Chimpansee
heeft begrip
van leven
en dood
Afgev;
GE
Proeven met modelschip
Boeiend experiment
van Amsterdamse
geleerde in Kongo
Wapen,
moest
par ach,
naar
Jongetje (9
zebra ged
Gebarentaal
Idylle
Familie van ons
Chauffeur net
klaarover
Sneeuw- en hagell
Het lijkje in kwestie was niet van een
echte chimpansee-baby, maar een
pop, zoals men ze in de speelgoedwin
kels wel koopt. Het reisde in de bizarre
bagage van dr. A. Kortlandt meé naar
Kongo om te dienen als proefobject. De
zwarte douane van het land zal hebben
opgekeken toen de Amsterdamse lector
in de psychologie en etnologie der die
ren zijn hutkoffer opende, want behalve
die pop kwam op de balie te liggen:
een opgezette panter, genoeg feestmut-
sen en toeters om in een middelgrote
stad een carnaval op touw te zetten, een
pluche eekhoorntje, een plastic reuzen
spin uit een feestwinkel, een opgezet
antiloopje, namaakfruit, levende came
leons enhet portret van een zeer
105e JAARGANG
UitgaveN.V. Uitg. N
Van onze Amsterdamse correspondent)
f AMSTERDAM. - „De volgende morgen
ladat de chimpansees de heuvel waren
afgedaald, verzamelden ze zich doodstil
:n een wijde kring rondom het slacht
offer. Heel langzaam durfden er een
paar naar voren te komen en tenslotte
was er een moeder die zich helemaal
losmaakte uit de groep. Heel bedacht
zaam en voorzichtig naderde ze het dode aapje en rook
eraan. Toen keerde ze zich om naar de verzamelde menig
te en schudde drie keer met iets van trieste gelatenheid:
„Nee." ledereen ging zwijgend zijns weegs. Alleen een
ernstig zieke chimp ik denk, dat hij polio had bleef
nog een tijd bij het lijkje zitten mediteren. Het was alsof
hij geen afscheid kon nemen van de dood, die ook voor
hem zo dichtbij was. Maar eindelijk vertrok hij toch. De
hele morgen hoorde ik geen chimp meer schreeuwen, ook
niet toen ze al lang weer in het oerwoud waren. Ik
ik moet u bekennen, dat ik tranen in mijn ogen had, zo
greep het verdrietige hoofdschudden van die moeder en
trouwens de hele begrafenisachtige sfeer me aan."
en mens. Volgens de moderne evolutie
leer stammen beiden af van voorou
derlijke 'primaten als het spookdiertje
en de proconsul. De eerste primaten
waren kleine, schuwe nachtdiertjes die
voornamelijk insecten aten en die zich
konden handhaven door hun vinding
rijkheid en aanpassingsvermogen. Uit
hen ontwikkelden zich langs de weg
der natuurlijke selectie apen met vrij
grote hersenen en lenige handen die
dingen konden opnemen en onderzoe
ken. De wetenschap neemt aan, dat
zich tien miljoen jaar geleden van een
veelzijdige aap van het proconsul-type
twee lijnen aftakten: de bosapen en de
op vlakten zwervende, in grotten hui
zende voor-mensen. Deze laatste soort
ontwikkelde zich weer in verschillende
richtingen, waarvan er een de oermens
zou zijn. De mens is, volgens deze op
vatting, dus niet voortgekomen uit de
mens-aap, maar beiden zijn volle ne
ven met een gemeenschappelijke, op de
primaten terug te voeren stamboom. Dr.
Kortlandt huldigt daarnaast nog een
andere stelling en met hem verschil
lende andere medewerkers van het zo
ologisch laboratorium van de univer
siteit van Amsterdam. Het is de „de-
humanisatie-hypothese" over de evo
lutie der mensapen. Volgens deze hy
pothese zouden de voorouders van onze
huidige mensapen vroeger in verschil
lende opzichten een meer menselijke
leefwijze hebben geleid, toen zij nog
in groten getale de savannes bewoon
den, maar zou dit mensachtige gedrag
weer gedeeltelijk zijn ingesluimerd, toen
zij door het opdringen van de eerste
mensen vrijwel overal naar het oerwoud
moesten terugwijken. Het gebruik van
de speer door de mens was volgens dr.
Kortlandt het beslissende moment in
deze ontwikkeling, omdat men met een
speer in open terrein op een afstand
kon doden. Voordat de speer bestond,
waren chimpansees en gorilla's de
sterkste partij.
