t aan
leem
RALEN
IEIGEN
ON j1
iw-China
da lastert
mensen en muzen
Jan Walravens: Jan Biorix
Haags gemeentemuseumfamilie Mozart in Nederland
Rembrandt en de zwarte kunst
15
DAGBLAD DL SlEM V AN ZATERDAG 25 SEPTEMBER 1965
17
Iteur N. Visser van de
tcherming laat een
yballen zien, gevonden
yjen van mestkalveren.
li hadden door gebrek
luiste voedsel hun huid
Ifodat de bal in hun
I groot icas, dat er geen
lieer bij kon.
w
beest groeide in de
stal. Het touwtje groef
het vlees, dat er met
bij neerhangt.
hebben gemaakt.
gering wil echter verder
illeen maar het oprichten
waar de bewoners nog
an de burgers leven. De
loeten opgenomen worden
tschappij en dezelfde wei
ten als de leden van die
J.
lenkt de zwerver hier zelf
n?
reid samen te leven met de
we een behoorlijke lég
gen,' zo gaf er een desge-
antwoord. J£
val voor de winter,' voegde
ig nadenken aan toe.
)UGH (UPI) Op hun
•tijcongres in Scarborough
'itse liberalen kritiek gele"
- grote partijen in het land
de conservatieven en hun
ider, Jo Grimond, volledige
■end te stemmen zoals hij-
het komende parlementaire
sche, buitenlandse en irnirn»
van de huidige labojr*
veroordeeld als „niet-hhe-
ionair". De regering werfl
ngeland zo spoedig mogelijK
ese Economische Gemeen-
sluiten.
nog slechts een meerderheid
mmen heeft op het totaai
en conservatieven in hei
in de 10 stemmen van de ij-
vitaal belahg geworden, ais
>ij een belangrijke stemming
de conservatieven in zee te
zij de regering een neder-
i. indien niet alle afgevaar-
>zig zijn.
PI) Het eommunlsUselJ:
bureau Nieuw-China nee
Pravda er van beschuldig»
volksrepubliek China bce
zijn berichtgeving over u
n nota's tussen India
had er volgens Nieuw-Chjn»
toegezien dat in de
al se indruk dat ze onpattU
,ief" was, werd geweKt.
wel duidelijke synlP*|nV-
laten blijken, aldus J\iejLn
ezorgdheid gewekt bij
teresseerd in de sneiej
lering van het
apend conflict, in het he
in Zuid- en Zuidoost-A*
ring van de intriges van
in dit werelddeel
kaanse agressie in Vietnam
..Jeanne van Schaik-Willing staat daar
klein en levendig moedertje met een
radde tong en de grijze haren van een
markiezinnetje. Emmy van Lokhorst
staat er ook, even vinnig, met een ver
moeid gelaat, zwart van haar en kleed.
Edward Hoornik zie ik staan, een reus
gel\jk, met een geweldig, bolvormig
hoofd op een geweldig lichaam. Hy
moet zich voorover buigen als een
boom in de wind om met mensen te
praten- Ben Stroman is even groot,
maar mager als een graat, met een
hoog stoppelig gelaat waarvan de mond
schijnt dicht te vallen als van een wre
de vis."
Korte tijd later, in augustus 1955, is
Gerard Walschap uit Peru terugge
keerd. Hij was geschokt en uit zijn
voegen gerukt door wat hij in Zuid-
Amerika gezien had. Ge kunt U niet
inbeelden, vertelde hij, hoe de afstam
melingen der koninklijke Inca's leven.
De armsten onder de Congolezen zijn
prinsen in vergelijking met hen. Wal
ravens is vol bewondering en vindt het
magnifiek, dat een schrijver met zijn
roem en op zijn leeftijd nog zo getrou-
bleerd kan worden door het leed, dat
anderen aangedaan wordt. Wat hem
echter opviel was het feit, dat Wal-
schaps kritiek zich nooit omzet tot een
sociale actie:
„Literair protesteren tegen de ver
beesting der Inca's, het is zeer schoon.
