4 i
it) I
„Vernielt den dwingeland
en zijn meineedig rot..."
Fonds vergrijsde
maar taak bleef
Waarom roken
steeds meer mensen
juist Hunter Filter
if'!
150 JAAR „AANMOEDIGING GEWAPENDE DIENST
r
m
f
fte-
Jp|
mm
Minder vet
Ruwe toon
Voorlezingen
Omdat Hunter Filter dé sigaret is voor rokers
die geen filter willen proeven maar 'n sigaret.
Probeer gerust alie filtersigaretten, ook komt
terecht bij Hunter Filter.
Eerste klas
11
DAGBLAD DE STEM VAN MAANDAG 8 NOVEMBER 1965
TOCH BELASTING
VERLAGING?
0P DE MARKT IS
UW GULDEN EEN DAALDER
iNEDERLAKDSCIÏE KRIJGSLIEDEN
II
Y
Jr rif;
FOTO: £0 VAN OER CLSKEN
iv cltu~ejd.
(Advertentie)
(Van onze Amsterdamse redacteur)
SNOEREN Iedere burgemeester in Nederland loopt de kans, onverhoeds
«vervallen te worden door een brief uit Amsterdam, waarin hij gemaand
wordt, stante pede een plaatselijk bestuur te benoemen voor het fonds ter
unmoediging en ondersteuning van de gewapende dienst in de Nederlan
den, en dit bestuur vervolgens een passend onderdak te verschaffen. Wan
neer hij openlijk of in zijn hart pacifist is, zal hem dat niet helpen het staat
in de wet en hij heeft het maar te doen. „Niet, dat het moeilijkheden geeft,
hoor", verzekert de heer P. E. Moes, die voorzitter is van het krijgshaftige
I lichaam, „De meesten kennen de wet inderdaad niet, maar ze gehoorzamen
I allemaal meteen".
We hebben hier dan ook niet te doen
meteen verkapte beweging, die de weke
Merlander wat meer militairistisch wil
maken. „Het woord aanmoediging in on-
u u3am s^aa* ^sluitend daarop", zegt
Je heer Moes, „dat wij de ten strijde
trekkende militair een riem onder het
nart willen steken met de verzekering,
^ewon^ om andere reden hulp-
•«hoevend, zal kunnen rekenen op de
h.ÏÏ Vln de natie- waarvoor hij gevoch-
Lrif'et*en.dat ziJn §ezin niet onver-
prgd zal achterblijven.
Id*HmJieen doelstelling waartegen zelfs
mn!»pihSLVj €^ende burger met geen
faron^? politieke of menselijke be-
'dar now ft0 ÏLel?ben het fonds heeft
van lin a*feloos de hoge ouderdom
•laar kunnen bereiken, zoals tij
dens de jubileum-viering op dinsdag 9 no
vember in de Waalse kerk te Amsterdam
doof vele zeer hoge sprekers zal worden
beklemtoond..
Maar rond 1920, in de tijd van het ge
broken geweertje, besloot het bestuur tot
verzwakking van de naam, dat wel. Het
werd „fonds voor oud militairen" of kort
weg fonds 1815" en het aanmoedigen en
ondersteunen van de gewapende moest
zich tevreden gaan stellen, met een iets
kleiner, iets minder vet lettertje in de on
dertitel. Maar het staat er nog steeeds en
het heeft nooit belet, dat burgemeesters
verplicht zijn, de plaaselijke besturen te
benoemen of dat de P.T.T. (een ander
vergrijsd, maar valide voorrecht) gratis
al het drukwerk rond dient te brengen,
dat de heer Moes en de zijnen de wereld
in willen sturen.
