[houder ANALOGIE TUSSEN HET LEVEND BREIN EN ELEKTRONISCHE CIRCUITS STERKE AFKOELING REDT LEVEN VAN KIND perspectief iNOTYP" )TYP" 4 FREUD EN JUNG GEHEUGENFILTER OPHOPING VAN AFVAL VERRE HERINNERINGEN TOEGANKELIJKHEID HARTOPERATIE NA 5 DAGEN... IN IJSWATER tingsbedrijf den van sttreding Boekhouden vereist, wenst. -o, bur. van dit blad. e kring van vaste relaties dagelijks aanvragen voor hten. kunt ons daarbij gelijkheid voor U voor een vele free lance (steno-) Tel. (01600) 38980 U profiteert meteen van j ziekte en ongeval. gende onderdelen, prd: TOEN de eerste computers onze samenleving binnen drongen en het werk van mensen overnamen wer den zij spoedig „elektronische breinen" genoemd. De compu ter-specialisten maakten zelf bezwaar tegen deze kwalifi catie. Zij zeiden dat een com puter een schamele en niet erg efficiënte kopie is van het men selijk brein en in feite niet in telligenter dan een worm. Psy chologen gingen zelfs zover te beweren dat computers weinig of niets gemeen hebben met de nog slechts ten dele begre pen principes van het mense lijk denken. Niettemin bleef men in bredere kring hardnek- kig vasthouden aan de term „elektronisch brein". Misschien wel omdat deze een geheimzin niger en veelzeggender klank had dan het prozaïsche en niet geheel toereikende woord „computer". Nu, vijftien jaar later, lijken de rollen bijna omgedraaid. „Com puters", „data-processing machines" of gewoon „elektronische reken- en administratiemachines" beginnen vaste begrippen te worden in ons dagelijks leven. Steeds meer bedrij ven en diensten schakelen over op automatisering en elektronische in formatie verwerkende apparatuur. En men ervaart dat de „breinen" in feite gewone machines zijn, die wel iswaar uitzonderlijk snel en accu raat kunnen werken, maar toch door mensen bediend en geregeerd moe ten worden. Merkwaardigerwijs staan compu ter-technologen, psychologen en neu rologen nu echter wat minder kri tisch tegenover de computer-brein analogie. Zij weten nu veel meer over computers en zij hebben een tipje van de sluier over het myste rie van het menselijk brein opge- ilicht. Ontdekkingen van de laatste jaren hebben tot het inzicht geleid, dat een vergelijking tussen hersem cellen en elektronische circuits niet helemaal onrealistisch is. Men ge looft zelfs, dat beginselen uit de computer-wetenschap kunnen lei den tot verrassende en verhelderen de denkbeelden over de manier waarop het menselijk brein functio neert. Met name zouden de principes volgens welke een computer werkt, ons iets kunnen vertellen over een van de raadselachtigste processen in het menselijk brein: het dromen. Volgens de Engelse psychologen en computerspecialisten Christopher R. Evans en Edward A. Newman, werkzaam in het Britse National Physical Labaratory in Teddington, kunnen zich bij grote en gecompli ceerde computers verschijnselen voordoen die een frappante gelijke nis hebben met vermoeidheid, sla pen en dromen bij de mens. In de 19e eeuw werden enkele belangrijke nieuwe theorieën ontwik keld, die de weg openden naar een beter begrip van het droomproces bij de mens. De theorie van Freud formuleerde de nogal schokkende hypothese dat dromen de kenmer kende psychologische factoren van het individu weerspiegelen en, in feite, een waarheidsgetrouwer beeld geven van de persoonlijkheid dan normale dagelijkse uitingen en ge dragingen. Een andere klassieke theorie, die van Jung, stelde dat het menselijk ras een gemeenschappe lijke noemer van rudimentaire dróompatronen bezit naast ge meenschappelijke fysiologische ge dragspatronen, zoals eten en ade men. Zowel de theorie van Freud als die van Jung