Napels zien
Het schisma van Utrecht
„GEEN ERGER TWIST
DAN RROEDER TWIST'
en
bestolen worden
ONZE PUZZEL
Jansenisme
Petrus Codde
Interregnum
Moeilijke tijden
Gesprek mogelijk
20
Dt monteur van
;om aan ons
n de afdelingen
ilijke werk wordt
medewerkers die
et schoonhouden
rk is de werktijd
middag vrij bent.
eidsvoorwaarden
szaken-
met ruime ervaring,
cliëntèle op vakkun-
e werkkring, waarin
ontplooien kan;
e belangrijkheid van
leeftijd, burg. staat,
1 aan de directie.
in wij voor direct
Volgens het kerkelijk recht moesten
de bisschoppen in de middeleeu
wen worden gekozen door geeste
lijkheid en volk. In de praktijk
kwam het hierop neer, dat de ho
gere geestelijkheid (kapittelheren)
en adel de keuze deden. De lagere
geestelijkheid en het volk mochten
daarop voor de vorm ja en amen
zeggen. De keuze van hoge geeste
lijkheid en adel was bovendien lang
niet altijd vrij. De Frankische konin
gen wisten hun kandidaten te doen
zegevieren en de Duitse keizers za
gen evenmin op tegen het gebruik
van wat wapengeweld om hun fa
voriet gekozen te krijgen. In de
veertiende eeuw was de bisschops
keuze in het bisdom Utrecht (suffra
gaan van Keulen) voorbehouden
aan de Kapittels van de Utrechtse
vijf hoofdkerken. De kanunniken
kozen de bisschop, de paus beves
tigde de keus. Dat bleef zo tot
1528, toen Karei V de kapittels
buitenspel zette. De paus mocht
voortaan prijzen, wat de keizer ge
dacht te wijzen. De paus moest toe
geven, ofschoon in Rome steeds
meer een centraliserende gedachte
aan bod kwam en de pausen zich
inspanden om de bisschopsbenoe
ming tot zich te trekken. In 1559
dreef Philips II bij paus Pius IV de
invoering van 'n nieuwe kerkelijke
hiërarchie in de Nederlanden door.
Rijkelijk iaat. Al in de twaalfde
eeuw was er voor gepleit. Utrecht
wordt aartsbisdom- Als nieuwe bis
dommen worden aangewezen Haar
lem, Middelburg, Deventer, Leeuw
arden en Groningen, elk versierd
met een kapittel. In 1584 moet Ro
me het failliet van deze maatregel
erkennen. De chaos in het katholie
ke kerkelijke leven is groter dan
ooit. Sasbout Vosmeer wordt vica-
rius apostolicus van Utrecht, een
in het toenmalige kerkelijk recht
niet duidelijk omschreven tifèl.
Daardoor ontstonden talrijke juri
dische twistvragen onder de Neder
landse geestelijkheid. De vraag was
in hoever priesters en religieuzen
(ook in de andere bisdommen) hem
gehoorzaamheid verschuldigd wa
ren. Rome heeft te weinig gedaan
om de onduidelijkheden op te hef
fen. In deze competentiestrijd en
verdeeldheid waarbij seculieren de
nationale partij en regulieren de
Romeinse zijde kozen ligt de kiem
van het conflict dat tot afscheiding
van de Oud-katholieken leidde.
Achterbuurt in Napels
Prof. B. A. van Kleef, de schrijver
van de „Geschiedenis van de oud-
Katholieke Kerk in Nederland"
(welke auteur overigens niet de
indruk maakt erg objectief te
zijn) geeft voornamelijk de Jezu-
ieten de schuld. Hij schrijft:
„Want de komst der Jezuïeten, die
men wel eens „de Janitsaren der
Katholieke Kerk" noemt is voor
de eenheid onder de Katholieken
hier te lande noodlottig gewor
den. Immers, vanaf hun komst
dateren de heftige twisten, die in
de boezem der kerk ontstonden,
twisten die met de dag heftiger
werden, die- ruim een eeuw lang
zouden voortduren en tenslotte
tot een scheuring in de Katho
lieke Kerk hebben geleid. Wij
staan hier voor de strijd tussen
het oude, nationale, katholieke
systeem en het oude, ultramon
taanse, rooms-Jezuïtische sys
teem." (Bisschoppelijk kerksys-
teem en pauselijk kerksysteem.)
