AMERIKA'S MAANRAKET GROEIT
LASERSTRAAL
VERVANGT
TANDARTSBOOR
Het badwater
bewijst
draaiing
van de aarde
Eerste trap van gigantische Saturnus
staat nu in 130 meter hoge montagehal
PROEVEN MET „MAANROTSEN" IN CALIF0RNIË
Meer aardgas
VERBAND TUSSEN
ZONNEVLEKKEN EN
STAND VAN PLANETEN
perspectief
ondergrondse
kernexplosies
Zwaartepunt
Cyclus
Voorspellingen
Toren van staal
Balancerend
théon te Parijs zijn beroemde slin-
Onderzoekingen in diverse labo
ratoria in de Verenigde Staten
hebben aangetoond dat een
LASER-straal kan worden ge
bruikt voor het snel en Pijn
loos verwijderen van carieuze
gedeelten in tanden en kiezen Bij
proeven is gebleken dat een laser
straal met een energie van 13.000
Joules per vierkante centimeter
door een laag tandglazuur die door
caries verkleurd is heen dringt en
vrijwel het gehele carieuze gedeel
te onder het glazuur vernietigt. La
serstralen met een lagere energie
(4000 Joules per vierkante centime
ter kwamen niet door het glazuur
heen en veroorzaakten slechts op
pervlakkige schade. Geen van de
met laserstralen behandelde vrij
willigers maakte melding van pijn
tijdens het boren met licht".
De onderzoekers namen speciale
voorzorgmaatregelen om schade aan
de ogen van patiënten en tandartsen
te voorkomen. Een laserstraal die
in het menselijk oog valt kan na
melijk gemakkelijk stukjes van het
netvlies verbranden. Daarom wer
den de betrokkenen uitgerust met
maskers en beschermende brillen.
Niettemin zijn de Amerikaanse on
derzoekers van mening dat het pro
bleem van weefsels en beenderen,
die mogelijk een overdosering van
laserstralen kunnen oplopen, nog
lang niet is opgelost. Het zal mis
schien mogelijk zijn laserstralen
naar moeilijk toegankelijke plaat
sen in het lichaam te leiden door
middel van flexibele „optische ka
bels". Maar het energieverlies in
deze lichtgeleiders is op het ogen
blik nog erg groot.
Sommige onderzoekers adviseren
voorlopig om veiligheidsreden in de
tandheelkunde slechts laser-sL '?n
te gebruiken die geen hogere totale
energie dan 10 tot 20 Joules heb
ben. Als de straal krachtiger wordt
dan de genoemde waarde is er gro
te kans dat ook de gezonde tandpul-
pa wordt vernietigd.
OVER de hele wereld zijn duizenden natuurkundigen ingescha
keld bij het studiewerk van de Internationale Jaren van di
Rustige Zon (IQSY). Zij gaan na in hoeverre het thans heer
sende zonnevlekken-minimum van invloed is op allerle
aardse processen. Inmiddels zoeken andere onderzoekers naar di
oorzaken van de zonnevlekkenactiviteit. De perioden van minim;
en maxima wisselen elkaar af in een regelmatige cyclus van 13
jaar. Tot dusver heeft nog niemand hiervoor een bevredigend<
verklaring kunnen vinden. Recente onderzoekingen van twei
Amerikaanse geleerden schijnen echter enig licht in deze duiste
re zaak te hebben gebracht.
Prolesso- Karl Wood van de universiteit van Colorado en dr. Robert Wooc.
van de afdeling raketten en ruimtevaart van Douglas in Santa Monica heb
ben door een computer berekeningen laten uitvoeren, waarvan de resultaten
vrij duidelijk een verband aanwijzen tussen de zonnevlekken-cyclus en de
resulterende zwaartekrachtwerking die door alle planeten gezamenlijk op
verschillende tijdstippen op de zon wordt uitgeoefend.
