3
Wat zal Marsverkenner
Mariner-4 onthullen?
JOHNS'
perspectief
EXTRA Ar
VOOR
TMEEN1
Geleerden
wachten in
spanning op
cd
cd
cd
cd
cd
m
cd
anda
in
Geeft Grie
koning to
Donkere gebieden
„Oog'
Half uur
Stofdeeltjes
Jalouzieën
Foto's in cijfers
Leven op Mars?
1971
CD
Sterilisatie
„Groene gordels"
Schijngestalte
IJle dampkring
1985: Mensen naar Mars
105e JAARGANG
(door Hans Friedeman)
De komende week kan de belangrijkste worden in de nog zo korte
maar spectaculaire historie van het wetenschappelijk ruimte-on
derzoek. Ver weg van de aarde, ergens in de donkere diepten
van de interplanetaire ruimte, snelt een kleine door mensen
gemaakte robot naar het doel van zijn bijna 8 maanden durende, 525
miljoen kilometer lange reis: Mars. In het Goldstone-volgstation in
Cahfornië wachten geleerden in spanning op de 14e juli. Dan zal
Mariner-4 de rode planeet op een afstand van 8400 kilometer pas
seren. En als de elektronische „hersenen" en „zintuigen" van de robot
niet op het laatste moment gestoord raken, zullen er de daarop vol
gende dagen door de gevoelige parabool-antennes van Goldstone lange
reeksen radiosignalen worden opgevangen met gecodeerde televisie
opnamen en gegevens over de dampkring, temperatuur, magnetisch
veld en bodemgesteldheid van Mars. Niemand durft te voorspellen wat
de signalen van de Mariner-4 zullen onthullen. Maar het is zeker dat
zij van historische betekenis zullen zijn. Misschien zullen zij zelfs een
aanwijzing geven in het opwindendste wetenschappelijke vraagstuk
waarmee de mens zich ooit heeft bezig gehouden: het al of niet be
staan van leven buiten de aarde.
Links: De tocht van Mariner-4 zal naar men hoopt voldoende gegevens op-
leveren voor de bouw van een u.ndere Mars-verkenner, de Voyager die
omstreeks 1971 een „zachte" landing op de rode planeet zal moeten maken.
De Voyagerzal worden uitgerust met een leven-detectorom na te gaan
of er op Mars organisch leven bestaat. Het „Voyager"-project zal minstens
5 miljard dollar gaan kosten. Deze tekening laat de Voyagerdie veel
gelijkenis met de Mariner-4 vertoont, zien met op de achtergrond de planeet
Mars.
Onder: Mars kent uitgesproken seizoenen. In de Marsiaanse -winters breiden
de poolkappen, die waarschijnlijk uit rijp bestaan, zich sterk uit. In de zomer
trekken zij zich weer terug en vanuit de gebieden rond de evenaar groeien
dan snel donkere vlekken over een groot deel van de planeet. Deze sbrie
foto's werd gemaakt in 1956, toen Mars de aarde tot op 56 miljoen kilometer
naderde.
denen geweest waarom men heeft
besloten de Mariner-4 aanstaande
donderdag niet in het zand van Mars
te laten neerploffen maar het vaar
tuig op veilige afstand langs de pla
neet te laten vliegen. Want Mars is
vrijwel zeker minder levenloos dan
onze troosteloos dorre maan.
De Mariner-4 met zijn vier „zon-
newieken" van anderhalve meter
lengte werd op 28 november 1964
vanaf Kaap Kennedy door een At-
las-Agena raket met een snelheid
van ruim 41.000 km/uur in de ruimte
geslingerd. Dit was voldoende om
de Mars-verkenner buiten de aan
trekkingskracht van de aarde te
brengen. Maar de koers in de rich
ting van de rode planeet was nog
zeer globaal. Deze zou later op een
commandosignaal van de aarde wor
den gecorrigeerd.