Voor een overzicht van de pitoreske
historie van het fonds kan men terecht
bij een boekwerkje, dat naar aanleiding
van het jubileum met veel gevoel voor
de betrekkelijkheid der (militaire) dingen
is geschreven door drs. Ph. M. Bosscher,
vol-uit: luitenant ter zee van speciale
diensten der derde klasse K M R. Daar
uit blijkt, dat het allemaal begonnen is in
die woelige maartmaand van het jaar
1815, toen een aangeslagen, maar nog
niet uitgetelde Napoleon wegvluchtte van
Elba en een armee begon te verzamelen
om de dansende overwinnaars, die in We
nen Europa aan het her-indelen waren,
eens ouderwets mores te leren. Dat gaf
overal veel consternatie en mobilisatie
zaken, die het ontvankelijke gemoed van
de Amstérdamse dominee Josue Teisse-
dre l'Ange niet voorbijging. Zo zag men
deze vrome godsdienaar op 26 maart
naar de grote Walenkerk schrijden om er
voor te gaan in een bidstonde, bedoeld
om het grote gevaar dat Nederland be
dreigde af te wenden. Zo groot was de
gloed, waarmee hij preekte, dat zich on
middellijk na de dienst een gemeentelid
bij hem meldde met een concreet plan.
„Laat ons", betoogde hij, „een fonds op
richten voor de beloning van verdienste
lijke militairen en voor de verzorging van
verminkten of nagelaten betrekkingen.
De man, die met inzet van zijn hele per
soon bereid is, leven, vrijheid en wel
vaart van zijn landgenoten te bescher
men, heeft recht op hulp in zijn moeilijk
heden". Aldus geschiedde en zie, de in
zameling, die op touw werd gezet, bracht
meteen 1,3 miljoen gulden op in „contant
geld" en effecten een astronomisch
bedrag voor die tijd.
Deze gedenkplaat, afkomstig
van het oorspronkelijke invalide
huis te Leiden, is later overge
bracht naar het nieuwe gebouw.
Bejaarde dapperen genieten
van hun rust.
Nu had het pamflet, waarmee het
fonds zich in 1815 aan de Nederlandse
krijgsmacht voorstelde, er ook niet om
gelogen. De tekst is te interessant, om
helemaal onvermeld te mogen blijven.
Hij begon:
„Brave verdedigers van het vaderland,
getrouw aan uwen koning, staat gij ge
reed om onder de vanen van Willem van
Oranje te strijden. Heilig is u lieden de
eed, die gij gezworen hebt, dierbaar uwe
eed, onschendbaar uwe pligt".
Na nog enige snorkende volzinnen van
ieke snit volgt de brief dan:
„Die genen onder ons, welke in uwe ge
varen niet persoonlijk deelen kunnen,
willeb er in deelen met hun hart. Zij bie,
den u hunne hulp aan, wanneer gij door
eervolle wonden hulp zoudet kunnen be
hoeven. Voor uwe ouders, voor uwe we
duwen, voor Uwe kinderen willen zij lief
derijk zorgen, wanneer gij den dood voor
't vaderland zult gestorven zijn. Beloonen
kunnen zij u niet voor de edelste opoffe
ring maar zij willen door sprekende
daden voor gansch Nederland en voor
des wereld doen zien, dat elk braaf
krijgsman, soldaat of burger, die zijnen
pligt doet. hun broeder is en hun vriend.
Wij verzamelen de offers der vaderlands
liefde voor u lieden in. Maakt staat op
ons woord en beslecht met de bondgeno
ten den kamp der eere en vernielt den
dwingeland en zijn meineedig rot".
Wie uit dit proza de indruk gedestil
leerd mocht hebben, dat het bestuür van
het fondg zinderde van hoogachting voor
Tan Soldaat, doet er wel even goed aan,
irtikel 11 van het reglement te lezen.
Het bepaalt: „het wordt aan de genot
hebbenden van ondersteuning expresse-
lijk verboden, om gedurende derzelfder
genot eenige aalmoezen te vragen of aan
te nemen, gelijke mede het rondlopen op
kermissen en jaarmarkten of bij andere
gelegenheden met orgels of andere mu
ziekinstrumenten of met enige voorwer-
werpen, hoe ook genaamd".