introduceerden een voor die tijd revolutionair begrip, namelijk dat de droom tijdens de slaap van een menselijk individu een dynamisch en vitaal facet is van zijn bestaan en dat de slaap niet zonder meer een regelmatige en on vermijdelijke collaps is van een or ganisme dat is uitgerust met een uitzonderlijk gecompliceerd zenuw stelsel. De laatste 10 jaar zijn de opvat tingen over betekenis en functie van het dromen veranderd. De zui ver psycho-analytische zienswijze heeft steeds meer kritiek ontmoet. Het opzienbarende werk van de Amerikaanse psycholoog W. De ment schijnt de Freudiaanse theo rie, althans oppervlakkig, te steu nen. Maar in werkelijkheid wijst zij in een andere richting. Dement en zijn medewerkers registreerden bij een aantal proef personen door middel van elektro den de oogbewegingen tijdens de slaap. Het bleek dat zich tijdens een slaapperiode meer dan eens activi- teitspieken voordeden, die soms minuten lang aanhielden. Dement ontdekte dat, als de proefpersonen tijdens een periode van grote oog- bewegings-activiteit werden gewekt, zij mits snel ondervraagd on veranderlijk antwoordden dat zij „een droom" hadden gehad. Controle-personen, die werden ge wekt, tijdens „niet-actieve" perioden, antwoordden in praktisch aile geval len negatief. Bij verdere onderzoekingen bleek, dat proefpersonen, die meer dan drie of vier nachten achtereen tij dens oogbewegingsdroom-perio- den in hun slaap werden gestoord, psychisch veel meer gespannen wa ren dan de controlepersonen die al leen tijdens perioden zonder activi teit waren gewekt. Bovendien werd ontdekt, dat personen die twee of drie nachten achtereen wakker wa ren gehouden, aanzienlijk langer „droomden" toen zij eindelijk in de gelegenheid werden gesteld onge stoord te slapen. Door dit opmerkelijke onderzoek schijnt experimenteel te zijn vastgesteld dat dromen van vitaal belang zijn voor het psychische wel zijn va" het individu. Evans en New man geloven dat de regelmaat en frequentie van de droomactiviteit. met de functie van een compu ter. Talrijke ervaringen wekken sterk de indruk dat het menselijk geheu gen veel overeenkomst vertooiit met een stel in elkaar grijpende com puter-programma's. Dit wil niet zeggen dat geheugenpatronen iden tiek zijn aan computerpro gramma's of op dezelfde manier in het levende brein worden ingevoerd als in digitale computers. Dit is een al te simpele voorstelling van za ken. Niettemin zijn er verrassende gelijkenissen. Om een voorbeeld te noemen: veel geheugenpatronen zijn aaneengeschakeld in reeksen: ftet ene deel ervan roept het andere op, enzovoort. Ditzelfde vindt men in elektro magnetische computergeheugens, waarin samenhangende gegevens in een zelfde „circuit" zitten. Een andere malogie: menselijke geheugenpatronen passen zich aan bij de ervaring. Zij evolueren met de veranderende belangstellingen en verlangens van het individu. En in dit opzicht verschillen zij niet zo veel van de informatiepatronen die in computer-kerngeheugens zijn op geslagen. Goede computer-program ma's evolueren ook en worden voortdurend aangepast aan nieuwe eisen. Het enige verschil is, dat bij een computer de evolutie wordt te weeg gebracht door een instantie van buitenaf, de programmeur en niet door ingebouwde eigenschappen, zo als die in het menselijk brein moe ten bestaan. Specialisten die veel met compu ters omgaan, hebben reeds veel er varing opgedaan met het aanpassen en evolueren van computerprogram ma's. Vooral in die gevallen, waar in computers worden gebruikt voor administratieve routine werkzaamheden Bij deze toepassin gen is het van belang dat de com puter-programma's worden