Astronauten
oefenen
maanlandingen
en rendez-vous
in donkere kamer
Heeft schizofrenie een
biochemische oorzaak?
perspectief
AMERIKANEN
ONTDEKKEN KOUDE INFRAROOD STERREN
Leven
zonder
ouderdom
Rendez-vous
„Ruimte-ei"
„Rose vlek"
Associatie
Licht en schaduw
+WW I m,.m 'wn
EEN STUKJE
KOSMISCHE RUIMTE
IN de onbegrensde buitenaardse ruimte worden mensen en
ruimtevaartuigen bedreigd door gevaren die tien jaar geleden
nog maar nauwelijks serieus werden bestudeerd, maar die nu
even reëel zijn als de kans dat een automobilist een ongeluk
krijgt. Enkele van die gevaren zijn het absolute vacuüm in de
ruimte, de onvoorstelbare hitte en koude, onverwachte uitbars
tingen op de zon, meteorietenzwermen en dodelijke kosmische
stralingen. Om mensen en materialen hiertegen afdoende te be
schermen moeten diepgaande onderzoekingen worden gedaan.
De moeilijkheid is alleen dat er hier op aarde geen natuurlijke
omstandigheden te vinden zijn, die ook maar in de verste verte
op die in de ruimte lijken. Daarom zitten de ruimtevaartlabora
toria dringend verlegen omruimte. Zij hebben een stukje
kosmische ruimte op aarde nodig om daarin te kunnen experi
menteren. Een van de eerste laboratoria die hierover thans be
schikken is het Boeing Ruimte-Centrum nabij Kent in de Ame
rikaanse staat Washington. Het hypermoderne centrum is vorige
maand door de Amerikaanse vice-president Hubert H. Hum
phrey geopend.
Technici van Boeing staan hier op een stalen galerij in de ei-vormige
ruimte-kamervan het ruimte-centrum nabij Kent in de staat Wash
ington. In de ruimte-kamer kan een vrijwel volmaakt vacuüm worden
teweeggebracht, terwijl de temperatuur er tot meer dan 100 graden C. on
der nul kan dalen. In deze kamer kunnen complete ruimtevaartuigen
worden beproefd onder omstandigheden die ook in de kosmische ruimte
heersen.
AL drie jaar lang bestaat er
een gegrond vermoeden
dat schizofrenie wordt
veroorzaakt door bioche
mische afwijkingen in het men-
«elijk lichaam. Tot dusver zijn
alle pogingen om een experi
menteel bewijs te vinden mis
lukt. Toch hebben proeven met
grote aantallen schizofrenie-
patiënten tot opmerkelijke re
sultaten geleid, die er op wij
zen dat er inderdaad een bio
chemische oorzaak voor deze
geestelijke afwijking bestaat.
De proeven werden gedaan
door professor C. A. Clarke
van de afdeling geneeskunde
van de universiteit van Liver
pool. Hij beschrijft zijn werk
in New Scientist.
De term schizofrenie omvat een
groep van ziekten die leiden tot
een vernietiging van de persoonlijk
heid. Gewoonlijk begint schizofre
nie in de eerste jaren van volwas
senheid en oefent dan een toene
mende invloed uit op het denken,
het gedrag en het gevoelsleven
van de patiënt. Er zijn sterke aan
wijzingen dat de ziekte door erfe
lijkheid wordt overgedragen en dat
de oorzaak moet worden gezocht in
biochemische afwijkingen van be
paalde hormonen.
Opmerkelijk in dit verband zijn
de proeven die in 1952 door de on
derzoekers Osmond en Smythies
werden genomen met mescaline.
Dit is een stof die bij normale men
sen acute schizofrenie kan veroor
zaken. Mescaline is chemisch ver
want met het hormoon adrenaline.
