3 Wat zal Marsverkenner Mariner-4 onthullen? JOHNS' perspectief EXTRA Ar VOOR TMEEN1 Geleerden wachten in spanning op cd cd cd cd cd m cd anda in Geeft Grie koning to Donkere gebieden „Oog' Half uur Stofdeeltjes Jalouzieën Foto's in cijfers Leven op Mars? 1971 CD Sterilisatie „Groene gordels" Schijngestalte IJle dampkring 1985: Mensen naar Mars 105e JAARGANG (door Hans Friedeman) De komende week kan de belangrijkste worden in de nog zo korte maar spectaculaire historie van het wetenschappelijk ruimte-on derzoek. Ver weg van de aarde, ergens in de donkere diepten van de interplanetaire ruimte, snelt een kleine door mensen gemaakte robot naar het doel van zijn bijna 8 maanden durende, 525 miljoen kilometer lange reis: Mars. In het Goldstone-volgstation in Cahfornië wachten geleerden in spanning op de 14e juli. Dan zal Mariner-4 de rode planeet op een afstand van 8400 kilometer pas seren. En als de elektronische „hersenen" en „zintuigen" van de robot niet op het laatste moment gestoord raken, zullen er de daarop vol gende dagen door de gevoelige parabool-antennes van Goldstone lange reeksen radiosignalen worden opgevangen met gecodeerde televisie opnamen en gegevens over de dampkring, temperatuur, magnetisch veld en bodemgesteldheid van Mars. Niemand durft te voorspellen wat de signalen van de Mariner-4 zullen onthullen. Maar het is zeker dat zij van historische betekenis zullen zijn. Misschien zullen zij zelfs een aanwijzing geven in het opwindendste wetenschappelijke vraagstuk waarmee de mens zich ooit heeft bezig gehouden: het al of niet be staan van leven buiten de aarde. Links: De tocht van Mariner-4 zal naar men hoopt voldoende gegevens op- leveren voor de bouw van een u.ndere Mars-verkenner, de Voyager die omstreeks 1971 een „zachte" landing op de rode planeet zal moeten maken. De Voyagerzal worden uitgerust met een leven-detectorom na te gaan of er op Mars organisch leven bestaat. Het „Voyager"-project zal minstens 5 miljard dollar gaan kosten. Deze tekening laat de Voyagerdie veel gelijkenis met de Mariner-4 vertoont, zien met op de achtergrond de planeet Mars. Onder: Mars kent uitgesproken seizoenen. In de Marsiaanse -winters breiden de poolkappen, die waarschijnlijk uit rijp bestaan, zich sterk uit. In de zomer trekken zij zich weer terug en vanuit de gebieden rond de evenaar groeien dan snel donkere vlekken over een groot deel van de planeet. Deze sbrie foto's werd gemaakt in 1956, toen Mars de aarde tot op 56 miljoen kilometer naderde. denen geweest waarom men heeft besloten de Mariner-4 aanstaande donderdag niet in het zand van Mars te laten neerploffen maar het vaar tuig op veilige afstand langs de pla neet te laten vliegen. Want Mars is vrijwel zeker minder levenloos dan onze troosteloos dorre maan. De Mariner-4 met zijn vier „zon- newieken" van anderhalve meter lengte werd op 28 november 1964 vanaf Kaap Kennedy door een At- las-Agena raket met een snelheid van ruim 41.000 km/uur in de ruimte geslingerd. Dit was voldoende om de Mars-verkenner buiten de aan trekkingskracht van de aarde te brengen. Maar de koers in de rich ting van de rode planeet was nog zeer globaal. Deze zou later op een commandosignaal van de aarde wor den gecorrigeerd. Een eerste zorg van de specialisten van het Jet Propulsion Laboratory in Pasadena. Californië, was de Ma riner een stabiele positie in de ruim te te geven. Daartoe hadden zij de robot uitgerust met een gevoelig „oog", dat zich moest richten op de ster Canopus. Deze manoeuvre be zorgde de deskundigen echter weken lang nachtmerries. Eerst