HOE
LEVEN WIJ I
Pacemaker voor harten die van slag zijn
perspectief
Regeren met computers
Wild kloppend hart
Onder controle
Armoede
Langer leven
Diepe ingreep
Kostbaar water
Krant per klesschijf
Hef Engelse tijdschrift „New
Scientist" heeft vorig
jaar een lange en opmer
kelijke serie artikelen gc
publiceerd onder de titel „D-
wereld in 1984". Deze artikeler
waren geschreven door inter
nationaal erkende deskundige)
in de exacte en sociale weten
schappen. Aan enkele toe
komstvisies uit de New Scien
tist-serie hebben wij destijds in
deze rubriek reeds aandacht
besteed. Dit jaar zijn in Enge
land twee pockets verschenen,
waarin alles nog eens overzich
telijk is gebundeld.* De tWee
boekjes zijn ook in Nederland
verkrijgbaar, maar voor zover
wjj weten helaas (nog) niet in
vertaalde vorm. Om aan dit be
zwaar tegemoet te komen, la
ten wij hieronder een kort
overzicht van enkele belang
wekkende artikelen volgen.
Het jaar 1984 is door de sa
menstellers waarschijnlijk be
wust gekozen om een verant
woorde wetenschappelijke ex
trapolatie te stellen tegenover
de fictie van George Orwell's
bekende toekomstroman
„1984". Orwell's boek is een
nachtmerrie over een totalitair
In deze monstersteden zullen ln-
grjjpendq veranderingen worden te
weeg gebracht door computers en
Gerard Barry van de Engelse maat
schappij „Granada Television" voor
ziet dat de stedelingen hun favoriete
krant zullen „bellen, waarna deze
onmiddellijk zal worden afgeleverd
op een privé-verreschryver. Door
het indrukken van een paar toetsen
of het draaien van een kiesschjjf
zullen zü de nieuwste „bestseller"
kunnen laten overseinen of een film
op hun televisie-ontvanger kunnen
laten verschijnen.
Het meeste routinewerk in kan
toren en fabrieken zal in 1984 zijn
overgenomen door computers. Maar
de computer zal ook een onzichtbare
en toch alom tegenwoordige controle
op het individu uitoefenen, waar
schuwt dr. M. V. Wilkes van de uni
versiteit van Cambridge. Een auto
mobilist die zich 's nachts met meer
dan de wettelijk toegestane snelheid
over een verlaten weg naar huis
spoedt, zal de volgende morgen een
keurig getypt strookje ontvangen
waarop staat dat er automatisch een
boete van zijn girorekening is af
geschreven in opdracht van een
computer die in samenwerking met
radar de overtreding had gecon
stateerd.
In de Verenigde Staten zijn de be
lastingautoriteiten druk bezig een
gigantisch computersysteem te in
stalleren met vertakkingen in alle
staten en alle belangrijke plaatsen.
Gegevens over elke Amerikaanse
belastingplichtige zullen in de massa
geheugens van het systeem worden
opgeborgen. De computers in de
knooppunten van het netwerk zullen
steeds op de hoogte zijn van het
salaris dat „mister X" het laatste
jaar heeft verdiend, bij firma Y en
het honorarium dat hij heeft opge
streken voor zijn adviseurschap bij
onderneming Z. Belastingontduiking
zal voor de Amerikanen over enkele
jaren een bijzonder moeilijke, zo niet
onmogelijke zaak worden. Ook in
andere overheidssectoren zullen
steeds meer computers worden in
geschakeld voor het uitvoeren van
controles en bij het nemen van be
slissingen in complexe problemen.
Zal de wereld van 1984 worden ge
regeerd door computers? Waar
schijnlijk niet Staatshoofden en
ministers zullen niet overbodig wor
den. Maar zij zullen als wetenschap
pelijke specialisten zeker regeren
mèt computers.
Het doen en laten van de individuele
mens zal over 20 jaar in belangrijke
mate door machines worden ge
volgd. Misdadigers zullen er niet ge
makkelijk in slagen in de massa te
verdwijnen. Het is hier dat de schrij
vers van „De wereld in 1983" en
kele Orwelliaanse droombeelden
werkelijkheid zien worden. Ook al
lijkt het er voorlopig nog niet op
dat de Rijkspolitie ons via verbor
gen TV-circuits in eigen huis zal
begluren.
The World ln 1984 The New
Scientist series. Penguin Books
Ltd., Harmondsworth, Middlesex
England (Two volumes).
den en die via een opening in een
adres aan de buitenkant van het
lichaam in de hartkamers wojden
geschoven.