Gestoken in camouflagepak „een
gevaarlijke dracht momenteel in Kon
go, maar ze hebben me gelukkig niets
gedaan" heeft dr. Kortlandt twee
maanden lang het menselijke in het
gedragspatroon van de chimpansees
kunnen observeren en zelfs stimuleren.
Hij kwam tenslotte tot vier belangrijke
conclusies, die straks in een weten
schappelijke verhandeling zullen wor
den uitgewerkt.
Het zijn:
chimps met een tegenzet beantwoordde.
Een belangrijk proefobject was natuur
lijk de opgezette panter, die ik van
uit mijn schuilhut de kop kon laten
draaien en met de staart kon laten
kwispelen".
DirecteurDrs. W. A.
Hoofdredacteur L. Leij
Redactieraad J. M. A.
C. J- Hootegem, mr.
Mes, mr. H. M. L. de Re
Vercauteren, L. J. v. 't V
Bureau Breda Reige
tel. 22341 (5 lifnen). Pos
Bureau voor de Zeeuw
^Jhimpansees hebben geen spreektaal
al maken de mannetjes soms oor.
verdovende keelgeluiden. Wel hebben
ze een soort gebarentaal. Het onder
linge contact in de groep voltrekt zich
met blikken van verstandhouding en
handgebaren, met een tikje op de schou
der of de arm, met wijzen en wenken
en met aanduidingen in houding en
gebaar. Tekens voor „kom hier", „gaat
u maar voorbij" en „stop" worden met
precies dezelfde armgebaren gegeven
als een agent gebruikt, die het verkeer
regelt op een druk kruispunt. Vriende
lijkheid of geruststelling worden ge
vraagd door bedelend hand en arm
naar iemand uit te steken- Soms geeft
men elkaar tijdens het voorbijlopen
gn wat zagen ze, dr, Kortlandt en
zijn gezel? „Een heel vriendelijke
en gemoedelijke samenleving. De angst,
aanjagende buien van imponeerge
drag bij de volwassen mannetjes duur-
den nooit langer dan enkele seconden
en daarna was iedereen weer goede
vrienden. De moeders trekken soms
een tijdje met andermans kinderen op,
de kinderen mogen met iedereen spelen
en ,ze mogen ook bij andere moeders
uit eten gaan, kortom: een idyllische
samenleving. Veel chimpansees kon ik
op de duur Individueel herkennen. Er
was bijvoorbeeld een geweldenaar, een
soort Tarzan-figuur, die nu en dan met
enorm krachtsvertoon door de groep
daverde en daarbij de vegetatie langs
het pad losrukte of zelfs kleine boomp
jes met een klap afbrak. Een andere
belangrijke persoon zal ik gemakshalve
„opa" noemen een stokoude chimp
met zilvergrijze haren en een mank
been. Vanwege zijn levenswijsheid fun-
geerde hij als veiligheidsinspecteur. H(j
genoot zoveel ontzag, dat hij bananen
kon afpakken van volwassen manne.
tjes in de kracht van hun leven zon-
der dat er protest kwam. Blijkbaar
weegt in de chimpansee-samenleving
het respect voor de ouderdom vaak
zwaarder dan brute fysieke kracht. Dit
is dan iets unieks het is nog nooit
in een andere samenleving van dieren
waargenomen."
Met een unieke schat aan foto's en
ervaringen is dr. Kortlandt in Amster.
dam teruggekeerd om de notities in
zijn beduimelde boekje uit te werken
en te ordenen. Hij heeft de indruk, dat
het onderzoek in het chimpansee-re:
servaat (waarvoor hij in totaal dria
keer naar Kongo reisde) thans is af:
gesloten.
„Maar Iaat ik eerlijk zijn. Ten aan:
zien van de instelling van chimpansee;
tegenover leven en dood hebben mijn
experimenten meer vraagstukken opge
worpen dan beantwoord. Hoe het ver:
dere onderzoek hierna moet verlopen,
kan ik niet zo gemakkelijk zeggen. Vast
staat in ieder geval voor mü, dat het
een adembenemend vraagstuk is. Nog:
maals zoals die moeder bü dot peen.
do-lijkje met haar hoofd schudde: dat
zal ik nooit vergeten".