Maar veranderen kan die toestand al
leen door politieke, goed in de geschie
denis gesitueerde acties.Ondanks het
voorbeeld van de groten die hem, vol
gens eigen zeggen, leren schreven heb
ben: Dostoiewski, Unamuno en Ham
sun, is Walschap nooit tot de politiek
opgestegen. Het ontneemt aan zyn ac
tuele en waardige onderwerpen een
dimensie die zy niet kunnen missen."
Op diens zestigste verjaardag
schreef Walravens een sympathiek
pleidooi voor de dichter Gaston Burs-
sens, die nog al te vaak als een epi
goon van Paul van Ostayen gezien
wordt:
„Het is een schattig man, wars van
alle aanstellerigheid, maar simpel,,
rustig en met een nog sympathieke
aandacht voor al wat tot de domei
nen der liefde" behoort. Tracht met
hem geen grootsprakerige discussie te
voeren. Hardhorig als hij is, draagt
hij een kleine acousticon tegen het oor.
Zonder dat men het weet sluit hij dat
toestelletje af op het ogenblik zelf dat
men begint aan de kunst de Mens en
het Vaderland."
Als redacteur van Het Laatste
Nieuws maakte Walravens bijna alles
mee, wat zich op het gebied van kunst
en letteren in de Belgische hoofdstad
voordeed. Zo zat hij ook aan de pers
tafel toen Herman Teirlinck, de eerste
winnaar van de Benelux-prijs, door
Raymond Herreman gehuldigd werd.
Heimelijk en onbeschaamd als een fo
totoestel keek hij naar de laureaat:
,,Hij is ontroerd tot ver in zijn li
chaam. Zijn gelaat is hoogrood. Heb
ik hem ooit zo nerveus gezien? En nu,
nu wrijft hij met de hand over de ogen-
Hij haalt zijn zakdoek boven. Ik mag
het niet langer aankijken. Herman
Teirlinck, de speler en de spotter, de
cynicus èn de immoralist, Mijnheer
Serjanszoon en Marie Speermalie
weent."
Jan van Nijlen, die twee maanden
na Walravens overleed, is in juni 1957
bij uitzondering uit zijn eenzaamheid
getreden om op het gemeentehuis van
Ukkel een literaire prijs in ontvangst
te nemen. In dit Galgeboekje vindt
men een uitvoerig verslag van de toe
spraak die Van Nijlen bij die gelegen
heid gehouden heeft:
Alleen de jeugd telt in het leven en
reeds in de jonge jaren is voor een
mens alles afgelopen. Al wat op een
jeugd volgt, heeft geen belang meer en
dient tot niets. Men verandert niet
meer, tenzy dat men met steeds gro
tere heftigheid naar zyn jeugd terug
keert. Een dichter kan ambachtelijk
verbeteren, zjjn dichterschap zelf ver
andert nooit."
Zo staat dit boekje vol notities, ver
slagen, invallen, anekdoten, niet al
leen over letterkundigen, maar ook
over musici, dansers, schilders, cine
asten. beeldhouwers, enz. Het is dus
bij uitstek geschikt om Jan Walravens
in al zijn veelzijdigheid te leren ken
nen, Een personenregister vergemak
kelijkt het naslaan. Omslag en typogra
fie zijn verzorgd door Jan Verhaert.
De uitgeverij Polak en Van Gennep te
Amsterdam vertegenwoordigt in Ne
derland „De Galge".
WILLEM v.d. VELDEN.
Jean Cocteau
In de schone stad Brugge Is een
uitgeverij opgericht, die de lugubere
naam van ,,De Galge" kreeg. Zij be
schikt over een periodiekje, „De Galg"
geheten, en is begonnen met een serie
Galgeboekjes" uit te geven, die van
de pers komen bij de drukkerij „Gal-
geberg". Om het macabere nog wat
op te drijven willen we niet verzwijgen
dat dit bedryf gevestigd is op het adres
Galgenberg 16 te Gent.