Artsen van het Nationaal Heart
Hospita] in Londen, een van de be
langrijkste centra voor hartonder-
.zoek ter wereld, hebben kort gele
den proeven genomen met pacema
kers bij patiënten, die geen zwakke
maar juist een hevige en onregel
matige hartslag hadden. Arrythmia
zoals deze afwijking wordt genoemo
wordt gewoonlijk veroorzaakt door
een te sterke werking van bepaal
de klieren.
Door een verhoogde klierafschej
ding kan er te veel adrenaline in
de bloedstroom komen, waardoor
het ritme van de hartslag wordt op
gejaagd. Sommige vormen van ar
rythmia veroorzaken duizeligheid,
omdat de hersenen te veel zuurstoi
krijgen toegevoerd. Ook allerlei an
dere stoornissen kunnen het gevolg
zijn van het feit, dat de te snelle
hartslag te veel zuurstof en voe
dingsstoffen naar weefsels .brengt
waar ze mei althans niet in die
mate nodig zijn. De afwijking kan
ook leiden tot te hoge bloeddruk. De
hele controle over het bevoorra
dingssysteem in het lichaam word'
door het ziekelijk snel en wild klop
pende hart verDrokep.
De artsen van nei Londense zie
kenhuis besloten de pacemaker te"
gebruiken bij twee arrythmia-pa
tiënten, bij wie een behandeling mei
normale geneesmiddelen niet he:
gewenste eöect had gehad. Beidt
patiënten waren er ernstig aan toe
De eerste was een 70-jarige vrouw
bij wie de hartslag herhaaldeiiji
steeg tot beven het zeer gevaarlij
ke aantal van 140 slagen per mi
nuut. De artsen brachten een dun
ne catheter-elektrode in de rechte)
hartkamer. Vervolgens werden
elektrische impulsen met verschil
lende frequenties door de catheter
gevoerd. Het bleek dat de arryth
mia bij een impuls-frequentie van
120 per minuut volledig kon worden
onderdrukt. Met andere woorden:
het nart ging bij deze frequentie
onder controle van de pacemakei
-egelmatig siaan.
Een gezond menselijk hart slaat
ongeveer 70 keer per minuut. Alt
de impuls-frequentie van de pace
maker echter onder de 120 daalde
sloeg het hart van de patiënte ai
en toe weer op hol. Door een com
binatie van normale geneesmidde
len met de pacemaker slaagden d<
artsen er tenslotte in de hartsla-
terug te brengen tot 60 per minuut
n feite dus beneden normaal.
De behandeling met geneesmio
leien en pacemaker werd 14 maan
len lang toegepast, waarbij de pa
.iënte een normaal leven kon lei
den. Daarna werd de pacemakei
verwijderd, terwijl de toediening
van geneesmiddelen werd voortge
zet. De hartslag van de patiënte
bleef normaal. Blijkbaar had de
pacemaker bet natuurlijke ritme
van de hartslag tot op zekere hoog
te hefsteld.
De andere patiënte was een ern
stiger gevat. Er was reeds een
keer externe nartmassage bij naar
toegepast om de levensgeesten weer
op te wekken. Via een hoofdader in
de arm werd een pacemaker-elek
trode in het hart gebracht. De
vrouw zweefde drie dagen lang tus
sen leven en dood. Toen nam de
pacemaker de controle op de hart
slag over; en wel zo effectief dat de
catheter-elektrode na 17 dagen kon
vorden verwijderd.
De twee patiënten die op deze wij-
e met de pacemaker werden be-
landeld. waren uitzonderlijke ge
vallen waarbij orthodoxe behande-
ingsmethoden hadden gefaald. De
pacemaker bleek hier van onschat
bare waarde te zijn. Schadelijke ne
veneffecten traden bij de hierboven
beschreven behandelingen niet op.
Men mag dan ook aannemen dat de
nieuwe methode bredere toepassing
zal vinden en dat velen te de niet
al te verre toekomst huD leven zul
len danken aan de kleine elektro
nische „gangmaker" voor harten
die van slag zijn.
Professor Lederberg zegt dat hij
er van is beschuldigd als „advocaat
van de duivel" op te treden, door
deze mogelijkheden in discussie te
brengen zonder er bij te vertellen
dat het slechts zeer ver verwijderde
mogelijkheden zijn die helemaal
geen werkelijkheid behoeven te
worden. Maar hij wijst er op dat de
door hem voorziene ontdekkingen
zeer wel zouden kunnen voortkomen
uit onderzoekingen van humanitaire
problemen, zoals de ouderdomszorg,
geestelijke onvolwaardigheid bij kin
deren en medische hulp voor on
vruchtbare echtparen.
Tegenover deze bezorgde schrij
vers staat als grootste optimist on
getwijfeld dr. Wernher von Braun.