Het onderscheidt zich van adrena
line door o.m. de aanwezigheid van
methyl (CH3)-groepen.
rzw,./
<yy////n
rss///ti
rjrjrjMttÊi
/wëtm m M m
naamde niet-paranoïde type waar
bij de patiënt onmiskenbare symp
tomen vertoont als hallucinaties,
hardop denken on een vaste, vaak
krampachtige, lichaamshouding
aanneemt. Bij het paranoïde type
daarentegen zijn de symptomen
vaak veel minder duidelijk. Op
merkelijk is dat de associatie van
de rose vlek met net paranoïde type
slechts in ongeveer 10 procent der
gevallen voorkwam.
Prof. Clarke komt tot de con
clusie dat de „rose vlek" belang
rijke steun geeft aan de theorie dat
schizofrenie wordt veroorzaakt door
een abnormale binding van methyl-
groepen (CH3) aan het hormoon
adrenaline.
Verdere onderzoekingen zullen
wellicht leiden tot een definitief be
wijs.
Het complex aan de voet van
de Rocky Mountains gelegen,
bestaat uit vier laboratoria,
waarin apparatuur staat opge
steld voor het simuleren van de
terugkeer van ruimteschepen
in de aardatmosfeer, het lance
ren van raketten en het ma
noeuvreren met satellieten in
de ruimte. Met deze opstellin
gen zullen de ruimtevaart-in
genieurs in staat zijn betere en
veiliger ruimtevaartuigen te
bouwen. De apparatuur kan bo
vendien worden gebruikt om
astronauten te trainen voor
lange ruimtereizen in de toe
komst.
In het ruimte-centrum zijn thans
twee ruimtevlucht-nabootsers in
werking. Met het ene apparaat kun
nen astronauten zich oefenen in ren
dez-vous manoeuvres met andere
ruimtevaartuigen. Het andere appa
raat geeft een visuele nabootsing
van vliegen door de ruimte, de te
rugkeer in de dampkring en gecon
troleerde landingen op aarde en de
maan.
Beide ruimtevlucht-nabootsers wor
den bestuurd door computers, die
het mogelijk maken banen, snelhe
den en naderingshoeken zeer rea
listisch voor te stellen. De visuele
ruimte vluchtnabootser projecteert
beelden van de hemel, met sterren,
planeten en de maan in een half bol
vormige koepel met een middellijn
van 10 meter. Deze koepel staat
in een grote kamer, die tijdens na
gebootste ruimtevluchten volledig
wordt verduisterd. De cabine is ge
plaatst in het centrum van de koe
pel, zodat de astronaut de indruk
heeft dat hij zich temidden van stra
lende hemellichamen in het univer
sum bevindt.
Schaalmodellen van de aarde, de
maan en bepaalde landingsgebieden
staan opgesteld in een kamer naast
de „ruimte-zaal". In de modellenka-
mer bevinden zich televisiecame
ra's, die zich op 30 meter lange
rails met verschillende snelheden en
vanuit verschillende richtingen van
en naar de modellen kunnen bewe
gen.
Als de astronaut de besturings
organen in zijn cabine tijdens een
nagebootste ruimtevlucht beweegt,
worden commando's gegeven aan
een computer, die vervolgens een
bepaalde TV-camera uitzoekt en on
der de juiste hoek naar het doel
aarde of maan stuurt. Het beeld
van de TV-camera wordt doorgege
ven naar de „ruimtezaal", waar het
zo realistisch op het koepelvormige
scherm wordt geprojecteerd dat de
astronaut de indruk krijgt dat hij
werkelijk aan een landingsmanoeu
vre bezig is.
De sterrenbeelden worden in de
koepel zeer natuurgetrouw gepro
jecteerd door middel van een specia
le sterren-projector. De sterren
kunnen ook elektronisch worden na
gebootst en door het televisiesy
steem worden geprojecteerd. In to
taal kunnen in de „ruimte-zaal"
meer dan 2300 bekende sterren aan
het kunstmatige uitspansel zicht
baar worden gemaakt.
De rendez-vous nabootser staat
opgesteld in een hoge hal van het
ruimte-centrum. De hal heeft een
oppervlakte van 30 bij 50 meter en
is 22 meter hoog. De astronaut zit
hier in een cabine, welke is ge
monteerd aan het uiteinde van een
vier meter lange beweegbare arm.