Het eerste in de reeks galgebrok
jes", die een lang en smal pocketfor
maat hebben, bevat avonturen van
Jan Walravens. Het is getiteld „Jan
Biorix" omdat de auteur met zijn
flikkerende ogen, bewpgende handen
en ruige snor Louis Paul Boon deed
denken aan Ambiorix, de Gallische
vorst, die, zoals men weet, op de Markt
van Tongeren een standbeeld heeft.
Met vertederde spot noemde Boon ziin
vriend Jan Biorix.
Toen Jan Walravens op 25 juni te
Brussel overleed werd hij door velen
betreurd. In een aantal essays en in
verscheidene publikaties in dagbladen
en tijdschriften en in voordrachten had
hij het opgenomen voor de jongeren,
van wie hij de bedoelingen begreep en
die hij steunde met raad en daad. Hij
bewoog zich op alle gebieden van het
culturele leven, bewonderde het exis
tentialisme, stichtte het Kamertoneel,
maakte grote reizen om overal in de
wereld kunstenaars te kunnen ontmoe
ten. en vond tussendoor nog tijd om
een tweetal romans te schrijven en
een paar bloemlezingen samen te stel
len.
Het onderhavige Galgeboekje is ge
vuld met enkele onuitgegeven dagboek
notities en teksten uit De Vlaamse
Gids en De Periscoop. Tevens is het
„In memoriam" afgedrukt, dat Walra
vens op 3 januari 1958 bij de dood van
Remy C. van de Kerckhove voor de
Vlaamse radio heeft uitgesproken
De dagboekblaadjes zijn gewijd aan
het sterfbed van zijn vader. Het is
duidelijk, dat hij voortdurend door de
gedachte aan de dood geobsedeerd
werd. Tal van uitlatingen in dit boek
wijzen daar op. Kort voor zijn overlij
den noteerde hij: „Het is rot, dat zelfs
de volmaakte mens sterven moet."
Dergelijke overpeinzingen brachten
hem tot bespiegelingen over de gods
dienst. Ergens constateert hij, dat God
en Jezus Christus niet identiek zijn.
Na een innerlijke crisis vraagt hij zich
af of hij katholiek zal blijven:
„Is het katholicisme de waarheid?
Maar als ik ontkennend durf antwoor
den, duikt de zelfmoord als een ver
leiding voor m(j op. Ja, zelfmoord,
dat is het."
In wezen was deze moedige man
met zijn groot gevoel voor humor een
pessimist. Toen hij op de zeventigste
verjaai-dag van André de Ridder de
door hem hoog vereerde dichter Gas
ton Burssens ontmoette, zei hij:
„Sedert mjjn twintigste jaar kan ster-
ven^ mij niet meer schelen. Het leven
is niet goed, ondanks alles wat men er
van krijgt...En ik ondervraag my dik
wijls: zou ik op dit moment, ondanks
al myn geluk met myn vróuw, mijn
kinderen, mijn vrienden, myn huisje
en myn boeken, zou ik nu dood kun
nen gaan? Ik kan nog altyd ja zeggen"
Walravens was uitstekend bekend
met de Franse literatuur. Een open
hartig gesprek met Simone de Beau-
voir over haar machtig boek „Les
Mandarins" wijst daar o.a. op. Jean
Cocteau kon hij minder waarderen,
maar toen deze in Brussel een lezing
kwam houden wilde hij haar toch niet
missen. Het mooist vond hij Cocteaus
verhaal over de telepathie:
„Een grote vriend van hem, een U-
trechtse professor, werd naar Tahiti
gezonden om er het algemeen gang
bare gebruik der telepathie te bestu
deren. Vrouwen die wensen dat hun
echtgenoot of zoon een en ander uit
de stad meebrengt, gaan gewoon voor
een boom staan, treden langs de z.el
'n verbinding met de gewenste per
soon en doen hun bestellingen. De
professor (staat voor een met een
boom sprekende vrouw)Maar me
vrouw, waarom spreekt u met die
boom? Hij bedoelt: waarom kiest u
Precies een boom? Zy verstaat: waar-
01n doet u dat? De vrouw (zeer be-
leefd)Omdat \vy arme mensen zijn.
