de man die oorlog
voerde en... won
m l -
6536 en 43886
reda, tel. 30500
tel. 34349
P8-380
01150-2085
01148-504
Individualist
Bloed en tranen
Eenzaam jaar
Bondgenootschap
De overwinning
De Europeaan
12
DAGBLAD DE STEM
te
TÓP-LEVERANCIER
dstof, wordt gega-
e Staatsmijnen in
rondom 3 ribbels.
iet
A.
GFDFPONEESO fMNDELSMESIC
te vallen. Kosten minstens drie
en een halve dollar per stuk.
Het zou mij groot genoegen
doen als zij behalve de gesto
len, ook nog hun eigen huiden
moesten afgeven, als ik me niet
vergis". De Ponkas, want dat
waren zij, stonden nu met de
rug naar ons toe naar voetspo
ren te zoeken. Heel zachtjes
gleed ik vooruit.
SIR WINSTON
OP DE REDE van Portsmouth, waar de kapitale stukken
van de Home Fleet aan hun ankers trokken, knip
perde vanaf de grijze opbouw van een der slag
schepen plotseling een seinlamp: „Winston is back
Winston is terug".
Het was zondag 3 september 1939, de dag waarop Enge
land de twee dagen eerder door Hitier toegeworpen hand
schoen opnam. Op de Clyde en in Scapa Flow, in Gibraltar
en op de Atlantische Oceaan, in Het Kanaal en op Malta,
in Singapore en in Hongkong; overal waar de schepen van
Zijne Majesteits Marine de wacht hielden, werd hel sein
met de grootste voldoening ontvangen.
Winston Leonard Spencer Churchill was weer terug op zijn
oude post van First Lord of the Admiralty, minister van
marine.
Voor de tweede keer in de geschiedenis ging Engeland
met Churchill als First Lord een wereldoorlog in en dat
luchtte de natie op want instinctief wisten de Britten dat
alleen hij de man was die zich met Hitier meten kon. Dat
alleen hij de moed, de karaktervastheid en de vechtlust
bezat welke een leider nodig zou hebben om Engeland
door de donkerste periode van zijn bestaan te loodsen.
Dat was niet alleen omdat Churchill
in de afgelopen tien jaren tijdens
welke hij niet in het kabinet zat, niet
moe was geworden volk en regering te
waarschuwen voor het Duitse gevaar.
In zijn hele carrière als officier, oor
logscorrespondent en politicus had
Winston Churchill zijn moed en door
tastendheid, zijn inzicht en slagvaar
digheid in ruime mate aangetoond.
Al vanaf de eeuwwisseling imponeer
de Churchill iedereen die met hem in
aanraking kwam. Zijn onafhankelijke
geest, zijn kritische instelling en de
vastberadenheid waarmee hij zijn doe
len nastreefde waren heel politiek En
geland bekend en niet weinigen waren
beducht voor Winstons scherpe oordeel.
AI in de tijd dat hij zijn reportages
schreef voor de Morning Post over ex
pedities en veldslagen en over de Boe
renoorlog vroegen de oude ijzervreters
met Lord Kitchener aan het hoofd, zich
geïrriteerd af wie die jonge blaag van
een luitenant wel dacht dat hij was om
al die kritiek te spuien in zijn krant.
De pijn werd veroorzaakt door het ge
lijk van de luitenant
Winston Churchill was een ras-indivi
dualist en verschillende van zijn
biografen hebben gezegd dat deze eigen
schap in Winston versterkt wordt door
het Amerikaanse bloed dat zijn moeder
Jennie Jerome in de Churchill-familie
bracht. Verstérkt omdat ook zijn vader
Randolph Churchill een individualist
en bepaald geen gemakkelijk heerschap
was. Hij vond dat zijn allesbehalve
leergierige zoon rechten moest gaan
studeren maar toen hij op een dag
althans zo luidt het verhaal dat de bio
grafen zo graag vertellen de kleine
Winston bezig zag met zijn leger van
tinnen soldaatjes, draaide Randolph
Churchill om als een blad aan een boom:
Winston moest naar Sandhurst Hij
stelde zijn soldaatjes zó strategisch op
dat het volgens vader Randolph niet
anders kon of er moest een geniaal
veldheer in die jongen zitten.
