op
de korte afstand
ONZE PUZZEL
Fokker
vertrouwt
op eigen
de F28!
wapen
BAC 111
DOIIGIA'
DC-9
BOFING
737
VERGELIJKING
DEK
CONCURRENTEN
>che kalender
13
Kansen
door
WIM KOCK
Duizend
Goedkoop
Internationaal
Europa
ialistisch vak leren
essante verwikkelingen
ortzetting 30 Df2:-f
t de volgende mogelijk-
g6 gevolgd door 33.
Th4+ 33. Kh4:, Dh2:
35. Kh5:, g6-f- 36. Kh6,
Th4+ 33. Kh4;, Dh2:
35. Kf5, g6-f d) Td2,
Tcc4: 34. dc4:, Td2 35.
'ee2, Df5 37. g4, Td3
l-f 33. Kh4:, Tc4: 34.
184-, Kh7 36. Th5:+, Kg6
58. Td64-, Ke7 39. Tgd5.
dat Korchnoi zich we-
variant, die m.i. niet
oplevert, niet op het
ingelaten)
51. Pc4-e3, Ph3-f44- 32.
nnen, maar wit gaat er
f3 34. Te5-f5, Df3-b7 35.
s de volgende combinatie
Tf4! 3d. gf4:, Dhl4- 37.
Kd2, Df3!)
Tf5-e5, Tc8-d8 37. Pd5-
Pf6-e4, f7-f5 39. Pe4-c5,
d2, Df3-hl4- 41. Kfl-e2,
ig is volkomen in elkaar
f34- 43. Kdl-c2, Pf3xe5 en
vennen.
si:l
aande positie ontleend
holmovGuerin is de
zet. Hij kan de g-pion
en, maar na 1g2-gl
it met 2. De2-dl4-ü een
pat af. De vraag dringt
;wart nog een andere pyl
eeft. Een aardig raadsel
ij stil te staan.
zijn tegenstander te slim
meelde 1 g2-gl Toren,
nu een andere remise-
antwoordde 2. De2-
3at. Een fraaie redding.
iart. Derde zondag van de
Oculi. Paars.
maart. Maandag in de
van de vasten. Paars.
ïaart. Dinsdag in de derde
vasten. Paars.
1 maart. Woensdag in de
an de vasten. Tweede ge
jengel Gabriël. Paars.
25 maart. Maria Bood
le gebed van donderdag
week van de vasten. Wit.
ïaart. Vrijdag in de derde
vasten. Paars.
maart. Zaterdag in de
an de vasten. Tweede ge-
ïes van Damascus. Paars.
13
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 20 MAART 1965
SCHIPHOL Een nieuwe generatie vliegtuigen is bezig
een groot deel van liet luchtruim te veroveren: de
korte afstandjets. In de concurrentieslag waaraan
Amerikaanse, Britse en Franse industrieën deelnemen, heeft
ook de koninklijke Nederlandse vliegtuigfabriek Fokker
zich geworpen. Vol overgave en met voorzichtig optimisme
want Fokker stelt veel vertrouwen in zijn wapen in deze
luchtslag: de F 28 Fellowship, volgens Fokkers verkoopor
ganisatie tot nog toe de goedkoopste kleine verkeersjet
voor de werkelijk korte afstand.
J^uim tien jaar geleden al, lanceer
de de Franse staatsfabriek Sud
Aviation de Caravel Ie. De eerste ver-
keersjets voor de middelgrote- en
korte afstand. In september 1955
vloog het prototype.
Sceptici hadden bij het bekend wor
den van de plannen de schouders
opgehaald, zeggende: een straal
vliegtuig is op kortere afstanden niet
rendabel. Voor de tegen de romp
gemonteerde motoren hadden deze
sceptici helemaal geen goed woord
over.
Maar de Caravelle werd een suc
cesvliegtuig, waarvan er inmiddels
190 zijn verkocht en dat nog altijd
in produktie is.
