de man die oorlog voerde en... won m l - 6536 en 43886 reda, tel. 30500 tel. 34349 P8-380 01150-2085 01148-504 Individualist Bloed en tranen Eenzaam jaar Bondgenootschap De overwinning De Europeaan 12 DAGBLAD DE STEM te TÓP-LEVERANCIER dstof, wordt gega- e Staatsmijnen in rondom 3 ribbels. iet A. GFDFPONEESO fMNDELSMESIC te vallen. Kosten minstens drie en een halve dollar per stuk. Het zou mij groot genoegen doen als zij behalve de gesto len, ook nog hun eigen huiden moesten afgeven, als ik me niet vergis". De Ponkas, want dat waren zij, stonden nu met de rug naar ons toe naar voetspo ren te zoeken. Heel zachtjes gleed ik vooruit. SIR WINSTON OP DE REDE van Portsmouth, waar de kapitale stukken van de Home Fleet aan hun ankers trokken, knip perde vanaf de grijze opbouw van een der slag schepen plotseling een seinlamp: „Winston is back Winston is terug". Het was zondag 3 september 1939, de dag waarop Enge land de twee dagen eerder door Hitier toegeworpen hand schoen opnam. Op de Clyde en in Scapa Flow, in Gibraltar en op de Atlantische Oceaan, in Het Kanaal en op Malta, in Singapore en in Hongkong; overal waar de schepen van Zijne Majesteits Marine de wacht hielden, werd hel sein met de grootste voldoening ontvangen. Winston Leonard Spencer Churchill was weer terug op zijn oude post van First Lord of the Admiralty, minister van marine. Voor de tweede keer in de geschiedenis ging Engeland met Churchill als First Lord een wereldoorlog in en dat luchtte de natie op want instinctief wisten de Britten dat alleen hij de man was die zich met Hitier meten kon. Dat alleen hij de moed, de karaktervastheid en de vechtlust bezat welke een leider nodig zou hebben om Engeland door de donkerste periode van zijn bestaan te loodsen. Dat was niet alleen omdat Churchill in de afgelopen tien jaren tijdens welke hij niet in het kabinet zat, niet moe was geworden volk en regering te waarschuwen voor het Duitse gevaar. In zijn hele carrière als officier, oor logscorrespondent en politicus had Winston Churchill zijn moed en door tastendheid, zijn inzicht en slagvaar digheid in ruime mate aangetoond. Al vanaf de eeuwwisseling imponeer de Churchill iedereen die met hem in aanraking kwam. Zijn onafhankelijke geest, zijn kritische instelling en de vastberadenheid waarmee hij zijn doe len nastreefde waren heel politiek En geland bekend en niet weinigen waren beducht voor Winstons scherpe oordeel. AI in de tijd dat hij zijn reportages schreef voor de Morning Post over ex pedities en veldslagen en over de Boe renoorlog vroegen de oude ijzervreters met Lord Kitchener aan het hoofd, zich geïrriteerd af wie die jonge blaag van een luitenant wel dacht dat hij was om al die kritiek te spuien in zijn krant. De pijn werd veroorzaakt door het ge lijk van de luitenant Winston Churchill was een ras-indivi dualist en verschillende van zijn biografen hebben gezegd dat deze eigen schap in Winston versterkt wordt door het Amerikaanse bloed dat zijn moeder Jennie Jerome in de Churchill-familie bracht. Verstérkt omdat ook zijn vader Randolph Churchill een individualist en bepaald geen gemakkelijk heerschap was. Hij vond dat zijn allesbehalve leergierige zoon rechten moest gaan studeren maar toen hij op een dag althans zo luidt het verhaal dat de bio grafen zo graag vertellen de kleine Winston bezig zag met zijn leger van tinnen soldaatjes, draaide Randolph Churchill om als een blad aan een boom: Winston moest naar Sandhurst Hij stelde zijn soldaatjes zó strategisch op dat het volgens vader Randolph niet anders kon of er moest een geniaal veldheer in die jongen zitten. Op Sandhurst, de militaire academie, ontwikkelde Churchill zich inderdaad tot een briljant leerling. Hij slaagde als