Dank zij de moderne techniek is
net tegenwoordig mogelijk
ernstige hartstoornissen bij
patiënten met een chronisch
zwakke hartslag of soortgelij
ke gebreken te voorkomen.
Hiervoor zorgt de elektronische
„pacemaker" (gangmaker), een in
strument dat regelmatig door mid
del van een elektrische impuls de
hartspier er toe aanzet zich samen
te trekken.
De pacemaker zelf kan buiten hei
lichaam worden gedragen. De
nieuwste, sterk geminiaturiseerde
versies kunnen echter ook onder de
huid worden ingeplant. Zo'n „inge
bouwde" pacemaker is dan een
kunstmatig orgaan in het lichaam
van de patiënt, die er mee door het
leven kan gaan zonder iets van het
kleine precisie-instrument in zijn
binnenste te merken.
Het hart kan worden gestimu
leerd door middel van dunne draad
jes, die van de pacemaker naar de
hartspier leiden. Er kunnen echter
ook catheter-buisjes worden ge
bruikt, dia dienst doen als elektro-
geregeerde wereld, waarin
geen individuele vrijheid meer
bestaat en waarin de haat tot
liefde en de leugen tot waar
heid wordt verklaard. Zal deze
nachtmerrie werkelijkheid
worden? De angst van Orwell
lijkt althans voor een groot
deel ongegrond. Het meest
treffende van de serie artikelen
is de afwezigheid van pessi
misme of vrees voor een nade
rende crisis. De algemene
stemming is die van een voor
zichtig optimisme. Niettemin
zijn er een paar uitzonderin
gen, waaraan men niet zonder
meer mag voorbijgaan.
Een van de auteurs die de wereld
van- de toekomst wat minder roos
kleurig ziet dan zijn collega's, is de
bekende theoretische fysicus pro
fessor Abdoes Salam. Hij schrijft in
deze serie niet over fysica, maar
over de minder ontwikkelde gebie
den van onze wereld.
Over 20 jaar, zo schrijft Salam,
zullen deze gebieden nog net zo veel
honger lijden en hopeloos arm zijn
als vandaag. Hij ziet geen tekenen
van een werkelijke sociale bewogen
heid in de rijke delen van de aarde.
Een tfewogenheid die naar zijn me
ning een eerste voorwaarde is voor
de oplossing van het geweldige pro
bleem. Hij hoopt slechts dat er in
de komende 20 jaar een kruistocht
tegen de armoede zal worden ge
predikt, die de werel'd eindelijk
wakker zal schudden.
Professor Salam zegt verder: Ik
kan slechts hopen dat de golven van
de revolutie die nodig is kunnen
worden ingedamd en dat zij zich
niet met totale verwoesting keren
tegen die weinige gelukkigen onder
de naties van de wereld, die op de
een of andere manier het grootste
deel van de rijkdom der aarde heb
ben geërfd en er maar weinig van
nodig hebben".
Waarschuwingen op een ander ter
rein komen van professor Joshua
Lederberg van de universiteit van
Stanford in Californië. Hij is be
zorgd over de sociale en ethische
dilemma's, die door de snelle voor
uitgang in de biologie zullen worden
gesteld. Het zal bij voorbeeld moge
lijk worden vitale organen zelfs
hart en lever bij mensen over te
planten, lang voordat de morele en
economische problemen van een
„markt" voor menselijke „onder
delen" zullen zijn opgelost.
De medische wetenschap zal wel
licht ook een aanzienlijk langere
levensduur van de mens mogelijk
maken. Beïnvloeding van hel ver
ouderingsproces zal zeker enorme
sociale consequenties met zich mee
brengen. De structuur van onze sa
menleving zou grondig veranderen
en het is nog een open vraag welke
spanningen dit op allerlei terreinen
zou kunnen veroorzaken.
Er zijn voorts aanwijzingen dat er
de komende 20 jaar middelen zullen
worden gevonden om de intelligentie
en andere kwaliteiten van het men
selijk individu te vergroten door be
invloeding van het embryo. Op
soortgelijke wijze zou het geslacht
van ongeboren kinderen kunnen
worden „gekozen" of de ontwikke
ling van identieke tweelingen kun
nen worden geregeld.