aange past aan nieuwe taken, terwijl zij tegelijkertijd beter „ingewerkt" ra ken op oude routines. Het is echter onvermijdelijk, dat computers op deze wijze .verstopt" raken met een toenemende warboel van verouderde instructies. Het is gebleken dat deze toeneming expo nentieel is: iedere verdubbeling leidt tot een nieuwe verdubbeling in storingen in een computer optreden. Dit probleem kan op betrekkelijk eenvoudige manier worden opgelost. Computerprogramma's moeten van tijd tot tijd worden ..nagelopen" om alle niet noodzakelijke instructies te verwijderen. Bii een dergelijke schoonmaakbeurt moeten echter wel enkele belangrijke dingen in acht worden genomen. Belangrijkste voorwaarde is, dat de computer niet bezig is met ander werk. Zij moet, om een vakterm te gebruiken „off line" staan: geheel geïsoleerd van andere taken, klein of groot. Het „schoonmaken" van een wer kende computer zou rampzalige ge volgen kunnen nebben. Ongebruikte circuits zouden kunnen worden in geschakeld en lopende berekeningen zouden volledig in het honderd lo pen door de invloed van acties in het „vuile" programma. Wanneer een computer op dat moment be zig zou zijn met het berekenen van salarissen, zouden er waarschijnlijk gigantische of belachelijk lage be dragen in de loonzakjes terecht ko men. En wanneer de computer dienst deed in een chemische fa briek. zou het gevaar groot zijn dat het gehele bedrijf in de lucht zou vliegen. Een tweede vereiste is, dat het schoonmaken gebeurt op gezette tij den en nooit onnodig wordt uitge steld. Want hoe langer net uitstel, des te meer nieuwe programma-on derdelen zullen worden beschadigd. Dit, omdat verschillende pro gramma's in 'het eindige systeem van een computer veelal gemeen schappelijke circuits hebben. Het is van belang bestaande „schone" pro gramma's zo geinig mogelijk aan te tasten, wil men niet met een bij na onmogelijk te ontwarren klu wen komen te zitten, die de beste programmeurs nachtmerries be zorgt. Wat heeft het verwijderen van overbodige en nutteloze infor maties uit computer-program ma's nu te maken met het dromen van levende wezens? Ook het geheugen van de mens zit vol met programma's: reeksen herinneringsfeiten die onderling op de een of andere manier met elkaar samenhangen. Ook deze program ma's hebben af en toe een schoon maakbeurt nodig. Want hersenen hebben, net als computers, eindige afmetingen en werken ook met een die volgens Dement 20 procent van de slaap uitmaakt, duidt op een meer elementaire en in zekere zin ook meer fysieke rol van de droom dan de psycho-analytische theorie van Freud suggereert. Zij geloven in feite dat de droom in de ejerste plaats dient als een „geheugenfilter" een nachtelijk onderzoek van het ve le materiaal, dat in de loop van de dag is verzameld, gevolgd door het „afstoten" van over bodige en nutteloze herinnerin gen. En hier begint de analogie een gegeven tijdsinterval. Deze opeenhoping van „afval" is op zich niet zo ernstig. Maar iedere computer heeft een bepaalde om vang en een bepaalde snelheid. En de niet noodzakelijke informaties in de elektronische circuits zijn obsta kels voor belangrijkere gegevens en betekenen in feite een verspilling van zeer kostbare computer-tijd. Bo vendien beïnvloedt het groeiende aantal nutteloze gegevens het ver mogen tot aanpassing aan nieu we programma's. Wanneei zowel de snelheid als de flexibiliteit aanzien lijk verminderen, kunnen ernstige bepaalde snelheid. Om dezelfde re denen als bij computers, moeten de ze schoonmaakbeurten plaats heb ben tijdens periode van rust en met egelmatige tussenpozen. Bij computers is er een simpele en effectieve manier