achtste van een groep van honderd vijftig Zelden of nooit heeft de carrière van een Brits staatsman in dit land waar men op politiek gebied toch werkelyk wel wat gewend was, zoveel voorhoof den doen fronsen en zoveel stof doen opwaaien als die van Winston Churchill. Na zyn geruchtmakende ontsnapping uit de Boeren-krijgsgevangenschap was voor de nog jonge Winston de weg naar het Lagerhuis bereid. Direct sprong zijn onafhankelijkheid in het oog. Hij was het voortdurend oneens met de partijbonzen. Begonnen als conservatief was hij achtereenvol gens liberaal en radicaal en als zoda nig een fel tegenstander van een krach tige vloot. Maar in 1914 als Engeland de eerste wereldoorlog ingaat vindt men hem als First Lord of the Admi ralty op zijn post, natuurlijk als vurig voorstander van een zo sterk mogelijke vloot. Weer conservatief, kon hij het nog niet laten zijn fractie in grote op schudding of verlegenheid te brengen Wispelturig, ontrouw, gebrek aan kri tisch vermogen. Dat waren de verwij ten die hij naar het hoofd geslingerd kreeg. Vooral dat gebrek aan kritisch vermogen. Maar intussen ontging het niemand dat Winston Churchill een briljant politicus was en dat niet alleen. Hij was een re denaar van uniek formaat en zijn ont zaglijke literaire produktie kan kwa litatief vergeleken worden met die van de beste beroepsliteratoren. Meer nog man van het woord dan van de daad, had hij de natie weten te overtuigen van zijn eerlijk patriotisme. Deze krachtfiguur, gesterkt door het voortdurende gevecht dat met de op bouw van zijn carrière gepaard ging en dat hem daardoor in zekere opzich ten op één lijn met de gevreesde Hitier plaatste, werd Engelands toevlucht in de hoogste nood. Hij was geen man die de Engelsen in tijd van vrede graag met macht bekleed zien. Britten hebben een haast natuur lijke afkeer van briljante en universele geesten maar aan de vooravond van de grote beproeving zocht het land auto matisch zijn heil bij de eens zo ver guisde en belasterde Winston Churchill. A cht maanden na de oorlogsverklaring kwam er een einde aan de „schemer- oorlog". De Duitsers zetten hun weste lijk offensief in en op dezelfde dag volgde Winston Churchill (toen 65) de tragische premier Chamberlain op. Hij vormde onmiddellijk zijn ijzersterke coalitie-kabinet. Op 13 mei vroeg Winston Churchill in het Lagerhuis een motie van vertrouwen in het nieuwe kabinet. „Ik heb niets te bieden dan bloed, ge zwoeg, tranen en zweet" zei hij. „Wan neer ge vraagt: welke is onze politiek? Dan antwoord ikoorlogvoeren, ter zee, te land en in de lucht, met de ge hele te onzer beschikking staande macht en met alle kracht die God ons geven kan; oorlogvoeren tegen een monsterlijke tirannie, erger dan ooit is voorgekomen op de donkere jammer lijke lijst van de misdaden der mens heid. Dat is onze politiek. Maar thans vraagt ge: wat is ons doel? Hierop kan ik met één woord antwoorden: Victorie overwinning tot elke pry's, overwin ning ondanks alle terreur; overwin ning, hoe lang en moeilyk de weg ook moge zyn want zonder te overwin nen kunnen wij niet blijven voortbe staan Tn zijn memoires constateert Churchill: „Ondanks dat het parlement vrijelijk zijn kritiek bleef spuien steunde het ons in alle voorgestelde maatregeler met overweldigende meerderheid, ter wijl het volk eensgezind en geestdrif tig was als nooit tevoren. Het was maa. goed dat dit zo was, want er zoude ons dingen overkomen, zó verschrikkf lijk als niemand ooit voorzien had". Het was voor een groot deel Winsto Churchill zelf die het volk zijn geest drift gaf met zijn elektriserende rede voeringen. Alleen hij was in staat d( rampen die hij het volk mee te delei had, zo over te brengen dat iedere Bri: de rug strekt, de