Hoewel de planeten om de zon draaien ligt het zwaartepunt van het zonnc
stelsel niet precies in het midden van de zon. Als de twee grootste planetei
Jupiter en Saturnus, zlich samen aan dezelfde kant van de zon bevinden kaï
het zwaartekrachtsevenwicht zelfs zo sterk worden verstoord dat het zwaar
tcuunt buiten de zon komt te liggen. Door zijn steeds veranderende positif
ten opzichte van dit zwaartepunt kan de zon aan dynamische krachten wor
den blootgesteld.
Eerdere pogingen van astrofysici om een verband tussen de zonnevlekken
fit- - viteit en het veranderende zwaartepunt van het zonnestelsel aan te tonen
z'.m volgens Wood en Wood mislukt omdat het probleem toen alleen statisch
"werd bekeken. Men rekende met de posities van zon en zwaartepunt, maar
biet met dynamische grootheden zoals relatieve snelheid en versnelling. De
Amerikaanse onderzoekers geloven dat de verandering van de versnelling
van de zon ten opzichte van het zwaartepunt van het zonnestelsel een be
langrijke rol speelt bij de waargenomen verschijnselen.
Met behulp van een computer slaagden de Woods er in de dynamische
grootheden van het zon-zwaartekrachtsysteem over een groot aantal voorbije
laren, te berekenen. De uitkomsten waren in meer dan één opzicht verras-
V Het bleek dat de planeten, en met name de drie binnenplaneten Aarde,
Venus en Mercurius, inderdaad een versnellingsverandering tussen zon en
zwaartepunt teweeg brengen. Deze versnellingsverandering is weliswaar
zeer klein, maar wanneer de gevonden waarden op een tijdsschaal worden
1 ^fczet, wordt een cyclus zichtbaar met een gemiddelde periode van 11.08
en^iQfiff computer beeft de berekeningen uitgevoerd over de jaren tussen 1610
dan 1 eU de grootste afwijking van de 11-jarige cyclus bedraagt niet meer
cv i maanden. „Deze overeenkomst met de waargenomen zonnevlekken-
aoekerS'S te nauw^eur^2 om toevallig te zijn", aldus de Amerikaanse onder-
sterk8etjs, de huidige theorieën worden zonnevlekken veroorzaakt door
e elektrische stromen in de gloeiende zonnegassen onder invloed van
hei veld van de zon- Als de beweging van de zon ten opzichte van
*erkinz Un' Van ^e' zonneste'sel wordt beheerst door de zwaartekracht-
vaii deV'"an Panelen, is het heel goed denkbaar dat ook de bewegingen
''er. doo dSen 'n 1,51 zonne3iehaam en de daaruit voortkomende zonnevlek
gen door A zakracll.ten worden beïnvloed. Wanneer de computerberekenin-
zonnevl uv 00dS 'u'st zi^n geïnterpreteerd, ral het voortaan mogelijk zijn
v°°r de nactivi'eit nauwkeurig te voorspellen. Dit is van groot belang
ïï'Va" oer'"a eVaart' omdat he' gevaarlijk kan zijn astronauten tijden, „ac-
e ijgoi de interülapqjajre fuiipjg te laten telgen.
5fw*r
HET Apollo/Saturnus V-
project van de Ameri
kaanse NASA is op het
ogenblik het grootste in
dustriële programma dat in de
Verenigde Staten voor één op
drachtgever wordt uitgevoerd.
Meer dan 300.000 mensen van
20.000 bedrijven werken samen
voor één gemeenschappelijk
doel: het zenden van astronau
ten naar de maan vóór het eind
van dit decennium. Deze ge
weldige krachtsinspanning be
gint thans duidelijk zichtbare
resultaten af te werpen. De gi
gantische Saturnus V maanra-
ket groeit. De eerste Saturnus-
trap (S-IC-D), die de maanrei-
zigers van de aarde naar de
ruimte moet brengen, is dezer
dagen opgesteld in de 130 me
ter hoge montagehal van het
Marshall-ruimtevaartcentrum
in Huntsville, Alabama.