Elders zegt hij: „De Jezuieten hebben
van de Kerk een geestelijke staat ge
maakt, een absolistisch totalitair sys
teem onder opperste leiding van de
paus". Laten we prof. Van Kleef zelf
aan het woord om de oorzaak dei-
twisten aan te geven.
Sasbout Vosmeer en zijn geestelijk
heid beschouwden zich als de regel
rechte en rechtmatige bestuurders en
herders der katholieke Kerk, die door
Willibrordus naar deze landen was
gebracht. Van de oorspronkelijke rech
ten dezer kerk waren zij de enige
rechthebbende dragers. De kerk in
Nederland was wel door de hervorming
gehavend maar niet te gronde gegaan.
Ook in de donkerste tijden waren er
altijd nog 200.000 katholieken (ongeveer
de helft van de toenmalige bevolking).
De nationale kenmerken werden be
waard. De kerkelijke gezagsdragers
stonden op het standpunt dat niemand
kerkelijke handelingen mocht verrich
ten dan met toestemming van de recht
matige bisschop of diens algemeen vi
caris.
Jezuieten (en regulieren) gedroegen
tich vijandig tegen bisschoppelijk ge-
Een hoogmis in de aartsbis
schoppelijke Oud-Katholieke kerk
te Utrecht.
Foto gemaakt bij gelegenheid
van een jubileum van mgr. Andre
as Rinkel, oud-katholiek bisschop
van Utrecht (met staj). Hij is om
ringd door geestelijken van oud-
bisschoppelijke Cleresy en door
vertegenwoordigers der kerken
waarmee de oud-katholieken con
tact onderhouden.
zag. Ze beschouwden ons land als een
missiegebied waar geen sprake was
van een geordende kerk en van een
geregeld bestuur met een bisschop, ka
pittels en pastoors. Ze drongen zich
overal in en kozen zelfstandig hun
werkterrein. Daardoor ontstond one
nigheid in de gemeenten. Tot zover
prof. Van Kleef.
gemaakt, al te menselijke fouten waar
door in de strijd om de waarheid de
chnstelijke naastenliefde niet zelden
in het gedrang kwam".
Ook Sasbout Vosmeer kon de eigen
machtigheid der Jezuieten maar moei
lijk verdragen. Hij moet eens verzucht
hebben: ,,Ik heb meer te verduren
van Jezuieten dan van de protestanten".
De katholieke geschiedschrijver dr. B.
van Bilsen o.f.m. zegt over deze tijd:
,,Aan beide zijden zijn indertijd fouten
s niet vereist,
het verkrijgen van
Opvo^ers van Vosmeer waren Ro-
venius (gewezen proost van Oldenzaal)
die de kapittels saneerde (de overgrote
meerderheid der kanunniken was pro
testant) en het vicariaat instelde, de
la Torre. Neercassel en Petrus Codde.
Tijdens hun geestelijk bewind, dat
vaak in ballingschap moest worden
uitgeoe.'tnd groeiden de moeilijkneden
in Nederland. Het doordringen van
Jansen;stische en Gallicaanse ideeën
was daaraan mede schuld.
Van ae bisschop van Yperen, Janse-
nius, die tijdens zijn leven in Rome in
aanzien stond en voor de paus ver
schillende delicate diplomatieke en ar
bitrale opdrachten vervulde, verscheen
postuum een boek (Augustinus) dat
verhitte discussies uitlokte. Jansenius
legde alle gewicht op de invloed van
ae goddelijke genade en ontkende
daarbij praktisch de vrijheid van de
menselijke wil Cv. Bilsen).
Paus Innoeentius X veroordeelde het
boek maar daartegen werd vooral in
Frankrijk protest aangetekend. De te
genstanders beweerden: ,,De veroor
deelde stellingen zijn inderdaad ket
ters maar staan niet in het boek van
Jansenius".