Was ik ryk, dan zou ik telefoon heb
ben.''
Tn- mei J955 trok Walravens met het
Kamertoneel naar Heemstede. De op
voering van „Quoat-Quoat" van Jac
ques Audiberti werd er geen succes De
critici kraakten het stuk Hij trof hen
aan in de hall van de schouwburg:
Gerard Walschap
(Van onze muziekredaotie)
DEN HAAG „Met permissie zal
de heer Mozart, muziekmeester van
de prins bisschop van Saltzburg, de
eer hebben op maandag den 30 sep
tember 1765 in de zaal van den Oude
Doelen in 's Hage een groot concert
te geeven in welke zijn zoon, oud
maer 8 jaeren en 8 maenden, benee
vens zijn dogter, oud 14 jaeren, con
certen op het clavecimbael zullen
executeren. Alle de ouverturen zullen
zijn van de compositie van dien jonge
componist die nooyt zyn weerga ge
vonden hebbende, de goedkeuring van
de hoven van Wecnen, Versailles en
Londen heeft weggedragen".
Dat konden de inwoners van de re
sidentie lezen in een advertentie van
de 's-Gravenhaagse Vri-dagse Courant"
van 30 september 1765. 't lis een docu
ment. dat zijn waarde heeft voor de
biografie van Wolfgang Amadeus Mo
zart en de relaties, die er tussen hem
en ons land bestaan hebben. Zeven
maanden bestaan, in welke periode
het wonderkind met zijn zusje, behal
ve te 's-Gravenhage, ook nog te Haar
lem, Amsterdam en Utrecht is opge
treden.
Daarbij is steeds de verschijning in
de concertzalen vooraf, gegaan door
zijn psychologische voorloper in de
dagbladpers, die de geest van de ui-
tersf intelligente, in organisatorisch
opzicht onovertrefbare Leopold Mozart
verraden: publicity-officer uit de acht
tiende eeuw, die werkelijk voorbeel
dig was.
Zo kan men in de „oprechte Saturdag-
se Haerlemse Courant'» van 16 febru
ari 1765 lezen:
„Hij speelt niet alleen op de ca-
vecimbal met eene ongeloofflijke nauw
keurigheid, de concerten en sonaten
van verschiedene meesters, maar ook
op een wonderbaare wijze, de aller-
moeyelijksite fantasyen, waardig om
van den grootsten meester gespeeld
te worden, uyt het hoofd Laat men
hem een stuk voorleggen, hij zal het
zelve varieeren en zelfs uyt eenen
anderen toon speelen. Laat men hem
eene aria te zingen geven, hij zal ze
zingen en tegelijk accompagneeren,
zonder dezelve ooit te vooren gezien
te hebben. Wanneer hem eene
simpele bas-partij gegeven wordt
zal hij dezelfve speelende de
verreys elite melody daarbij voeden.
(Van onze kunstredactie)
Toen we de tentoonstelling in het
Rembrandthuis aan de Jodenbree-
straat te Amsterdam bezochten, die
tot oktober duurt, hoorden we rond ons
de vrij talryke bezoekers verschillen
de talen spreken behalve de onze.
Hoeveel landgenoten zouden er zyn,
dachten we, die nooit in het Rembrandt
huis geweest zyn, die daar nooit het
grafisch werk van Rembrandt hebben
bekeken? Zelfs zij die boeken met et
sen en tekeningen van Rembrandt be
zitten zijn daar wellicht nooit de origi
nelen gaan zien, die men er te kust
en te keur kan vinden- Deze originelen
zyn uiteraard veel belangrijker dan
wat de tentoonstelling ons biedt, maar
misschien kan die tentoonstelling aan
leiding zyn voor sommige landgenoten
om naar het Rembrandthuis te gaan.