Op Sandhurst, de militaire academie,
ontwikkelde Churchill zich inderdaad
tot een briljant leerling. Hij slaagde als
achtste van een groep van honderd
vijftig
Zelden of nooit heeft de carrière van
een Brits staatsman in dit land waar
men op politiek gebied toch werkelyk
wel wat gewend was, zoveel voorhoof
den doen fronsen en zoveel stof doen
opwaaien als die van Winston Churchill.
Na zyn geruchtmakende ontsnapping
uit de Boeren-krijgsgevangenschap was
voor de nog jonge Winston de weg
naar het Lagerhuis bereid.
Direct sprong zijn onafhankelijkheid
in het oog. Hij was het voortdurend
oneens met de partijbonzen. Begonnen
als conservatief was hij achtereenvol
gens liberaal en radicaal en als zoda
nig een fel tegenstander van een krach
tige vloot. Maar in 1914 als Engeland
de eerste wereldoorlog ingaat vindt
men hem als First Lord of the Admi
ralty op zijn post, natuurlijk als vurig
voorstander van een zo sterk mogelijke
vloot. Weer conservatief, kon hij het
nog niet laten zijn fractie in grote op
schudding of verlegenheid te brengen
Wispelturig, ontrouw, gebrek aan kri
tisch vermogen. Dat waren de verwij
ten die hij naar het hoofd geslingerd
kreeg. Vooral dat gebrek aan kritisch
vermogen.
Maar intussen ontging het niemand dat
Winston Churchill een briljant politicus
was en dat niet alleen. Hij was een re
denaar van uniek formaat en zijn ont
zaglijke literaire produktie kan kwa
litatief vergeleken worden met die van
de beste beroepsliteratoren. Meer nog
man van het woord dan van de daad,
had hij de natie weten te overtuigen
van zijn eerlijk patriotisme.
Deze krachtfiguur, gesterkt door het
voortdurende gevecht dat met de op
bouw van zijn carrière gepaard ging
en dat hem daardoor in zekere opzich
ten op één lijn met de gevreesde Hitier
plaatste, werd Engelands toevlucht in
de hoogste nood.
Hij was geen man die de Engelsen in
tijd van vrede graag met macht bekleed
zien. Britten hebben een haast natuur
lijke afkeer van briljante en universele
geesten maar aan de vooravond van de
grote beproeving zocht het land auto
matisch zijn heil bij de eens zo ver
guisde en belasterde Winston Churchill.
A cht maanden na de oorlogsverklaring
kwam er een einde aan de „schemer-
oorlog". De Duitsers zetten hun weste
lijk offensief in en op dezelfde dag
volgde Winston Churchill (toen 65) de
tragische premier Chamberlain op. Hij
vormde onmiddellijk zijn ijzersterke
coalitie-kabinet. Op 13 mei vroeg
Winston Churchill in het Lagerhuis een
motie van vertrouwen in het nieuwe
kabinet.
„Ik heb niets te bieden dan bloed, ge
zwoeg, tranen en zweet" zei hij. „Wan
neer ge vraagt: welke is onze politiek?
Dan antwoord ikoorlogvoeren, ter
zee, te land en in de lucht, met de ge
hele te onzer beschikking staande
macht en met alle kracht die God ons
geven kan; oorlogvoeren tegen een
monsterlijke tirannie, erger dan ooit is
voorgekomen op de donkere jammer
lijke lijst van de misdaden der mens
heid. Dat is onze politiek. Maar thans
vraagt ge: wat is ons doel? Hierop kan
ik met één woord antwoorden: Victorie
overwinning tot elke pry's, overwin
ning ondanks alle terreur; overwin
ning, hoe lang en moeilyk de weg ook
moge zyn want zonder te overwin
nen kunnen wij niet blijven voortbe
staan
Tn zijn memoires constateert Churchill:
„Ondanks dat het parlement vrijelijk
zijn kritiek bleef spuien steunde het
ons in alle voorgestelde maatregeler
met overweldigende meerderheid, ter
wijl het volk eensgezind en geestdrif
tig was als nooit tevoren. Het was maa.
goed dat dit zo was, want er zoude
ons dingen overkomen, zó verschrikkf
lijk als niemand ooit voorzien had".