De vrees, die in deze bepaling ligt op
gesloten, strookt bepaald meer met de
toen geldende opvatting over de militair
dan de hoogdravende toon van het pam
flet.
In dit verband herinnert drs. Bosscher
er in zijn boekje terecht aan, dat de sol
daat van vroeger tot de onderste lagen
van de samenleving behoorde en dat er
een grote afstand lag tussen hem en de
fatsoenlijke burger. „De bemoeienis van
de laatste met de zaak van 's lands de
fensie ging meestal niet verder dan het
min of meer tegenstribbelend beta
len van belasting en het eventueel stellen
van een remplacant. Daarbij kon men
zich dan nog beroepen op de weinig ver
heven toon en de ruwe gewoonten, die
vaak in de krijgsmacht overheersten."
De man, die via het pamflet vleiende
woordjes in het oor kreeg gefluisterd, be
hoorde in de praktijk tot het uitvaagsel
van de maatschappij en niemand, die
zich daar enige illusie over maakte.
Maar ja, Napoleon lag bij Waterloo en
dan doe je al eens wat.
Er waren 17 verpleegden, waaronder
de 104-jarige Jan Sauer, „de waarschijn
lijk oudste veteraan onzer armee, die 75
jaren onafgebroken in. dit land gediend
heeft". Het tehuis was veel soberder in
gericht dan de slechtste kazerne van te
genwoordig, maar in de tuin waren drie
gedenkstenen met Latijnse inscripties en
dai maakte veel goed. De invaliden (hun
aantal steeg later tot maximaal 100)
voelden zich er opperbest thuis, getuige
net feit, dat de verpleegde J. Oldenburg
bij zijn dood 1000 gulden aan 't fonds na
gelaten bleek te hebben onder de bepa
ling „dat jaarlijks iets zal worden aan
gekocht of wel een gezelligen avond van
dit geld zoude worden gegeven, opdat zt
nog eens over den Ouden Oldenburg zou
den spreken".
Het was er dan ook niet slecht, ondanks
het karig meubilair. De dagindeling bij
voorbeeld zag er als volgt uit:
Des voodmiddags ten 6 ure, opstaan.
Ten 8 ure, koffij of thee met boterham
men.
Ten 12 ure, tractement ontvangen.
Ten 3 ure middageten, bestaande in:
soep, vleesch, des vrijdags visch, groen
ten en aardappelen, 1,2 kruik bier.
Ten 5 ure, thee drinken
Ten 8 ure. koffij en boterhammen (drie
maal 's weeks karnemelk met stroop).
Ten 10 ure, naar bed.
Als men nu weet, dat de gemiddelde
arbeider in die tijd, die niet het geluk
rlad, oorlogsinvalide te zijn, nooit vlees
op tafel zag en zijn knorrende buik moest
vullen met roggebrood, meelpap en aard
appelen met mosterd of azijn (vaak in
een krot, waar regen en wind vrij spel
hadden) dan is duidelijk, hoe goed Let
fonds voor zijn oud-militairen zorgde. De
(Advertentie)
Allerlei geruchten circuleren om
trent nieuwe helastingvoorstel
len. die er wat „vriendelijker" uit
zien dan nu het geval is. De gemoe
deren in het parlement z|jn echter
nogal verhit, de meningen spre
ken elkaar vaak tegen en het is dus
wel wat voorbarig om conclusies
te trekken. Inmiddels gaat liet
leien verder. Het „dure" leven,
zeggen velen, maar die weten dan
zeker niet dat het heel wat goed
koper kan. Door op de markt te
kopen namelük. In dit voordelig
ste en gezelligste koopcentrum,
waar royale keus samengaat met
prima kwaliteit, zorgen markt
koopman en straathandelaar er
voor dat de pr|)zen altijd stukken
lager z|jn. Z|j hebben weinig on
kosten, kopen voordelig in en
laten hun klanten daarvan volop
profiteren. Wie op de markt
koopt, Is altyd goed af, krijgt de
beste waar voor z||n geld en kan
kiezen naar hartelust. Voor een
goedkoper leven leidt de beste
weg naar de markt, want
WAARD
D» tlaapzaal van het oude in
validehuis. proper maar met wei
nig com/ortabeU kribben, k
ondercommandant nam zelfs enige dagen
per week een boek uit de kleine boekerij
„om voorlezingen te houden, hetgeen
zeer nuttig was, omdat er onder de ver
pleegden vrij veel blinden en analphabe-
ifen waren". Desondanks schenen niet al
le invaliden het permanent uit te kunnen
houden in het gebouw, dat volgens de be
heerders zelf „veel te groot, te hol en te
togtig was".