De Saturnus S-IC-D is 45 meter
hoog en heeft een doorsnede van 11
meter. Het 140 ton wegende monster
zal in de definitieve uitvoering
worden voorzien van vijf raketmoto
ren, die samen meer dan 3500 ton
i stuwkracht zullen leveren. Hiermee
zal de Saturnus-Apollo combinatie
naar een hoogte van 70 kilometer
kunnen worden gebracht. Daarna
zullen de tweede en derde trap het
werk overnemen.
0 De 45 meter hoge S-IC-D, een proefmod voor de eerste trap in de
gigantische Saturnus V maanraket, wordt -plaatst in een 130 meter hoge
motagehal van het Marshall ruimtevaa .centrum te Huntsville. In deze
hal zal de complete Saturnus word.n onderworpen aan dynamische
belasting proeven.
De S-IC-D die nu naar het test-
centrum 'in Huntsville is overge
bracht, heeft geen raketmotoren en
zal ook nooit de ruimte ingaan. De
letter D in de type-aanduiding be
tekent dat de enorme uit titanium-
staal en aluminium vervaardigde
cylinder is bestemd voor dyna
mische sterktep roeven.
De montagehal in Huntsville is zo
hoog dat de Utrechtse Domtoren er
gemakkelijk een plaatsje in kan vin
den. De immense ruimte van de hal
brengt speciale problemen met zich
mee. De technici die er werken,
staan met elkaar in verbinding via
draagbare radiozenders. De tempe
ratuur en vochtigheidsgraad moeten
voortdurend worden gecontroleerd
om te voorkomen dat zich in de ho
gere niveau's van het gebouw wol
ken vormen, waaruit wellicht regen
zou kunnen vallen.
In deze hal zal een volledig proef
model van de volledige Apollo-Sa-
turnus combinatie worden opge
bouwd. De overige twee rakettrap-
pen de Saturnus S-II en de Sa
turnus S-IV B rp, het eigenlijke
Apollo-ruimtevaartuig zullen binnen
kort boven op de eerste trap wor
den gemonteerd en dan een 120 me
ter hoge toren van staal vormen.
Dit fantastische produkt van Ame
rika's ruimtevaartindustrie zal in
Huntsville worden blootgesteld aan
alle buigings- en trillingskrachten
die op zullen treden als de eerste
operationele Apollo-Saturnus combi
natie in het voorjaar van 1967 van
af Cape Kennedy de ruimte tege
moet stormt.
De Saturnus V zal zich onder de
duizenden tonnen stuwdruk van zijn
raketmotoren gedragen als een be
zem die balanceert op de vinger van
een klein jongetje. Het gevaarte, dat
even lang en even zwaar is als een
lichte kruiser, zal tijdens de klim
naar de ruimte vertikaal worden
gehouden door voortdurende corri
gerende bewegingen van de onder
ste trap, die de rol van „vinger"
speelt. Deze bewegingen van de S-IC
trap zullen worden veroorzaakt door
kleine veranderingen in de „straal-
richting" van de vijf raketmotoren.
Een zeer gevoelig elektronisch
„evenwichtszintuig'' zal er voor zor
gen dat elke geringe afwijking in de
stand van de neus van de raket re
sulteert in een zodanige draaiing
van de motoren dat de afwijking te
niet wordt gedaan.
Wetenschappelijke onder
zoekers en technici van
de afdeling ruimtevaart
en elektronica van de
Amerikaanse Philco Corpora
tion nemen thans proeven met
een instrument dat over enige
jaren de hardheid van gesteen
ten op de maan zal moeten me
ten. Bij deze proeven wordt ge
bruik gemaakt van „maanrot-
sen", die tienduizenden jaren
geleden door een vulkanische
HitaêliiJg in 4s SsliMtiiêjJie
Mojave-woestijn werden ge
vormd.