"XTan de Caravelle, altijd meer nog
voor de middelgrote dan voor echte
kórte afstanden, is men via andere
tweede lijnsjets als de Boeing 727 en de
Britse Trident aangeland bij de jets
die voor de werkelijk korte afstanden
werden ontworpen: de BAC 111, de
Douglas DC-9 en de kleinste van de
drie de F 28 Fellowship.
De BAC 111 vliegt al maanden en er
zijn al aardig wat bestellingen op ge
plaatst, zelfs door Amerikaanse maat
schappijen. Binnenkort zal de One-Ele
ven een geregelde verschijning zijn op
Schiphol en Zestienhoven, als de eerste
door British United in dienst geno
men exemplaren dezer dagen hun be
wijs van luchtwaardigheid hebben ge
kregen. Intussen is ook de DC-9 ge
reed en heeft Boeing zijn 737 aange
kondigd, een nieuwe concurrent voor
de F 28. maar ook groter en in het
hele gezelschap de enige die de twee
straalmotoren op conventionele wijze,
onder de vleugels meedraagt. Boeings
tachtigzitter is. vanaf eind 1967 lever
baar, de Fokker F 28 pas vanaf voor
jaar 1968. Tenslotte is er dan ook nog
de Franse Dassault Mirage-30 in wor
ding maar dit wel zeer kleine vlieg
tuig - 48 zitplaatsen - doet in de strijd
waarin Fokker gewikkeld is waar
schijnlijk niet mee omdat de Fransen
met zo'n kleiig vliegtuigje kennelijk
weer op een andere markt mikken.
De Mirage-30 zou men kunnen zien
als een opvolger van de Dakota die
na zijn dertigste verjaardag wel wat
sterk begint te vergrijzen en nodig
met pensioen moet, al vliegen er nog
honderden van over de hele wereld.
Fokker is dus wel laat. „Precies
vier jaar te laat", zeiden midden vo
rig jaar al de Fransen toen Sud Avia
tion zich, na persoonlijk ingrijpen van
president De Gaulle, terugtrok uit de
Fellowship-samenwerking, Maar iets
dergelijks hebben anderen ook ooit van
de Friendship gezegd. Toch is die nog
altijd in produktie. Er zijn er 314
van verkocht, een respectabel aantal
cn het is lang niet ondenkbaar meer
dat de Friendship, waarvoor nog steeds
orders binnenkomen, het getal 400
haalt, tot nu toe, alleen overschreden
door het Britse recordsucces, de Vi-
ckers Viscount, (oorlogsproduktie bui
ten beschouwing gelaten). Niettemin
Fokker is laat en de F-28 heeft geen
vrij baan, zoals destijds de F-27.
Fokkers commercieel directeur, de
heer F. L. J. Diepen heeft ons on
langs echter met stelligheid verze
kerd dat de F 28 in de concurren
tieslag in goede positie zal komen
liggen, ook al komt hij vry laat aan
de markt. Verkoopleider D. Zwitser
heeft daarnaast de verwachting uit
gesproken dat tie F 28 ook kansen
maakt by de grote Europese maat
schappijen. Intussen heeft de Duitse
Lufthansa Fokker ernstig teleurge
steld door de Boeing 737 te verkie
zen boven de F 28. Lufthansa be
stelde onlangs eenentwintig 737's.
Begrypelyk is dat wel omdat na
tuurlijk ook Lufthansa streeft naar
standaardisatie en de maatschappij
al met de grotere Boeings 707, 720
en 727 vliegt. Om precies dezelfde
reden besloot de KLM de Douglas
DC-9 aan te kopen, waarvan er voor
lopig overigens slechts zes worden
besteld.
lijnsjet als de Caravelle, de Boeing
727 of de Trident is voor ons niet
haalbaar". Toen Fokker eenmaal een
besluit genomen had, trok de omvangrij
ke verkooporganisatie aan het werk,
op zoek naar mogelijke klanten. Dit
onderzoek blijkt redelijke resultaten
te hebben opgeleverd, gunstig genoeg
in ieder geval om aan de slag te
gaan. Fokker mikt met zijn betrekke
lijk kleine vliegtuig (maximaal 65 pas
sagiers) op de kleinere maatschap
pijen die frequente diensten over kor
te afstanden onderhouden, maatschap
pijen van het type dat ook tot de
Friendship-klantenkring behoort.