Met name werden zij vaak bestraft we
gens dronkenschap of het gaan naar r>en
Haag, dat schijnbaar ook toen al voor de
Leide'naren een D»rd van zonde was.
Veel beter werd de behuizing, toen in
1913, eveneens te Leiden, een nieuw +-
uuis in gebruik kon worden genomen. D<
bouw hiervan was mede mogelijk door
een zeer bijzondere gift. Toen Willem III
In 1875 jubileerde als koning, kreeg hij
als nationaal huldeblijk een som geld ca
deau. Op zijn beurt bepaalde de monarch,
dat de rente van dit bedrag voor eeuwig
ten goede zou komen aan het fonds der
aanmoediging en ondersteuning van den
ewapenden dienst in de Nederlanden,
Iet is een douceurtje van 7000 gulden,
dat inderdaad sindsdien trouw ieder jaar
gekomen is, ook tot grote verbazing
van het bestuur tijdens de bezetting.
Daarmee is deze hinkstapsprong door de
historie tevens in de jongste geschiedenis
aangeland gepast moment om even
adem te halen en te vragen: heeft een
instituut als het fonds ter aanmoediging
en ondersteuning van den gewapende
dienst in de Nederlanden anno 1965 nog
zin?
De heer P-E. Moes, in het begin van
dit verhaal reeds geïntroduceerd als de
huidige voorzitter zegt: „Gistermiddag
hebben we een bestuursvergadering ge
had. In een geval betrof het de nu 26-ja
rige zoon van een marine-man, die is om
gekomen bij de slag in de avazee. Hij
had pas onlangs van ons fonds gehoord
vandaar. Omdat er sinds de dood van
zijn vader en het erop volgende verblijf
in een Jappekamp nooit meer een kost-
inner is geweest, heeft hij geen kans
gehad om een redelijke opleiding te kun
nen genieten. En of wij. nu de kosten wil
len dragen van zijn avond-H.B.S. met al
les. wat eraan vast zit.
Nu behoort het statutair tot onze taak,
kinderen een opleiding te geven, zoals de
vader gedaan zou hebben, wanneer hij in
leven zou zijn gebleven of niet invalide
zou zijn geworden. Om twee uitersten ie
noemen: wij hebben in dit verband de
kosten betaald van een tolkenopleiding
aan de bekende school in Genève. maar
ook die van een opleiding tot tapdancer.
Kortom: deze jongeman, als je hem zo
nog mag noemen, krijgt zijn avond-h.b.s.
betaald Een ander voorbeeld, ook van
gisteren. Iemand uit het district Arnhem,
die niet alleen lichamelijk maar ook
geestelijk invalide is, vraagt om een
diepvrieskast. Nu kan men zeggeil: is
dat nu een taak voor het fonds? Wij heb
ben de zaak uitgeplozen. Toen bleek, dat
de man in kwestie zowel voor zijn le
vensgenot als voor zijn levensonderhoud
afhankelijk is van een groenten-kwekerij-
tje. Alleen, als hij in zijn tuin staat, is
hij gelukkig en zijn gezin eet er nog lek
ker van ook. We hebben het niet gewei
gerd.