Een eerste zorg van de specialisten
van het Jet Propulsion Laboratory
in Pasadena. Californië, was de Ma
riner een stabiele positie in de ruim
te te geven. Daartoe hadden zij de
robot uitgerust met een gevoelig
„oog", dat zich moest richten op de
ster Canopus. Deze manoeuvre be
zorgde de deskundigen echter weken
lang nachtmerries. Eerst nam het
,,oog" niet' Canopus maar de ster
Alderamin in het vizier. Na een
waarschuwend ,,fout" van de mees
ters op aarde, zorgde de kleine com
puter aan boord van de Mariner er
voor dat het „oog" Alderamin los
liet. Maar toen verviel de robot van
kwaad tot erger. Hij richtte zijn blik
op Regulus. Pas na een lange reeks
bevelen slaagden de mensen uit Pa
sadena er in het ,,oog" op Canopus
te fixeren.
openen de klepjes zich automatisch
en wanneer de buitenwand te koud
wordt, sluiten zij zich weer. Dit sys
teem heeft er tot nu toe steeds voor
gezorgd, dat er in het inwendige van
de Mariner-4 een aangenaam kli
maat" heerste. Hieraan is het voor
een groot deel te danken dat de ro
bot nog steeds zo trouw zijn werk
doet.
De Mariner-4 bevond zich toen in
een juiste positie om de raketmotor
te ontsteken voor het uitvoeren van
een koerscorrectie. Maar net toen
men hiermee wilde beginnen, ver
loor de robot Canopus weer uit
het oog. Opnieuw werkten mensen
en computers in het Goldstone-volg
station een dag onder hoogspanning.
Tenslotte wist men het oog toch
weer op „zijn" ster te oriënteren.
Twee weken later ontstonden er op
nieuw moeilijkheden, toen kleine
glinsterende stofdeeltjes in de buurt
van de robot het oog dreigden af te
leiden. Maar na een commando om
zich hier niets van aan te trekken,
kwam de nerveuze Mariner einde
lijk tot rust. De opgedragen koers
correctie werd feilloos uitgevoerd en
tot nu toe is de reis naar Mars voor
spoediger geweest dan men had dur
ven hopen.
In tegenstelling tot de reeds enige
tijd zwijgende Russische Marsver-
kennef „Zond-2", seint de Mariner-4
nog regelmatig signalen naar de
aarde. En hieruit valt op te maken
dat de belangrijkste instrumenten
aan boord nog steeds functioneren.
Dit is op zichzelf al een klein won
der als men bedenkt dat alle tran-
sistoren, dioden en elektronische
circuits in het inwendige van de ro
bot reeds een half jaar werken on
der omstandigheden die hier op aar
de volkomen onbekend zijn. Ge
wichtloosheid, een absoluut vacuum,
extreme temperaturen, kosmische
stralingen en botsingen met micro
meteorieten zijn enkele van de ge
varen die de Mariner-4 in de ruimte
bedreigen.
Een van de grootste problemen,
het opheffen van grote temperatuur
verschillen tussen de naar de zon
gekeerde en van de zon afgewende
delen van de Mariner-4, is op een
vernuftige manier opgelost. In de
achthoekige ,,romp" van de robot is
een groot aantal kleine jaloezieën
aangebracht, die prompt reageren op
te veel of te weinig zonlicht. Loopt
de temperatuur te sterk op, dan
Belangrijkste vraag voor de ko
mende dagen is nu, of Mariner-4 zal
reageren op het commando om zijn
TV-camera en meetinstrumenten in
werking te stellen zodra hij Mars
gaat passeren. Het is bijna onvoor
stelbaar dat de mens over een af
stand van 214 miljoen kilometer zijn
wil nog kan opleggen aan zijn
nietige produkt van elektronisch
vernuft. Maar het kan. Zelfs als er
te elfder ure iets mis gaat, kunnen
de juiste tegenorders de zaak redden.
Maar het wordt dan wel een race
tegen de tijd. Want ieder radiosig
naal tussen Mariner-4 en de aarde,
of omgekeerd, is bijna 12 minuten
onderweg. De TV-camera van de
Mariner zal Mars niet langer dan
een half uur in zijn beeldveld heb
ben. Als er in deze kritieke periode
bijvoorbeeld weer moeilijkheden
zouden ontstaan met het Canopus-oog
en de robot zijn evenwicht in de
ruimte zou verliezen, is de kans om
foto's van Mars te ontvangen vrij
wel nihil.