Een sterk argument voor de F 28
is de lage prijs per passagiersmyl.
Die is met 1,5 dollarcent per zitplaats
per mijl nog lager dan die van &e
F 27 (1,59 dollarcent). Voor de grotere
maatschappijen is de Fokker F 28
vooral aantrekkelijk voor korte lijndien
sten met hoge frequentie maar met
een lage bezettingsgraad. De F 28 is
op de 750 tot 1000 km-range het voor
deligst en vliegt al zonder verlies met
zeventien a twintig betalende passa
giers. Uit het voorafgaande markton
derzoek is wel gebleken dat de F 28
voornamelijk zal worden gebruikt op
de 800-km-range.
Een aantal gegadigden hebben de
Fokker is begonnen met de produktie van de F 28. Hier ziet men hoe een van
de twee Rolls Royce RB 183-1 Spey Junior-straalmotoren (met elk een stuwkracht
van 3924 kg) wordt aangebracht in de gondel van het houten model dat in Fok
kers fabriekshal staat.
FOKKER F 28
Spanwijdte23,57 m
Motorstuwkracht 2 x 3924 kg
Max. startgewicht 24.500 kg
Max. bet. lading 6.215 kg
Startbaanlengte1525 m
Econ. kruissnelheid 789 km/u
Vliegbereik met
65 passagiers 1014 km
Max. passagiers65
BAC 111
Spanwijdte26.97 m
Motorstuwkracht 2x5171 kg
Max. startgewicht 33.340 kg
Max. bet. lading 6.170 kg
Startbaanlengte1845 m
Econ. kruissnelheid 805 km/u
Vliegbereik 1760 km
Max. passagiers±80
DOUGLAS DC-9
Spanwijdte26.64 m
Motorstuwkracht 2 x 5440 kg
Max. startgewicht 33.340 kg
Max. bet. lading 8.230 kg
Startbaanlengte1620 m
Econ. kruissnelheid 900 km/u
Vliegbereik 1800 km
Max. passagiers±80
Voor de korte afstand wordt voor
de komende jaren een behoefte ge
raamd van een dikke duizend vliegtui
gen. Daarbij rekent men er op dat de
grotere maatschappijen hun verouder
de Viscounts door jets vervangen. Fok
ker verwacht dat voor de Fellowship
ongeveer een kwart van die markt
beschikbaar is: namelijk iets meer
dan 225 toestellen. Het break-even
point is 125, dit betekent dat pas na
verkoop van 125 Fellowships de ont-
wikkelings- en andere kosten zijn te
rugverdiend en dat pas het 126-ste toe
stel winst op gaat leveren. De ontwik
kelingskosten van de F 28 - waarin
het rijk. zoals bekend deelneemt
zijn heel wat hoger dan die van de
Friendship destijds. De ontwikkeling
van de F 27 kostte dertig miljoen,
die van de F 28 honderddrie miljoen-
Trouwens in alle opzichten trekt de
ontwikkeling van de F 28 een zware
wissel op de technische organisatie
van Fokker.
