WAS EEN
OPPERBEUL
Parochiële structuur
object van studie
DE ONBEKENDE
renteverhoging
Algemene Bank Nederland
Wi/ne/m Harster opnieuw voor de rechter
Algemene Bank Nederland
twee nieuwe spaarvormen
,Dood van een president'
kondigt een
op al haar spaarvormen aan
en introduceert
Ambities
Aardig
Onbekend
Zondebok
5Look' uitverkocht
Neem uw guldens
mee uit sparen
bij de Algemene
Bank Nederland
Met ingang van maandag 16 januari kunt u kiezen uit
niet minder dan zeven verschillende spaarvormen:
4°/o Spaarboekje Direct beschikbaar 2.000,- per maand;
één maand opzegging voor hogere bedragen
4°/o Spaarrekening Direct beschikbaar 2.000,- per maand;
één maand opzegging voor hogere bedragen
41/2°/o Spaardeposito Drie maanden opzegging
5°/o Spaardeposito Zes maanden opzegging
51/2°/o Spaardeposito Eén jaar opzegging
53/4°/o Spaardeposito Achttien maanden vast
6°/o Spaardeposito Twee jaren vast
Nadere bijzonderheden bij alle kantoren
Bewijs
Getuige
Feiten
7
DAGBLAD DE STEM VAN VRIJDAG 13 JANtJARf 1967
7
te. dat zij niet zouden worden ge
deporteerd, ais voorlezing van het
herderlijk schrijven achterwege bleef,
toch allemaal in de loop van 1943
gearresteerd en overgebracht naai
net concentratiekamp Theresienstadt
Zij overleefden deze tocht weliswaar,
maar dat was niet aan de zacht
zinnigheid van de Duitsers te dan
ken. Zij overleefden het slechts, om
dat de geallieerden opmars net ietsje
sneller ging dan de Duitse vernie
tiging smachlne.
Dit zijn de feiten. De joden moesten
worden uitgeroeid, maar iedere le
gale vertraging in dat proces was de
Duitsers (in verband met transporl-
oroDiemen, om iets te noemen) wel
kom. Heeft het optreden van kardi
naal de Jong het proces verscherpt
en versneld? Met hetzelfde recht kan
men zeggen, dat de meegaandheid
der hervormde kerken de Duitsers de
kans heeft gegeven hun vernietings-
programma uit te voeren in het tem
po dat hun het beste uitkwam.
Bij het proces in München gaat
net niet om deze vraagstukken al
thans niet was het rijksinstituut voor
oorlogsdocumentatie betreft, die de
bewijzen heeft kunnen leveren, voor
Harster's schuld.
Rijk of arm, jong of oud, katho
liek of protestant, de Duitsers kenden
geen enKele discriminatie, waar het
joden betrof ze moesten gewoon
vroeg of laat allemaal voor de bijl.
Moord in vereniging op ruim 82.000
Joodse Nederlanders", daar gaat het
volgens de dagvaareïiging in het pro
ces-Harster om. Laat men het dan
ook daarop houden. Of moet het
verschijnsel der verzuiling ze(fs in
dit soort zonneklare zaken schaduwen
werpen, waardoor de feiten verdoe
zeld worden?.
Aan het diocesaan pastoraal beraad
van het bisdom Breda«, dat op 22 fe
bruari voor de tweede keer bijeen
komt, is een agendastuk voorgelegd
„over een goed geordende opzet van
de zielzorg". Het stelt een nadere be
studering voor van plaats en functie
van parochie en dekenaat en van on
derlinge samenwerking.
Eeuwenlang is de r.-k. kerk uitge
gaan van de parochie, welker grenzen
zorgvuldig omschreven waren en
waarbinnen zich het religieuze leven
afspeelde. Tot voor kort heeft dit sy
steem uitstekend gefunctioneerd. Sinds
zich echter in de samenleving veran
deringen voordoen, dient de zielzorg
zich aan te passen. Dit gebeurt onder
meer door grotere inhoud te geven
aan het dekenaat. (Het bisdom Breda
is verdeeld in 14 dekenaten).