Als alles echter volgens plan ver
loopt, zal de Amerikaanse NASA
binnen enkele dagen nadat de Ma
riner-4 Mars is gepasseerd over de
wellicht opwindendste foto's be
schikken die ooit zijn gemaakt. Om
technische redenen zal de robot de
TV-opnamen niet onmiddellijk naar
de aarde seinen. Het overzenden van
de beelden zal namelijk veel meer
tijd kosten, 8 uur per beeld, dan het
fotograferen zelf. Daarom zullen de
beelden eerst in de vorm van een
cijfercode in het elektronisch geheu
gen van de Mariner worden opgesla
gen. Ras als alle opnamen gemaakt
zijn en de ruimteverkenner ver
voorbij Mars is, zal de zender de
beelden cijfertje voor cijfertje naar
de aarde sturen. In het Goldstone-
volgstation zullen de cijfers met be
hulp van een computer worden om
gezet in overeenkomstige grijstinten
tot de beelden weer compleet zijn.
naderd. Daardoor zullen de eerste
foto's Mars laten zien zoals men de
planeet op aarde nooit kan waarne
men, namelijk in een schijngestalte.
Omdat Mars verder van de zon ver
wijderd is dan de aarde, zien we
onze kosmische nabuur steeds als
een volledig verlichte schijf. De Ma
riner nadert Mars echter van opzij"
en vanuit dit standpunt bezien is de
helft van de planeet in duisternis
gehuld.
Hoewel de dichtbij-opnamen van
de rode planeet misschien het meest
tot de verbeelding van de aardbewo
ners zullen spreken, verwachten de
astronomen en astrobiologen de be
langrijkste resultaten van de instru
menten, die Mars op een meer ab
stracte manier moeten bespieden.
Men hoopt inlichtingen te ont
vangen, die wat meer onthullen
over de temperatuur op het Mars
oppervlak, de samenstelling van
de atmosfeer, de aanwezigheid van
een magnetisch veld, etc. Door de
afbuiging van de radiosignalen te
meten op. het moment dat de Mariner
vanaf de aarde gezien achter de ho
rizon van Mars verdwijnt, hoopt men
ook meer te weten te komen over de
dikte en de dichtheid van de Mar-
tiaanse dampkring. Betrouwbare ge
gevens hierover zijn van bijzonder
belang in verband met toekomstige
landingen van ruimtevaartuigen op
de planeet.
De kernvraag die bij de missie van
Mariner-4 en toekomstige projecten
van het Amerikaanse ruimtevaart
programma op de achtergrond staat,
is of er op Mars vormen van leven
bestaan. De Amerikanen maken er
geer geheim van dat het vinden van
een duidelijk antwoord hierop hun
voornaamste doel is voor de komende
vijftien jaar van rjiimte-onderzoek.
Er is voor de teerste plannen een be
drag van ruim 5 miljard dollar uit
getrokken.
De raad van ruimte-onderzoek
van de Amerikaanse academie van
wetenschappen heeft onlangs een be
langwekkend rapport gepubliceerd,
dat is getiteld ,,De voorgenomen bio
logische exploratie van Mars tussen
1969 en 1973". Volgens dit rapport
wijzen alle thans beschikbare gege
vens er op dat Mars wordt bewoond
door levende organismen en dat het
leven op deze planeet een onafhan
kelijke oorsprong heeft". Maar zelfs
als er geen leven op Mars zou be
staan, aldus het rapport, zou deze af
wezigheid op zichzelf geofysisch,
biologisch en kosmologisch al van
grote betekenis zijn. Daarom ver
dient een speurtocht naar leven op
de rode planeet ,,de hoogste priori
teit van alle doelstellingen in het
ruimte-onderzoek - zelfs in het hele
ruimtevaartprogramma". Het rap
port dringt er dan ook op aan, dat
de Verenigde Staten verder gaan met
de plannen om tegen 1971 een onbe
mand ruimtevaartuig op Mars te la
ten landen.
Dat er met deze plannen inderdaad
ernst wordt gemaakt, blijkt uit het
feit dat de NASA kort geleden met
drie fabrieken een contract heeft ge
sloten voor het maken van een eer
ste ontwerp voor de Voyager". Dit
ruimtevaartuig zal over 6 jaar in het
onbekende landschap van Mars moe
ten neerdalen met instrumenten aan
boord, die gevoelig genoeg zijn om
zelfs de aanwezigheid van levende
micro-organismen te ontdekken.