De tentoonstelling is gewijd aan de
zwarte kunst of de mezzotint, aan
Rembrandt in de Zwarte Kunst, dat
wil zeggen aan reprodukties van
schilderijen en grafiek van Rembrandt
door middel van deze bepaalde tech
niek gemaakt.
De mezzotint of de zwartekunstprent
wordt verkregen door een koperen
plaat geheel ruw te maken en dan
door middel van een soort vijl lich
tere plekken af te schaven. Wie de
kunst verstaat, kan door dat schaven
allerlei tussentinten verkrijgen, van
daar de naam mezzotint.
Met deze techniek heeft men veel
schilderijen gereproduceerd in Duits
land in Neerland en in Engeland.
Vooral in Engeland heeft men daar
mede zeer verrassende resultaten be
reikt.
Dat geschiedde in de achttiende eeuw
en dat is merkwaardig, want juist in
de achttiende eeuw zoals men weet
stond Rembrandt niet bepaald in
de gunst bij de kritiek. Men maakte
uiteraard mezzotinten van de grote Ita
lianen, van Rubens en van Van Dyck
maar het publiek, dat geen schilderijen
maar wel deze zwartekunstprenten kon
betalen had een bijzonder sterke voor
keur voor de door de kritiek geklei
neerde Rembrandt.
De belangstelling ging in het bijzon
der uit naar reprodukties van portret
ten en van schilderijen van een ver
halende aard. Niet zelden meende de
graficus die een mezzotint maakte, een
schilderij van Rembrandt na te boot
sen in zijn techniek, terwijl hij in wer
kelijkheid een schilderij van een van
Rembrandts leerlingen tot voorbeeld
had. Een anonieme mezzotint die Rem
brandts vader heet is in werkelijkheid
een reproduktie van een schilderij van
Salomon Koninck. en het portret van
Tromp van Georges Graham, is naar
een werk door Daniël de Koninck ge-
een werk door Daniël de Koninck ge
schilderd.
Men heeft hieruit terecht afgeleid,
dat het achttiende eeuwse publiek
Rembrandt heel anders bekeek dan
Als men hem verzoekt zig op den
orgel te laaten hooren, zal hij er eene
aangenaame fougue, of wel een an
der der allerzwaarste muzyk-stukken
opspeelen, en op welke proef men
hem ook stelle, zal hij altoos en een
ygelijk van zijn verheeven en ten eene-
rnaal onbegrijpelijk talent overtuygen.
Voor het overige schrijft hij zijne cora-
positiën zonder het clavesimbel aan
te roeren".
Deze merkwaardige annonce treft
men onder meer aan op de kleine,
maar boeiende expositie „De familie
Mozart in Nederland", die van 18
september tot en met 7 november 1965
in het Haagse gemeentemuseum te
bezichtigen is.
Het is een annonce, die op wel heel
sprekende wijze het karakter van de
concertpraktijk van die dagen mar
keert. waarbij men de muziekconsu-
ment trachtte de epateren door virtuo
siteit, door acrobatiek, door een in
ventief vermogen, dat voor alles spon
taan en slagvaardig diende te zijn.