Aan het diocesaan pastoraal beraad
wordt nu gevraagd, advies te geven
over de taakverdeling in de zielzorg,
zodat duidelijker wordt wie de zorg
heeft voor verschillende pastorale op
gaven. De vernieuwing van de zielzorg
ondervindt op het ogenblik vertraging
door een starre parochiële structuur,
terwijl anderzijds dient te worden ge
waakt tegen verdere afstandsvergro
ting tussen zielzorger en de individuele
gelovige.
Het aan het diocesaan pastoraal be
raad voorgelegde agendastuk beziet
een aantal facetten van pastorale zorg.
Andere vraagstukken als maatschap
pelijk werk, charitas en ^tandsorgani-
saties, zullen later aan de orde ko
men wanneer daaraan behoefte mocht
bestaan. Aan de leden van het be
raad wordt het volgende ter discussie
voorgelegd.
De parochie dient zorg te dragen
voor: de viering van een levende litur
gie van woord en sacrament, in het
bijzonder in de eigen kerk; het schep
pen van gelegenheden waar de gelo
vigen geregeld in contact kunnen ko
men met de zielzorgers, zoveel moge
lijk tenminste een keer per jaar; de
financiering van deze activiteiten.
In dekenaal verband dienen taken
te worden uitgevoerd als: verkondi
ging van het evangelie, zoals in de
katechese; zorg voor missie en oecu
mene; aandacht voor de roepingen;
pastorale gesprekken; evangeliever
kondiging op speciale terreinen als
industrie, organisaties, toerisme: fi
nanciering van dergelijke projecten.
Voorgesteld wcxrdt. dat zielzorgers
een schema van prioriteit opstellen en
dat zij zorg zullen dragen voor zoveel
mogelijk onderling contact. De bestaan
de diocesane instituten voor bijzondere
vormen van zielzorg zullen zoveel mo
gelijk ten dienste staan van het deke
naat en de parochie.
De vraag wordt gesteld of het niet
wenselijk is, dat zoveel mogelijk ziel
zorgers een taak krijgen èn op deke
naal en op parochieel niveau, met
name geldt dit voor de niet-pastoors.
Al de .zielzorg-initiatieven dienen zo
veel mogelijk op elkaar te zijn afge
stemd in een logische verhouding, niet
alleen tussen parochie en dekenaat,
maar ook verder gericht op bisdom,
kerkprovincie, zo nodig aangrenzende
gebieden in Vlaanderen, en uiteinde
lijk de hele kerk.
(ADVERTENTIE)
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM Er staat een man voor de rechter. „Ik heb geen be
rouw", zegt hij, „ik heb als goed Duitser gehandeld. De Sicherheits
polizei had nu eenmaal tot taak. de Wehrmacht tegen sabotage in de
rug te beschermen. Dat daarbij slachtoffers moesten vallen, was onver
mijdelijk. Mijn stelregel is slechts geweest: vertrouwen in mijn supe
rieuren en gehoorzaamheid aan hun bevelen. Voor de rest „Habe ich
es nicht gewuszt". De rechter geeft hem twaalf jaar, waarvan hij er acht
in Breda uitzit. Daarna vertrekt hij als vrij burger naar München, waar
hij een hoge baan krijgt bij het ministerie voor Volkshuisvesting van
de staat Beieren. Een kruimelmannetje op het gebied van de oorlogs
misdaad, zo gezegd.
Een nazi natuurlijk, en medewer
ker aan de deportatie van ongeveer
100 000 Nederlandse jcden, maar hij
heeft het allemaal niet geweten. In
ieder geval is hij veel minder schul
dig dan Lages, en Aus der Funten,
wier met bloed bezoedelde namen ie
dereen in den lande zich met een
huivering herinnert, en die dan ook
de doodstraf krijgen, later bij gra
tie omgezet in levenslang. Verklaart
Abraham Asscher, voorzitter van
de Joodseraad, die namens het uit
te roeien volksdeel het contact met
de uitroeiers onderhield, na de be
vrijding niet woordelijk: Harster?
die naam hoor ik voor het eerst".
