bijna
CO-OP
twee
vier
man
dagen
ruimte
KUNSTSTOFFEN IN GENEESKUNDE
DE KOMENDE GEMINI VLUCHT
perspectief
16
De
verrukkelijkste
vakantiereis
begint dit jaar
op de
7e september
Besturing
Twee weken
Zweven in de ruimte
Derde vlucht
Speciale ruimtepakken
Rendez-vous
Radar en Computer
trevira
dacron
dralon
plexiglas
teflon
Vaatchirurgie
Schedel van plastic
CO-OP Winstaandelen op
'en nageteld. Het waren er
e worden", zei mevrouw
litgekeerd wordt, dan krijg'
oen. En het mooie is, dat je
DP. Je hoeft ze niet eerst te
toch altijd weer f. 6.-
tardecoupons, die ik bij mijn
krijg maak ik ook gebruik,
[den we graag een paar tuin-
i. Ik heb eerst overal gekeken,
c wel, wat ik voor tuinstoelen
etalen. Het bleek dat ik voor
ƒ27,- kwijt was. Maar op
mpon kon ik twee voor 21,
icheelt toch altijd weer 6,-.
van andere gehoord, dat die
:oelen prima zijn. Nou, toen
besteld. En we zijn er erg blij
:r mooi uit en zijn degelijk af«
i nu misschien die textiel-pak»
D-OP bestellen. Die lijken me
ien er goed uit en de prijs ligt
dens lager."
valiteit-bewust
rte is een huisvrouw, 2oals er
steeds meer komen. Ze koopt
maar met overleg. Ze is
(„Als er een aanbieding is,
jd wat in voorraad.") en
■ust. ,1
die CO-OP koffie, je kunt ner-
er krijgen, dat is niet alleen
maar van iedereen hier in
jet dat de consumenten-organï* j
OP alleen het belang van ds,
ent en niet anders.
duizenden
irte is geen uitzondering. Ze
woon gezin van vijf personen,
erkt op een scheepswerf. Haar
ijn in de auto-industrie. Als het
m is, zal ze zeker veertig, vijf»
idelen in haar bezit hebben. En
rte is niet de enige. Zo zijn er
lisvrouwen in ons land. Duizen»
ige huisvrouwen die bij CO-OP
>P is niet voor niets de grootste
jrganisatie in ons land.
IN HET VLIEGTUIG
NAAR ISRAEL ZIJtf
NOG 9 PLAATSEN VïU*
Voor mensen die Iets
meer in hun vakantie wil*
len. Die van hun vakanti®
een belevenis willen ma-
ken. In Israël, het klein®
land met de grote tegen
stellingen, is elk uur een
ervaring voor jaren. Of
nu rustig geniet van de
Israëlische zon of een
interessante wandeling
maakt door het schilder
achtige Jeruzalem,
moment is onvergetelijk
De prijs Veertien dagen»
inclusief hotel, vliegreis#
excursies, slechts f 895
en 3 waardecoupons van
de CO-OP winstaandelen)*
Voor negen reislustig®®
is nog een plaats m
het
vliegtuig vrij. Reage®
vlug met een briefkaart]»
naar: CO-OP Consumen
ten-dienst, postbus 6121»
Rotterdam en alle bijzo®"
derheden worden u P®
ommegaande toegezo®*
den: De eerste negen ztf®
zeker van een plaatsi
1965.
na brengen. Als de koppeling tot
stand is gebracht zijn de Gemini en
de Agena één vaartuig geworden.
Tijdens de laatste serie Gemini
rendez-vous vluchten (in 1967 of be
gin '68) zal men de rendez-vous
manoeuvres nabootsen, die nodig
zullen zijn bij de Apollo-maanvlucht
Bij de werkelijke maanreis zullen
deze manoeuvres moeten worden
uitgevoerd, als het Apollo-vaartuig
een baan om de maan beschrijft. Er
moet dan een landingsvaartuig
(LEM) van de Apollo worden los
gemaakt en dit zal uit de satelliet-
baan naar het maanoppervlak afda
len. Na 24 uur zal het weer moeten
opstijgen voor een rendez-vous met
het Apollo-schip.
afgestoten) ook in de ruimte zeer
goed bestuurbaar.
