VOED
SEL
UIT
AL
GEN
WERKTAFEL VAN GEMINI-ASTRONAUTEN
Kerncentrale
op de maan
Frans-Russische
GRIEf
in voll(
perspectief
samenwerking in ruimte
10.000 horde
100 ton per ha
Praktische problemen
Smaak verbeteren
1*11 Vin m
'«JUUU-J5
45 etaleurs
Kritiek op kritiek I
Kritiek op kritiek II
ALS de wereldbevolking in
het huidige tempo verder
blijft groeien zullen nog
vóór het eind van deze
eeuw nieuwe natuurlijke voed
selreserves moeten worden
aangesproken. Een van deze
reserves, misschien wel de
grootste, wordt gevormd door
de zee-algen waarvan sommi
ge soorten bijzonder rijk zijn
aan hoogwaardige proteïnen
(eiwitten). In verschillende
landen bestuderen wetenschap
pelijke onderzoekers thans de
mogelijkheid'om uit deze algen
voedsel voor de mens van de
toekomst te bereiden.
De zee-algen groeien tot een diep
te van ongeveer 40 meter op rots
achtige zeebodem Men kent drie
hoofdgroepen: bruine algen, groe
ne algen en rode algen. De eerste
soort gedijt vooral in de koudere
zeeën, de rode algen bijna uitslui
tend in tropische en subtropische
wateren en de groene algen komen
in alle zeeën voor. Lang niet alle
groepen zijn geschikt om als voed
sel voor de mens te dienen. De be
langrijkste potentiële voedselleve-
ranciers zijn bepaalde soorten rode
algen. Deze soorten worden al eeu
wenlang in bepaalde gebieden van
de wereld voor consumptie ge
bruikt, met name in Japan, China,
Chili en in sommige delen van de
Sovjet-Unie. De wereldoogst aan al
gen bedraagt op het ogenblik 540.000
ton per jaar. Japan neemt met
425.000 ton het grootste deel hier
van voor zijn rekening.
Op een studiecongres over voed
sel uit algen, dat onlangs in Frank
furt werd gehouden, verklaarde de
Duitse deskundige dr. G. Loose dat
„eiwit uit algen in een juiste com
binatie met andere eiwithoudende
stoffen vrijwel gelijkwaardig is aan
dierlijke eiwitten". Ongeveer 100
gram gedroogde algen is voldoende
om in de dagelijkse behoefte aan
eiwitten te voorzien. Behalve eiwit
ten bevatten de algen ook vetten,
koolhydraten en de vitaminen B, C,
D en B12. De algen-eiwitten bevat
ten bovendien alle essentiële, voor
de mens onontbeerlijke aminozuren.
De produktiemogelijkheden van
algen zijn veelbelovend. Een water
oppervlakte van een hectare kan
100 ton algen opleveren. Het groei
proces verloopt ongestoord zonder
dat de mens een intensieve contro
le behoeft uit te oefenen. Alle voor
de groei nodige stoffen zoals kool
zuur, nitraten, fosfaten en sporen
elementen worden door de algen di
rect uit het zeewater betrokken.
Aan de Japanse kust zijn reeds
kwekerijen waar algen op een kunst
matige zeebodem groeien over een
oppervlakte van enkele honderden
vierkante kilometers.
Niettemin zijn er nog veel prak
tische problemen die een snelle ont
wikkeling van zee-algencultuur op
grote schaal voorlopig nog in de
weg staan. Een van die problemen
is het drogen van de algen, voor
dat zij verder kunnen worden ver
werkt. De algen bestaan voor 93
procent uit water. Ze kunnen in
vochtige toestand niet lang worden
bewaard. Voor het drogen wordt
thans doorgaans gebruik gemaakt
van de warmte van de zon, maar
dit is alleen in bepaalde gebieden
van de aarde mogelijk.