Het was voor een groot deel Winsto
Churchill zelf die het volk zijn geest
drift gaf met zijn elektriserende rede
voeringen. Alleen hij was in staat d(
rampen die hij het volk mee te delei
had, zo over te brengen dat iedere Bri:
de rug strekt, de broekriem aanhaalde
en de handen uit de mouwen stak, a
was het maar om te oefenen met ec:
bezemsteel bij gebrek aan geweren.
De val van Frankrijk, Engelands zwaa
ste ramp van dat jaar, bracht een zwa
re slag toe aan het moreel.
Frankrijks snelle nederlaag kwam voo;
de hele wereld als een verrassing wan*
tot in mei 1940 toe dacht men dat hei
Franse leger en de zeer sterk geachte
luchtmacht wel in staat zouden zijn d(
Hitler-horden in hun hongerige opmar:
te stuiten. Voor Churchill pro Fran
als hij was waren de zwakheid va1
het Franse leger en de politieke manu
pulaties van de Vichy-Fransen persoon
lijke en bittere teleurstellingen.
Nu stonden hij en zijn land alleen.
Maar hij tilde zijn volk boven de ramp
Churchill in zijn beroemde „zip-
suite", zijn alarmkostuum tijdens
de Blitz.
uit en noemde Engelands eenzame wor
steling „ons schoonste uur
TVt schoonste uur duurde een heel jaar
lang. Het jaar van de Blitz en van
het Atlantische duikbootoffensief, min
stens zo genadeloos als het luchtoffen-
sief. Geheel alleen weerstond. Enge
land de Duitse furie die toen het hele
vasteland van Europa al onder de voet
had gelopen. En in die bezette landen
wist men dat Engeland zich staande
hield en men vertrouwde op de over
winning.
Het mag op waanzin geleken hebben
hoe Churchilis Engeland alleengelaten,
zwak en kwetsbaar toch hebbeen strak
hield tegen Ilitler. Maar het paste in
Churchilis „overwinnen-of-ophouden-te-
bestaan-filosofie" welke hy met ecla
tant succes op de natie overdroeg. On
voorstelbaar groot zijn de offers ge
weest die Engeland in dat jaar bracht.
In juni 1941 viel Hitier Rusland binnen
en kreeg Churchill eindelijk een bond
genoot: Joseph Stalin, de communist.
„Zeg aan de BBC dat ik vanavond om
9 uur een rede zal houden", zo luidde
Churchilis reactie op de mededeling dat
Hitier de Sovjet Unie was binnenge
vallen.
In die radiorede zei Churchill, de anti
communist ondermeer: „Het nazi
regime is niet te onderscheiden van het
communisme in zijn ergste trekken. Het
kent geen enkel leidend denkbeeld of
beginsel, uitgezonderd gulzigheid en
rasoverheersing. In de uitwerkingskracht
van zijn wreedheid en woedende agres
siviteit gaat het alle vormen van men
selijke boosaardigheid te boven. Nooit
is er een onverzettelijker tegenstander
van het communisme geweest dan ik
in de laatste vijfentwintig jaar. Geen
woord dat ik erover gezegd heb neem
ik terug. Maar dit alles verbleekt voor
het schouwspel dat zich nu voor onze
ogen ontvouwt. Het verleden met zijn
misdaden, zijn dwaasheden en zijn tra-
gedieën, is als bij toverslag verduis
terd
Iedere man, iedere staat die de
strijd tegen het nazidom voortzet zal
op onze hulp kunnen rekenen. Iedere
man, iedere staat die met Hitier opmar
cheert is onze vijandDat is onze
politiek en dat is onze verklaring.
Hieruit volgt dus dat wij Rusland en
het Russische volk alle hulp zullen ge
ven die in onze macht ligt
In december Ï941, toen de Japanners
Pearl Harbor aanvielen verklaarde Hit-
Ier in zijn waanzinnige overmoed ook
de Verenigde Staten de oorlog. Toen
hoefde er over het eindresultaat van
de gigantische worsteling geen twijfel
meer te bestaan al zouden de geallieer
den nog voor kritieke situaties komen
te staan.