om nuttelo ze en verouderde informaties uit een bepaald programma te ver wijderen. Men kan nieuwe in structies invoeren, die niet naar ie ,afval'-informaties leiden, maar direct, of via een paar „tussen instructies", naar de jongste ge gevens die in net programma wor den gebruikt. Het best kunnen dergelijke instructies worden in gevoerd op zogenaamde „keuze- punten" in het programma, waar de computer op grond van zijn voorgaande berekeningen moet beslissen wat hij verder moet doen. De modificatie van het program ma kan zich op deze manier be perken tot het wegnemen van de keuze. De ongewenste oude infor maties behoeven dan niet te wor den verwijdend. Geen enkel cir cuit leidt meer naar hen toe. Zij zijn door de computer eenvoudig ..vergeten". Het ZOU misschier beter zijn om alle ongewenste instructies zonder meer uit een computer weg te ne men Daardoor zou dan nieuwe ruimte vrijkomen voor andere in structies. Toch is de opslagruimte voor informaties niet het werkelij ke probleem, noch in computers noch in levende hersenen. Het zou zelfs nut kunnen hebben oude informaties te bewaren. Op zekere dag zouden zij weer „betekenis kun nen krijgen" als zij op de een of andere manier in contact komen met nieuwe programma's. Oude infor matie-complexen kunnen zelfs noodzakelijk zijn voor geheel nieu we en totaal andere programma's. Deze „vergeten" informaties kun nen daar weer worden teruggehaald door middel van aangepaste in structies. Het is in dit verband een op merkelijk feit dat schijnbaar ver geten informaties in het menselijk breit}, na jaren of zelfs tientallen jaren weer in net. bewustzijn opdui ken. Het plotseling terugkomen van zulke „verre herinneringen", waar van er veel voikomen triviaal van inhoud zijn kan worden veroor zaakt. door een of andere ongewo ne fysieke of psychische gewaar wording, zoals een klap op het hoofd of door toepassing van de zoge naamde elektroshock-therapie. Zij kunnen zelfs experimenteel worden opgewekt door directe elek trische prikkeling van uiterst klei ne stukjes van de hersenschors tij dens een operatie. In deze gevallen vertelden de patiënten later dat zij vage en korte ïerinneringen had den gehad aan beelden, gevoelens, geluiden en zelfs geuren die zij „al jaren waren vergeten". Deze feiten schijnen er op te wij zen dat alle bewuste ervaringen een plaats vinden in het geheugen en daar meer of minder gemakkelijk toegankelijk worden bewaard. Al leen de meeste onbeduidende in formaties worden weggesloten" en zijn alleen toegankelijk via ab normale prikkelingen. Hoewel de menselijke hersenen be perkt van afmetingen zijn. is het aantal hersencellen en hun onder linge verbindingen in zogenaamde neuronen-netten fantastisch groot. Zo gróót zelfs.' dat nog nooit een nauwkeurige schatting van dit aan tal is gemaakt. Wetenschappelijke onderzoekers zijn het er dan ook algemeen over eens, dat de hersenen van de mens groot genoeg zijn om alle van dag tot dag verzamelde informaties ge-' durende enkele mensenlevens te kun nen bevatten. Er bestaat in ons g- heugen geen ruimteprobleem voor de opslag van informaties. Het eni ge probleem is de toegankelijkheid van het geheugen voor het gemak kelijk en snel hereiken van deze informaties. Evans en Newman tot de hierna genoemde gevolgtrekkingen: 1. Wanneer ook het menselijk ge heugen, zoals een computer, van tijd tot tijd moet worden „schoon gemaakt", is het logisch aan te ne men dat dit alleen kan gebeuren in een toestand zonder activiteit. Bij de computer is dit het geval wanneer deze „off-line" Is. Bij de mens wanneer hij slaapt. 