De gecontroleerde algencultuur
staat echter nog in de kinderschoe
nen en door wetenschappelijk speur
werk kan nog veel worden verbe
terd. In de toekomst zullen waar
schijnlijk snelgroeiende en oogstrij-
ke algensoorten kunnen worden ge
kweekt. Er zullen wellicht ook mid
delen kunnen worden gevonden om
de smaak van algen te verbeteren.
De thans gekweekte algen zijn voor
veel mensen, met name Europeanen
en Amerikanen, ongenietbaar. Ver
schillende onderzoekers zijn er van
overtuigd dat de thans bestaande
moeilijkheden bij de zee-algencul
tuur kunnen worden overwonnen.
Zij geloven dat zee-algen in de toe
komst een belangrijk voedingsmid
del voor de mens zullen worden.
Nog meer perspectieven schijnt
het kweken van eencellige zoetwa
teralgen, zoals de chlorella, te bie
den, Deze algensoort voldoet aan de
belangrijkste voorwaarde voor mas-
sa-produktie, namelijk een volledige
mechaniseerbaarheid van het oog
sten. Bovendien kan chlorella wor
den verwerkt tot direct eetbare sub
stanties. Zij kan overal ter wereld
worden gekweekt waar koolzuur
aanwezig is. Experimenten met
chlorella hebben onder meer in Ja
pan goed eetbare prodükten opge
leverd.
O De eerste kerncentrale op de maan (voorgrond) zal een door pluto
nium gevoede thermo-elektrische generator zijn. Het apparaat zal de
energie leveren voor de instrumenten (rechts), die door de Apollo-
astronauten op de maan zullen worden achtergelaten.
DE eerste elektrische centrale op de maan, een thermo-elek-
trische generator, zal worden gevoed met plutonium. De ge
nerator, moet de energie leveren voor wetenschappelijke
instrumenten, die naar men aanneemt nog vóór 1970 door
de Amerikaanse Apollo-astronauten op de maan zullen worden
achtergelaten. Nadat de ruimtevaarders weer zijn vertrokken,
zullen de door deze instrumenten verzamelde gegevens nog een
half jaar tot een jaar lang naar de aarde worden geseind.
Dit instrumentenpaneel met
zijn tientallen drukknop
pen, schakelaars, waar- 13
schuwingslampjes, meet
instrumenten en bedienings- M
toetsen van een kleine compu
ter is de „werktafel" van de 15
Amerikaanse Gemini-astronau-
ten als zij in hun nauwe cabine
door de ruimte ijlen. Via dit n -
paneel, dat een afspiegeling is 17 -
van een serie topprestaties van 18
Amerika's ruimtevaart-techno
logie, kunnen de astronauten 19
controle uitoefenen op de be- 20 -
wegingen van hun ruimtevaar- 21
tuig, de brandstofvoorraad van
de raketten, de zuurstofrege- 22
ling öi de cabine, het uitvoe
ren van rendez-vous manoeu- 23 -
vres met behulp van radar etc.
Voorts biedt het paneel moge
lijkheid tot het vastleggen van 24 -
een grote hoeveelheid verschil
lende gegevens en de transmis- 25
sie van deze data naar grond
stations op aarde. 28
Het instrumentenpaneel be-
vindt zich vóór en gedeeltelijk 28
opzij en boven de hoofden van
de bemanningsleden. Dat de
tweeling-astronauten in de
ruimte heel wat aan hun hoofd
hebben moge overigens ook
blijken uit de toelichting bij de 31
cijfers. 3J
1 Controlekasten voor bedie
ningspanelen (links en rechts)
t.b.v. raketten,- brandstofcel,
radio-apparatuur en iadio-an-
tennes, radar etc.