Er zijn twee data uit een zeven
maands verblijf in de republiek, die
men op deze Haagse tentoonstelling zeer
nauwkeurig volgen kan. Want men
zal er kennis nemen van de belevenis
sen, door het zusje Nannerl en de va
der Leopold opgetekend, waaruit dui
delijk blijkt, dat de laatste zijn ogen
(en zijn oren) bepaald niet in zijn zak
had. Die bovendien bewijzen, dat de
leider van de tournee erin slaagde
met personen in contact te komen, die
voor het materieel en artistiek wel
zijn van zijn kinderen van importantie
waren, getuige één bladzijde uit zijn
reisnotities, die aan duidelijkheid niets
te wensen overlaat:
„logé a la Haye chez mr. Richard,
a la ville de Paris prés le maréchal
Tourenne. une tres mauvaise auberge
le prince d'Orange
le prince de Weilburg et la princesse
et Ie prince de Nassau-Sarbruck
l'ambassadeur d'Espagne, et mdme
l'ambassadeur de l'empereur baron de
Reischak
general-major de cavallerie mr. Bi
got, au Voorhout
le professeur Weis
l'ambassadeur de Portugal comte de
Salam
Isac Pin to et André Pin to et sa fa
milie
le professeur de la médicine Schwenke
le docteur Haymans"
Er zijn relaties in allerlei richting:
bij het stadhouderlijk hof, bij het corps
diplomatique bij de rijke kooplieden,
bij de medici, getuige professor Schen-
ke, die Nannerl en Wolfgang persoon
lijk behandelde, toen ze dood en dood
ziek werden.
Zijn relaties te Amsterdam gemaakt,
waren eveneens „weloverwogen" getui
gend bovendien van een cynische le
venskijk, zoals blijkt uit de manier
waarop een financier Grauwhardf ge-
notef"d staat:
„hat um 130.000 fr. falliert, und da
er durch einen falschen Schein ent-
deckt worden, hat er so viel Oppium
zu sich genommen, dass er sich da-
durch selbst in die Ewigkeit geschickt,
und men fand hernach, dass er seit
20 j ah ren her diese Scheinverfalsch-
ung getrieben".
Zo ziet men ,,de familie Mozart in
Nederland levend, werkend, compone
rend. Want ook liggen er in de vi
trines op deze expositie de lijst van
werken, die de jonge Wolfgang ten
onzent heeft gecomponeerd, zo het
handschrift van de Galimathias mu-
sicum muzikale beuzelarij voor
klavecimbel, 2 violen, alt. bas, 2 ho
bo's, 2 hoorns en fagot, zo
zo de zeven variaties voor kla
vier over het lied „Willen van Nas
sau en de acht variaties voor klavier
over een Hollands lied van Christiaan
Ernst Graaf.
,Een nederduitse air op de installa
tie van Z.D.H Willem prins van Oranje
etc. etc. door C. E. Graaf in muziok
gebracht en door de beroemde com
positeur J.G.W. Mozart, oud 9 jaeren
met konstige veriatieën vermeerdert
a 12 stuivers".
Dit alles en nog veel meer is niet
tentoongesteld. Aan de wanden zijn
tal van platen en prenten uit deze
tijd te vinden. Hoe Mozart er in deze
periode van zijn leven uitzag? Er zijn
heel wat valse portretten in omloop
gebracht, authentiek is echter de ge
wassen krijttekening van Carmontelle
waarop Leopold, Wolfgang en Nannerl
en de gravure van J. B Delafasse
met hetzelfde trio, beide van 1764 da
terend, zijn op de expositie aanwezig.
Om de bezoeker een indruk te ge
ven van de meubelen en muziek uit
Mozarts tijd hebben het kostuummu
seum te 'séGravenhage en het Haagse
Gemeentemuseum (afd. oude kunst
nijverheid) een achttiende-eeuwse mi-
ziekkamer ingericht.
Mozart en zyn zusje Nannerl,
gravure van J. B. Lafasse (1764)
Deze visuele indrukken kunnen wor
den versterkt door auditieve: door
een concert in de aula (op 29 sep
tember) geheel aan Mozart gewijd, en
door bespelingen van een op de ten
toonstelling geplaatst klavecimbel, kla-
vichord en tafelpiano, die op gezette
tijden door Willem Talsma tot klinken
worden gebracht.
De Haagse Mozarttentoonstellin# is
een bron van vreugde voor kinderen
van acht tot tachtig jaar......
Rembrandts moeder
wij dat tegenwoordig doen De smaak
van dat publiek ging uit naar het ro
mantische zou men kunnen zeggen.