Bij de eerste Gemini-ruimtevlucht
hebben de astronauten Grissom en
Young overtuigend aangetoond, dat
de baan van het ruimtevaartuig
aanzienlijk kan worden veranderd.
Bij de komende vlucht zullen' McDi-
vitt en White weer dergelijke expe
rimenten met de besturing onder
nemen. Voorts zullen zij een reeks
andere proeven doen. Eén daarvan
is het waarnemen van details op
het aardoppervlak. Onder meer zul
len de beide astronauten een soort
,,ogentestkaart", zoals die bij een
opticien,*moeten lezen. Deze kaart
uiteraard van reusachtige afmetin
gen, zai worden uitgelegd in de
woestijn van Nevada.
OP dit moment wordt op Cape Kennedy en in een gordel van volg-
stations rond de aarde hard gewerkt aan de voorbereiding van
de tweede bemande Gemini-ruimtevlucht. Volgens de plannen
zullen binnenkort gezagvoerder James McDivitt (35) en
„co-pilot" Edward White (34) op de Amerikaanse ruimtebasis in hun
witte kegelvormige ruimtevaartuig stappen, dat op de top van een 30
meter hoge, 150 ton zware Titan-draagraket is bevestigd. De Titan zal
hen op 225 km hoogte in een cirkelvormige baan om de aarde bren
gen en als alles volgens plan verloopt, zullen McDivitt en White vier
dagen en vier nachten (97 uur 50 min.) in de ruimte blijven.
Na de succesvolle proefvlucht var
eind maart, waarbij de astronau
ten Virgil Grissom en John Young
in drie omlopen om de aarde alle
boord- en vluchtcomtrölesystemen
aan de praktijk toetsten, betekent de
komende Geminilancering het wer
kelijke begin van een uitgebreid on
derzoekingsprogramma, dat de
Amerikaanse ruimtevaart de ko
mende twee jaar volledig zal be
heersen.
Het Gemini-programma heeft een
tweeledig doel. Stap voor stap zul
len er met Gemini-vaartuigen
steeds langere vluchten worden ge
maakt om na te gaan hoe de mens
zich aan het leven in de ruimte aan
past. Daarnaast zal men tijdens de
Gemini-vluchten proberen de zoge
naamde rendez-vous" techniek on
der de knie te krijgen: het naar el
kaar toe brengen en vastkoppelen
van twee ruimtevaartuigen in een
baan om de aarde.
Op aarde is het onmogelijk om de
reacties van het menselijk organis
me op langdurige gewichtloosheid
te bestuderen. Meer kennis hierover
kan alleen in de ruimte worden ver
kregen. Juist omdat men nog zo
weinig over de gevolgen van ge
wichtloosheid weet, kan de duur van
ruimtevluchten slechts geleidelijk
worden verlengd. De komende
vlucht van vier etmalen is voor
lopig de langste die de NASA bin
nen de thans geldende veiligheids
normen wil ondernemen.
Pas als zonneklaar blijkt dat een
mens zonder bijzondere moeilijkhe
den of gevaar 4 x 24 uur gewicht
loos in de ruimte kan zweven, zul
len de Gemini-vluchten op de duur
worden uitgebreid tot twee weken.
Dit is langer dan de tijd die men
omstreeks 1970 denkt nodig te heb
ben voor de retourvlucht van een
Apollovaartuig naar de maan.
Gedurende iedere Gemini-vlucht
zullen de bloeddruk, polsslag en an
dere fysieke karakteristieken van
de twee bemanningsleden nauwkeu
rig worden gecontroleerd. Boven
dien zal men het psychologische ge
drag van de astronauten bestude
ren. De bemanningsleden zullen ook
elkaar observeren en tijdig ingrij
pen wanneer de een of de ander
tekenen van mentale of fysieke
stoornissen vertoont.