Met kleine raketjes kan de astro
naut zijn cabine op en neer en van
links naar rechts bewegen of tot
een hoek van 45 graden om de leng-
te-as rollen.
Muren, vloer en plafond van de
grote hal zijn bedekt met licht-ab-
sorberende zwarte verf, die de duis
ternis van de ruimte suggereert. Het
ruimtevaartuig waarmee een ren
dez-vous tot stand moet worden ge
bracht is wit geverfd en hangt aan
een in alle richtingen beweegba
re kraan. Het beweegt zich voor- en
achterwaarts op en neer, naar links
of naar rechts op commando's van
uit de ruimtecabine. Daardoor krijgt
de astronaut de indruk dat zijn ca
bine zich ten opzichte van het an
dere ruimtevaartuig verplaatst in-
plaats van andersom.
Ook hier worden de bewegingen
van de besturingsorganen vanuit de
cabine doorgegeven aan een compu
ter, die de stand van de cabine en
de bewegingen van het andere ruim
tevaartuig coördineert.
Ingenieurs brengen wiskundige
vergelijkingen in de computer, die
ze vertaalt in nauwkeurige koers
veranderingen voor gesimuleerde
banen, naderingssnelheden en ma-
Realistische modellen van aarde en maan worden gebruikt bij de nagebootste ruimtevluchten in het ruim
te-centrum. Door middel van een systeem met beweegbare televisie-camera's krijgen de astronauten in hun
ruimtevluchtnabootsers een ruimtelijkbeeld van aarde en maandat bedrieglijk echt lijkt.
noeuvres die in een satellietbaan
kunnen worden uitgevoerd. De as
tronaut voelt zich tijdens de rendez-
vous manoeuvre alsof hij werkelijk
door de lege ruimte zweeft. De eni
ge ruimtesensatie die er aan ont
breekt is de gewichtsloosheid, die op
aarde slechts gedurende weinige se
conden kan worden nagebootst.
Ook ruimtevaartuigen en instru
menten die mee de ruimte in gaan,
moeten terdege worden beproefd
voordat zij de aarde verlaten. In het
Boeing-ruimte-centrum bevinden
zich elf simulatiekamers waarin om
standigheden kunnen worden nage
bootst die vrijwel gelijk zijn aan die
in de ruimte.
De grootste „ruimte-kamer" is
een geweldig stalen ei met een
hoogte van 16 meter en een middel
lijn van 13 meter. Hierin kunnen
complete ruimtevaartuigen, zoals de
Lunar Orbiter die volgend jaar in
een baan om de maan zal worden
gebracht, aan de strengste ruim
tebeproevingen worden onderwor
pen. In de „ruimte-kamer" kan
een vacuüm overeenkomend met
dat op een hoogte van 650 kilome
ter worden geschapen. Bovendien
Het nieuwe ruimte-centrum van Boeing in de Verenigde Staten.
Een stof die in moleculaire op
bouw Weer heel veel op mescaline
iiJKt is dimethoxyphenylethylamine.
Ueze s'of werd in 1962 door de
onderzoekers Friedhoff en Van
Winkle ontdekt in de urine van 15
uit een groep van 19 schizofrenen.
jn de urine van 14 normale con
trolepersonen werd echter geen
spoor ervan aangetroffen. Het di-
methoxyphenylethylamine ver
scheen bij chromatografische proe-
pier 6en "r0Se Vlek" 0p het pa"
Professor Clarke en zijn mede-
erkers onderzochten 265 volkomen
s» «i® tl ge8.stolijk normale men-
Slechts bij één van hen werd
-"ff vlek aangetroffen, en dan
werd vf6t en toe- Dez8"de proef
DstiL 3ald met 126 ziekenhuis-
behak, v. 6 aan aUerlei ziekten
behalve schizofrenie leden. Bij geen
troffm vWCr de rose vlek aange-
Clark» Jervolgens onderzocht prof.