Herr dokter Wilhelm Harster, de
man, waarover het hier gaat, zal
maandag 23 januari opnieuw voor de
rechter verschijnen, voor het Schwur-
gericht bei dem landgericht Mün
chen II, om precies te zijn. Niet
als kruimelmannetje ditmaal, maar
wegens moord in vereniging op ruim
82.000 joodse Nederlanders", zoals
de tenlastelegging luidt. En hij heeft
het wel geweten. Het zwaarste na
melijk. dat de officier van justitie
Eenedikt Huber tegen de beklaagde
zal hanteren, is een recente bekente
nis van Harster zelf, die tot ieders
verrassing luidt: „op grond van inge
wonnen inlichtingen dacht ik al bij
het begin van de deportaties, dat
de joden hun dood tegemoet gingen".
Als men zich op dit moment even
wil realiseren, dat de man van 15
juli 1940 tot 29 augustus 1943 Be
fehlshaber der Sicherheitspolizei und
S.S.D. was in Nederland naast
Rauter de belangrijkste politiefunc
tionaris in bezet Nederland dus
dan krijgt men een vaag beeld van
de schuldlast, die hij met zijn beken
tenis op zich heeft geladen. Nu, na
meer dan twintig jaar, begint einde
lijk het besef te schemere dat Aus
der Funten en de La gip s slechts
beulsknechten waren, gedirigeerd
door een opperbeul, die Harster heet
te. Deze supermoordenaar zat acht
jaar uit zijn satellieten kregen"
levenslang en wat ls er niet te
doen om de vrijlating van Lages?
Hier zit ergens een flagrante des-
cripantie dat kan een kind zien. Over
de oorzaak daarvan straks meer.
Eerst de vraag: wat zal Harster
alsnog krijgen, nu zijn masker juist
op tijd (hij is 62 en ziekelijk) werd
afgerukt? ,,Hij verdient levenslang",
zegt de heer B. Sijes, van het rijks
instituut voor oorlogsdocumentatie
te Amsterdam, die het overwegend
deel van de bewijslast tegen de voor
malige SS-Gruppenfulirer und Gene-
ral-Leutnant der Polizei aan het pro
ces heeft bijgedragen. „Maar als hij
vijftien jaar krijgt, ben ik tevreden".
Uit wraak? en laarme is tevens
bet probleem aan de orde, of dit
soort processen na zoveel tijd nog
wel zin hebben. De heer Sijes zegt:
-Nee, niet uit wraak. Wat ik belang
rijk vind, is, dat de straf door de
Duitsers zelf wordt opgelegd. Het is
een zuiveringsproces. Het Duitse volk
moet leren dat op wat er gebeurd
's. de zwaarste straffen staan en
het moet dit leren van zijn eigen
rechters. Het moet tot het bewust
zijn van de Duitsers doordringen, dat
nle» het buitenland veroordeelt, wat
er gebeurd is, maar dat de Duitse
rechtsorde er zelf van gruwt".
Dokter Wilhelm Harster dus. Hij
wordt geboren op 21 juli 1904 in het
rustieke Beierse Kelheim. Zijn va-
fler ls leraar en heeft een academi-
sf, 2 ra ad. Er is ook een broer, met
wie hij later samen op het gymna
sium m München zit. Die broer is
tussen haakjes eveneens in Neder
land geweest, en wel op een onbete-
Kenenrie plaats op het reichscommis-
?-\5 van Seys Tn<luart. zo'-i in
aie "jd dus we] geprotegeerd zijn ge
weest door Wilhelm, vanaf het begin
een der gelaarsde koningen, die de
dienst uitmaakten in bezet Neder-
ifilu maar' zegt heer Sijes, wij
neppen geen enkele aanwijzing, dat
cfZG- jer 00^ met zijn vinger naar
^en jood gewezen heeft. Hij is in dit
verhaal verder niet interessant.
zelf lijkt aanvankelijk ook
r. g be'angwekkend. Na zijn gymt
re,, mu^ eert als zoveel ande-
der,,! Zlin proefschrift ('t on
twerp is helaas niet bekend, maar
het O'troeiing van de joden zal
1997 eiu niet £e§aan zijn) wordt in
gehonoreerd met eer doctoraat.
Onmiddellijk daarna legt hij een
voorkeur voor de politie aan de dag.