nam het ,,oog" niet' Canopus maar de ster Alderamin in het vizier. Na een waarschuwend ,,fout" van de mees ters op aarde, zorgde de kleine com puter aan boord van de Mariner er voor dat het „oog" Alderamin los liet. Maar toen verviel de robot van kwaad tot erger. Hij richtte zijn blik op Regulus. Pas na een lange reeks bevelen slaagden de mensen uit Pa sadena er in het ,,oog" op Canopus te fixeren. openen de klepjes zich automatisch en wanneer de buitenwand te koud wordt, sluiten zij zich weer. Dit sys teem heeft er tot nu toe steeds voor gezorgd, dat er in het inwendige van de Mariner-4 een aangenaam kli maat" heerste. Hieraan is het voor een groot deel te danken dat de ro bot nog steeds zo trouw zijn werk doet. De Mariner-4 bevond zich toen in een juiste positie om de raketmotor te ontsteken voor het uitvoeren van een koerscorrectie. Maar net toen men hiermee wilde beginnen, ver loor de robot Canopus weer uit het oog. Opnieuw werkten mensen en computers in het Goldstone-volg station een dag onder hoogspanning. Tenslotte wist men het oog toch weer op „zijn" ster te oriënteren. Twee weken later ontstonden er op nieuw moeilijkheden, toen kleine glinsterende stofdeeltjes in de buurt van de robot het oog dreigden af te leiden. Maar na een commando om zich hier niets van aan te trekken, kwam de nerveuze Mariner einde lijk tot rust. De opgedragen koers correctie werd feilloos uitgevoerd en tot nu toe is de reis naar Mars voor spoediger geweest dan men had dur ven hopen. In tegenstelling tot de reeds enige tijd zwijgende Russische Marsver- kennef „Zond-2", seint de Mariner-4 nog regelmatig signalen naar de aarde. En hieruit valt op te maken dat de belangrijkste instrumenten aan boord nog steeds functioneren. Dit is op zichzelf al een klein won der als men bedenkt dat alle tran- sistoren, dioden en elektronische circuits in het inwendige van de ro bot reeds een half jaar werken on der omstandigheden die hier op aar de volkomen onbekend zijn. Ge wichtloosheid, een absoluut vacuum, extreme temperaturen, kosmische stralingen en botsingen met micro meteorieten zijn enkele van de ge varen die de Mariner-4 in de ruimte bedreigen. Een van de grootste problemen, het opheffen van grote temperatuur verschillen tussen de naar de zon gekeerde en van de zon afgewende delen van de Mariner-4, is op een vernuftige manier opgelost. In de achthoekige ,,romp" van de robot is een groot aantal kleine jaloezieën aangebracht, die prompt reageren op te veel of te weinig zonlicht. Loopt de temperatuur te sterk op, dan Belangrijkste vraag voor de ko mende dagen is nu, of Mariner-4 zal reageren op het commando om zijn TV-camera en meetinstrumenten in werking te stellen zodra hij Mars gaat passeren. Het is bijna onvoor stelbaar dat de mens over een af stand van 214 miljoen kilometer zijn wil nog kan opleggen aan zijn nietige produkt van elektronisch vernuft. Maar het kan. Zelfs als er te elfder ure iets mis gaat, kunnen de juiste tegenorders de zaak redden. Maar het wordt dan wel een race tegen de tijd. Want ieder radiosig naal tussen Mariner-4 en de aarde, of omgekeerd, is bijna 12 minuten onderweg. De TV-camera van de Mariner zal Mars niet langer dan een half uur in zijn beeldveld heb ben. Als er in deze kritieke periode bijvoorbeeld weer moeilijkheden zouden ontstaan met het Canopus-oog en de robot zijn evenwicht in de ruimte zou verliezen, is de kans om foto's van Mars te ontvangen vrij wel nihil. Als alles echter volgens plan ver loopt, zal de Amerikaanse NASA binnen enkele dagen nadat de Ma riner-4 Mars