Een van de grootste problemen
van het Voyager-project is, hoe kan
worden voorkomen dat aardse orga
nismen via het ruimtevaartuig op
Mars terecht komen. Als er ook
maar een spoor van leven op een
dergelijke manier op Mars zou wor
den „geïmporteerd", zou het zoeken
naar Martiaanse organismen hoogst
onbetrouwbare resultaten gaan ople
veren. De „leven-detector" van de
Voyager zal dan namelijk niet kun
nen uitmaken of een eventueel ont
dekt organisme van aardse of Mar
tiaanse oorsprong is. Bovendien be
staat bij een besmetting met aardse
organismen het gevaar, dat hierdoor
eventueel bestaande vormen van le
ven op Mars zullen worden vernie
tigd. Men moet rekening houden met
de mogelijkheid dat enkele vreemde
bacteriën de dood van een planeet
zouden kunnen veroorzaken. Het
gaat hier niet louter om een weten
schappelijk probleem. Met de moge
lijkheid om de biosfeer van andere
werelden in het heelal te wijzigen, te
beschadigen of zelfs geheel weg te
vagen, laadt de mensheid een mo
rele verantwoordelijkheid op zich
waarvan zij de draagwijdte niet kan
overzien.
In het reeds eerder genoemde rap
port vraagt de Amerikaanse acade
mie van wetenschappen daarom met
klem afdoende methoden te ontwik
kelen om ruimtevaartuigen als de
Voyager", die op andere hemelli
chamen landen, vóór hun vertrek
van de aarde te steriliseren. Met de
Ranger-fotoverkenners, die op de
maan te pletter zijn geslagen, is dit
reeds gebeurd. Maar de thans be
staande ontsmettingstechnieken zijn
nog niet voor 100 procent betrouw
baar. Dit is dan ook een van de re
Een van de sterkste aanwijzingen
voor het bestaan van leven op Mars
wordt gevormd door de geheimzin
nige „donkere gebieden", die met
het wisselen van de Martiaanse sei
zoenen opkomen en verdwijnen.
Dankzij de dunne, transparante at
mosfeer van Mars kan men dit ver
schijnsel door aardse telescopen vrij
goed waarnemen.
In de Martiaanse winters breiden
de helder witte poolkappen van
de planeet zich sterk uit in de rich
ting van de evenaar. Deze poolkap
pen bestaan vrijwel zeker niet uit
ijs, zoals op aarde, want er is op
Mars weinig water. Waarschijnlijk
worden ze gevormd door een enkele
centimeters dikke laag stikstof-
tetroxyde of rijp. Gelijktijdig met
het groter worden van de poolkap
pen, ziet men de omvang van de
donkere gebieden in de buurt van
de evenaar afnemen. Soms verdwij
nen de gebieden zelfs helemaal.
In de Martiaanse zomers gebeurt
echter het omgekeerde. De poolkap
pen trekken zich terug en de don
kere gebieden groeien zeer snel uit
tot ze een groot deel van Mars be
dekken. Dit doet zeer sterk denken
aan plantengroei. Sommige onder
zoekers menen zelfs kleuren van
lichtgroen tot grijsblauw in de don
kere gebieden te hebben waargeno
men. Anderen geloven met spectro
scopische metingen de aanwezigheid
van chlorophyl (bladgroen) te heb
ben vastgesteld.
Een van de beste Mars-kenners,
prof. Gerard de Vaitcouleurs, hoog
leraar aan de universiteit van Texas
en wetenschappelijk adviseur van
het Voyager-project, staat echter
sceptisch tegenover alle positieve
conclusies over de hoedanigheden
van Mars. „De planeet wordt steeds
raadselachtiger naarmate we meer
menen te ontdekken", zegt hij.
Volgens prof. De Vaucouleurs be
rusten de „groene gordels" en
„blauwe zones" van Mars waar
schijnlijk op gezichtsbedrog en ver
beelding, veroorzaakt door atmosfe
rische verschijnselen en contrast-ef
fecten. „Ik heb zelf donkere gebieden
op Mars gezien, die groen leken te
zijn. Maar ik geloof niet wat ik zie".