Aan de bouw van het eerste proto
type, waarmee inmiddels is begonnen,
is een jarenlange arbeid voorafge
gaan. Allereerst moest worden nage
gaan aan welk type vliegtuig de markt
behoefte zou hebben. Daarbij moest
het een voor Fokker haalbaar pro
ject zijn ,,Aan de ontwikkeling van een
intercontinentale jet van de klasse
DC-8 valt voor een land als Neder
land eenvoudig niet te denken" zegt
de heer Diepen, y,en ook een tweede
F 28 in optie genomen maar Fokker
laat er zich om begrijpelijke redenen
niet over uit wie dat zijn. De KLM
bestudeert, samen met Fokker, de mo
gelijke bruikbaarheid van de F 28 in
de KLM-vloot. Voor Fokker is dit min
of meer een halszaak" omdat de er
varing heeft geleerd, dat een vliegtuig
dat in eigen land geen afnemers vindt,
ook in het buitenland minder kans
maakt. Nog deze week heeft de presi
dent—directeur van de KLM ver
klaard dat de F 28 onder bepaalde
omstandigheden in Europa goede dien
sten kan bewijzen, in het bijzonder
in het verkeer tussen twee steden,
maar ir. Besangon voegde daaraan tos
ter voorkoming van misverstand, dat
KLM nog geen optie op de F 28 heeft
genomen. Met de F 27, door de KLM
van de hand gewezen, was het de ko
ninklijke luchtmacht die door de aan
koop van 12 Friendships, mede de
stoot gaf voor een goede verkoopont
wikkeling. Dat achter deze aankoop
een stuk nationale economische politiek
schuilging blijkt wel als men de fraaie
versie van de F 27) vergelijkt met
de transportvliegtuigen van andere
luchtmachten. De luchtmacht blijkt dan
over een vliegtuig te beschikken dat
weliswaar uitstekend voor zijn taak
geschikt is, maar er eigenlijk ,,te mooi
voor is. Troopships blijken dan ook op
elke Navo-basis aller ogen tot zich
te trekken! Voor de Fellowship is bij
de luchtmacht straks geen plaats, hoog
stens voor een enkel exemplaar dat
als VIP-kist gebruikt kan worden. Een
forse binnenlandse bestelling zal dus
van de KLM moeten komen. Men zegt
wel dat ook Schreiner Airways be
langstelling heeft voor de Fellowship
maar dat kan nauwelijks enig-e (pro
pagandistische) zoden aan de dijk
zetten. Bovendien komen er zoveel uit
stekende tweedehands vliegtuigen be
schikbaar als de grote maatschappijen
de Viscounts en de Electra's gaan op
ruimen, dat het nauwelijks denkbaar
is dat uitgerekend de chartermaatschap
pijen gloednieuwe vliegtuigen van het
kaliber F 28 zullen gaan aankopen.
Een Fellowship kost altijd nog r.uim
zeven miljoen gulden!
De vraag of de F 28 in de KLM-
vloot zal passen, kan alleen door de
maatschappij worden beantwoord. Bo
vendien komen bij de aankoop van een
nieuw vliegtuig zoveel andere factoren
om de hoek kijken, dat nauwelijks te
voorspellen valt of de KLM wel of
niet de Fellowship zal kopen. Op het
eerste oog zou men zeggen dat er bij
de KLM naast de DC 8 en de DC 9
nog wel plaats moet zijn voor de F28.
Immers de DC 9 is een vliegtuig dat
voor een deel de taak van de DC 8
overlapt. De DC 9 is ook op de mid
delgrote afstand rendabel, de F 28 is
uitsluitend te exploiteren op de korte
afstand maar is daar aanzienlijk goed
koper dan de DC 9. Het nadeel een
vreemde eend in de Douglas-bijt te
hebben (standaarddisatie), wordt gro
tendeels opgeheven door het feit dat in
dit geval maker en gebruiker van het
vliegtuig samenwonen op Schiphol.
maar tien uur te werken om een vlieg
reis van San Francisco naar Los Ange
les (600 km) te verdienen; een Fran
se arbeider moet 125 uur werken - bij
na drie weken dus - om zich de even
lange vliegreis van Parijs naar Marseil
le te kunnen veroorloven.
Het totale luchtvervoer in Europa
neemt toe met veertien procent per
jaar. Maar in Japan, waar het vlieg
tuig, evenals in de VS voor het mas-
savervoer is ingezet, groeit het lucht
vervoer met vijftig percent. Gelijksoor
tige ontwikkelingen ziet men in Austra-
lë en Afrika, al is men in dit laatste
werelddeel natuurlijk nog maar in het
beginstadium van een ontwikkeling.