Geschiedenisschrijvers zullen zich nog
lang bezighouden met het merk
waardige bondgenootschap van het
Verenigd Koninkrijk, de Verenigde
Staten en Sovjet Unie. Franklin Roose
velt, de zieke Amerikaanse president,
stelde in Stalin meer vertrouwen dan
de voor het communisme zo bevrees
de Churchill. De conferentie van Jalta,
het uur der verdeling genoemd, was
voor Churchill feitelijk een nederlaag.
Want daar werd Polen, waarvoor for-
n^el Engeland de oorlog in was gegaan
andermaal op de slactftbank gelegd en
Chürch'il zag daï. Hij onderkfende Sta-
lins machtshonger en zag hem de vin
gers uitstrekken naar de Balkan en
oost-Europa. Men zou Roosevelt onrecht
aandoen als men Óeweerde dat hij Sta
lin teveel tegemoet kwam omdat de
Amerikanen de Russische steun tegen
Japan nodig hadden. Roosevelt moet
overtuigd zijn geweest van Staiins loya
liteit en Stalin wist dat en op alle con
ferenties die deze drie gehouden heb
ben speelde hij daarop.
In augustus 1942 stonden Churchill en
Stalin voor het eerst oog in oog. Chur
chill kwam met de voor Stalin onaan
gename boodschap dat er in 1942 van
een tweede front geen sprake kon zijn.
In de plaats daarvan bood hij de dic
tator de operatie Torch aan, de actie
in het Middellandse Zeegebied.
Ondanks de bepaald onaangename stem
ming van het eerste onderhoud, amu
seerde het Churchill dat hij de over
tuigde atheïst Stalin hoorde praten van
„Moge God ons bijstaan en Moge God
geven dat u gelijk heeft". Later moet
hij zoiets gezegd hebben van „Je kon
horen dat Stalin zyn opleiding niet op
een militaire academie maar op een
seminarie heeft gehad".
Stalin daarentegen kwam toch wel on
der de indruk van de besliste Britse
eerste minister en toen Churchill tij
dens zijn toelichting op de tweede
front-visie van hemzelf en Roosevelt
uit zijn slof schoot en met nogal veel
hartstocht begon te argumenteren, liet
Stalin via zijn tolk weten: „Ik ben het
niet met u eens, maar de toon waarop
u het allemaal zegt, staat me wel aan".
De ontmoeting eindigde in de privéver-
trekken van Stalin met een overvloe
dige maaltijd tijdens welke Molotov be
hoorlijk voor de gek gehouden werd en
Stalin milde verwijten aan het adres
van Churchill richtte wegens diens
anti-communistische houding en aan
deel in de Interventie. In zijn memoi
res komt Churchill er ruiterlijk voor
uit dat hij met een zwaar hoofd in het
vliegtuig naar Teheran stapte
Overigens: de Duitsers stonden toen
vijftig mijl van Moskou en Churchill
begreep het ongenoegen van de Sov
jets over het uitstel van de vestiging
van een tweede front in Frankrijk.
Maar daarvoor was de tijd nog niet
rijp.
Op dinsdag 8 mei 1945 kwam Chur
chill voor de BBC-microfoon om in
een eenvoudige toespraak te verklaren
dat daags tevoren generaal Jodl en
Grootadmiraal Doenitz op het hoofd
kwartier van generaal Eisenhower de
akte van de onvoorwaardelijke over
gave hadden getekend. Met moeite be
gaf de eerste minister zich door de
juichende mensenmassa naar het La
gerhuis. Daar werd hij met een minu
tenlange ovatie opgewacht. Diep ont
roerd stond „de man die oorlog voerde
en won" achter het spreekgestoelte.
Toen hij de verklaring had voorgele
zen, nam hij zijn bril af en dankte met
van aandoening trillende stem het Huis.
Daarna diende hij een resolutie in „dat
het Huis mij vol ge naar de Kerk van
Sint Margaret, Westminster, om de Al
machtige God nederig en eerbiedig te
Winston Churchill die nooit be
vreesd was zich daar te vertonen
waar de klappen vielen, bezocht
kort na D-day het invasiestrand
en het front in Normandië.