2 Controlelamp je
3 Elektriciteitssnoer
4 Nood-handle 38
5 secundaire zuurstof-afsluiter
6 hoogtemeter
7 besturingscontrole
8 snelheidsmeter
10 chronometer
11 verklikkerlampje en schake- 39
laar voor afstoten van raket»
trap 40
12 verklikkerlampje en schake
laar voor afstoten achtercom
partiment
verklikkerlampje en schake
laar voor automatisch in wer
king stellen van remraketten
schakelaar voor handbediening
van remraketten
verklikkerlampje en schake
laar voor afstoten van rem
raketten
brandstofvoorraad-indicator
daalsnelheids-indicator
noodschakelaar voor rem-
parachute
vluchtcontrole-schakelaars
positiecontrole-indicator
brandstof/oxydant indicator
raketmotor 1
brandstof/oxydant indicator
raketmotor 2
verklikkerlampje en schake
laar voor ontkoppeling van
leidingen
lineaire versnellingsmeter en
drukknop voor nul-instelling
verklikkerlampje en schake
laar voor raketten
verklikkerlampje voor elek
trische batterijen
27 verklikkerlampje en schake
laar voor zuurstoftoevoer,
schakelaar voor elektrisch
systeem
29 hefboom voor cabineluik
30 verklikkerlampje en schake
laar voor indicatie van de
stand van het ruimtevaartuig
tijdens terugkeer in de atmo
sfeer
spiegel
verklikkerlampje en schake
laar voor afstoten van ruim
tevaartuig
33 schakelaar voor afstoten van
atroomlijnbeplatlng
bedieningspaneel voor klimaat
regeling in cabine
35 temperatuurmeter voor cabine
en ruimtepakken
Indicator voor luchtdruk in
cabine en ruimtepakken en
voor Co 2 gehalte
37 secundaire indicator voor CO 2
gehalte
38 indicator voor hoeveelheid
koelvloeistof
verklikkerlampje voor brand
stolcel
verklikkerlampje voor water
dampspanning
41 scherm voor het zichtbaar ma
ken van vliegroute
42 verklikkerlampje voor ver
warming raketten
43 temperatuur- en drukindicator
voor raketbrandstof
44 controlepaneel voor radio-
telefonische verbinding met
grondstations
45 kiesschakelaar voor controle
brandstofvoorraad
46 paneel met verklikkerlampjes
en schakelaars voor bediening
van brandstofcel
47 •»- stoomsterktemeter van
brandstofcel
48 24 uurs-klok
49 controlepaneel voor
watervoorraad
50 aansluitpunt van urine-
reservoir
51 verdamper
52 drukreservoir voor watertank
53 computer-bedieningspaneel
voor het met de hand invoeren
van gegevens
54 computer-bedieningspaneel
voor uitvoer van rekenresul
taten.
55 voltmeter
56 kiesschakelaar voor voltmeter
57 amperemeter
58 kiesschakelaar voor
ampèremeter
59 handbediening voor stand
van ruimtevaartuig
60 temperatuurcontrole voor
cabine en ruimtepakken
61 handbediening zuurstoftoevoer
62 schakelaar voor afwerpen van
landingsparachute
63 schakelaar voor stand van
ruimtevaartuig bij de landing
64 regelaar voor ventilatie van
ruimtepakken
65 schakelaar voor het herstellen
van de luchtdruk in de cabine
66 schakelaar voor landings
parachute
67 schakelaar voor remparachute
68 controle-schakelaar voor
stand van ruimtevaartuig
69 schakelaar voor computer
70 platform-schakelaar
71 intrekbaar potlood (beveiligd
tegen wegdrijven in gewicht
loze toestand)
(tekeningen uit „Interavla")
De in de ruimtevaart veelvuldig
toegepaste zonnebatterijen kunnen
bij een langer verblijf op de maan
geen dienst doen, omdat zij tijdens
de 14 dagen durende maannacht
geen zonlicht opvangen. Chemische
brandstoffen zouden wegens de lan
ge periode waarin de instrumenten
hun gegevens doorgeven, te grote
voorraden vereisen. Daarom' is in
opdracht van de NASA, het Ameri
kaanse bureau voor de ruimte
vaart, deze nucleaire generator ont
worpen en ontwikkeld door de Min
nesota Mining and Manufacturing
Company. Volgens de NASA is dit
de eerste geschikte krachtbron voor
de op de maan achter te laten ap
paratuur, die wordt aangeduid met
de naam ALSEP (een afkorting van
Apollo Lunar Surface Experiments
Packages).