De paus herhaalde dat ze er wel in
stonden en zijn opvolger Alexander
VII verplichtte in 1665 alle geestelijken
tot het ondertekenen van een formu
lier, waarin de stellingen van Janseni
us veroordeeld werden. In 1713 trekt
Clemens XI de lijn nog wat scherper
in de bulle Unigemtus. Het verzet
bleek hardnekkig vooral 111 Frankrijk
(Tragedie van Port Royal) maar ook
in de Hollandse missie waar de kerk
rechtelijke situatie bijzonder onhelder
was. Oude theorieën over de verhou
ding paus-bisschoppen en de conciliaire
theorie (algemeen concilie staat boven
de paus) kregen weer een fatale ac
tualiteit. Daarnaast woekerde weer
een andere dwaling, die verwante the
orieën verkondigde (Gallicanisme)
maar die in nationalistisch opzicht nog
verder ging en o.a. de wereldlijke
overheid het recht toekende in te grij
pen in kerkelijke aangelegenheden.
Hierover ontstond in de Nederlanden
een onverkwikkelijke, troebele strijd.
,,Er is schromelijk tegen de naasten
liefde gezondigd", stelt Van Bilsen
vast.
De godsdiensttwisten ln Nederland
naderden hun climax toen de Utrecht
se aartsbisschop Petrus Codde, die
weigerde het formulier van Alexander
VII te tekenen naar Rome werd ont
boden en daar hoffelijk aan het lijntje
werd gehouden. Zonder dat men het
de betrokkene mededeelde werd hij
afgezet. Vanuit de Nederlanden mocht
hij vernemen dat Theodorus de Cock
door de paus was aangewezen als
apostolisch vicaris van Utrecht-
Dat was meer dan vele katholieke
Nederlanders zich van Rome wilden
laten welgevallen. De kapittels kwa
men in verweer, ze achtten hun oude
rechten aangetast. De Staten bemoei
den zich ermee, verbanden de Cock en
eisten van Rome de terugkeer van
Codde uit zijn fluwelen gevangenis.
Van 1710 tot 1723 blijft de bisschop
pelijke zetel van Utrecht leeg. Rome
zit intussen niet stil. De nuntius te
Keulen, Bussi, zoekt niet forse maat
regelen, die soms op regelrechte inti
midatie lijken, de kerkelijke situatie in
de Nederlanden te klaren, maar hij
heeft het verzet niet finaal kunnen uit
roeien. In 1723 besluit het Utrechtse
kapittel, rijkelijk van juridische argu
menten voorzien door de hooggeleerde
van Espen (hoogleraar te Leuven) een
einde te maken aan het bisschoppelijk
interregnum.
Het kiest Cornelis Steenoven en legt
dit besluit tot driemaal toe ter goed
keuring voor aan de paus. Er komt
geen antwoord. Als de paus sterft
wendt het kapitel zich tot het college
van kardinalen. Rome blijft zwijgen.
Het kapitel neemt dan aan dat de
paus zonder enige geldige reden wei
gert de gekozene te bevestigen en laat
Steenoven tot bisschop wijden door de
Franse bisschop Variet.
Pas in 1725 spreekt de nieuwe paus
Benedictus XIII. Hij noemt de keuze
ongeldig en onwettig en de consecratie
ongeoorloofd en afkeurenswaardig.
Maar dan is het onheil geschied. Het
Schisma van Utrecht is een feit.
Van de kant van de oud-bisschoppe-
llijke Cleresy heeft het in de twee en
een halve eeuw die na de scheuring
(die verhoudingsgewijze maar een
gering aantal gelovigen meesleurde)
zijn verlopen niet ontbroken aan po
gingen tot toenadering. Men bevestigde
herhaaldelijk zijn geloof in de katho
liciteit van de Kerk en bleef getuigen
van zijn respect voor de paus. al was
het dan in de mate die de oud-katholie
ken voor oirbaar achten.