Achter Churchill veldmaarschalk
Montgomery.
danken voor onze verlossing van de be
dreiging der Duitse overheersing".
Vanaf het met vlaggen versierde balkon
van het ministerie van gezondheid keek
Churchill naar de menigte die uitzinnig
van vreugde was terwijl Ernest Bevan
de maat sloeg, zong die menigte „For
he's a jolly good fellow", 's Avonds in
het schijnwerperlicht dirigeerde Chur
chill zelf het „Land of Hope and Glory".
,,Wy in dit aloude land sprak hij, „wa
ren de eersten die 't zwaard trokken te
gen de Duitsers. Na enige tyd kwamen
wy er een jaar lang alleen voor te staan.
Maar verloren wij de moéd? Wanneer
zullen de reputatie en het geloof van
deze generatie Engelsen falen? Ik zeg
dat men in de lange jaren die komen
gaan, niet alleen op dit eiland, maar
overal ter wereld, overal waar de vogel
der vrijheid in mensenharten zingt, zal
denken aan wat wy hebben gedaan en
zeggen: Vertwijfel nooit! Buig nimmer
voor geweld of tirannie! Voorwaarts,
sterf als gy sterven moet, maar laat u
nimmer knechten".
De overwinning in Europa brak de
band van de coalitie. Deze viel uit
een en er werden verkiezingen uitge
schreven. Zelden klonken de weder
zijdse beschuldigingen zo fel. Churchill
vond zijn Duinkerken. De Britse natie
die hem dankbaar was voor zijn lei
derschap tijdens de oorlog, vreesde dat
hij misschien niet zo'n goed vredeslei-
der zou zijn. Het was Attlee die als
eerste minister naar Berlijn vloog om
mede de laatste hand te leggen aan de
beslissingen die in Potsdam werden
genomen. Het was een hard gelag voor
Winston Churchill en hij stak dit niet
onder stoelen of banken.
Voorjaar 1946. In het Amerikaanse
stadje Fulton waar maar zevendui
zend mensen wonen, krioelen die dag
meer dan veertigduizend Amerikanen
dooreen. Churchill zal er een redevoe
ring houden. De president van de Ver
enigde Staten vindt deze gebeurtenis
zo belangryk dat hij met Churchill
naar het stadje reist.
Dan houdt Churchill zijn historisch
geworden rede waarin hij het ware ge
zicht van het communisme, zoals hij
zelf dat al tientallen jaren kent, ont
hult Hij waarschuwt voor de dreiging
ervan en voor het eerst valt de uit
drukking „ijzeren gordijn". „Van Stet
tin aan de Oostzee tot Triest aan de
Adriatische Zee is er, dwars over Euro
pa, een ijzeren gordijn op het vasteland
neergedaald. Achter die lijn liggen alle
hoofdsteden van de oude staten van
midden- en oost-Europa: Warchau, Ber
lijn, Praag, Wenen, Boepadest, Belgra
do, Boekarest en Sofia".
„Dit is", aldus Churchill in Fulton, „be
paald niet het vrije Europa waarvoor
wij gevochten hebben. Evenmin is het
een Europa dat de fundamenten van
een duurzame vrede met zich draagt".
De rede van Fulton schokte de wereld
want men leefde nog in de veronder
stelling dat men met de Sovjets, met
voorbijzien van de ideologische ver
schillen, dikke vrienden kon blijven.
Het grote bondgenootschap lag nog
vers in het geheugen.
Winston oogstte massa's kritiek in eigen
land en overal in het vrije westen. Sta
lin reageerde met een bitter interview
in de Pravda. Hij beschuldigde Chur
chill ervan oorlogsstemming te kweken
n een nieuwe rassestrijd ten gunste
an de Engelssprekende volkeren te
/illen voeren.