Tijdens de komende Gemini-
vlucht zal een van de astronauten
het luik van de cabine openen en
zich naar buiten begeven. Na de
spectaculaire „ruimtewandeling"
van de Russische kosmonaut Leonof
lijkt dit een experiment waar het
avontuur al van af is.
Maar de Russen hebben er geen ge
heim van gemaakt, dat hun ruim
tevaarder het met zijn terugkeer
aan boord van de Wosjchod-II niet
gemakkelijk heeft gehad. Overigens
zal het besluit om het luik van de
Geminicabine te openen pas kort
voor of tijdens de vlucht worden ge
nomen.
Het vrij in de ruimte laten zwe
ven van astronauten is niet zo maar
een publiciteits-stunt. Zowel de Rus
sen als de Amerikanen zien dit als
een belangrijk onderdeel van de
toekomstige bemande ruimtevaart,
pe astronauten van morgen zullen
ln staat moeten *.ijn noodzakelijke
reparaties aan hun in de ruimte
zwevende vaartuigen te verrichten.
£ij zullen ook nodig zijn bij het
bouwen en onderhouden van grote,
permanent bemande ruimtestations.
science-fiction schrijvers jaren
geleden al zo levendig en fantasie
ze bij de achterkant van de Agena-
raket uitkomt.
Als beide ruimtevaartuigen nog
enkele meters van elkaar verwij
derd zijn, nemen de Gemini-astro-
nauten de besturing van de compu
ter over en met behulp van optische
middelen moeten zij dan de neus
van hun vaartuig in een soort lucht-
sluis aan de achterkant van de Age-
Essentieel voor de maanvlucht
aan het eind van dit decennium is
ook een perfecte beheersing van de
„re-entry" techniek: de terugkeer
op aarde. Ook deze techniek hoopt
men met de Gemini-vluchten te ver
volmaken. De Gemini-cabine is
hiertoe uitgerust met een speciaal
besturingsmechanisme. Na het af
vuren van de remraketten, die het
vaartuig vertragen en in de aard
atmosfeer terugbrengen, kan de
Gemini-bemanning de cabine naar
een van tevoren gekozen landings
gebied dirigeren. Dit gebied heeft
een lengte van 900 kilometer in de
vliegrichting van de Gemini-cabine
en een breedte van 90 kilometer.
Overigens is het complete Gemi
ni-vaartuig (het achterstuk wordt
vóór de terugkeer naar de aarde
Het Gemini-ruimtevaartuig bestaat
uit drie delen. Het voorste deel is de
eigenlijke ruimtecabine, die plaats
biedt aan twee astronauten. Deze
cabine is ontwikkeld uit de Mercu
ry-capsule,. waarmee de eerste be
mande ruimtevluchten werden ge
maakt. Achter de cabine bevindt
zich een ringvormig tussenstuk,
waarin de remraketten zijn onder
gebracht. Daarachter bevindt zich
dan nog een grote sectie, waarin
alle voor de ruimtevlucht benodigde
uitrusting en voorraden (bv. zuur
stof) zijn ondergebracht.
Aan het eind van de ruimtevlucht
wordt de achterste sectie afgestoten.
Dan worden de vrijgekomen rem
raketten ontstoken om het vaartuig
terug in de atmosfeer te brengen.
Als de remraketten *hun werk, heb
ben gedaan, wordt ook de middelste
sectie afgestoten. Alleen de cabine is
dan nog over en deze landt tenslotte
weer op aarde.