De thermo-elebtrische generator
zet hitte direct om in elektrische
energie, zonder dat er bewegende
delen aan te pas komen. Het hart
van de generator bestaat uit een
thermo-zuil, opgebouwd uit in serie
geschakelde thermo-koppels. Hitte,
die aan de ene zijde van de zuil
wordt toegevoerd, terwijl de ande
re zijde koel wordt gehouden, wordt
in elektriciteit omgezet. Voor de in
het Apollo-project te gebruiken ge
nerator, aangeduid als SNAP-27
(System of Nuclear Auxiliary Po
wer), zal de benodigde hitte wor
den geleverd door plutonium-238.
De SNAP-27 zal een vermogen van
50 Watt ontwikkelen.
Doordat bewegende onderdelen
ontbreken eh er geen onderhoud no
dig is vormt deze generator een
hoogst betrouwbare en relatief goed
kope krachtbron op afgelegen plaat
sen, waar extreme klimatologische
omstandigheden heersen. Soortgelij
ke apparaten worden reeds enige tijd
in alle delen van de wereld gebruikt
voor relayeerstations en automati
sche weerstations.
Een van de eerste door kernbrand
stof aangedreven generatoren levert
nog steeds de energie voor een zen
der aan boord van een navigatie-
satelliet van de Amerikaanse mari
ne, die in 1961 werd gelanceerd.
Dit ruimtevaartuig is de oudste nog
functionerende kunstmaan van de
Verenigde Staten.
^Franse technici bezig met het testen van een der
drie rakettrappen van de Diamant, waarmee
Frankrijk zich een plaats tussen de grote ruimte-
mogendheden wil veroveren.
Frankrijk, dat met de lancering van een eigen
satelliet vanaf de Sahara-basis Hammaguir
een gooi wil doen naar de positie van
derde ruimte-mogendheid, zal met de Sov
jet-Unie gaan samenwerken in één of meer
ruimte-projecten. Vooraanstaande Russische ex
perts op het gebied van ruimte-onderzoek, zoals
professor Mstislav Keldish, president van de Sov
jet-academie van wetenschappen en professoi
Leonid Sedov, hebben onlangs in Parijs bespre
kingen gevoerd en verschillende Franse ruim
tevaartcentra bezocht. Er worden op het ogen
blik door Franse en Russische ingenieurs voor
bereidingen getroffen voor een gezamenlij)
experiment met de Russische communicatie
satelliet Molniya 1, waarbij kleurentelevisie
beelden zullen worden gerelayeerd tussen Mo;
kou en het Franse satelliet-station in Pleumei
i, Bretagne.
De experiment-' my
via de Molniya-satelliet zijn deze week reed
begonnen. Hierbij wordt gebruik gemaakt vai
het Franse kleurentelevisiesysteem SECAM. Eer
der dit jaar is een poging om in internationaal
verband tot de keuze van één kleurensysteem
voor alle Europese landen te komen, jammerlijk
mislukt, doordat Frankrijk de steun van de Sov
jet-Unie wist te «erkrijgen Koor een eigen
systeem tegenover dat van de Verenigde Sta
ten.
De Fransen hebben met professor Sedov ook
de mogelijkheid besproken om Franse satellie
ten in de Sovjet-Unie te lanceren. Volgens het
Franse dagblad „Le Monde" is Frankrijk vooral
geïnteresseerd in het zenden van een radio-
astronomisch observatorium in een excentrische
baan tot op 200.000 kilometer van de aarde. De
Diamantraket, waarover de Fransen thans be
schikken, is te klein voor zo'n project. Het is
niet uitgesloten dat de Russen, die sterk ge
ïnteresseerd zijn in radio-astronomie, het Fran-
?e plan opnemen in htm programma van Kos-
nqs-satellieten.