Vmston Churchill liet de storm rustig
-ver zich heengaan omdat hij wist dat
jij het goed zag en nog in hetzelfde
aar, zomer 1946, werden Churchilis
voorspellingen bewaarheid en werd zijn
ede van Fulton regeringspolitiek in
Washington en Londen. Evenmin als
le oude staatsman in de dertiger jaren
ersaagde tegen het nationaal socialis-
ne te waarschuwen liet hij het nu na
ie vrije wereld te attenderen op het
iovjet-gevaar. Het waren de Sovjets
elf die hem met hun daden te hulp
kwamen
Churchill had in zijn hoofd een grootse
conceptie. Het Anglo-Amerikaanse
bondgenootschap en een Verenigd Euro-
Geanimeerde conferentie in
Noord-Afrika. V.l.n.r.: generaal
sir Alan Brooks, Air Chief Marshal
Tedder, admiraal sir Andrew
Cunningham, generaal Harold
Alexander, generaal George
Marshall, generaal Dwight D.
Eisenhower en veldmaarschalk
Montgomery. Zittend in het mid
den de eerste minister.
pa zouden in Atlantische eensgezind
heid meer dan sterk genoeg zijn om de
vrede in de wereld te handhaven. Toen
hij in september 1946 in Zürich kwam
richtte hij dan ook een bewogen oproep
tot de volkeren van Europa om orde op
zaken te stellen en zich aaneen te slui
ten in een Verenigde Staten van Euro
pa. Het herstel van Europa, zo zei
Churchill tot verbazing van de Euro
peanen (tot wie Churchill helaas de
Engelsen niet rekende) moet beginnen
met een deelgenootschap tussen Frank
rijk en Duitsland. Duitsland, zo betoog
de hij, mocht zich niet herbewapenen
en de oorlogsmisdadigers moesten wor
den gestraft maar verder wilde hij,
evenals trouwens in 1918, een milde
behandeling voor de Duitsers.
Uitdrukkelijk hield Churchill de deur
tot de grote vredesgemeenschap voor
de Sovjet Unie open, „want pas dan als
een Verenigd Europa, de V.S., het Ge
menebest en de Sovjet Unie samenwer
ken zou alles werkelijk goed zijn. Daar
om: „Europa, verrijs!"
Churchill zette zijn strijd voor Europa's
eenheid voort in Den Haag waar hij in
mei 1948 het Europese Congres toe
sprak.
En de eenheidsbeweging maakte goede
vorderingen. In mei 1949 werd het sta
tuut van de Raad van Europa onderte
kend en in augustus werden de eerste
zittingen van de Raad van Europa en
de Europese Assemblé gehouden. De
ovatie die Churchill bij zijn binnen
komst van de Assemblé ten deel viel
was een waardige hulde voor Europa's
Eerste Burger.
T\e man op wie eens de hoop van een
onderdrukt continent en van een In
het nauw gedreven eiland was geves
tigd, dezelfde man die jaren geleden
het beeld schilderde waarnaar de vrye
wereld hunkerend en moeizaam worste
lend streeft de Atlantische eenheid
deze man heeft de wereld verlaten.
De vrede, waarvoor hij meer dan een
mensenleeftijd lang heeft gevochten en
die hij zo graag op deze wereld geves
tigd had gezien, zal nu in elk geval
wel zyn deel geworden zijn.
Is er reden tot droefheid nu sir Winston
Churchill voor altijd is weggegaan?
Zacht en kalm is hij uit een ryk en
welbesteed leven gestapt. Een leven dat
hem het zo felbegeerde avontuur rijke
lijk heeft doen toekomen, een leven dat
hem in staat stelde de daden te ver
richten waarvan hij in zijn politieke
jeugd gedroomd moet hebben, een le
ven dat hem eer en roem bracht en de
dankbaarheid van meer dan de halve
wereld.
Winston Churchill is een groot man
geweest. De grootste van zijn gene
ratie en de jeugd van Engeland, zo
zei zondagmorgen een Britse gees
telijke tijdens een kerkdienst voor
de BBC, zal er later trots op zijn te
kunnen zeggen: hij was een tijdge
noot van ons. Churchill, de man die
oorlog voerde en won. In dat ene
donkere jaar, toen Engeland wanho
pig en alleen de nazihorden weer
stond, won hef de vrede en vrijheid
voor ons allen en Churchill was de
man achter dit epos.
WIM KOCK