Deze tekening laat zien hoe een
rendez-vous manoeuvre in zijn werk
zal gaan. Het Gemini-vaartuig
draait in een baan op 225 km hoog
te. Een Agena raket beschrijft een
baan op 255 km hoogte. Als de radar
van de Gemini contact maakt met
de Agena, berekent een computer de
koerscorrectie en de zogenaamde
transfer-baanvoor de Gemini. De
raketmotoren worden enige secon
den ontstoken en ongeveer een halve
baan is de Gemini dicht genoeg bij
om door de bemanning aan de Age
na te worden gekoppeld
Als de ruimtevlucht van McDi
vitt en White met succes verloopt,
zal er dit jaar voorlopig in ok
tober nog een derde Gemini-
vlucht worden gemaakt. Deze zal
dan een week duren. Als ook deze
vlucht slaagt, kunnen de Amerika
nen zeggen dat zij hun achterstand
op het gebied van de bemande
ruimtevaart vrijwel geheel hebben
ingelopen.
Vooropgesteld natuurlijk dat de
Russen intussen geen nieuw ruim
te-spektakel, zoals een rendez-vous
of een nieuw duurrecord, tot stand
brengen.
Een van de Amerikaanse NASA-as-
tronauten naast een Gemini-ruimte
vaartuig. (Foto USIS).
rijk beschreven, zal binnen tien jaar
even gewoon zijn geworden als een
straaljager-piloot die zich per
schietstoel in veiligheid brengt.
Ter voorbereiding op dit avontuur
zullen McDivitt en White tijdens de
Gemini-vlucht van binnenkort
ruimtepakken dragen, die zijn voor
zien van speciale beschermende la
gen tegen de intensieve zonnestra
ling in de ruimte en tegen de „re
gen" van micrometeorieten en kos
mische partikeltjes Alle NASA-as-
tronauten worden op het ogenblik
intensief getraind op het verlaten
van een Gemini-vaartuig en het vrij
zweven in de ruimte.
In logische samenhang hiermee
staat het plan om tijdens de Ge
mini-vluchten een rendez-vous"
met andere ruimtevaartuigen tot
stand te brengen. Een feilloze ren-
dez-voustechniek is een absolute
voorwaarde voor het slagen van het
Apollo-maanreis project, dat als een
vervolg van het Gemini-project kan
worden gezien.
De rendez-vous techniek is ech
ter ook nodig om grote bevoorra-
dings- of waarnemingsstations in de
ruimte te kunnen bouwen.
Voor het tot stand brengen van
een rendez-vous in de ruimte moet
men in staat zijn ruimtevaartuigen
binnen een zeer nauwe tijdslimiet te
lanceren. De besturing moet zo per
fect zijn, dat de ruimtevaartuigen
in hun vooraf berekende banen te
recht komen. Bovendien moet min
stens een van deze ruimtevaartuigen
over middelen beschikken om in de
ruimte van koers te veranderen, het
andere vaartuig op te sporen en er
tenslotte contact mee te maken.
Als rendez-vous object van de Ge-
mini-vaartuigen zal een Atlas-Age-
na raket worden gebruikt. Dit zal
een gewijzigde versie zijn van de
zelfde raket, waarmee de Ameri
kanen al zo veel geslaagde ruimte
vaarten hebben gemaakt, bijvoor
beeld de Ranger-vluchten naar de
maan. De Agena, de bovenste trap
van de raket, is zo gewijzigd dat
hij kan dienen als een geschikt ren-
dez vous doel voor bemande ruim
tevaartuigen.
Bij de rendez-vous experimenten
zal de Agena het eerst worden ge
lanceerd, in een baan op 255 kilo
meter hoogte. Op het moment dat
de Agena in deze baan over Cape
Kennedy heen komt, zal dan het
Gemini-vaartuig worden gelan
ceerd. De baan van de Gemini zal
op een hoogte van 225 kilometer
liggen. Tussen de banen van beide
ruimtevaartuigen zal dus een hoog
teverschil zijn van 30 kilometer.