Van elke verkiezing en bisschopswij
ding werd Rome op de hoogte g&steld.
Het antwoord was altijd stereotiep:
banvloek en excommunicatie.
Moeilijke tijden beleefde de Oud-
Katholieke kerk in de Napoleontische
tijd. Bisschopsverkiezingen worden
verboden. In 1827 sloot Willem I (om
de roerige Zuidnederlanders te con-
tenteren) een concordaat met Rome.
Prof. Van Kleef schrijft hierover:
„De Utrechtse kerk werd terzijde ge
schoven en aan de ondergang prijsge
geven". De nuntius te Brussel, Capac-
cini ontbood de oud-katholieke bisschop
Van Santen en eiste onderwerping aan
Rome. Van Santen weigerde. Reden
om zich gekwetst te voelen had de
oud-katholieke Kerk toen de kerke
lijke hiërarchie, in 1853 werd hersteld
en Pius IX in de betreffende bul de
oud-ktholieken kwallificeerde als „een
monster en een pest".
Het eerstp dogmatische geschilpunt
met Rome aateert van 1854 toen Pius
IX het dogma der Onbevlekte Ontvan
genis van Maria afkondigde. Ook de
later afgekondigde dogma's (pauselijke
onfeilbaarheid en Maria Tenhemelop
neming) zijn door de Oud-Katholieken
verworpen.
De reacties op het eerste Vaticaanse
concilie gaven de Oud-Katholieke kerk
weer wat nieuwe stimulansen. Deze
waren voornamelijk van internationale
aard- Contacten werden gelegd met
overeenkomstige kerkelijke bewegin
gen in Duitsland. Zwitserland, Oos
tenrijk, Tsjecho-Slowakije, Frankrijk
en later ook met de Kerk der Maria
vieten, met de Pools-nationale Kerk
in Amerika en met de kerk in Joego
slavië. Er bestaat intercommunie met
de Grieks Orthodoxe Kerk sedert 1922
en met de Anglicanen sedert 1925.
Numeriek hebben de Oud-Katholie
ke kerken nergens grote betekenis:
Duitsland 1929 30.000 zielen (39 paro
chies), Zwitserland 1939 30.000 zielen
<40 geestelijken) Tsjecho-Slowakije
1939 20.000 zielen (twaalf geestelijken)
bisdom Wenen 1939 30.000 zielen (12
geestelijken). De Oud-katholieke Kerk
in Nederland telt momenteel 11.000
zielen (30 parochies vooral in de Hol
landen en in Utrecht: Er zijn drie
bisschoppen. Aartsbischop is mgr. An
dreas Rinkel te Utrecht, bisschop van
Haarlem is mgr. v. d. Oord; de pas
toor van Delft mgr. P. J. Jans is titu
lair bisschop van Deventer.
Prof. Van Kleef schrijft (pag. 202)
in zijn boek: „Nu (na het Vaticaans
concilie) zag zij (de Oud-Katholieke
Kerk) in, dat hereniging met Rome
voorgoed onmogelijk was geworden".
Deze sombere uitlating weerhoudt r.-k.
en Oud-Katholieke theologen in onze
dagen niet van een gesprek.
Van Oud-Katholieke zijde neemt
daaraan o.a. deel de plebaan en aarts
priester van de Kathedrale Kerk in
utrecht prof. dr. P. J. Maan aan wie
wij ook de uitvoerige documentatie
voor dit artikel danken.
Als we hem vragen of er vorderingen
zijn gemaakt, zegt hij: „Er zijn pas
vier (vruchtbare) gesprekken geweest.
Onze taak is herbronning, moeizaam
archiefwerk. We proberen 'de kerkhis
torische verschillen te zien in het juis
te perspectief. We willen zien wat de
tegenstellingen waren en willen alle
staketsels omverhalen die het uitzicht
op elkaar belemmeren. Zo ver zijn
we nog niet.