broekriem aanhaalde en de handen uit de mouwen stak, a was het maar om te oefenen met ec: bezemsteel bij gebrek aan geweren. De val van Frankrijk, Engelands zwaa ste ramp van dat jaar, bracht een zwa re slag toe aan het moreel. Frankrijks snelle nederlaag kwam voo; de hele wereld als een verrassing wan* tot in mei 1940 toe dacht men dat hei Franse leger en de zeer sterk geachte luchtmacht wel in staat zouden zijn d( Hitler-horden in hun hongerige opmar: te stuiten. Voor Churchill pro Fran als hij was waren de zwakheid va1 het Franse leger en de politieke manu pulaties van de Vichy-Fransen persoon lijke en bittere teleurstellingen. Nu stonden hij en zijn land alleen. Maar hij tilde zijn volk boven de ramp Churchill in zijn beroemde „zip- suite", zijn alarmkostuum tijdens de Blitz. uit en noemde Engelands eenzame wor steling „ons schoonste uur TVt schoonste uur duurde een heel jaar lang. Het jaar van de Blitz en van het Atlantische duikbootoffensief, min stens zo genadeloos als het luchtoffen- sief. Geheel alleen weerstond. Enge land de Duitse furie die toen het hele vasteland van Europa al onder de voet had gelopen. En in die bezette landen wist men dat Engeland zich staande hield en men vertrouwde op de over winning. Het mag op waanzin geleken hebben hoe Churchilis Engeland alleengelaten, zwak en kwetsbaar toch hebbeen strak hield tegen Ilitler. Maar het paste in Churchilis „overwinnen-of-ophouden-te- bestaan-filosofie" welke hy met ecla tant succes op de natie overdroeg. On voorstelbaar groot zijn de offers ge weest die Engeland in dat jaar bracht. In juni 1941 viel Hitier Rusland binnen en kreeg Churchill eindelijk een bond genoot: Joseph Stalin, de communist. „Zeg aan de BBC dat ik vanavond om 9 uur een rede zal houden", zo luidde Churchilis reactie op de mededeling dat Hitier de Sovjet Unie was binnenge vallen. In die radiorede zei Churchill, de anti communist ondermeer: „Het nazi regime is niet te onderscheiden van het communisme in zijn ergste trekken. Het kent geen enkel leidend denkbeeld of beginsel, uitgezonderd gulzigheid en rasoverheersing. In de uitwerkingskracht van zijn wreedheid en woedende agres siviteit gaat het alle vormen van men selijke boosaardigheid te boven. Nooit is er een onverzettelijker tegenstander van het communisme geweest dan ik in de laatste vijfentwintig jaar. Geen woord dat ik erover gezegd heb neem ik terug. Maar dit alles verbleekt voor het schouwspel dat zich nu voor onze ogen ontvouwt. Het verleden met zijn misdaden, zijn dwaasheden en zijn tra- gedieën, is als bij toverslag verduis terd Iedere man, iedere staat die de strijd tegen het nazidom voortzet zal op onze hulp kunnen rekenen. Iedere man, iedere staat die met Hitier opmar cheert is onze vijandDat is onze politiek en dat is onze verklaring. Hieruit volgt dus dat wij Rusland en het Russische volk alle hulp zullen ge ven die in onze macht ligt In december Ï941, toen de Japanners Pearl Harbor aanvielen verklaarde Hit- Ier in zijn waanzinnige overmoed ook de Verenigde Staten de oorlog. Toen hoefde er over het eindresultaat van de gigantische worsteling geen twijfel meer te bestaan al zouden de geallieer den nog voor kritieke situaties komen te staan. Geschiedenisschrijvers zullen zich nog lang bezighouden met het merk waardige bondgenootschap van het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Sovjet Unie. Franklin Roose velt, de zieke Amerikaanse president, stelde in Stalin meer vertrouwen dan de voor het communisme zo bevrees de Churchill. De conferentie van Jalta, het uur der verdeling genoemd, was voor Churchill feitelijk een nederlaag. Want daar werd Polen, waarvoor for- n^el Engeland de oorlog in was gegaan andermaal op de slactftbank