Hij wijst er overigens op dat er geen
enkele wetenschappelijke grond be
staat om aan te nemen dat de groei
van de donkere gebieden iets te ma
ken heeft met de groei van korst
mossen of andere primitieve planten
zoals we die op aarde kennen. „De
donkere gebieden schijnen te wor
den veroorzaakt door een of andere
vorm van leven", zegt hij, „maar
we weten in de verste verte niet wat
v^or soort leven dit is."
Behalve de donkere gebieden zijn
er op Mars door aardse telescopen
nog meer dingen te zien die de aan
dacht trekken. In de eerste plaats
zijn er de moeilijk te onderscheiden
net-vormige patronen, die sinds hun
ontdekking door Schiaparelli nog
steeds hardnekkig „kanalen" worden
genoemd. In 1897 tekende de astro
noom Percival Lowell zelfs een ge
detailleerde kaart van het „kana
len-systeem", waarvan hij aannam
dat het door intelligente wezens was
aangelegd.
Waarschijnlijk berust ook de waar
neming van deze kanalen groten
deels op verbeelding en gezichtsbe
drog. Mogelijk bestaan ze in werke
lijkheid uit verkleuringen in het
Mars-oppervlak, die zo dicht by el-
Overigens zal de Mariner - nog
steeds volgens de plannen - al be
ginnen met het maken van opnamen
voordat hij Mars het dichtst is ge-
Dit is de beroemde kaart van „Mars
kanalen", getekend door Percival
Lowell. Hoewel er op Mars inder
daad ragfijne lijnenpatronen kunnen
worden waargenomen, gelooft men
thans niet meer dat het hier om
kanalengaat die door intelligente
wezens zijn gegraven.
kaar liggen dat men ze vanaf da
aarde als lijnen ziet. Toch is het ge
loof in bouwwerken van intelligente
Marsbewoners ook nu nog niet he
lemaal verdwenen. Zo heeft prof.
Shklovsky, een algemeen gerespes-
teerd Russisch astrofysicus, enkele
jaren geleden grote wetenschappe
lijke opschudding verwekt met een
fantastische hypothese dat de beide
satellieten van Mars, Phobos en Dei-
mos, kunstmanen zijn, gebouwd door
een thans uitgestorven intelligent
ras.
Een van de belangrijkste objec
ten voor de waarnemingen van Ma
riner-4 is de dampkring van Mars.
Volgens de thans beschikbare gege
vens is de chemische samenstelling
van de gasmantel nauwelijks ge
schikt voor het gedijen van leven,
zoals wij dat kennen. De Mars-at
mosfeer is bijzonder ijl. Aan het op
pervlak van de planeet is de lucht
druk even laag als op ongeveer 20
kilometer hoogte boven de aarde. De
dampkring bestaat vermoedelijk
bijna uitsluitend uit stikstof. Over
de aanwezigheid van zuurstof en wa
terdamp bestaat geen zekerheid. De
oppérvlakte-temperatuur bij de
evenaar schommelt waarschijnlijk
tussen -f 20 graden C overdag en
55 graden C 's nachts.
Hoewel de dampkring van Mars
waarschijnlijk weinig te betekenen
heeft, kan men er soms toch ver
schijnselen in waarnemen, die sterk
aan die op aarde doen denken. Er
vormen zich af en toe gele wolken,
die misschien uit stikstofdioxyde be
staan. Maar het is ook mogelijk dat
de wolken ontstaan door zand- of
stofstormen in de gebieden bij de
evenaar. Het schijnt dat de winden
in de Mars-atmosfeer dezelfde pa
tronen volgen als de winden op
aarde.
Een andere belangrijke vraag met
betrekking tot het hestaan van leven
op Mars is, of de planeet een mag
netisch veld bezit. Sinds kort weet
men dat het magnetisch veld van de
aarde twee beschermende stralings
gordels rond onze planeet in stand
houdt. Door deze Van Allen gordels
worden allerlei gevaarlijke stralin
gen uit de kosmische ruimte tegen
gehouden of afgebogen. Als Mars
geen magnetische veld blijkt te be
zitten, is het de vraag of er wel
leven mogelijk is.
Men hoopt dat Mariner-4 over tal
van duistere zaken enige ophelde
ring zal geven als hij donderdag ra
kelings langs Mars koerst. Maar de
ruimte-onderzoekers staan met hun
benen op de grond. Ze verwachten
geen wonderen. De grote vraag of
er leven op Mars bestaat zal door de
robot niet met „ja" of „neen" wor
den beantwoord. Hij zal hoogstens
aanwijzingen geven, die kunnen
worden geïnterpreteerd als „waar
schijnlijk wel" of „waarschijnlijk
niet".