Prof. Maan is geen bewonderaar
van de strijdwijze die Jezuïeten toepas-
ten als keurtroep van het pausschap
De „Augustinus" van Jansenius vorm-
de naar zijn mening een zeer belang
rijke bijdrage over het wezen der ge
nade. Verschillende scholen streden
daarover. Het is een enorm moeilijk te
doorgronden boek. Staan de door Ro
me veroordeelde stellingen werkelijk
in de „Augustinus?"
„We hebben onlangs een werkgroep
gevormd van studenten en professoren
om dat nog eens na te gaan. We heb
ben niets gevonden", zegt prof. Maan.
De Jezuïeten en de aanhangers van
Port Royal waren tegenpolen. Port
Royal zocht het in de verachting der
wereld, de Jezuïeten wilden 'n grotere
openheid naar de kant van de wereld
(barok, muziek in de kerk). Ze pro
beerden de Kerk aantrekkelijker te
maken voor de gewone man.
Door het Jezuitische geblaas tegen
liet Jansenisme wisten de mensen niet
meer wat Zp moesten doen. Er ontstond
een stemming als in Amerika tijdens
de anti-communistenrel onder McCar
thy. Wie maar een woord van sym
pathie opbraoht was zelf meteen ver
dacht. (Ook dr. Van Bilsen spreekt van
„een fobie".)
Bezwaren die tegen de Katholieken
in de Nederlandse missie ingebracht
werden en overgebriefd werden naar
Rome luidden in die dagen o.a.: de
Nederlanders hebben teveel aandacht
voor de bijbel ze zijn te zeer gesteld
op de moedertaal, ze voelen te weinig
voor processies en bidden in 'f Wees
gegroet": gezegend zijt gij „ónder"
de vrouwen in plaats van „boven'' de
vrouwen.
De katholieke historicus prof. Rogier
vermeldt deze kleinzieligheden. Diens
vorsingsarbeid is trouwens toch niet
nadelig voor ons oud-katholieken uit
gevallen, zegt prof. Maan.
Dr. Van Bilsen sluit goede trouw,
ook voor de beginjaren van 't Utrecht
se schisma, niet uit. „Men was in Ne
derland nu eenmaal wel goed Rooms
maar niet zeer Romeins gezind en dat
was een kenmerk van de gehele secun
daire geestelijkheid tot diep in de ne
gentiende eeuw".
Napels...
Goethe heeft indertijd eens ge
zegd dat men kan schrijven en
schilderen wat men wil, maar
dat er in Napels altijd meer te
zien is dan men beschrijven of
schilderen kan. En eigenlijk is
dat nog altijd zo.
De stad waarvan door een mis
verstand gezegd is dat men ze
eerst moet zien om daarna pas
te sterven, klimt van de blauwe
baai uit de heuvels op. Boven
op de hellingen staan de villa's
van de rijken. In de beneden
stad hokt een miljoen armen
bijeen.
Jammer genoeg plegen talrijke be
zoekers in Napels meer dan hun hart
te verliezen. Want Napolitanen mogen
dan charmant zijn, ze zijn ook bij
zonder snel met hun vingers. Velen
van hen maken er een sport van,
hun gasten te verlossen van auto's,
horloges en portefeuilles. En een
enkele keer zelfs van hun vrouwen.
De politie treft steeds krachtiger
maatregelen, maar tot nu toe hebben
die weinig resultaat gehad. Enkele
weken geleden zaten er meer dan
honderd autodieven in de gevangenis,
maar desondanks bleef het gemid
delde aantal auto's dat per maand
wordt gestolen niet beneden de
duizend.
Een gezin uit de stad zelf, dat twee
auto's bezat, kwam op een en dezelfde
dag tweemaal bij de politie aanklop
pen. In de ochtenduren was de Fiat
van mama gestolen en in de late mid
dag de Alfa Romeo van papa.
Een bezoeker uit Rome had zijn auto
op een parkeerplaats gezet en was
met angstig hart de stad ingetogen.
Een uur of wat later slaakte hij een
zucht van oplichting. De auto stond
er nog en de bagageruimte was niet
opengebroken. Met opgewekt hart
schoof hij achter het stuur en draaide
de contactsleutel om. De motor echter
gaf geen geluid. Dat kon ook niet,
want er was geen motor meer...