Hij komt dan namelijk in dienst bij
der Kriminalabteilung der Polizei in
Stuttgart en wel als hoofd van het
bureau dat zich met hogere landver
raders bezig houdt. Wie zouden dat
wel geweest zijn. Een florissant bu
reau blijkbaar, want in 1933 (kwam
ene meneer Hitier toen niet aan de
macht?) wordt het verheven tot
zelfstandige instantie en in 1936 gaat
het over naar de Geheime Stats-
polizei de belangrijkste afdeling
van de beruchte Sicherheits-Polizei,
zoals iedereen zal 'veten die een beet
je wegwijs is in de duistere hiërar
chie van het Derde Rijk. Kort daar
op (1938) krijgt Harster al de rang
van luitenant-kolonel. Hij deed het
kennelijk lekker. Belangrijker voor
zijn carrière is ondertussen, dat hij
even bij de politie in Trübingen
heeft gediend en dat hij daar in de
laagste rang is toegelaten tot Hit
ler's moordenaarselite, de S.S. In
1938 heeft hij het binnen dit sinis
tere keurkorps al tot Obersturmbahn-
führer gebracht. Een ambitieus en
plichtsgetrouw man kennelijk, deze
Wilhelm.
In juli 1940 komt hij naar Neder
land. Waarom? Bij de zogenaamde
anjerdemonstraties was zijn voorgan
ger als Befehlshaber der Sicher
heitspolizei und der S.D. niet krach
tig genoeg opgetreden. Er moest een
meer doortastend man op die post
komen. Daarom riep men Herr Dok
tor Wilhelm vanuit Stuttgart weg en
zette men hem neer op het Haagse
Binnenhof in een sleutelpositie, die
grensde aan almacht.
Waaruit de doortastendheid van
Harster dan wel gebleken was? De
heer Sijes heeft uit de SfuttgaPter-
periode van deze massamoordenaar
geen gegevens en weet het dus niet,
maar de snelle promoties van de
man staan er borg voor, dat de
ideologie van de nazi's in hem een
krachtig pleitbezorger moet hebben
gehad en neem dat krachtig maar
rustig heel erg letterlijk.
eveneens werd geëxceeuteerd) maar
ontving zijn opdrachten rechtstreeks
van het beruchte Reichssicherheits-
hauptamt IV in Berlijn dus van
Heydrich. Heydrich en Harster wa
ren bovendien boezemvrienden. De
heer Sijes van ooiTogsdocumentat.'fc
zegt: „Ze hebben elkaar bijvoorbeeld
in mei 1942 in Praag ontmoet. Har
ster heeft mij naar aanleiding daai-
van verteld, 'dat Hij gTOte bewonde
ring had voor de constructieve ideeën
die Heydrich bij. die gelegenheid aan
de d«ag legde". Men notere hierbij,
dat de jodendeportaties uit Neder
land twee maanden later begon-
Daar arriveerde hij dus Een kor
te, gedrongen man, aldus de per
soonsbeschrijvingen. aangevuld door
de heer Sijes, die Harster tijdens zijn
strafperiode in Breda een vijftal ma
len heeft gesproken. Een innemen
de man- Iemand waarvan je, zijn
positie kennende, toch zegt: „Gut,
het is eigenlijk een aardige kerel".
Hij heeft gewoon vrouw en kinderen.
Hij doet graag aan wintersport en
organiseert dan wedstrijden. Hij
heeft gevoel voor humor. Anderzijds
bepaald geen fuifnummer. Werd
van Lages en Aus der Fünten nog
wel eens waargenomen, dat zij him
beulswerk half dronken verrichtten
over hun chef Harster ontbreken
zulke weerzinwekkende details. Hij
werd trouwens helemaal niet gezien.