is gepasseerd over de wellicht opwindendste foto's be schikken die ooit zijn gemaakt. Om technische redenen zal de robot de TV-opnamen niet onmiddellijk naar de aarde seinen. Het overzenden van de beelden zal namelijk veel meer tijd kosten, 8 uur per beeld, dan het fotograferen zelf. Daarom zullen de beelden eerst in de vorm van een cijfercode in het elektronisch geheu gen van de Mariner worden opgesla gen. Ras als alle opnamen gemaakt zijn en de ruimteverkenner ver voorbij Mars is, zal de zender de beelden cijfertje voor cijfertje naar de aarde sturen. In het Goldstone- volgstation zullen de cijfers met be hulp van een computer worden om gezet in overeenkomstige grijstinten tot de beelden weer compleet zijn. naderd. Daardoor zullen de eerste foto's Mars laten zien zoals men de planeet op aarde nooit kan waarne men, namelijk in een schijngestalte. Omdat Mars verder van de zon ver wijderd is dan de aarde, zien we onze kosmische nabuur steeds als een volledig verlichte schijf. De Ma riner nadert Mars echter van opzij" en vanuit dit standpunt bezien is de helft van de planeet in duisternis gehuld. Hoewel de dichtbij-opnamen van de rode planeet misschien het meest tot de verbeelding van de aardbewo ners zullen spreken, verwachten de astronomen en astrobiologen de be langrijkste resultaten van de instru menten, die Mars op een meer ab stracte manier moeten bespieden. Men hoopt inlichtingen te ont vangen, die wat meer onthullen over de temperatuur op het Mars oppervlak, de samenstelling van de atmosfeer, de aanwezigheid van een magnetisch veld, etc. Door de afbuiging van de radiosignalen te meten op. het moment dat de Mariner vanaf de aarde gezien achter de ho rizon van Mars verdwijnt, hoopt men ook meer te weten te komen over de dikte en de dichtheid van de Mar- tiaanse dampkring. Betrouwbare ge gevens hierover zijn van bijzonder belang in verband met toekomstige landingen van ruimtevaartuigen op de planeet. De kernvraag die bij de missie van Mariner-4 en toekomstige projecten van het Amerikaanse ruimtevaart programma op de achtergrond staat, is of er op Mars vormen van leven bestaan. De Amerikanen maken er geer geheim van dat het vinden van een duidelijk antwoord hierop hun voornaamste doel is voor de komende vijftien jaar van rjiimte-onderzoek. Er is voor de teerste plannen een be drag van ruim 5 miljard dollar uit getrokken. De raad van ruimte-onderzoek van de Amerikaanse academie van wetenschappen heeft onlangs een be langwekkend rapport gepubliceerd, dat is getiteld ,,De voorgenomen bio logische exploratie van Mars tussen 1969 en 1973". Volgens dit rapport wijzen alle thans beschikbare gege vens er op dat Mars wordt bewoond door levende organismen en dat het leven op deze planeet een onafhan kelijke oorsprong heeft". Maar zelfs als er geen leven op Mars zou be staan, aldus het rapport, zou deze af wezigheid op zichzelf geofysisch, biologisch en kosmologisch al van grote betekenis zijn. Daarom ver dient een speurtocht naar leven op de rode planeet ,,de hoogste priori teit van alle doelstellingen in het ruimte-onderzoek - zelfs in het hele ruimtevaartprogramma". Het rap port dringt er dan ook op aan, dat de Verenigde Staten verder gaan met de plannen om tegen 1971 een onbe mand ruimtevaartuig op Mars te la ten landen. Dat er met deze plannen inderdaad ernst wordt gemaakt, blijkt uit het feit dat de NASA kort geleden met drie fabrieken een contract heeft ge sloten voor het maken van een eer ste ontwerp voor de Voyager". Dit ruimtevaartuig zal over 6 jaar in het onbekende landschap