Het Engelse weekblad „New Scientist" ge-
■oft dat een en ander een doorbraak betekent
n de oost-west verhouding van de ruimtevaart-
ïogendheden. Zowel Frankrijk als de Sovjet-
Jnie hebben, vooral ook in politiek opzicht,
eel belang bij onderlinge samenwerking in de
uimte. Anderzijds zijn er ook overeenkomsten
voor coöperatie tifssen Franse en Amerikaanse
ruimtevaartinstanties. Het ziet er dan ook naar
uit dat er op het internationale ruimtevaart
terrein in de nabije toekomst interessante din
gen gaan gebeuren.
(Van onze rtv-redactie)
HILVERSUM „In de radioseri
van harte" zijn wij al talloze malen
geconfronteerd met tol van onverwachte
factoren, die waarschijnlijk alleen door
een goed samenspel van alle medewer
kenden in den lande en in de VARA-
«tudio tot een goede oplossing konden
worden gebracht. Maar dit kerstdiner
voor ruim tweeduizend Griekse arbei
ders en hun vrouwen in de Margriethal
te Utrecht, slaat werkelijk alle re
cords".
Dit zegt Kees Buurman, die druk
bezig is >n de producerskamer van
de reportage-afdeling. Inmiddels zit Ben
Essing nauwkeurig de plattegrond van
de Margriethai op de werktekening na
te meten. „Goeie mensen, dat is me
wat we hebben niet alleen ruim 2.000
stoelen, maar ook nog eens 967 meter
tafellengte moeten groepen. Loodrecht
op die tafels met ruimte voor twintig
Griekse gasten komen de tafels van de
uitgifte stations te staan. De maximale
afstand, die de 400 vrijwilligers (sters)
met de warme spijzen tussen deze uit
gifte-tafels en de plaats van de maal
tijd moeten afleggen, mag niet meer
dan 25 meter bedragen, ofwel 30 se
conden lopen.
„Het eten moet heerlijk warm op tafel
komen en* we moeten waken, dat de
Kerstgangers niet te lang op het vol
gende gerecht behoeven te wachten. In
de nacht van volgende week donder
dag op vrijdag bouwen we een keuken
in de jaarbeurshal van dertig bij der
tien meter. Daarbij komt een batterij
van vier grote ovens te staan, welke
tezamen met twee grote kookboeken en
diverse hakblokken, welwillend zijn af
gestaan door de directie van de Haagse
dierentuin.
Ook een paar immense warmtekasten
met elk vijftig roestvrije stalen bak
ken en een trailer vol serviesgoed met
22000 stuks bestek, 10.000 borden en
wat dies meer zij, heeft de leiding van
de dierentuin beschikbaar gesteld. De
leiding in de keuken is opgedragen aan
een Griekse chef-kok en tien hulpkoks.
Inmiddels is de Utrechtse broodfabriek
Lubro al begonnen met het voorbraden
van de 150 speenvarkens, een wagonla
ding vol. Dit geschiedt onder super'
visie van de heer H. Eksteen, bekend
chef-demonstrateur van het bedrijfschap
voor vee en vlees. Het uitbenen en snij
den van het vlees geschiedt door de
leerlingen van de Utrechtse slagers
vakschool onder toezicht van hun- do
centen.