De schaarse getuigenissen, die over
hem bestaan, brengen slechts zijn
bondige, heldere trant van formule
ren aan het licht, zijn enorme intel
lect en spitsvondige scherpzinnig
heid. Hij maakte de indruk van ie
mand, die zijn spulletjes kende en
niet omver te praten was. Hij had
inzicht in de mensen. Hij kon ze
bespelen. Sijes zegt: „Hij was ze
ker niet een rauwe erop loshak-
ker in de stijl van Rauter. Hij was
een zeer talentvol man. Hij behoor
de tot de zogenaamde Donaugroep,
die in tegenstelling tot kille moor
denaars als Himmler en Eichmann
wel enige pret in hun leven schenen
te hebben"
Deze doortastende aanwinst werd
bezet Nederland in juli 1940 rijker.
Zijn precieze macht? Als men alle
ramificaties even 'erzijde durft schui
ven, waarmee de nazi's hun koele
beulswerk altijd en overal trachtten
te camoufleren en waaraan Harster
dan ook de mildheid van zijn eerste
vonnis te danken heeft, komt het
hierop neer: deze Befehlshaber der
Sicherheitspolizei und des S.D. was
direct belast met alles, wat de joden
vervolging betrof. Hij hoefde daar
over zijn eigenlijke chef Rauter (la
ter als oorlogsmisdadiger geëxceeu
teerd) niet te raadplegen en ook
landvoogd Seyss Inquart niet (die
Harstcr in uniform. Het nummer
onder de rechtse foto is zyn ge-
Zijn papieren tijdens het proces op
zijn schoot. Een kruimelmannetje
op het gebied van oorlogsmisdaad.
nen. De situatie was, kortom zo,
dat Harster de naleving van alle
voorschriften, de joden betreffende,
controleerde, en dat hij ingreep, waar
dit geboden was of werd. Verder
uitweiden is overbodig zijn recen
te bekentenis over zijn aandeel in
de moord op 82.000 Nederlandse jo
den spreekt boekdelen.
Nu ae vraag, hoe hij aanvanke
lijk de dans ontsprong, terwijl zijn
ondergeschikten levenslang kregen.
De heer Sijes van oorlogsdocumen
tatie zegt daarover: „Men heeft het
na de oorlog allemaal met goed kun
nen zien. Men beschikte niet over
voldoende kennis van de verhoudin
gen binnen het Derde Rijk, om waar
te maken, dat Harster geweten moet
hebben, wat er met de gedeporteer
de joden gebeurde. Lages en Aus der
Fünten, ja, die waren bekend, want
die sloegen er zichtbaar op los. Die
werden dan ook gegrepen, maar die
beriepen zich niet op Harster die
beriepen zich tijdens hun proces op
Wilhelm Zöpf, de Befehlshaber der
Sicherheitspolizei .met des S.D. jn
Den Haag, en deze Zöpf was na de
oorlog onvindbaar ondergedo
ken".
Men ziet het ontroerende tafereel
tje van Arische bloedbro Jerschap
voor zich. Alles op de invindbare
Zöpf afschuiven en Harster maar
zeegen: ik heb het niet geweten. Tor-
wijl Zöuf toch een ondergeschikte
vpii Harster was. Lages en Aus dor
Fünten wisten dit laatste De
Nederlandse rechters niet of za
gen het verband niet. Hoe dan ook:
zo kwam de opperbeul, de regisseur
van heel het weerzinwekkende do-
dendrama er met 12 jaar vanaf,
waarvan hij er maar acht hoefde
uit te zitten.
uummer voor Harster, maar zon
debok Zöpf werd gevonden. In 1959
was dat en heel toevallig. Het ging
om een onbetekenend ondo'zop - in
het kader van de „Wiedergutma-
chung". Hij woonde gewoon ergens
in Duitsland. Om een lang en moei
zaam verhaal kort te maken: met het
vinden van Zöpf herleefde de belang
stelling voor het gebeuren in de duis
tere jaren der deportaties en wer
den de archieven van oorlogsdocumen
tatie weer eens overhoop gehaald.
