelijk
Museum te Amsterdam als in dit museum omvang-
ijke tentoonstellingen te zien zijn geweest. Na zijn
.pleiding aan de Kon. Academie te Den Haag en
>en periode waarin hij abstracte tekeningen en agua-
■ellen vervaardigde, begon Schoonhoven omstreeks
1955 reliëfs te construeren uit ribkarton, papier ma-
ché en closetrollen. Via aanvankelijk nog vrij barok
ke constructies leidde dit naar streng georganiseerde
ruiten en rasters, en in 1963 tot schotelvormige holle
en bolle vlakken,waarvan deze nieuwe aanwinst een
voorbeeld is.
Aan het eind van het tweede
gedeelte van Du cóte de
chez Swann dat Un
Amour de Swann heet,
zegt deze verliefde Swann op een
ogenblik van bezinning, in een
plotselinge ommezwaai, die ken
merkend is voor het werk van
Marcel Proust, in „een vlaag van
grofheid", die Swann overviel als
nji niet meer ongelukkig was, maar
oie „het niveau van zijn morele
oordeelsvorming „omlaag" haalde:
,n ,e bedenken dat ik jaren van
mijn leven verspild heb, dat ik heb
willen sterven, dat mijn grootste
liefde geweest is voor een vrouw
m'i niet aantrok, die mijn soort
niet was".
EieIr°™ is mme De Crecy, Odet-
Wi d.emim°ndaine, zoals Swann
soms t» ,weet' al racht dit
IpV. ontvemzen Swann. die in
tn* aiw ,meer aangetrokken voelt
dia na „trbensiaanse weelderigheid,
«Lew°X.te mist. is verliefd op haar
aan 7o orn(ial ze hem herinnerde
zoals a? a' r!c dochter van Jethro,
de civm vonrkomt op een fresco in
heid w«S'«i ape1, en die verüefd-
ialoesio i spoedig versterkt door
welk per,3 ,Swann beseffen gaat
bezit SsTeclen 0dette de Crecy
eindvan Hn ZIJn ultsPraak °P hgt
Swann i ?mour de Swann zal
hoofdwerk a i»e lei°r ea"a Proutst
Perdu"' r recherche du temps
ren tiidi ,°P ,zoak naar de verlo
er hun rWM Odette toch trouwen
teller van' !eri' GlIberte, zal de ver-
Perdu" a:"», recherche du temps
Marcel' p™,Mar.cel Proust is en niet
Un amour ai cls' betoveren.
v- het eerst» a ^ann ls een gedeelte
Werk aa, l 1 Tan Prousts hoofd-
vorm't en het": V'alj afgprond geheel
apart in w d ook' a' eerder,
Pockeboekvorm.S Verschenen- ook
^meesl!?S k,?nt dan niet bet hele
daar ook zei. van Proust. hij heeft
tiet bijvoortieon66" lndruk vah, hij
"«voorbeeld n'et hoe dit stuk
van een deel in het geheel past en
hoe hecht de opbouw van dit schijn
baar maar voortvloeiend oeuvre is.
Hij krijgt echter wel een idee van
de stijl van Proust, de wijze van be
nadering, het beeldend vermogen,
de soms erg abstracte uitweidingen
die echter toch niet gemist kunnen
worden en zelfs van het hoofdmotief
van het werk, het motief van de
hervonden tijd. Swann is een snob,
hij verkeert in de hoogste kringen,
hij vindt dit dus belangrijk, want
hij offert er nogal een en ander voor
op, hij is een liefhebber niet alleen
van weelderige vrouwen, maar ook
van kunst, speciaal schilderkunst en
speciaal ook de schilderkunst van de
Delftse Vermeer evenals de vertel
ler van zijn liefde voor Odette, even
als Marcel, die Proust is en niet
Proust is, met andere woorden Proust
heeft naast verschillende anderen
voor Swann model gestaan.
George Painter wiens uitstekende bio
grafie van Proust niet onbekend is,
noemt als modellen voor Swann Ni
colas Benardaiky. Charles Ephrussi,
Charles Haas, Paul Hervieu, de schrij
ver, en Emile Straus, maar Proust
zelf hoort er ook bij. Die veelheid
van modellen, die betrokkenheid-van
de verteller daarbij, geeft aan Un
amour de Swann cn aan het mees
terwerk, waaraan dit onttrokken is,
zijn dubbelzinnigheid Professor Dres
den signaleert ook om andere rede
nen, die dubbelzinnigheid in zijn hoel
ende, weloverwogen inleiding op de
vertaling van Un amour de Swann,
Een Liefde van Swann, juist bij De
Bezige Bij te Amsterdam versche
nen-
De moeilijke opgave van de ver
taling want de stijl van Proust
is even omzichtig kronkelig als ten
slotte verbluffend klaar werd met
goed succes volbracht door M. E.
Veenis-Pieters. De vertaalster is er
in geslaagd veel van de betovering
van die ingewikkelde helderheid te
behouden. j„uu«i
Als professor Dresden van dubbel
zinnigheid spreekt, bedoelt hij dat ui
teraard niet in ongunstige, maar in
letterlijke zin. Het werk van Mar-
cel Proust, ook Un amour de Swann,
is meerzinnig. Alleen bij de protago
nist ervan, de verteller, kan men dit
reeds opmerken. Men heeft A la re
cherche du temps Perdu wel eens als
een geestelijke autobiografie geken
schetst. In bepaalde zin een roman
en als zodanig is de verteller er in
niet Marcel Proust, maar zeer be
slist een romanfiguur Marcel Proust
is niet uitsluitend in die verteller te
vinden, maar, zoals we reeds op
merkten, ook in Swann.