A A K ft
B***»
h<t Vriwtffli, frtwaw urm
tm, okWt a. MM w it J. e* m Onajt, te Snjim. Hk&f
it «4, CT ««worm !*Mt ««Uw aw. «i «Mw»
»wr rikt Wf <5> «ooi, «p a*« *ri-
A1 *ri WW «of»» rrwi, UJinfc» hxiaC-mwJ, a. Wlj W
i, kMga» «Aw* w Onr^ari. X»«i d, N-hthatot
m>K« will» wij mrt étóa» UrtMtfm, W*»P CijioW® a
mr J» twritgo a» wwriArid; «4 iw
i* >t»« |mM rid peHMoUjk <W* Abwkb, w3*m«c w
Kw*. m AM® bam ta# rl
Uam kotarm; row OoAw. «w w
w8fe» rij iwawük .?i t"*™!
«s wüb* V) wMHwr ttj aKWsriKri omw W«t
IS,.»-*»— «""w EAST'S
Europol O. «BW
ipn-ou of «j rifcr ml! tm
Uit W .ij» otatto trww »»Co»,
V toom*»»!
rfr XnUrimiex.
n, A
u— a A OÉW
Ml
A
1
Zulke voorbeelden zijn de laatste ja
ren legio. Zeer recent met name is de
zaak van een militair uit Limburg, die
sneuvelde op Nieuw Guinea. De heer
Moes: „zijn familie wilde hem een eer
ste klas begrafenis geven en de burge
meester zei: doe maar het komt in or
de. Helaas lag de jongen nog niet onder
de grond of die burgemeester ging veg
en het ministerie van Defensie wilde niet
meer dan de verplichte 350 gulden beta
len terwijl de rekening 1100 gulden be
droeg. Welnu: het fonds heeft na rijp
beraad de rest betaald. Men kan natuur
lijk zeggen, dat het niet onze taak is.
grafzerken te bekostigen en dat is het
ook niet Maar in dit geval
Kortom: het fonds heeft zich een nieu
we taak geschapen. Sinds het invaliden
huis in Delft in 1935 werd opgeheven bij
(hoe wrang het ook klinkt) gebrek aan
bruikbare invaliden, di'e immers in het
kader van de verbeterde sociale wetge
ving ergens anders terecht konden, is
het accent komen te liggen op een geheel
ander werkterrein.
Zo heeft het fonds onlangs de verbou
wing bekostigd van een woning, omdat
het invalidenwagentje niet door de voor
deur kon en omdat er op de beneden
verdieping van een man, die niet kon
trappen klimmen, geen toilet en geen
wasgelegenheid bestond. Ander voorbeeld,
ifivaid* kan oollegteuv ran de
Uwpritf, Cm. w* Lrmimrf ftdwa.
MryJ/rrftr rm ttrnrrfl'—»
,o» j*
ff. 4rm**r. t.
JU,41. 4. Dmx WW 4rfim-
staatsloterij worden, maar mist, hoewel
hij een goed pensioen heeft, de 10.000
gulden, die als waarborgsom worden
gevraagd. Het fonds leent hem het geld
zonder rente. Weduwen laten zelfs
hun pensioen via het fonds lopen en
ook hun uitkeringen: de enige manier
voor een plotseling alleenstaande vrouw,
om wegwijs te blijven in de warwinkel
van ontvangsten en uitgaven, die zo is
gebleken al te vaak tot problemen
leidt.
Het fonds is zo wordt hiermee aange
toond ondanks zijn verouderde naam
Het pamflet, waarmee het
fonds zich destijds voorstelde aan
de Nederlandse krijgsmacht.
en doelstelling in staat gebleken, een
verantwoorde plaats te veroveren in het
huidige sociale bestel en alleen daarom
al is de viering van het jubileum op 9
november alleszins gerechtvaardigd.
(Advertentie)