abnormal. "T- Van 101 «eestelijk
17 z.r .Patlonten, waarvan er
den tÜL aan schizofrenie le-
vlek iï i«6Ze groep was de rose
wiii zz gevallen afwezig, ter-
taat nni geva^ een onzeker resul-
Bij de «"«toten die
nie ieclpd diagnose aan schizofre
ne vil 46 gevallen de
vallen aangetroffen, in 27 ge-
aeeatiefWen resultaat duidelijk
in 11 gevallen onzeker.
das ^pro^6 Qarlf11^Jekkend was' sl"
"WdS al'n de rose vlek
len geassonf. procent der geval-
MtM w'S *aS met een be"
We «chizofrenie, het zoge-
Aan alle vreemde objecten die
de laatste jaren aan de nacht
hemel zijn ontdekt, zoals de
raadselachtige „quasars", is
opnieuw iets bizars toegevoegd.
Deze keer zijn het geen din
gen die fantastisch krachtige radio
golven uitzenden of iets dergelijks,
maar juist hemellichamen die tot
dusver nooit waren opgemerkt om
dat ze zich zo zwakjes gedragen.
In de afgelopen zomer ontdekten
de Amerikaanse astronomen G.
Neugebauer, D. E. Martz en R. B.
Leighton met een speciale telescoop
in het observatorium op de Mount
Wilson in Californië twee sterren
met buitengewoon lage oppervlak-
tetemperaturen. de straling van de
ze sterren ligt vrijwel geheel in het
golflengte-gebied van infrarood.
Daarom zijn de twee hemellichamen
waarvan de een zich in het sterren
beeld Cygnus en de andere in Tau
rus bevindt, ook door de sterkste
optische telescopen nauwelijks zicht
baar.
De infraroodsterren zijn in ver
gelijking met normale sterren op
vallend koud. Hun oppervlakte tem
peratuur ligt tussen de 400 en 700
graden Celsius. In eerste instantie
wisten de Amerikaanse astronomen
niet waar zij de nieuw ontdekte ob
jecten moesten plaatsen. „Leighton
schreef bijvoorbeeld in Scientific
American: „wij weten niet waar in
de evolutie van het heelal zulke
sterren verschenen, wij weten éven-
min of zij oud of jong zijn of welke
omvang zij hebben. Als zij zich dicht
bij bevinden kunnen zij tot de klasse
van de rode dwergen worden gere
kend. Als zij zich ver weg in het
Melkwegstelsel bevinden zouden zij
een middellijn van 1% miljard km,
1000 maal groter dan de zon, heb
ben".
Inmiddels heeft dr. B. T. Ulrich
van het California Institute of Tech
nology bekend gemaakt dat er de
afgelopen zes maanden nog enkele
honderden koele' sterren zijn ont
dekt. Zij zijn veel roder van tint
dan andere sterren en de meesten
bevinden zich in het vlak van de
Melkweg. Er zijn aanwijzingen dat
de sterren rode superreuzen zijn op
zeer grote afstanden van de aarde.
Op de infrarode golflengten zijn zij
helderder dan alle andere objecten
in het heelal, uitgezonderd de zon
en de maan.
kunnen er temperaturen tot 150 gra
den onder nul heersen.
Een andere bolvormige ruimte-
kamer is uitgerust met een speciale
zonlicht-simulator waarvan de hitte
en straling even intens zijn als die
van het echte zonlicht op een hoogte
van meer dan 400 kilometer bo
ven de aarde.
De ruimtevaart-ingenieurs van
Boeing onderzoeken in de nieuwe la
boratoria de effecten van straling,
vacuüm en extreme temperaturen
op allerlei materialen. Andere be
sturen het gedrag van stoffen bij
zeer lage temperaturen. In verband
met de ontwikkeling van verbeterde
voortstuwingssystemen voor toe
komstige ruimtevaartprojecten.
Vloeibare waterstof bijvoorbeeld,
een zeer krachtige raketbrandstof,
is zo koud dat het speciale proble
men schept bij praktisch gebruik in
de ruimte. Er is een bijzonder ef
fectieve isolatie nodig om te voor
komen dat er veel van de vloeibare
waterstof tijdens lange ruimtevluch
ten uit de brandstoftanks verdwijnt.