van Mars moe ten neerdalen met instrumenten aan boord, die gevoelig genoeg zijn om zelfs de aanwezigheid van levende micro-organismen te ontdekken. Een van de grootste problemen van het Voyager-project is, hoe kan worden voorkomen dat aardse orga nismen via het ruimtevaartuig op Mars terecht komen. Als er ook maar een spoor van leven op een dergelijke manier op Mars zou wor den „geïmporteerd", zou het zoeken naar Martiaanse organismen hoogst onbetrouwbare resultaten gaan ople veren. De „leven-detector" van de Voyager zal dan namelijk niet kun nen uitmaken of een eventueel ont dekt organisme van aardse of Mar tiaanse oorsprong is. Bovendien be staat bij een besmetting met aardse organismen het gevaar, dat hierdoor eventueel bestaande vormen van le ven op Mars zullen worden vernie tigd. Men moet rekening houden met de mogelijkheid dat enkele vreemde bacteriën de dood van een planeet zouden kunnen veroorzaken. Het gaat hier niet louter om een weten schappelijk probleem. Met de moge lijkheid om de biosfeer van andere werelden in het heelal te wijzigen, te beschadigen of zelfs geheel weg te vagen, laadt de mensheid een mo rele verantwoordelijkheid op zich waarvan zij de draagwijdte niet kan overzien. In het reeds eerder genoemde rap port vraagt de Amerikaanse acade mie van wetenschappen daarom met klem afdoende methoden te ontwik kelen om ruimtevaartuigen als de Voyager", die op andere hemelli chamen landen, vóór hun vertrek van de aarde te steriliseren. Met de Ranger-fotoverkenners, die op de maan te pletter zijn geslagen, is dit reeds gebeurd. Maar de thans be staande ontsmettingstechnieken zijn nog niet voor 100 procent betrouw baar. Dit is dan ook een van de re Een van de sterkste aanwijzingen voor het bestaan van leven op Mars wordt gevormd door de geheimzin nige „donkere gebieden", die met het wisselen van de Martiaanse sei zoenen opkomen en verdwijnen. Dankzij de dunne, transparante at mosfeer van Mars kan men dit ver schijnsel door aardse telescopen vrij goed waarnemen. In de Martiaanse winters breiden de helder witte poolkappen van de planeet zich sterk uit in de rich ting van de evenaar. Deze poolkap pen bestaan vrijwel zeker niet uit ijs, zoals op aarde, want er is op Mars weinig water. Waarschijnlijk worden ze gevormd door een enkele centimeters dikke laag stikstof- tetroxyde of rijp. Gelijktijdig met het groter worden van de poolkap pen, ziet men de omvang van de donkere gebieden in de buurt van de evenaar afnemen. Soms verdwij nen de gebieden zelfs helemaal. In de Martiaanse zomers gebeurt echter het omgekeerde. De poolkap pen trekken zich terug en de don kere gebieden groeien zeer snel uit tot ze een groot deel van Mars be dekken. Dit doet zeer sterk denken aan plantengroei. Sommige onder zoekers menen zelfs kleuren van lichtgroen tot grijsblauw in de don kere gebieden te hebben waargeno men. Anderen geloven met spectro scopische metingen de aanwezigheid van chlorophyl (bladgroen) te heb ben vastgesteld. Een van de beste Mars-kenners, prof. Gerard de Vaitcouleurs, hoog leraar aan de universiteit van Texas en wetenschappelijk adviseur van het Voyager-project, staat echter sceptisch tegenover alle positieve conclusies over de hoedanigheden van Mars. „De planeet wordt steeds raadselachtiger naarmate we meer menen te ontdekken", zegt hij. Volgens prof. De Vaucouleurs be rusten de „groene gordels" en „blauwe zones" van Mars waar schijnlijk op gezichtsbedrog en ver beelding, veroorzaakt door atmosfe rische verschijnselen en contrast-ef fecten. „Ik heb zelf donkere gebieden