Om voor honderd percent een kor
te afstandsjet te zijn moest de Fellow
ship aan meer eisen voldoen dan al
leen aan die van de zuinigheid. Bij
de berekening van 1,5 dollarcent per
zitplaats per mijl ging de Fokker-ver-
kooporganisatie uit van een jaarlijks
verbruik van 2500 uren op een tra
ject van ongeveer 1500 kilometer Het
vliegtuig moest daarbij zeer goede ver
moeidheidseigenschappen hebben om
dat het korte afstandsverkeer relatief
veel starts en landingen en veel vlie
gen in de rumoerige lagere luchtlagen
met zich meebrengt. De F 28 moet
minimaal 30.000 uren kunnen vliegen en
het landingsgestel moet zonder ver
moeidheidsverschijnselen 60.000 landin
gen kunnen verdragen. Volgens de
verkooporganisatie van Fokker zit er
dat allemaal dik in. Midden volgend
jaar zal het eerste prototype van de
vier die op stapel worden gezet, de
lucht in gaan. Daarna denkt men aan
een produktie van vier Fellowships per
maand. De produktie. van de Friend
ship bedraagt thans slechts 2,5 per
maand, na een start met 2 per maand.
Intussen hebben de laatste Starfighters
de produktielijn verlaten, om deze vrij
te maken voor de Fellowship.
Met het Fellowship-project is Fok
ker een geheel nieuwe weg van inter
nationale samenwerking ingeslagen, die
veel verschilt van het internationale
Starfighterproject. De Starfighter werd
door een aantal Europese fabrieken
samen gebouwd naar het ontwerp en
tekeningen van Lockheed. Met de F 28
gaat het anders. Fokker geeft slechts
de hoofdlijnen aan voor de construc
tie van delen die in West-Duitsland,
Engeland en Nederland worden gecon
strueerd. De eindmontage geschiedt
bij Fokker-Amsterdam. De Hamburger
Flugzeugbau en de in Bremen geves
tigde Vereinigte Flugtechnische Werke
maken samen het rompachterstuk van
de F 28; Short Bros and Harland
in het Ierse Belfast gaat de vleugels
produceren. Fokker-Dordrecht neemt
ook aan de produktie deel, maar het
leeuwedeel, alsmede de eindmontage
en het invliegen neemt Fokker-Amster
dam voor zijn rekening. Het is Short
geweest die de taak, welke oorspron
kelijk voor Sud-Aviation (en mogelijk
Fiat-Italië) was weggelegd, heeft over
genomen.
Volgens Fokker is de F 28 het klein?
ste, economisch verantwoorde straal?
verkeersvliegtuig en als zodanig is het
in concurrentie met de grotere BAC
111, DC 9 en Boeing 737 (allen rond
de tachtig passagiers maximaal) een
goedkope propositie. Daar het meest
gebruik zal worden gemaakt van de
Fellowship op afstanden rond de 800
mijl, zal het vliegtuig, als gevolg van
zijn hoge kruissnelheid meestal niet lan?
ger dan een uur onderweg zijn. Een
typische ,,luchtbus" dus en het is voir
gens Fokker juist een dergelijk type
vliegtuig waaraan in de nabije toe?
komst steeds meer behoefte zal blijken
te bestaan.
Een break-even point van 125 is erg
hoog, maar Fokker heeft in het ver?
leden al bewezen een goede hand te
hebben in het offertes maken op de
vliegtuig markt. Door de medewerking
van Duitse en Britse industrieën, heeft
het Fokkerprodukt minstens sympathie
in deze grote landen verworven. Daar
bij staat in de Verenigde Staten, de
grootste viiegtuigmarkt. de financieel
in Fokker geïnteresseerde Republic
Aircraft Corp klaar om daar de no
dige Fellowships aan de man te bren
gen. Bij Fokker heeft men het volste
vertrouwen in het project. „Iets meer
dan 225 stuks halen we zeker" zegt
men.
British Aircraft Corporation is met zyn One-Eleven al heel wat verder. De pro
duktielijn is goed gevuld en de eerste BAC-lll's vliegen al dagelyks rond. De
Britten hadden de primeur dan ook met de korte afstandsjet.
Het interieur van de Fokker F 28 zoals dat wordt gedemonstreerd in het houten
model. Dit is de eerste klasse uitvoering (40 passagiers). In de toeristenklasse
staan er aan een kant van het looppad drie stoelen naast elkaar, zoals achterin
nog net zichtbaar is. In de toeristenklasse vervoert de F 28 65 ^passagiers.