2. Als de „schoonmaak" wordt verhinderd of lang uitgesteld, tre den in de computer functionele sto ringen en aanzienlijke reducties van effectieve snelheid op. Bij de mens doen zich dan mentale stoornissen en afwijkingen in gedrag voor. Voortgezet uitstel van het schoon- maak-proces leidt zowel bij een com puter als bij het menselijk brein tot ernstige stoornissen en moge lijk zelfs onherstelbare schade. 3. Bij de mens worden dromen tijdens de slaap vergeten. Want ten slotte is het de bedoeling van het droomproces al het „onnodige" te „vergeten". Bij een computer wordt het schoonmaakproces nadelig be- invloed als het. wordt onderbroken. Wanneer de raenf tijdens een droom ontwaakt, wordt het „vergeet-pro- ces" eveneens onderbroken. Men „herinnert" zich dan een droom, maai dit is meestal tijdelijk. 4. Het schoonmaak-proces kan bij de mens verschillende dromen te weeg brengen, waarvan de inhoud afhankelijk is van het program ma" dat op een gegeven moment in zijn geheugen wordt afgetast. Daar het gaat on- onnodige, onin teressante of niet te pas komende informaties, mag men aannemen dat de meeste dromen zijn samen gesteld uit tamelijk slordig „uitge knipte" fragmenten, waardoorheen een nogal chaotische „draad" loopt. In de meeste dromen komen situa ties voor die men, als men zich de ze herinnert, bestempelt als non sens. Wanneer er echter lange „pro gramma's" bij betrokken zijn. is het heel goed mogelijk dat er redelij ke en zelfs betekenisvolle dromen optreden. 5. Dromen met een onschuldige inhoud zullen een normaal ge zond mens niet vaak in zijn slaap storen en men zal zich deze ook zelden herinneren. Maar als iemand onrustig slaapt aan koorts lijdt kan zelfs het schoonmaakproces van trivialiteiten hem voortdurend wek ken en leiden tot steeds terugkeren de „nachtmerries". 6 Dromen die geladen zijn met geweld, heftige emoties en snelle acties kunnen de slaap gemakkelijk verstoren. Daardoor wordt er vaak een overdreven betekenis aan toege kend. In feite *ijn zulke dromen waarschijnlijk veel zeldzamer dan de „onbetekenende" dromen. 7. De slaaptoestand waarin het schoonmaak-proces het meest effec tief werkt, benrieft niet identiek te zijn aan de diepste staat van be wusteloosheid. Het is mogelijk dat slaap die wordt verwekt door slaap middelen (barbituraten) niet leidt tot normale dromen. Een dergelij ke slaaptoestand biedt in dat geval weinig of geen blijvende verlichting voor iemand die aan chronische slapeloosheid Lijdt. Evans en Newman komen tot de conclusie dat de belangrijkste func tie van de slaap niet het verschat- fen van een niet nader gedefinieer de „rust" is. maar het bieden van een gelegenheid voor het individu om te „dromen Het zijn de dro men die de menselijke geest reini gen van overtollige indrukken en nutteloze informaties en net zijn in reite de dromen die er voor zorgen dat men bij het ontwaken weer fris en .uitgerust" aan een nieuwe dag begint. s Computers zullen wat dit betreft steeds meer op mensen gaan lijken, zo voorspellen de Britse psychologen. Naarmate e gecompliceerder worden en moeilijker problemen moetex verwerken zullen ze meer be hoef te krijgen ian een geregel de „schoonmaak". In de niet meer zo verre toekomst zuller de computers daarom zichzeli op gezette tijden uitsohakeler en gaan „dromen". En nie mand zal hen in deze dromer mogen storen. (Gegevens ontleend aan New Scientist Vol. 24 no 419) ^7 *rrs///tn\ r/////// r/////n, 'MMMB Êi\ TM M M B rwee artsen van het St. Bartho lomew's ziekenhuis m mon den hebben het leven van een babu gered door de lichaams temperatuur van het 11 maan den oude meisje, dat aan ^oae- lijke hersenvliesontsteking leed, een week lang 4 tot 5 graden Fahrenheit beneden