Hij verhaalt de verloren tijd, hij be
schrijft die. Hij doet dit zeer nauw
keurig, hij doet het soms met mid
delen, die niet van de romankunst
zijn. Hij ontziet zich niet uitvoerige
wijsgerige of levensbeschouwelijke
of psychologische beschouwingen te
geven, bladzijden lang, maar hij doet
dit toch om de verloren tijd te be
trappen in zijn wezen en in de kunst
van het woord vast te leggen.
De tijd, die terwijl men leeft,
voortgaat, verloren gaat, wordt
door de kunstenaar in het kunstwerk
op heterdaad betrapt en neergelegd
en als hij zo hervonden wordt in de
kunst, in feite voor het eerst ont
dekt.
Terwijl men het leven leeft, en er de
ontroeringen van ondergaat, de
vrees, de verwachting, de angst, cle
hoop, de sensatie van het geluk, is
men daar zo in opgenomen, dat
men het niet ziet buiten die gevoelens,
die verwachtingen en die angsten.
Eerst bij herbezinning en in het
kustwerk wordt het wezen, wordt het
mysterie ervan geopenbaard. Ook in
Un amour de Swann kan men dit
nagaan. Swann zelf en de hoogste
kringen waarin hij verkeert, hebben
in zich niet zoveel waarde of bete
kenis; ze hebben de waarde, die men
er aan hecht, althans voor de per
soon die ze er aanhecht. Maar het le
ven dat zich in hen en dooi: hen open
baart, heeft wel zijn waarde. Dat
verklaarde Proust niet, maar hij liet
het wel klaar zien en zo beslissend
als weinigen voor hem of na hem
gedaan hebben. Zijn Frans is moei
lijk, zelfs in het Nederlands is Een
liefde van Swann nog geen gemak
kelijk boek, maar juist ook daarom
is het van zulk een belang, dat in
een land waar van Dostojevski zo ve
le vertalingen bestaan, ook eens een
gedeelte van het hoofdwerk van
Proust verscheen, dat voor de latere
ontwikkeling van de literatuur zeker
niet minder belangrijk is.
JOS PANHUIJSEN
Etcetera... en wat dan? De
stichting met deze naam te
Bergen op Zoom ontplooit
een verheugende en goed
gerichte activiteit. In een eigen
toonzaal worden regelmatig ex
posities van behoorlijk gehalte ge
houden. En de belangstelling is
goed.
Het behoort tegenwoordig zo onge
veer bij de status van een zichzelf
respecterende stad om ovej; een
kunstzaal, galerie of cultureel cen
trum te beschikken. De tekenen be
driegen ook niet. De cultuur" zal in
de toekomst meer mogelijkheden bie
den aan de mens om expressief bezig
te zijn (buiten de afnemende expres
siviteit bij de arbeid om den bro
de). We zullen waarschijnlijk alleen
andere vormen en minder erfelijk
belaste namen moeten uitvinden dan
„cultuur", „kunst" en „expressie".
Woorden, die nu de meeste mensen
nog wat kopschuw maken, omdat ze
nog te veel verbonden zijn met een
bepaalde sociale kaste of leefmilieu.
De naam van de Bergen op Zoomse
kunstzaal Etcetera laat nieuwe mo
gelijkheden open. Wij zijn dan ook be
nieuwd naar het vervolg op een ge
vaar van te grote zelfgenoegzaam
heid, dat het allemaal zo goed gaat.
Want goed gaat het met Etcetera.
Het is echt wel de moeite waard
eens een bezoek te brengen aan dit
aardige zaaltje (met bar!). Kijken
naar de wijze waarop de stichting
laat zien, dat er In West-Brabant
nog meer dan alleen maar (hoe be
langrijk ook) bieten-,,cultuur" is. We
hopen dan, dat het op den duur niet
alleen bij „plaatjes" kijken bij Et
cetera blijft, maar middelen worden
gevonden, waardoor het publiek op
een of andere wijze tot actieve deel
name wordt geprikkeld.
f"Ae „plaatjes", die er nu hangen
zijn van Tony Ros. Een kunste
naar uit Amsterdam (toch!). Gezien
de laatste aankopen, wordt zijn werk
in Amerika nogal gewaardeerd. Dat
kan positief of negatief zijn. Maar
het zijn schilderijen, die de meeste
bezoekers wel aan /uilen spreken.
Geen confrontaties met problemen
en conterfeitsels, die een moderne le
venshouding willen verdedigen. Van
uit het traditionele patroon tracht Ros
zo hier en daar een „modern" ac
cent te leggen. Hij deelt zijn doeken
nogal geometrisch op en accentueert
dat door zwarte contouren Hij werk
te met harde sombere èn feestelijke
kleuren aan tafereeltjes van alledag.
Zijn portretten maken de zwakste in
druk. Zijn Place du Tetre ls b.v. een
aardig genrestukje. Zijn stillevens met
planten en bloemen zijn decoratief.
Ik heb een hekel aan stijletiketten.
Je zou er trouwens op deze exposi
tie ook weinig mee kunnen doen. Het
is lief en kleurrijk. Een titel als
Poppenmoedertje zegt genoeg. Be
zaalbewaker was ondersteboven van
zijnOosterse impressie. Smaken ver
schillen, maar de meeste bezoekers
zullen ongetwijfeld wel een van de
doeken in hun kamer willen hebben.
Dat kan, want het is allemaal te
koop. Het rijk geeft daarbij 30 pet.
cadeau van de prijs. Ga er maar
eens kijken.
H.E