HAMBURG Oceaanreuzen kan men niet aan de lopende band produceren
zoals auto's, kostuums of sigaretten. Geen werf is derhalve financieel in staat
een grote tanker te bouwen alleen om er proeven mee te nemen en dan, nadat
deze zijn gedaan, of een hele serie op stapel te zetten óf het schip bij grove
constructiefouten eenvoudig op de schroothoop te gooien. Zo moet een schip,
waarin men de nieuwste kennis op het gebied van de stromings- en aandrij
vingstechniek wil verenigen, zijn zeewaardigheid bewijzen, voordat de eerste I
spant is gelegd. Dit probleem wordt niet zo zeer op de werven zelf, dan wel door
scheepsbouwproefinstituten opgelost. Eén van de belangrijkste op de wereld is
de Hamburger Versuchsanstalt. Modelschepen op schaal met een lengte van vier
tot twaalf meter doorklieven hier miniatuur-oceanen, die op bevel van ingenieurs
alle hebbelijkheden van de zee natuurgetrouw nabootsen. Gecompliceerde elek
trisch aangedreven meetwagens, die een model tijdens de proeftochten door het I
voor een deel 500 m lange waterbekken begeleiden of trekken, pntwikkelei
snelheden tot 30 meter per seconde (108 kilometer per uur), een tempo, dat de
grote broer van het model zelfs bij overbelasting later nooit zal bereiken. Ge
lijktijdig registreren zeer gevoelige apparaten elke eigenschap van de scheeps-
romp.
SCHIPHOL/BEEK -
affaire", de smokkel va|
wapens naar Zuid-Afrika,
eerder melding: maakten,
twee arrestaties verricht,
werd de Amerikaan Ben
houden in verband met
nissen op het vliegveld
Limburg, waar op 3 febru;
aan boord van een Supi
werden gesmokkeld en ii
de Zwitser Julius Graberj
De Tsjechische wapens,
werden ontdekt, zouden|
Afrika" aan parachutes wi
laten, zo menen officiële
Schiphol, die met deze z;
hebben.
In Beek stapten bij het
februari niet alleen de be|
3 leden en de eigenaar aai
eveneens drie mysterieus
ders, die zich ook in M;
boord bevonden. Op Scl^
met grote stelligheid aan,
het de taak van dit drietal
in Afrika boven de pla;
stemming met vereende
snel tempo de wapens aan
tes uit de deur van het
werpen. De bemanningsle<
intussen weer in ons lai
zullen voor morgen vertrok
zijn.
De parachutes arriveerde]
1 februari als transitogoed
in twee partijen uit Engelai
rika. Op de begeleidende
manifesten stond voor bei
als land van bestemmi»*?
meld. In Nederland moeste
chutes van Schiphol naar B
gebracht voor de doorreis
Op Schiphol werd de norm
wandeld. Er werd bij de on
document onder borgstellini
als borg voor de wederuitvc
op gingen de parachutes
Een dag of twee later arris
zoals wij eerder meldden,
constellation. Vandaar ging
naar Malta, waar de overgel
rikaanse registratie argwaa
de smokkel aan het licht kv>
NIJMEGEN Een vrad
feur, die gisteren in Nijmeg<
teken van een jeugd-verkee
tje negeerde, is op een gr
stekende schoolkinderen ing
negenjarige Anton de Barse
bü op slag gedood.
Dat er niet meer slachto
is te danken aan het ingriji
twaalfjarig verkeersbrigac
Boerakker. Toen. hij zag da
len geen gevolg hadden, vee
voor de aanstormende vraeb
lfkleine kinderen van h<
af. Het jongetje De Barse ko
niet bereiken.
r> D£rvra.cktautobestuurder,
w. uit Angeren, is naar
bureau van politie overgeb
net onderzoek naar de toe
het ongeluk.
SPELEN MET kruit is in
buurt van Napels een 5-ja
noodlottig geworden. Negent
raakten gewond.
WERKNEMERS „in de bous
verontrust over de toeneme
loosheid onder de bouwvé
niet name in het noorden va
optreedt. Minister Bogaers 1
verontrusting telegrafisch op
gesteld.
LONDEN HEEFT weer twe
diefstallen meegemaakt. De
leverde kostbaarheden ter v
een miljoen gulden op, de
sulteerde in een buit die
waard was.
WALTER ULBRICHT, Oostd
leider, heel't gisteren een
tussen leden van de NAVO e
van Warschau voorgesteld,
Oost-Westbetrekkingen een
is ingetreden.