Vervolgens kwam het proces tegen
Rajakowitsch (een ondergeschikte
van Zouf en dus zeker van Harster)
nieuwe olie op het vuur werpen. Als
maar zoekend en studerend stoot
te de heer Sijes daarbij eindelijk op
het breekijzer, waarmee de voor-
malige_ Befehlshaber der Sicher-
heitpolizei und des S.D., nu een
braaf burger en gerespecteerd
ambtenaar, alsnog klein te krijgen
zcju moeten zijn. He.t betreft een cir
culaire, een van de weinigen, diie de
signatuur van Harster dragen, al
honderdmaal had men het stuk ge-
Drie beruchte figuren staan van
af maandag 23 januari voor de
rechtbank in München, waar de
tragedie van de massale deporta
ties van Nederlandse joden zal
herleven. Behalve dr. Wilhelm S
Harster zijn het de thans 53-jari-» I
ge jurist Willy Zöpf van 1942 tot
1944 in de rang van majoor der
S.S. hoofd van het zg. Jurenrefe-
rat, dat later opging in het door
Eichmann geieide „IV B-4", en de
thans 64-jarige Gertrud Slottke,
de „Heks van Westerbork", die als
secretaresse van Zöpf uitgebreide
bevoegdheden bezat voor de „Ab-
transportierung" van joden.
Van de 140.000 Nederlandse jo
den, zo luidt de aanklacht, werden
in 86 transporten 94.398 mannen,
vrouwen en kinderen naar ver
nietigingskampen als Auschwitz,
Sobibor en Mauthausen wegge
voerd. Slechts 1070 mensen over
leefden die hel. Harster heeft de
dood van 82.656 mensen mede op
zijn geweten; voor Zöpf en Slottke
gelden de cijfers 55.382 en 54.982.
NEW YORK (AFP) Bijna een mil
joen exemplaren van het Amerikaanse
tijdschrift „Look" zijn deze week in re
cordtijd bij de kiosken verkocht. Nu de
eerste hoofdstukken van het omstreden
boek „Dood van een president'' ver
schijnen is er al geen nummer meer te
krijgen, ondanks het feit dat „Look"
een half miljoen extra exemplaren had
gedrukt. Op de zwarte markt is de prijs
in sommige gevallen al van de norma
le 50 dollarcent tot twee dollar geste
gen.
Honderden abonnees hebben erover
geklaagd, dat zij niets hebben ontvan
gen en vrezen dat hun nummer is ge
stolen.
Intussen heeft de advocaat van me
vrouw Kennedy meegedeeld, dat hij
naar Duitsland zal gaan om te trachten
het tijdschrift „Der Stern" alsnog over
te halen tot publikatie van de versie
van het boek welke in „Look" ver
schijnt.
Harster in zijn glorietijd: als gene
raal naast Demelhuber, Deppner
en politiechef Rauter.
zien nooit had men zich de volle
betekenis ervan gerealiseerd. Nu
wel, en daarom komt de onperbeul
nogmaals voor de rechter.
Tof goed begrip diende, dat het
Joods Weekblad „Spreekbuis der ge
wraakte joodse raad" op 27 maart
1942 het Duitse voorschrift publiceer
de, dat joden niet meer in onder
trouw mochten gaan met niet-joden.
Vier dagen later, op 1 april, volgt
dan een rondschrijven van Harster,
dat iedere jood die op die dag toch
in ondertrouw is, moet worden ge
arresteerd en overgebracht naar
het concentratiekamp Mauthausen.
Nu volgt een moeilijke constructie,
omdat de Duitse rechter nu een
maal geen oorlogsmisdadigers an
sich kent, maar oorlogsmisdaden
louter toest aan het bestaande straf
recht. Bewijzen dat Harster de jo
den die leefden in verboden onder
trouw, naar Mauthausen wilde heb
ben, zeggen in het München van van
daag niets. Voor dat dit als strafbaar
wegens moord kan worden aange
merkt, dient vast te staan, dat
a. deportatie naar Mauthausen dode
lijk was, en
b dat de betrokken categorie van jo
den ook inderdaad naar Mauthau
sen is gebracht en daar is omge
komen.