Talrijke materialen die hier op
aarde zeer nuttig zijn, blijken in de
koude, onbarmhartige ruimte waar
deloos. Er moeten nieuwe materialen
worden ontwikkeld om aan de extre
me eisen van de ruimtevaarttech
niek te kunnen voldoen. Een enorm
probleem is bijvoorbeeld het abrup
te temperatuurverschil tussen de
delen van een ruimtevaartuig die
door de zon worden verlicht en die,
welke zich in de inktzwarte schaduw
bevinden. Aan weerszijden van de
scheiding tussen licht en schaduw
kan het temperatuurverschil enkele
honderdon graden bedragen.
Ruimtevluchten met de thans be
schikbare tamelijk zwakke chemi
sche raketten zouden onmogelijk
zijn zonder de wonderen van de mi
cro-electronic a. In het ruimte-cen
trum bevindt zich een speciaal la
boratorium voor het ontwikkelen
en testen van elektronische appara
tuur voor ruimtevaartuigen.
In ultra-schone, absoluut stofvrije
vertrekken worden geïntegreerde
elektronische circuits vervaardigd,
die zo klein zijn dat men ze alleen
onder een mikroskoop goed kan be
kijken. Deze micro-circuits worden
met elkaar verbonden door draad
jes met een dikte van 0.025 mm en
bij dozijnen verpakt in zogenaamde
„sandwiches". Hieruit worden klei
ne computers en andere apparatuur
opgebouwd, die straks ruimtevaar
tuigen miljoenen kilometers ver
van de aarde moeten besturen.
Daarom wordt hun nietige elektro
nische leven in de ruimtelaborato
ria van Boeing even zorgvuldig be
studeerd als de verrichtingen van
menselijke ruimtevaarders.
(Boeing Magazine).
r
ALS de levens-cyclus van
de mens grafisch wordt
voorgesteld, is er een
punt waar het veroude
ringsproces 'n limiet stelt
aan de levensduur. Als de gra
fiek echter vóór dit punt wordt
doorgetrokken komt de poten
tieel bereikbare leeftijd voor de
mens op ongeveer 260 jaar te
liggen. Dit schrijft de Duitse
bioloog dr. Friedhelm Schnei
der in de Naturwissenschaft-
liche Rundschau.
Volgens Schneider is de ge
bruikelijke definitie van de
dood ontoereikend. Bij de een
cellige amoeben bijvoorbeeld,
kan de zich steeds delende cel
in zekere zin onsterfelijk wor
den genoemd. Een van de nor
male pre-requisieten voor de
definitie van de dood een
lichaam ontbreekt hier. De
ze onsterfelijkheid van een en
kele cel heeft opmerkelijke con
sequenties. Een collega van
Schneider verwijderde plasma
uit een amoebe om daarmee te
voorkomen dat de amoebe de
kritische omvang waarhij de
ling optreedt zou bereiken. De
ze handeling werd 130 dagen
achtereen steeds weer her
haald. Daarna werd de amoe
be in de gelegenheid gesteld
verder te groeien en zich nor
maal te delen. Door dit expe
riment was de „levensduur"
van de amoebe met een fac
tor 65 verlengd.
Kunstmatige verlenging van
het leven van de mens is op
het ogenblik nog een ver ver
wijderde mogelijkheid. Niette
min geven experimenten met
harten en hersenen, die in een
kunstmatige omgeving in le
ven worden gehouden, de in
druk dat gecompliceerde en on
derling afhankelijke levenspro
cessen tot op zekere hoogte ge
scheiden van elkaar kunnen
doorgaan.
Volgens de thans bestaande
definitie betekent het stilstaan
van de lichaamsfuncties dat
een lichaam dood is. Maar dr.
Schneider trekt dit in twijfel
door te wijzen op experimenten
met ratten die waren bevro
ren tot 200 graden Celsius on
der nul en die na te zijn ont
dooid weer normaal verder
leefden.
Volgens dr. Schneider zou het
in de toekomst mogelijk kun
nen worden de mens met be
hulp van speciale technieken te
vrijwaren van ouderdom en zijn
levensduur aanzienlijk te ver
groten.