Volgens de Amerikaanse geoloog
P. Zebal bestaan de „maanrotsen"
uit olijfgroen basalt, dat is ontstaan
toen tijdens de uitbarsting vloeibaar
ijzer, magnesium, en silicium uit
spleten rond de vulkaankrater vloei
den en chemische verbindingen
aangingen. „We nemen aan dat de
rotsen op de maan uit dit of soort
gelijk materiaal zijn opgebouwd",
aldus Zebal.
De rotsformaties in d« Mojave-
woestijn wo-rden th?ns in gedeelten
centrum, waar men er verschillen
de modellen van de maanbodem
van bouwt. Vervolgens beproeft men
de sterkte er van met behulp van
het reeds eerder genoemde instru
ment: de „penetrometer".
Deze proeven zijn vooral van be
lang voor het Apollo-project, dat
een landing van de mensen op de
maan tot doel heeft. De kans is na
melijk niet denkbeeldig dat het
grootste deel van het maanopper
vlak bedekt is met een laag stof.
„Als deze stoflaag er inderdaad is",
zegt Zebal, „dan verwachten we dat
de stofdeeltjes zich bijna net zo zul-
AS«lis aumiiimu^jOPi.
sche deeltjes van ons olijfgroene ba
salt".
,,De korrels van het vergruisde
basalt blijken zeer onregelmatig ge
vormd te zijn en gemakkelijk aan
elkaar te blijven hangen. Zulke kor-
reis kunnen zowel door vulkanische
activiteit als door meteoriet-inslag
worden gevormd en beide soorten
processen doen zich op de maan
voor", zegt Zebal.
De penetrometer zal door een
ruimtevaartuig dicht boven het
maanoppervlak worden losgelaten
Als het instrument zich in de stof-
of rots»---loT, van de ma-n heeft
seksuith zal ss» tek» iajsteuje »e-
geyens over de hardheid en stevig
heid van het maanoppervlak naar
het ruimtevaartuig seinen, vanwaar
ze verder naar de aarde zullen wor-
den gerelayeerd. Uit deze gegevena
hoopt men conclusies te kunnen trek
ken over het al of niet geschikt zijn
van bepaalde stukken maanbodem
voor een landing van een bemand
ruimtevaartuig,
„Natuurlijk weten we niet zeker of
ons basalt werkelijk op maanrots
lijkt", zegt Zebal. „We zullen paf
zekerheid krijgen als de eerste maan»
astrontïi-ierj terugkeren met bodem»
Door zijn balancerende werking
zal de S-IC trap aan zeer grote be
lastingen worden onderworpen. De
proefnemingen in Huntsville zijn be
doeld om na te gaan of dit raketdeel
deze belastingen inderdaad kan ver
dragen. Het testwerk zal in februari
a.s. beginnen en tot november 1966
worden voortgezet. Als de Saturnus
zijn pijnbankbehandeling goed door
staat en ook de eerste proeflance-
ring in 1967 goed verloopt, zal de
eerste bemande Apollo-Saturnus
combinatie in 1968 de ruimte in
gaan. Er zal de Amerikanen dan
volgens de plannen nog een jaar
resten om de grote sprong naar de
maan voor te bereiden.
De geoloog George P. Zebal (rechts) en een technicus bekijken hier een grillige spleet in de groene basalt
rotsen van de Californische Mojave-woestijn De spleet is ontstaan door afkoeling van lava na een vulkaanuit
barsting die zich hier in het verre verleden heeft voorgedaan. Zebal gelooft dat de groene basaltrotsen veel
lijken op de rotsen van de maan en dat de vele scheuren en spleten die op de maan zijn waargenomen even
eens zijn veroorzaakt door vulkanische uitbarstingen en veel overeenkomst vertonen met de spleet op de foto.
gerproef deed. Nadien ontstond de
theorie dat de draaiing van de aar
de ook moest kunnen worden vast
gesteld aan de draairichting van wa
ter dat uit een reservoir loopt. On
der invloed van de aardrotatie zou
het water op het noordelijk half
rond linksom gaan draaien en op
het zuidelijk halfrond rechtsom.