Weersverwachting, medeged:
o i .K-N-M.I., geldig tot van
Opklaringen met kans op v<
sneeuw- en hagelbuien. Mati
uit noordwestelijke tot no«
lijke richting. Iets lagere tei
ren dan gisteren.
,doaog: zon onder 17.56 ui
op 18.30 uur.
Morgen: zon op 7.52 uur. IV
der 9.01 uur.
vereerd in de lens starende chimpansee.
Men heeft de geleerde uiteindelijk met
een schouderophalen als een goeie maar
ongevaarlijke gek laten gaan en zo be
gon een van de meest spectaculaire
verkenningstochten naar het diepste in
nerlijk van het dier, ooit door de
mens ondernomen.
Dr. A. Kortlandt;
schim komen we daar wel helemaal
nooit achter. Maar het IS converseren".
Chimpansees in het wild zijn nau
welijks te öbservèreh: Zij leven diep
verborgen in de Afrikaanse oerwouden
zo ver mogelijk verwijderd van de
mens, die een nog grotere natuurlijke
vijand is dan de panter. Maar dr.
Kortlandt had enkele jaren geleden het
geluk, getipt te worden over een plekje
waar hij, mits met uiterste zorg geca
moufleerd, kans had, een grote groep
mensapen op zijn gemak te kunnen ob
serveren. Het was bij Beli, vlak aan de
rand van het Albert Park, waar mid
den in het onheilspellend stille oerwoud
een bordje staat met het sappige Vlaam
se opschrift „Eerbiedig de fauna en
flora, inzamelen verboden". Even ver
der ligt een heuvel. Dr. Kortlandt: „Een
heilige heuvel. Wie er een boom hakt
of een dier doodt zal sterven als de
goden daar niet voor zorgen, neemt de
plaatselijke medicijnman hun taak wel
over. Nou: de chimpansees hadden dat
in de gaten hé en daarom hadden ze er
hun slaapheuvel van gemaakt. Ze hou
den namelijk van een wijd uitzicht. En
aan de voet van die heuvel lag een
bananen- en papajeplantage, waar ze
's morgens en 's avonds op hun gemak
konden fourageren. Twee keer per dag
trokken ze langs mijn observatiepost.
Gemiddeld waren het er 23, maar er
was een dag bij, dat ik er 50 telde".
£Jr. Kortlandt was er op uit, door
proefnemingen in de natuur een
dieper inzicht te krijgen in de biolo
gische verschillen tussen chimpansee
Alleen die zieke aap die ging bij
het konterfeitsel diep zitten medi
teren
Een opgezette panter als schrik-
baken om de chimps de gewens
te kant op te sturen.
camera niet met het paniek-zaalend be
grip „mens", maar zodra zij een mens
of een stukje wang zien, zijn ze ge
vlogen.
Hoe gingen ze te werk? Dr. Kortlandt
vertelt:
een vluchtige handdruk. In angstsitua
ties komen omhelzingen met de armen
voor.
£Jhimpansees hebben een soort eetcul
tuur. Onbekend voedsel negeren ze
zoals onze spreekwoordelijke boer
volkomen. De voedselkeuze verschilt
van streek tot streek en wordt bepaald
door gewoonte en traditie, niet door
instinct, geur of smaak. De chimpan-
see-babys leren van hun moeder wat ze
wel en niet mogen eten en houden zich
daar hun verdere leven aan, een pri
mitieve maar onmiskenbare vorm van
huishoudelijke voorlichting. Voor kleur
zijn chimpansees totaal ongevoelig, al
heeft hun oog dezelfde bouw als dat
van de mens. Wel worden ze geïntri
geerd door vormen. Een smakelijke ro
de tomaat laten ze liggen, maar de
grillige vorm van de ananas is onder
werp van veel „discussie".
£Jhimpansees maken een primitief ge
bruik van vechtwapens. Ze zwie
pen met jonge boompjes naar een vij
and ofwel gebruiken een tak of knup
pel om te dreigen en zelfs te gooien.
Daadwerkelijk gebruik van wapens kon
dr. Kortlandt niet constateren. Het
bleef volgens hem meer bij „sabelge-
rinkel" en „koude oorlog" met het doel
de vijand te intimideren. Hij wijt dit
aan het feit, dat hij met oerwoudchimps
te maken had. „In een oerwoud heeft
een slag- of vechtwapen weinig zin,
het raakt maar verward in de takken.