Een omstandigheid welke de F 28
wel de nodige ,,lift" zal geven, is de
snelle groei van het luchtverkeer op
de korte afstand. Dit groeicijfer ligt
aanzienlijk hoger dan dat van het in
tercontinentale verkeer. Het leeuwe
deel van het luchtverkeer speelt zich
af op de korte routes en in Amerika
heeft dit ,,luchtbusvervoer" ongekende
afmetingen aangenomen. Ook een land
als Japan is hiermee al veel verder
da«n Europa, waar het korte afstands
vervoer toch altijd nog met twintig
procent per jaar stijgt tegen een to
tale toename van het Europese lucht
verkeer van slechts veertien procent.
Het „luchtbus ver voer" wordt in Eu
ropa zeer gehandicapt door de natio
nale grenzen en als in de toekomst
de douanegrenzen der EEG-landen
komen te vervallen zal dit de groei
ongetwijfeld stimuleren. Ook de tarie
ven spelen een vertragende rol in de
groei van het Europese luchtvervoer.
Het is wellicht interessant hier en
kele willekeurige vergelijkingen te
trekken:
In de VS maakt men 270-passa-
giers-kilometers per hoofd van de be
volking, in Europa slechts 81;
-Een Amerikaanse -arbeider hoeft
Horizontaal:
1 plant; 3 wondvocht; 5 ernstig onge-
luk; 7 soort visje; 9 meisjesnaam; 11
Frans lidwoord; 13 klein beetje; 15
deel van het hoofd; 16 reeds; 17 jong
dier; 19 betaalmiddel; 21 heilig boek der
Mohammedanen; 23 leesteken; 27 se
conde; 28 wiskundige figuur; 32 bevel;
33 godin; 35 boos; 36 zangnoot; 37 lucht
macht (afk.); 38 bevel; 39 deel v. d.
bijbel (afk.); 41 zoogdier; 43 familielid;
45 Frans pers. voornaamw.; 47 scheel;
49 kern; 51 boomloze vlakte; 53 vogel;
54 filmdeel; 57 delfstof; 60 voegwoord-
61 melkklier; 63 taaie lekkernij; 65
rivier in Oostenrijk; 68 koning (FR.)-
69 kleur; 70 gewas; 71 optiek
Verticaal:
1 schelle kreet; 2 as; 3 Europeaan;
4 filmmaatschappij; 5 verstand; 6 ge
neesmiddel; 8 uitroep; 10 nauw; 12
maanstand (afk.); 14 sluiting; 15 keer;
16 de somma van; 18 behoeftig; 20 kip
peneigenschap; 22 elasticiteit; 23 ge
wicht .(afk.),; -24 onder .anderen (afk.);.
zo ïaiuureua; zo Kaartenverzameling
28 nare pijn; 29 landbouwwerktuig; 31
verlaagde toon; 31 Chinese maat; 34
boom; 35 vervoeronderneming (afk.):
39 Nederland (afk.); 40 meisjesnaam;
41 meisjesnaam: 42 nakomelingschap
44 water in Brabant; 45 voorzetsel; 46
voorzetsel; 48 eikenschors; 49 vrucht'
50 deel v.d. voet; 52 voorzetsel; 54 klaar'-
55 ruiker; 56 Duits lidwoord- 57 ik
(Lat.); 58 spoorstaaf; 59 naaml. ven
nootschap (Franse afk 60 deel v. h
hoofd; 62 klein takje; 64 vreemde munt:
66 ijle stof.
OPLOSSING:
Horizontaal: 1 patriot: 4 kaste: 7 sta
biel; 8 notitie: 11 kam; 14 slak; 15 lam
16 idem; 17 pro; 19 ik-zucht; 22 dorstig.
23 talon; 24 raderen.
verticaal: 1 Pasen; 2 trant; S talie:
4 Kozak; 5 stoom; 6 eenzaam; 9 imker
10 iele; 12 adieu; 13 amok; 1'4 soldaat-
17 pupil; 18 Ommen; 19 ieder; 20 citer
21 tegen