Earlom vervaardigde zo verschillende
mezzotinten van Rembrandt, die inder
daad niet op werk van Rembrandt te
ruggingen.
Elia en de zoon van de weduwe,
dat bijzonder romantisch is, althans
in de reproduktie, werd waarschijnlijk
door Gerbrand van den Eeckhout ge
schilderd of Johannes Victoors en
Pethers laat ons een mezzotint zien die
Ferdinand Bols zelfportret voorstelt.
Soms wordt het schilderij in spiegel
beeld weergegeven b.v. een portret of
zelfportret dat thans in het museum
van Sao Paolo is in Brazilië, een mez
zotint van de Nederlander P. van
Bleeck-
De zwarte kunstenaars veroorloof
den zich ook wel eens vrijheden. Toen
Jan van der Bruggen een mezzotint
maakte van Rembrandts ets De Goud
weger zette hij in het interieur een
aapje dat in het origineel in het geheel
niet voorkomt.
Over het algemeen leenden zich,
wonderlijk genoeg, etsen en tekenin
gen minder tot reproduktie in mezzo
tint dan schilderijen zoals men op de
tentoonstelling duidelijk kan zien.
Er zijn ongetwijfeld fraaie prenten
op de tentoonstelling: Een man met
mes, waarschijnlijk de apostel Bartho-
lomeus van Richard Houston, als de
godin Flora van William Pether, de
Filosoof Zeno van Bernard Picart, die
vooral als graveur zich een naam heeft
verworven, het zelfportret van Rem-
verworven. het zelfportret van Rem- bedelaars aan de deur
brandt, door Pieter Louw en de merk
waardige zwarte kunstprent die Rem
brandt Wife heet van Richard Earlom
naar het schilderij in de Ermitage
te Leningrad. Ze kan uiteraard niet
Saskia voorstellen, want het is een veel
oudere vrouw en toen het schilderij
ontstond was Saskia reeds een jaar of
vijf overleden.
Toch doet men, men gelove me, de
tentoonstelling geen onrecht als men
ze meer curieus dan van hoge kunst
waarde acht. Als men in de andere
kabinetten van het Rembrandthuis te
recht komt en in de hal, gaat men
ze al spoedig vergeten voor Rembrandt
zelf. Hij is onbetwist een meester in
de etskunst, zoals hij dat in de schil
derkunst is- Hij maakte portretten, te
beginnen met de vroege ets van zijn
moeder, en al spoedig de zelfportretten
Heel veel beroemdheden en kennis
sen heeft hij in een ets vereeuwigd.
Hij maakte prenten naar de mytholo
gie, maar vooral tal van bijbelse et
sen. die hij zette in zijn eigen tijd.
maar meer nog in het ogenblik van
zijn eigen fantasie. Enkele van zijn
mooiste naakten, bijvoorbeeld die van
de slapende negerin, maakte hij als het brugje van Six
ets.
Hij etste kleine volkstafereeltjes die
van een grondige kennis van het volk
uitgaan en vooral ook verschillende
landschapsverbeeldingen mogen die
er zijn, niet alleen een magistrale ets
als het landschap met de drie bomen,
maar ook een zo snelle weergave als
het Bruggetje van Six. Zijn etstech
niek. waarbij hij ook de droge-naald-
teohniek toepaste er de mezzotinttech
niek nam steeds aa- rijkheid en tref
zekerheid toe. Hij ging altijd uit van
het vertrouwde en geziene, ^"an de on
middellijke ervaring. Men kan dat na
gaan aan een minder algemeen beken
de ets als De Synagoge en een zeer
bekende als de Bedelaars aan de deür.
Maar dit onmiddellijk ervarene wordt
omgezet in die andere wereld, de we
reld van de kunst. Om dit geheel te
ervaren is het bladeren in een boek
met afbeeldingen, al zijn die nog zo
goed, niet voldoende. Daarvoor dient
men naar het Rembrandthuis zelf te
gaan. de synagoge