Wederom bekorten wij hier een lang
v.erhaal. Het rijksinstituut voor oor
logsdocumentatie wist, eenmaal op
het goede spoor, te bewijzen, dat
Harster geweten moet hebben, dat
een verblijf in Mauthausen niet kon
wórden overleefd, en de rijksrecher
che toonde na een bijzonder veelom
vattend onderzoek aan, dat inderdaad
alle joden, die op grond van verbo
den ondertrouw naar het concentra
tiekamp waren gebracht, daar zijn
omgekomen. Toen was de cirkel rond
Men stuurde het materiaal naar
München en Harster ging bij een zo
zwaar wegende bewijslast door de
knjeen. Hij heeft het allemaal ach
teraf toch wel geweten. Een bijkom
stigheid is, dat "ook Zopf op grond
van dit onderzoek opnieuw werd ge
grepen (hij was na zijn eerste arres
tatie in 1959 bij gebrek aan bewijs
vrijgelaten) en dat hij vanaf 23
januari samen met zijn voormalige
chef-moordzaken alsnog terecht zal
staan.
Zo liggen de zaken na twintig jaar
eindelijk wel duidelijk, zou men zeg
gen. Toch* niet, want zelfs nu zijn er
vertroebelende elementen. Men heeft
dezer dagen kunnen lezen, dat Otto
Frank, de vader van Anne, als ge
tuige zal verschijnen. Hij heeft Har
ster nooit gezien of gesproken hij
draagt geen kennis van het juridi
sche materiaal waarop de aanklacht
berust. De heer Sijes van oorlogsdo
cumentatie zegt hierover: „Zijn ver
schijnen is niet essentieel voor de
procesgang en zal zelfs de officier
van justitie, die toch bewezen heeft
zijn werk goed te doen, hinderen. Het
gaat er bij de komende rechtszitting
niet om, dat een meisje is vermoord,
het gaat niet om jong of oud, rijk
of arm het gaat om het totaal
van 82.000 joden. De heer Fank komt
mijns inziens louter omdat hij publi
citeit nodig heeft, en dat werpt een
smet op het proces".
Nog belangrijker (en nog meer ver
troebelend) is het' feit, dat dr. Ro
bert M. Kempner (een vroegere
hulpaanklager voor Amerika in het
proces te Neurenberg) straks in
München als aanklager gaat optre
den. Hij doet dit namens familiele
den van de katholieke kloosterzuster
en filosofe Edith Stein, die in 1943
werd gedeporteerd en in Auschwitz
omkwam. „Maar niet alleen daar
om", aldus de heer Sijes. „In we
zen is het optreden van Kempner be
doeld om te zien of de kordate hou
ding van kardinaal de Jong inzake
de jodendeportaties inderdaad het
optreden der Duitse, joden-hatende
machthebbers heeft verscherpt. „De
implicatie is duidelijk. Moch dit het
geval zijn, en mocht de openlijk voor
gelezen herderlijke brief van juli 1942
waarin de deportaties scherp wer
den veroordeeld, inderdaad het tempo
van de jodenvervolging hebben ver
sneld, dan had paus Pius XII het
met zijn diplomatieke benadering
van de „Entlösung der Judenfra-
ge" toch bij het rechte eind.
Het gaat om het telegram van de
gezamenlijke kerken in Nederland,
gericht aan Seyss Inquart, van 11
juli 1942, waarin wordt geprotesteerd
tegen de deportaties en waarin wordt
gezegd, dat het protest van de kerken
van de kansel zal worden voorgele
zen. Seyss InquaD vond dat natuur
lijk niet leuk en deelde daarom de
vertegenwoordigers van de gezamen
lijke kerken in Nederland mee, dat
zou worden afgezien van deporta
tie der katholiek of protestants ge-
hu v/de joden, indien de kerken de
betrokken Drier niet zouden voorle
zen. In de katholieke kerken ging
de voorlezing wei door. Op 3 augus
tus werden dan ook prompt alle ka
tholieke joden (200) waaronder meer
genoemde Edith Stein) opgepakt, en
zeven dagen later, zijn zij in Ausch
witz massaal vergast. De geneigdheid,
om kardinaal de Jong in het onge
lijk te stellen, begint op te borrelen.
Wat geschiedt echter met de pro
testantse joden, in wier kerken de
brief niet ls voorgelezen? (althans in
de hervormde kerken niet ln de
gereformeerde kerken weer wel, maar
zo nauw keken de Duitsers niet, want
je kunt niet alles op een dag depor
teren. De protestantsgedoopte joden
werden ondanks de gegeven belof-