De geheimen van Mars moeten
stap voor stap worden ontsluierd.
De verkenningstocht van Mariner-4
is de eerste stap. De informaties die
hiermee worden verkregen, zullen
dienen om „Voyager" voor te berei
den op een landing in 1971. Men
hoopt van „Voyager" veel meer po
sitieve inlichtingen te krijgen over
de levenskansen op Mars. En de
ervaringen van deze robotreiziger
zullen tenslotte de weg moeten ba
nen voor de eerste Mars-astronau
ten die, naar men verwacht, op zijn
vroegst in 1985 hun voetstappen in
het rode stof van de mysterie-pla
neet zullen zetten.
Uitgave: N.V. Uitg. Mi
Directeur: Drs. W. A.
Hoofdredacteur: L. Leijc
Redactieraad: J. M. A.
C. J. v. Hootegem, mr.
iMes, mr. H. M. L. de Re|
Vercauteren, L. J. v. 't
Bureau: Breda Reiger
tel. 22341 (5 lijnen). Pos,
Bureau voor de Zeeuw:
lüagMaS pc Sti
lAI is de zomer een sof, I
I kanten van ijsjes en fri
I hebben toch niet zo I
reden tot mopperen. P,3
Een interessante tentoom
Cnokkes Casino: de surrl
ichilderijen van Leonor Ti
ond de monnikengemeei
de kluizenaarsberg Atho:
I vele romantische verhal
ven. De (niet altyd even
waarheid schildert een
medewerker in een serie
I artikelen waarvan we van
j eerste publiceren. Pag. 7.
I (Van onze parlementaire
J DEN HAAG Om d<
moeilijke positie van de
Enigszins te verlichten he<
«mallenbroek besloten tot
Hitkering van 29,6 miljoen
bedrag komt boven de 50
den extra, die in de regerinj
al ten behoeve van de geme
vooruitzicht waren gesteld,
pedrag van in totaal dus 79,6
gorden verdeeld volgens d<
nanciële verhoudingswet tus
gemeenten bepaalde normen,
ciale en gemeentebesturen z
Ten circulaire van de extra-u!
Kennis gesteld.
I Minister uitgest
ATHENE (Reuter) De
•actie van de verenigde cel
leeft vandaag naar verwacl
in minister van defensie Pe!
lias uit de partij te stoten
>n -regeringswoordvoerder
Premier Papandreoe zal
Jen decreet ter ondertekent
Jgen. Op grond daarvan mo<
pias als minister worden onts
pe koning tekent, zullen wij
pige regering hebben. Als h
Idoet, zullen wij een almachtij
Iken te zijn", moet de\ premi
Bemand van de regering ht
Beiaard. Waarnemers maken
dat de regering in het laatst
aftreden en de koning zal
nieuwe verkiezingen te doen
Vrij
waar» wei
Weersverwachting, medj
door het K.N.M.I., geldig
avond:
Vry warm weer met veran
bewolking. Later plaatseli
kele buien en daling van t
tuur. Zwakke tot matige v
uiteenlopende richtingen.
Vandaag: zon onder 20.1
Maan op 21.55 uur.
Morgen: zon op 4.38 uur. M
der 5,51 uur.
Het weer in Eur<
(Rapporten van gisterav
Helsinki
Stockholm
Oslo
Kopenhagen
Aberdeen
Londen
Amsterdam
Brussel
Luxemburg
Parijs
Bordeaux
Grenoble
Nice
Berlijn
Frankfurt
München
Züricb
Genève
Locarno
Wenen
Innsbruck
Belgrado
Athene
Rome
Barcelona
Madrid
Mallorca
Lissabon
weer
zwaar be.,
zwaar bew
zwaar bew
regen
zwaar bew|
regen
zwaar bew
zwaar be
zwaar be'
half bew.
licht bew.
licht bew
onbew.
licht bew.
zwaar bew
onbew.
zwaar bew
licht bew.
licht bew.
zwaar bev
onbew.
licht bew.
onbew.
niet onv.
onbew.
onbew.
onbew.
half bew.