op Mars gezien, die groen leken te zijn. Maar ik geloof niet wat ik zie". Hij wijst er overigens op dat er geen enkele wetenschappelijke grond be staat om aan te nemen dat de groei van de donkere gebieden iets te ma ken heeft met de groei van korst mossen of andere primitieve planten zoals we die op aarde kennen. „De donkere gebieden schijnen te wor den veroorzaakt door een of andere vorm van leven", zegt hij, „maar we weten in de verste verte niet wat v^or soort leven dit is." Behalve de donkere gebieden zijn er op Mars door aardse telescopen nog meer dingen te zien die de aan dacht trekken. In de eerste plaats zijn er de moeilijk te onderscheiden net-vormige patronen, die sinds hun ontdekking door Schiaparelli nog steeds hardnekkig „kanalen" worden genoemd. In 1897 tekende de astro noom Percival Lowell zelfs een ge detailleerde kaart van het „kana len-systeem", waarvan hij aannam dat het door intelligente wezens was aangelegd. Waarschijnlijk berust ook de waar neming van deze kanalen groten deels op verbeelding en gezichtsbe drog. Mogelijk bestaan ze in werke lijkheid uit verkleuringen in het Mars-oppervlak, die zo dicht by el- Overigens zal de Mariner - nog steeds volgens de plannen - al be ginnen met het maken van opnamen voordat hij Mars het dichtst is ge- Dit is de beroemde kaart van „Mars kanalen", getekend door Percival Lowell. Hoewel er op Mars inder daad ragfijne lijnenpatronen kunnen worden waargenomen, gelooft men thans niet meer dat het hier om kanalengaat die door intelligente wezens zijn gegraven. kaar liggen dat men ze vanaf da aarde als lijnen ziet. Toch is het ge loof in bouwwerken van intelligente Marsbewoners ook nu nog niet he lemaal verdwenen. Zo heeft prof. Shklovsky, een algemeen gerespes- teerd Russisch astrofysicus, enkele jaren geleden grote wetenschappe lijke opschudding verwekt met een fantastische hypothese dat de beide satellieten van Mars, Phobos en Dei- mos, kunstmanen zijn, gebouwd door een thans uitgestorven intelligent ras. Een van de belangrijkste objec ten voor de waarnemingen van Ma riner-4 is de dampkring van Mars. Volgens de thans beschikbare gege vens is de chemische samenstelling van de gasmantel nauwelijks ge schikt voor het gedijen van leven, zoals wij dat kennen. De Mars-at mosfeer is bijzonder ijl. Aan het op pervlak van de planeet is de lucht druk even laag als op ongeveer 20 kilometer hoogte boven de aarde. De dampkring bestaat vermoedelijk bijna uitsluitend uit stikstof. Over de aanwezigheid van zuurstof en wa terdamp bestaat geen zekerheid. De oppérvlakte-temperatuur bij de evenaar schommelt waarschijnlijk tussen -f 20 graden C overdag en 55 graden C 's nachts. Hoewel de dampkring van Mars waarschijnlijk weinig te betekenen heeft, kan men er soms toch ver schijnselen in waarnemen, die sterk aan die op aarde doen denken. Er vormen zich af en toe gele wolken, die misschien uit stikstofdioxyde be staan. Maar het is ook mogelijk dat de wolken ontstaan door zand- of stofstormen in de gebieden bij de evenaar. Het schijnt dat de winden in de Mars-atmosfeer dezelfde pa tronen volgen als de winden op aarde. Een andere belangrijke vraag met betrekking tot het hestaan van leven op Mars is, of de planeet een mag netisch veld bezit. Sinds kort weet men dat het magnetisch veld van de aarde twee beschermende stralings gordels rond onze planeet in stand houdt. Door deze Van Allen gordels worden allerlei gevaarlijke stralin gen uit de kosmische ruimte tegen gehouden of afgebogen. Als Mars geen magnetische veld blijkt te be zitten, is het de vraag