Terwijl al deze voorbereidingen
's nachts in volle gang zijn zullen niet
tien, zoals aanvankelijk in de bedoeling
lag, maar liefst 45 etaleurs van de
Bijenkorf uit Den Haag, Roterdam en
Amsterdam, de enorme zaal een feeste
lijk aanzien geven. Dit geschiedt onder
leiding van de Haagse chef-etaleur van
alt warenhuis, de heer J. van Looy,
die bekend staat als een tovenaar op
zjm gebied. Met trailers van de firma
Van Gend en Loos worden liefst tien
reuze kerstbomen en tweehonderd
(Advertentie)
HET IS NOG NIET TE LAAT
Beef een Platenbon of geef een Plaat 1
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
In De Stem van 7 dec. 1965 gaat de
neer Adriaan Maas mij te lijf naar aan
leiding van een boekbespreking, welke
van mijn hand is verschenen in Bra-
öantia, nov. 1965. Iedere schrijver is
eraan gewend dat hij verkeerd wordt
geciteerd; de manier waarop de heer
Maas in mijn proza heeft huisgehouden,
tart iedere beschrijving. U zult begrij
pen dat ik niet van zins ben op zijn ver
valsingen in te gaan; ik wens op deze
piaats al zijn aantijgingen tegen te spre-
J®n en te ontkennen. Daarbij kan ik
j^leen, een hernieuwde lezing van de
j er Maas gedoemde artikelen
aanraden.
•rt?oewe^ *n deze a^s particulier per-
sPreek, betreur ik het ten zeerste
Si»,Ju r Maas het nodig vond om het
hï?S-(iVenSr,t>agl:)lad ïh ziJn artikel te
i n* ken inderdaad als los me-
fru?r aan dat blad verbonden; ik
ttSsfiu met wat dit met mijn ac-
heeft VOOr Êrabantia te maken
LElDEN. RUDl FUCHS
deVHver(*aad 's bet mW volkomen dui-
Dlan i. waaroih Rudi Fuchs niet van
si... om miJn kritiek op zijn „recen-
verslot^ neerleggen. Fuchs heeft een
veront^=^U'C Juitgehaald: h« brult heel
mhn ™aar<?lgd terug. dat hÜ «et °P
de manTIr ngen 'n zal omdat
nou') hïu. w/jarop ik in zijn proza (nou!
vitisr l1? en heb iedere besuhrij-
werkeiuu 13 vervalsingen dan
eigenlijk onh er"stlg. ziin' dan is het
niet aaW „onbegrijpelijk dat Fuchs dat
bewezen h. enige voorbeelden
Fuchs kan dat echter
m'jn recent gaan Proberen, omdat in
kele vanSuïS van„Z1JD artike) geen en-
de handi«tfmg ?taat. Fuchs heeft op
■banier toontmaIller gereageerd en deze
biet in ia®?overduidelijk aan dat hij
doorliik v=„ ,m deze polemiek be-
begrijn iv^„rep te dienen. Daarom
bewij« „i daarom Fuchs zonder enig
spreekt en ratkentaant'jÊin6en teÊe"'
Euchs een^S? <v?n argumenten is vooi
dnzin te beweren 6 .metb°de om allerlei
delt Wj deïelMn m Z1J? brief hewan-
hrief is hij S Lwf& of beter: zim
"agen dezelfde weg op hol ge-
gaat ijMjeze^RH^o zaak waar het om
ben af en t°Pwenteling versehij-
de moeite van hf?Vkn dle afzonderlijk
3"aard zijn ^,et besPreken tenvolle
kven (Franc 5- m: Een teken van
Stakenburg) e„ UpP6rs)Queesten (Joan
(Siiva Ley) n„ 5erl baar de sprong
sproken /priinh. de do°r Fuchs be-
eSustost ^h\e,lht niet ge"
fchten van r» lk emge gc"
met v "ans Kuipers en Bert
van rnlïïn^®!1 /tetezen. Ik ben
JJebt hebben on 00k dichters
v'bg van hun eerllihe beschou-
tebgstelHng toch Sï J waarvoor de be-
ÏJgt zelf ht zh„ aLZ0 genng is. Fuchs
fPrektng drol» ..recensie": „Deze be-
•arakter". Dyf wel neer algemeen
niet een algemeen, maar
J