Savanne-chimps schijnen wel daad
werkelijk met knuppels te slaan. Vol
gend jaar hoop ik dat te gaan onder
zoeken. Wel staat voor hem vast, dat
chimps nooit of te nimmer op het idee
zijn gekomen een stok te punten en
bovenhands als steekwapen te gebrui
ken.
phimpansees hebben begrip van leven
en dood. Dr. Kortlandt leidt dit on-
Een geweldenaar, een soort Tar-
zanfiguur, die zelfs kleine boom
pjes met een klap afbrak.
der meer af uit zijn ontroerende proef
met de chimpanseepop, die zoveel ver
driet in de groep veroorzaakte. „Bij
andere dieren is er geen sprake van
enig onderscheid in dit opzicht. Een
hond snuffelt onbekommerd aan een
soortgenoot, die is overreden en dood
op straat ligt. Bij rhesus-aapjes heeft
men zelfs de volgende griezelige proef
genomen; een dood exemplaar, ont
hoofd en met zijn eigen hoofd in de
handen in de kooi opgesteld. Niemand
trok er zich iets van aan. Bij chimpan
sees is dat anders. Die waren doodsbe
nauwd voor ieder levenloos zoogdier
niet voor dode insecten of vogels, merk
waardig genoeg. Het pluche eekhoorn
tje zaaide een ongelooflijke paniek in
de groep de plastic spin werd wel
opgemerkt, maar genegeerd.
Doodsbenauwd waren de cliimps ook
voor hun eigen portret, dat ik op de
experimenteerweide had opgesteld.
Toen ze het opmerkten klommen ze
in de hoogste bomen en nooit durfden
ze dichter dan 200 meter naderbij te
komen. Alleen die zieke aap, die aan
polio leed en door de groep was uit
gestoten die ging bij het conterfeit-
sel diep zitten mediteren, keek eens
hoofdschuddend naar de groep achter
hem en sukkelde toen mismoedig weg,
alsof hy wou zeggen: „Straks is het
met my ook zover".
Qezeten in zijn schuilhut op 5 meter
hoogte boven de grond, in gezel
schap van een cameraman en gewapend
met telelens, verrekijker, bandrecorder
en kleurencamera heeft dr. Kortlandt
een unieke studie van het sociale leven
der chimpansees kunnen maken. In de
smorende hitte moesten hij en zijn gezel
het gelaat bedekt houden chimpan
sees associëren ogen en de lens van een
Tjet was Het was groots. Het was
alsof je met een vliegtuig dwars
door de wolken vloog en opeens komt
er een gat in de wolken en je kykt en
je ziet een wereld onder je, waar je
geen vermoeden van liad, een geheel
nieuwe, onbekende wereld. Daar, aan
de rand van het oerwoud zitten by-
voorbeeld twee volwassen chimpansees.
Wijze, ervaren mannetjes. Ze converse
ren dat kun je zien aan hun blikken
van verstandhouding. Opeens wijst de
grootste met uitgestrekte arm naar iets
in de verte. De ander krabt zich op
de linkerschouder wij denken met
ons hoofd, chimps denken met hun
schouder want als wy ons
achter het oor zouden krabben, krabben
zy zich daar en knikt. Is dat soms
geen converseren? Je weet natuurlijk
niet waarover ze het hebben en mis-
„Het ging ons onder meer om de
vraag in welk opzicht de reacties van
chimpansees in hun natuurlijke milieu
min of meer mensachtig zijn en in wel_
ke opzichten ze op niet-menselijke wijze
reageren. Om dit te kunnen bestuderen
plaatste ik allerlei merkwaardige proef
objecten langs het pad, dat ze altijd
volgden. Dat was overigens vaak ge
makkelijker gezegd dan gedaan. Chim
pansees zijn gauw bang voor onbekende
zaken en komen er dan al te snel
toe, hun route te verleggen. Ik ben
begonnen met het wegenstelsel van de
dieren dusdanig te verbeteren, dat de
meest comfortabele paden naar de ex
perimenteerweide liepen, terwijl de an
dere paden met prikkelige takkenbos
sen werden geplaveid om ze minder
begaanbaar te maken. Langs de ge
wenste route legde ik bovendien iedere
dag verse bananen neer hoe dichter
bij de wei, hoe groter de porties.
Proefobjecten die de chimpansees grie
zelig vonden gebruikte ik als schrik-
bakens om ze de gewenste kant uit te
sturen en iedere keer als ze een nieu
we route kozen verzette ik die bakens.
Het leek wel een langgerekte partij
schaak, waarbij ik iedere zet van de