Vervolgens zullen de beide astro
nauten van het Gemini-vaartuig de
Agena raket gaan zoeken met be
hulp van radar. Als de radar con
tact maakt met de Agena blijft de
stralenbundel automatisch op de ra
ket gericht. Een kleine computer
aan boord van de Gemini wordt in
geschakeld en deze berekent welke
koerscorrectie moet worden ge
maakt en hoe lang de raketmoto
ren moeten branden om de Gemi
ni in een zogenaamde „botsings-
koers" met de Agena te brengen.
Als de raketmotoren de Gemini
uit zijn oorspronkelijke baan in de
richting van de Agena hebben ge
stoten, drijft het bemande vaartuig
langzaam naar de hogere baan op
255 km hoogte. De radar blijft voort
durend op de Agena gericht en
zorgt er voor dat de neus van de
Gemini zodanig mee zwenkt dat de
De bekende kunststoffen perion
en nylon waarvan aanvankelijk
werd aangenomen, dat zij geschikt
waren voor vervanging van weef
sel, zijn gebleken weinig stabiel te
zijn. Men geeft thans de voorkeur
aan trevira, dacron, dralon, plexi
glas en het fluor houdende teflon.
HET gebruik van kunststoffen ter vervanging van beschadigd
weefsel wordt in de moderne chirurgie steeds meer toegepast.
De tijdens twee decennia opgedane ervaring heeft evenwel be
wezen, dat er bepaalde grenzen zijn. Technisch is inplanting al
tijd mogelijk. Maar de reactie van het lichaam op de vreemde stof kan
het functioneren verhinderen of tot ontstekingen, zelfs gezwelvorming „Lijmen" onmogelijk
leiden, die de gehele ingreep te niet doen. Systematisch onderzoek
over het gedrag van dood materiaal in het lichaam van mens en dier
verschaft geleidelijk opheldering over de voorwaarden waaronder deze
„alloplastiek" kans van slagen heeft.
Dr. H. Contzen van de universi
teitskliniek voor chirurgie in Frank
fort aan de Main, die zich de laat
ste jaren druk met dit vraagstuk
heeft bezig gehouden, is tot de
conclusie gekomen, dat voor hel
ontstaan van kanker door in het
lichaam gebrachte kunststoffen de
oorzaak niet in de chemische sa
menstelling der betrokken kunst
stoffen moet worden gezocht maar
in fysieke omstandigheden. Vorm
en grootte van het implantaat kun
nen wel het ontstaan van een kan
kergezwel veroorzaken. Het schijnt
mogelijk door juiste keus van vorm
en grootte dit gevaar te voorkomen.
Iedere inplanting van een dood
bestanddeel verwekt ontsteking in
het betrokken weefsel. De bind
weefselwoekering die daarvan een
gevolg is, is evenwel noodzakelijk
om een verankering van de prothe
se in het weefsel van de patiënt
te bewerkstelligen. Wordt deze woe
kering echter te sterk dan ontstaat
later schrompeling die het functio
neren van de prothese kan belem
meren.
Volgens dr. Contzen zijn voor im
plantaten alleen kunststoffen ge
schikt met een zo groot mogelijke
polymerisatie, dat wil zeggen dat
zij chemisch zuiver zün en zonder
bijmengsels. Kunststoffen ontstaan
uit de koppeling (polymerisatie)
van kleine moleculen tot kettingen
en netten. Er bestaan sterker en
zwakker gepolymeriseerde kunst
stoffen.
Alleen kunststoffen die geen klei
nere moleculen meer bevatten zfjn
geschikt om weefsel te vervangen.
Voorts moeten deze kunststoffen
niet door vocht worden aangetast
of slechts in zeer geringe mate tot
het opnemen van vocht neigen. An
ders ontbinden zij in de loop van
de tijd in het lichaam en verwek
ken dan nieuwe ontstekingen.