of er wel leven mogelijk is. Men hoopt dat Mariner-4 over tal van duistere zaken enige ophelde ring zal geven als hij donderdag ra kelings langs Mars koerst. Maar de ruimte-onderzoekers staan met hun benen op de grond. Ze verwachten geen wonderen. De grote vraag of er leven op Mars bestaat zal door de robot niet met „ja" of „neen" wor den beantwoord. Hij zal hoogstens aanwijzingen geven, die kunnen worden geïnterpreteerd als „waar schijnlijk wel" of „waarschijnlijk niet". De geheimen van Mars moeten stap voor stap worden ontsluierd. De verkenningstocht van Mariner-4 is de eerste stap. De informaties die hiermee worden verkregen, zullen dienen om „Voyager" voor te berei den op een landing in 1971. Men hoopt van „Voyager" veel meer po sitieve inlichtingen te krijgen over de levenskansen op Mars. En de ervaringen van deze robotreiziger zullen tenslotte de weg moeten ba nen voor de eerste Mars-astronau ten die, naar men verwacht, op zijn vroegst in 1985 hun voetstappen in het rode stof van de mysterie-pla neet zullen zetten. Uitgave: N.V. Uitg. Mi Directeur: Drs. W. A. Hoofdredacteur: L. Leijc Redactieraad: J. M. A. C. J. v. Hootegem, mr. iMes, mr. H. M. L. de Re| Vercauteren, L. J. v. 't Bureau: Breda Reiger tel. 22341 (5 lijnen). Pos, Bureau voor de Zeeuw: lüagMaS pc Sti lAI is de zomer een sof, I I kanten van ijsjes en fri I hebben toch niet zo I reden tot mopperen. P,3 Een interessante tentoom Cnokkes Casino: de surrl ichilderijen van Leonor Ti ond de monnikengemeei de kluizenaarsberg Atho: I vele romantische verhal ven. De (niet altyd even waarheid schildert een medewerker in een serie I artikelen waarvan we van j eerste publiceren. Pag. 7. I (Van onze parlementaire J DEN HAAG Om d< moeilijke positie van de Enigszins te verlichten he< «mallenbroek besloten tot Hitkering van 29,6 miljoen bedrag komt boven de 50 den extra, die in de regerinj al ten behoeve van de geme vooruitzicht waren gesteld, pedrag van in totaal dus 79,6 gorden verdeeld volgens d< nanciële verhoudingswet tus gemeenten bepaalde normen, ciale en gemeentebesturen z Ten circulaire van de extra-u! Kennis gesteld. I Minister uitgest ATHENE (Reuter) De •actie van de verenigde cel leeft vandaag naar verwacl in minister van defensie Pe! lias uit de partij te stoten >n -regeringswoordvoerder Premier Papandreoe zal Jen decreet ter ondertekent Jgen. Op grond daarvan mo< pias als minister worden onts pe koning tekent, zullen wij pige regering hebben. Als h Idoet, zullen wij een almachtij Iken te zijn", moet de\ premi Bemand van de regering ht Beiaard. Waarnemers maken dat de regering in het laatst aftreden en de koning zal nieuwe verkiezingen te doen Vrij waar» wei Weersverwachting, medj door het K.N.M.I., geldig avond: Vry warm weer met veran bewolking. Later plaatseli kele buien en daling van t tuur. Zwakke tot matige v uiteenlopende richtingen. Vandaag: zon onder 20.1 Maan op 21.55 uur. Morgen: zon op 4.38 uur. M der 5,51 uur. Het weer in Eur< (Rapporten van gisterav Helsinki Stockholm Oslo Kopenhagen Aberdeen Londen Amsterdam Brussel Luxemburg Parijs Bordeaux Grenoble Nice Berlijn Frankfurt München Züricb Genève Locarno Wenen Innsbruck Belgrado Athene Rome Barcelona Madrid Mallorca Lissabon weer zwaar be., zwaar bew zwaar bew regen zwaar bew| regen zwaar bew zwaar be zwaar be' half bew. licht bew. licht bew onbew. licht bew. zwaar bew onbew. zwaar bew licht bew. licht bew. zwaar bev onbew. licht bew. onbew. niet onv. onbew. onbew. onbew. half bew.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1965 | | pagina 14