De rijkdommen die de Napolitanen
op deze manier onder laten duiken
plegen weer boven te komen in de
Forcella-wijk, een doolhof van tien
tallen smalle straatjes. Draagbare
radio's worden er voor de helft van
de prijs verkocht. Wie op een koopje
uit is kan er bovendien voor een prik
aan een elektrische wasmachine ge
raken, een elektrisch scheerapparaat
op de kop tikken of zijn vrouw ver
blijden met een uiterst goedkoop gas
fornuis. Waar het allemaal vandaan
komt? Een winkelier gaf het ant
woord op die vraag. Hij zei: ..Zoiets
moet je niet vragen als het allemaal
zo goedkoop is."
Onder de stad Napels ligt een laby
rint van gangen en donkere tunnels
die voor het grootste deel in de haven
wijk uitmonden. Eeuwen geleden wer
den ze aangelegd door kloosterlingen,
die van oordeel waren dat men in
gevaarlijke tijden de stad snel en
comfortabel moest kunnen ontvluch
ten. Ruim duizend „gidsen" verdienen
momenteel een aardige duit door die
ven zodanig door de doolhof te lood*
sen dat de politie geen vat op hen
krijgt.
Bijna legendarisch is het verhaal van
het Britse vrachtschip dat op weg
naar West-Afrika drie jaar geleden
in de baai van Napels ten onder ging.
Het had een lading schrijfmachines,
textielwaren en Perzische kleedjes
aan boord.
Duikers die door de verzekerings
maatschappij werden aangeklampt
gaven als hun oordeel te kennen dat
het schip veel te diep lag om de
lading te bergen. Vandaar dat de
maatschappij een beroep deed op dui
kers in West-Duitsland. Intussen leg
den politieboten een kordon rond de
plaats waar het schip was gezonken.
Tóón de Duitsers arriveerden moesten
zij vaststellen dat het schip nog op
de bodem van de baai lag, maar dat
de lading verdwenen was. Amateur
duikers waren, ondanks politieboten
en ondanks de diepte van het water,
met succes aan het werk geweest...
Enkele dagen later stonden de win
kels in Forcella bol van de schrijf
machines. Perzische kleedjes hingen
tussen andere textielwaren aan de
drooglijn. Voor twaalf dollar kon men
een gloednieuwe Olivetti kopen.
De ogen van de Napolitanen van
deze Napolitanen plegen op te
lichten als men herinneringen ophaalt
aan de gelukkige dagen van kort na
de oorlog. Ongeveer een derde deel
van de Amerikaanse goederen die
naar Europa kwamen werden in Na
pels op de wal gezet. Ze verdwenen
alsof ze met een toverstaf waren aan
geraakt.
Een geliefkoosd bedrijf was de „han
del" in Amerikaanse soldaten. Goed
getrainde kinderen klampten licht
gelovige G.I.'s aan, beloofden hun
opwindende avonturen in duistere
straatjes en droegen de militairen
over aan andere kinderen (300 lire
per transactie), die hen dan verder
mee op sleeptouw namen. Als men
vond dat het uur van handelen ge
komen was, werd de Amerikaan in
kwestie zo dronken gevoerd dat hij
niet meer wist of hij in Europa of
in Afrika leefde. En na de ontnuch
tering was het te laat. Soms bleken
niet alleen zijn boveAkleren en zijn
schoenen, maar ook zijn onderkleren
verkocht te zijn. De inhoud van porte
feuilles en portemonnees beschouwde
men als een extraatje.
„Dat was nog eens een tijd..." ver
zuchtte enkele dagen geleden een
oudere Napolitaan. „Niemand hoefde
hier honger te lijden."
Het sterkste verhaal? In 1944 op
een maandag liepen tien Liberty-
schepen de haven van Napels binnen.
Vrijdags daarna waren er nog maar
negen. De Napolitanen beweren dat
dieven uit Forcella het schip onge
merkt uit de haven wisten te slepen.