De diepste biologische en psycho
logische ingreep in de menselijke
samenleving zal worden gedaan door
transplantatie van vrouwelijke ei
cellen en het bewaren van manne
lijke zaadcellen. Dit zou betekenen
dart één moeder of één vader ln prin
cipe hun erfelijke karakteristieken
zouden kunrien overdragen op een
praktisch onbeperkt aantal kinde
ren. Het hele vraagstuk van voort
planting en rasverbetering zou daar
door uitgroeien tot een acuut sociaal
probleem van geweldige omvang
ln 1984 zal liet grootste deel van de wereldbevolking in monstersteden leven. Maar voor de enkeling zal het
niet gemakkelijk zijn in de massa te verdwijnen. Com puters en nieuwe telecommunicatiesystemen zullen een
zeer vergaande controle uitoefenen op het leven van alledag
Deze raket- en ruimtevaart-pionier
is er heilig van overtuigd dat de
exploratie van het heelal de mensen
tot eenheid zal brengen en een vei
ligheidsklep zal openen voor alle
overtollige energie, die anders zou
leiden tot oorlog. Dr. Von Braun
vergelijkt de ruimtevaart met de
kruistochten in de Middeleeuwen,
„die Europa veel bloedvergieten be
spaarden door de energie van vecht
lustige mannen te richten op een ver
verwijderd doel".
Tegen 1984, zegt Von Braun, zul
len er wellicht mensen zijn geland
op de planeet Mars. Zij zullen in
ieder geval omstreeks die tijd al
verkenningsvluchten langs Mars en
Venus hebben ondernomen om de
oppervlakte van deze planeten te
bekijken. Inmiddels, zo voorspelt
hij verder, zal er dan waarschijn
lijk al een groot permanent astrono
misch observatorium op de maan
zijn gebouwd. Astronauten en weten
schapsmensen zullen tussen aarde en
maan heen en weer pendelen met de
routine van forensen.
Ook andere schrijvers voorzien een
grootse ontwikkeling van de astro
nomie in buitenaardse observatoria
Professor Fred Hoyle voorspelt dat
onderzoekingen van de diepste diep
ten van de ruimte zullen leiden tot
een revolutie in de fysica. Hij zet
uiteen dat er reeds veel bekend is
over de elementaire materiedeeltjes
en over de krachten die tussen deze
deeltje bestaan. Maar de grootte van
deze krachten en de massa van de
materiedeeltjes zijn nog steeds niet
verklaard. De huidige fysica, zegt
Hoyle, vertoont een ontzettend lelijk
beeld, vol met vreemde getallen
waar niemand eigenlijk raad mee
weet.
Deze vernederende toestand kan
een gevolg zijn van het feit dat de
fysici tot dusver hebben aangeno
men dat de krachten waarmee zij
worden geconfronteerd „plaatselijk"
kunnen worden verklaard en dat
deze krachten niet veranderen met
de tijd. Maar de astronomie zal wel
licht laten zien, dat krachten die in
aardse laboratoria worden waar
genomen in feite worden veroor
zaakt door een „lange-afstandkop-
peling" met de rest van het heelal
en dat grootheden die als „constant"
worden beschouwd in werkelijkheid
zeer langzaam met de tijd verande
ren. De astronomie zou ons de ko
mende 20 jaar dan ook een totaal
nieuw en ander beeld van de fysica
kunnen geven, aldus de Britse ster
renkundige
Voor wat betreft de meer aardse
zaken leggen verschillende auteurs
de nadruk op het belang van een
verstandig gebruik van natuurlijke
bronnen zoals mineralen, vrucht
baarheid van de bodem, water en
lucht. Vooral met het gebruik van
water zal zeer voorzichtig moeten
worden omgesprongen. De consump
tie van water in de technisch verst
gevorderde landen neemt snel toe.
De minder ontwikkelde landen heb
ben veel meer water nodig dan ze nu
bezitten, niet alleen voor hygiëne
en een beter leefklimaat, maar voor
al voor irrigatie. Volgens de Franse
deskundige Pierre Lafitte zullen de
zoetwatervoorraden van de aarde de
komende 20 jaar moeten worden
verdubbeld. Ontzïlting van zeewater
zal op grote schaal ter hand moe
ten worden genomen. De kosten
zullen astronomisch hoog zijn:
10.000.000.000.000 gulden.
De grote steden op aarde zullen
tegen 1984 zjjn uitgegroeid tot mon
sterachtige agglomeraties. Er zal een
nieuw stadstype verschynen: mega
lopolis, een ^ten van aan elkaar ge
bouwde centra. De eerste verschgn-
selen van megalopolis-groei zyn
reeds duidelijk waarneembaar: aan
de oostkust van de Verenigde Sta
ten, in het Duitse Roergebied en in
onze eigen Randstad Holland.
doosie Pn*e^ker heeft ongeveer de grootte van een lucifer-
planteerde ïtnr.? ier9r?nd een röntgenfoto die een geïm-
pacemaker laat zien, waarvan de twee draden
waar het hart lopen
i