Hoe gemakkelijk het ook leek deze
draairichting experimenteel vast te
stellen, in de praktijk bleken er aan
de proefnemingen allerlei haken en
ogen te zitten. Het effect van de
aardrotatie op het water is zo ge-
Mng dat de draairichting door de
kleinste verstoring verandert. Deze
verstoringen kunnen het gevolg zijn
van de vorm van het reservoir, de
aard van het materiaal waaruit het
reservoir bestaat, ongelijkmatige
verwarming of wind. Het blijkt in de
oraktijk zeer moeilijk alle storings-
jronnen te elimineren.
.EWIJS
Pas onlangs is het professor A.
I. Shapiro, hoofd van de afdeling
voor technische mechanica van het
instituut voor technologie van Mas
sachusetts (MIT) gelukt het expe
rimentele bewijs voor de juistheid
van bovengenoemde theorie voor
wat betreft het noordelijk halfrond
te leveren. Met behulp van Shapi
ro's methode deed de universiteit
an Sydney kort daarop hetzelfde
oor het zuidelijk halfrond.
Shapiro liet een volmaakt symme-
risch reservoir bouwen en liet dit
/ol lopen met water, dat in een
rechtsom draaiende beweging werd
gebracht. Daarna liet Shapiro het
reservoir 24 uur lang in een vol
maakt trilling- en stromingsvrije
ruimte met rust. Vervolgens haal
de hij voorzichtig de stop uit de bo
dem van het reservoir en filmde het
gedrag van het water. Het weg
vloeiende water raakte nu inder
daad in een linksom draaiende be
weging. Bij het experiment in Aus
tralië bleek de kolk zich met de
wijzers van de klok mee te bewe-
EEN studie die is uitgevoerd
in het kader van het Ame
rikaanse „Ploegschaar Pro
ject" onder auspiciën van
de Amerikaanse Commissie
voor Atoomenergie heeft een
rapport opgeleverd, waarin
staat dat de huidige aardgas-
produktie over de hele wereld
kan worden verzevenvoudigd
door middel van ondergrondse
kernexplosies.
In het rapport wordt voorgesteld
bij wijze van proef een ondergrond
se kernexplosie teweeg te brengen
in een laag gelegen woestijn gebied
in Nieuw Mexico. Het vermoeden
bestaat dat zich diep onder dit ge-
gebied grote aardgasvoorraden be
vinden, die voor de huidige instal
laties onbereikbaar zijn. Als de
Amerikaanse regering toestemming
verleent zal dit de eerste keer wor
den dat een nucleaire explosie wordt
gebruikt voor industriële doeleinden.
Het staat vast dat enorme hoe
veelheden aardgas thans niet kun
nen worden ontgonnen omdat de rot
sen waarin het gas zich bevindt te
poreus zijn. Door een ondergrond
se kernexplosie zou in deze rotsen
een geweldige holte worden ge
maakt, waarin het onder druk staan
de gas zich zou verzamelen. Voor
de gaswinning zou dit ondergrond
se reservoir alleen maar behoeven
te worden afgetapt.
Het experiment in Nieuw Mexico
zal ongeveer 3 miljoen dollar gaan
kosten, de lading voor de kernex
plosie inbegrepen. De Amerikaan
se Commissie voor Atoomenergie
zal zorgvuldig nagaan of dopr de
explosie geen radio-actief materiaal
aan de oppervlakte of in de atmo
sfeer zal komen.
DUIZEND jaar geleden verbaasden geleerden aan de hoven
van Arabische vorsten er zich reeds over dat het water in
de baden van de weelderige paleizen altijd in een linksom
draaiende beweging geraakte als men het liet weglopen. Zij
vonden er allerlei verklaringen voor, behalve de enige juiste.
Als zij tot de conclusie waren gekomen dat het vreemde gedrag
van het badwater werd veroorzaakt door het draaien van de
aarde, zou de wereldgeschiedenis misschien een totaal andere
loop hebben genomen.
In werkelijkheid werd het bewijs
dat de aarde draait pas geleverd
toen Foucault in 1851 in het Pan-