Ze zetten het tien mijl buiten de stad
aan de grond. Daar werd het van zijn
lading ontdaan en voorts tot op de
huid uitgekleed.
Amerikaanse marine-officieren ple
gen bij dit verhaal de schouders op
te halen. „Mooi verzonnen," zeggen
ze glimlachend, als men ze er aan
herinnert.
De Napolitanen lachen op hun beurt.
„Men kan toch niet verwachten," zeg
gen ze, „dat de Amerikanen zullen
toegeven van zo'n stunt de dupe te
zijn geworden..."
HORIZONTAAL
1. bijwoord, 3. godsdienst (afk.), 5. de jon
gere (afk.), 7. getij, 9. mens, 10. naaml
vennootschap (Duitse afk.), 11. water in
Friesland, 12. haarkrul, 14. strobord, 15.
de oudste, 17. meisjesnaam 18. zoals het
hoort, 21. bijwoord, 22. sluis, 23. Euro
peaan, 25. muffe, 28. vreemde munt, 29
planeet, 33. tandeloos zoogdier 34 gast
36. boeket, 38. gewicht (afk.), 39. kinder-'
groet, 41. fraai van uiterlijk. 44. verbin
ding, 46. zangnoot, 48. ijzeroxyde 50. ri
vier (Spaans), 51. plaats in Het Gooi, 53.
uitroep, 55. stapel, 58. rivier in Utrecht,
60. Grieks heldendicht. 61. ieder. 64. het
werk neerleggen, 66 donker. 68 plaag
geest, 69. Duits pers. voornaamw., 71.
pers. voornaamw., 72. eikenschors. 73.
soort onderwijs (afk.) 74. Frans voeg
woord 75. Frans pers. voornaamw., 76.
stofmaat.
VERTICAAL:
1. prijslijst, 2. klein takje, 3. limonade, 4.
gewicht (afk), 5. pers. voornaamw., 6.
interest, 7. schoenmakersgereedschap, 8.
schip, 9. dwaas, 13. herkauwer. 14, vogel,
16. het romeinse rijk (afk.), 19. land in
Europa. 20. heilige, 22. sportterm, 24. ten
toonstellingsgebouw in A'dam, 25 kinder-
groet 26. bolgewas. 27 helleveeg. 30 meis
jesnaam. 31. gewicht (afk.), 32. bijwoord
35. schortje, 37. de Verenigde Staten, 39'
titel <afk 40. als onder (afk.), 42. netto
(afk 43. jong, 44. rekening, 45 indien.
46. selenium (afk.), 47. voorzetsel 49 dag
52. vreemde munt, 54. slot, 57. plaats m
Drente 56. verlaagde toon, 59. wandver
siering. 62. opening, 63. vreemde munt
(afk.), 65. omroepvereniging (afk.), 67.
bijwoord, 70. grondtoon, 71. soort onder
wijs.
OPLOSSING:
Horizontaal: 1. pelikaan: adelaar, 2
amerika, omega, ria, 3. pek, is, streng'
maan, 4. elastiek, lk, op bas, 5. gt, rome'
vla, ereis, u, 6. aren, steen, nto, eli, 7. aalt'
ton, id, distel, 8. ilias, sint, aga ora, 9. kal
naai, ms, amor, reu, 10. opera, omtrent
ene, 11, rep, drie enig, in, sr, 12. het'
la, cru, brest, nh, 13. ons, ach, rr eel tu'
stóm' 6061 ChaOS VSSt' 'ea' 15' nachtegaai;
Verticaal: 1. papegaai, korhoen,, 2. emelt
ra, lap, een, da, 3. Ie, karei, inept, sec
4- tfSj ontaard, lach, 5. kist ms, tsaar
acht. 6. aks, iet, oslo, ich, ae, 7. aat, even
immer, rog, 8. nor, klein, steur sa 9'
ameland tarn, be, va, 10. denken, dime'
tr, eel. 11, eg, gortig, ongel, ss 12. Ismp'
eos. artiest, tt, 13. arabie, toren, tule, 14
at, aas, leren, nier, 15. ransuil, auerhaan.