De kunststofdelen kunnen poreus
(sponsachtig) of niet-poreus zijn,
In dit laatste geval moeten, aldus
dr. Contzen, gewelfde delen, bij
voorbeeld schedeldakprothesen, ge
perforeerd zijn, anders kan zich
daarin weefselvocht ophopen het
geen tot vorming van eeltachtige
lidtekens kan leiden, die op de her
senen drukken. Daarentegen wor
den gladde delen door een gelijk
matig laagje bindweefsel ingekap
seld.
Bij sponsachtige kunststoffen wor
den de kleine holten door bindweef
sel opgevuld. Helaas is dit bind
weefsel niet ..metaplastlsch", dat
wil zeggen, dat de cellen niet in
specifieke orgaancéllen kunnen
veranderen. De prothese of „allen-
these" raakt dus niet met het be
trokken organische weefsel ver
groeid. Daarom is, naar proeven
hebben aangetoond, bijvoorbeeld het
„lijmen" van beenbreuken met
kunststoffen niet mogelijk.
Buisvormige kunststoffen kunnen
alleen worden ingeplant wanneer
zij een passieve transportfunctie
moeten uitoefenen. Dit geldt voor
arteriënprothesen. Ter vervanging
van slagaderen en aderen boekt de
ze nieuwe chirurgie dan ook haar
grootste successen Er bestaan aJ
specialisten op dit gebied. In de
chirurgische kliniek van München
is bijvoorbeeld een arts werkzaam,
die zich geheel heeft gespeciali
seerd in vaatplastiek. Zijn hobby
is vaatchirurgie. Hij gebruikt zijn
vakantie om in buitenlandse kli
nieken te kijken wat daar op dit
gebied geschiedt. Het aantal men
senlevens dat door zo'n chirurg kan
worden gered, stijgt van jaar tot
jaar.
De ader uit kunststof is zelfs be
ter dan de natuurlijke. Zij degene
reert niet en verkalkt evenmin. Ook
andere buizen in het lichaam kun
nen door kunststof worden vervan
gen, zoals het spijsverteringskanaal.
Weldra waarschijnlijk ook de gal-
buis en delen van de aan. en af-
voerleidingen van de blaas.
De bronchiën en delen daarvan
kunnen echter niet door kunststoi-
buizen worden vervangen. Volgens
dr. Contzen kan de operatie als zo
danig wel op proefdieren worden ge
daan. maar zij sterven na korte tijd
allen aan longontsteking. In de pro
these ontbreekt namelijk het voor
de bronchiën noodzakelijke trilhaar
epitheel, dat dient om slijm, celaf-
val en vreemde stoffen uit de bron
chiën te verwijderen. Men kan van
een prothese nu eenmaal niet ver
wachten dat hij de functie van het
orgaan overneemt.
Bij juiste vormgeving en perfora
tie kan men met gedeelten van het
schedeldak vervaardigd uit de kunst
stof pa la cos", die pas na inplan
ting geheel polymeriseert, uitste
kende resultaten behalen. Deze me
thode wordt herhaaldelijk in de
neurochirurgische kliniek in Frank
fort toegepast Gaten in de wand
tussen de hartkamers (septum) kun,
nen met opgenaaide lapjes kunst
stof worden gesloten. Het bedekken
van grote brandwonden nuet dunne
kunststofsponsj es schijnt eveneens
te voldoen. In een aantal gevallen
heeft men ook met succes een door
grijze staar troebel geworden oog
lens uit de kunststof polymethyl-
methacrylaat kunnen vervangen.
Kunststoffen zijn echter niet te
gebruiken wanneer zij aan sterke
druk en wrijving blootstaan. Proe
ven met heupgewrichten uit plexi
glas hebben aangetoond, dat het
materiaal geleidelijk wordt wegge-
wreven en ontstekingen veroorzaakt
Sedert enige tijd gebruikt men met
beter resultaat heupgewrichten uit
metaal (legeringen van nikkel,
chroom en molybdeen) of uit een
mengsel van metaal en kunststof.
Men volgt daarbij het beginsel dat
in de auto-industrie wordt toege
past bij de constructie van kogella
gers die geen onderhoud behoeven.