de normale ujaardetehou- den. De twee artsen, dr. Alfred Ro hinson en dr Buckler, hebben dit merkwaardige geval beschreven m „The Lancet". Het verlagen van de lichaamstem peratuur, ook wel hypothermic ge noemd, is een techniek die in de geneeskunde steeds meer wordt toe gepast. Wanneer een lichaam wordt afgekoeld, neemt de chemische ac tiviteit in de lichaamscellen af en heeft het weefsel minder zuurstof nodig. Dit maakt het mogelijk om, bijvoorbeeld, de blcedtoevuer naar de hersenen te onderbreken zonder dat onmiddellijk gevaar voor Dlij- vende beschadiging van de hersen cellen ontstaat. Gewoonlijk beginnen de hersencel len na drie minuten zuurstofgebi ek af te sterven. Maar na een vooraf gaande afkoeling van het Lichaam kunnen de hersenen net veel langer zonder zuurstof stellen. Daardoor worden hartoperaties, waarbij de bloedsomloop tijdelijk moet worden gestopt of verminderd, mogelijk. Dr. Robinson en dr. Buckler zet ten in hun artikel in The L»ancet uit een dat hypothermic, hoe veelbe lovend ook, nog steeds een onge bruikelijk reddingsmiddel u in me dische noodsituaties. Hun patiëntje kwam bewusteloos in het ziekenhuis, nadat, het drie dagen ziek was ge weest. De diagnose was meningitis (hersenvliesontsteking) en het kind kreeg onmiddellijk grote doses bac teriën bestrijdende medicamenten, zoals penicilline. Een tijdelijke voor uitgang in de toestand van het kind, sloeg plotseling om in een ernstige inzinking en 24 uur na opname in het ziekenhuis 'weefde het kind op de grens van de dood. In dit stadiurr namen de artsen hun toevlucht tot een laatste red dingsmiddel. Het lichaam van het kind werd af gekoeld met ijsblokken, ïjswatei en ventilatoren. Deze behandeling weid een week lang voortgezet terwijl men doorging met het toedienen van penicilline en andere medicamen ten Na vijf dagen kwam het Kind tot bewustzijn. En drie weken la ter speelde het weer alsof er niets was gebeurd. Na zes weken konden de ouders hun baby. die zij reeds opgegeven hadden als een in alle opzichten normaal kind mee naar huis nemen. Meningitis is een infectie van de vliezen en vloeistoffen die de hersen massa omgeven. De zwelling die met de infectie gepaard gaat, onderdrukt de bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor zuurstofge brek ontstaat. De schrijvers in The Lancet opperen de mogelijkheid, dat in hun geval de afkoeling van het lichaam de hersenen in staat stel de de periode van verminderde bloedtoevoer te «verleven en er voor had gezorgd dat de hersencellen dooi de zwelling niet blijvend wer den beschadigd De mogelijkheid bestaat misschien ook aldus de artsen, dat lichaams- afkoeling kan ielpen bij de bestrij ding van infecties door de activiteit van oinnendringende organismen te onderdi ukken /.onder evenwel de produktie van anti-lichaampjes in het eigen organisme af te remmen. In het Amerikaanse blad Medical News wordt bericht, dat hchaams- afkoeling mogelijk voor een „dra matische vermindering" van 't aan tal lijders aan hersen ver lamming zou kunnen zorgen. Her sen verlam ming wordt vaak veroorzaakt door zuurstofgebrek bij de geboorte van kinderen die niet direct beginnen te ademen. Volgens het blad zouden veel van deze beschadigingen kunnen worden voorkomen, als pasgeboren baby's met ademhalingsmoeilijkheden zou den worden ondergedompeld in ijs- gekoeld water. Daardoor zou de be- noefte van de nersenen aan zuur stof kunnen worden verminderd tot de normale ademhaling begint. De ze behandeling met opmerkelijk succes toegepast op meer dan 150 baby's in Europa en de Verenigd# Staten.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1965 | | pagina 7