gelegd en Chürch'il zag daï. Hij onderkfende Sta- lins machtshonger en zag hem de vin gers uitstrekken naar de Balkan en oost-Europa. Men zou Roosevelt onrecht aandoen als men Óeweerde dat hij Sta lin teveel tegemoet kwam omdat de Amerikanen de Russische steun tegen Japan nodig hadden. Roosevelt moet overtuigd zijn geweest van Staiins loya liteit en Stalin wist dat en op alle con ferenties die deze drie gehouden heb ben speelde hij daarop. In augustus 1942 stonden Churchill en Stalin voor het eerst oog in oog. Chur chill kwam met de voor Stalin onaan gename boodschap dat er in 1942 van een tweede front geen sprake kon zijn. In de plaats daarvan bood hij de dic tator de operatie Torch aan, de actie in het Middellandse Zeegebied. Ondanks de bepaald onaangename stem ming van het eerste onderhoud, amu seerde het Churchill dat hij de over tuigde atheïst Stalin hoorde praten van „Moge God ons bijstaan en Moge God geven dat u gelijk heeft". Later moet hij zoiets gezegd hebben van „Je kon horen dat Stalin zyn opleiding niet op een militaire academie maar op een seminarie heeft gehad". Stalin daarentegen kwam toch wel on der de indruk van de besliste Britse eerste minister en toen Churchill tij dens zijn toelichting op de tweede front-visie van hemzelf en Roosevelt uit zijn slof schoot en met nogal veel hartstocht begon te argumenteren, liet Stalin via zijn tolk weten: „Ik ben het niet met u eens, maar de toon waarop u het allemaal zegt, staat me wel aan". De ontmoeting eindigde in de privéver- trekken van Stalin met een overvloe dige maaltijd tijdens welke Molotov be hoorlijk voor de gek gehouden werd en Stalin milde verwijten aan het adres van Churchill richtte wegens diens anti-communistische houding en aan deel in de Interventie. In zijn memoi res komt Churchill er ruiterlijk voor uit dat hij met een zwaar hoofd in het vliegtuig naar Teheran stapte Overigens: de Duitsers stonden toen vijftig mijl van Moskou en Churchill begreep het ongenoegen van de Sov jets over het uitstel van de vestiging van een tweede front in Frankrijk. Maar daarvoor was de tijd nog niet rijp. Op dinsdag 8 mei 1945 kwam Chur chill voor de BBC-microfoon om in een eenvoudige toespraak te verklaren dat daags tevoren generaal Jodl en Grootadmiraal Doenitz op het hoofd kwartier van generaal Eisenhower de akte van de onvoorwaardelijke over gave hadden getekend. Met moeite be gaf de eerste minister zich door de juichende mensenmassa naar het La gerhuis. Daar werd hij met een minu tenlange ovatie opgewacht. Diep ont roerd stond „de man die oorlog voerde en won" achter het spreekgestoelte. Toen hij de verklaring had voorgele zen, nam hij zijn bril af en dankte met van aandoening trillende stem het Huis. Daarna diende hij een resolutie in „dat het Huis mij vol ge naar de Kerk van Sint Margaret, Westminster, om de Al machtige God nederig en eerbiedig te Winston Churchill die nooit be vreesd was zich daar te vertonen waar de klappen vielen, bezocht kort na D-day het invasiestrand en het front in Normandië. Achter Churchill veldmaarschalk Montgomery. danken voor onze verlossing van de be dreiging der Duitse overheersing". Vanaf het met vlaggen versierde balkon van het ministerie van gezondheid keek Churchill naar de menigte die uitzinnig van vreugde was terwijl Ernest Bevan de maat sloeg, zong die menigte „For he's a jolly good fellow", 's Avonds in het schijnwerperlicht dirigeerde Chur chill zelf het „Land of Hope and Glory". ,,Wy in dit aloude land sprak hij, „wa ren de eersten die 't zwaard trokken te gen de Duitsers. Na enige tyd kwamen wy er een jaar lang alleen voor te staan. Maar verloren wij de moéd? Wanneer zullen de reputatie en het geloof van deze generatie Engelsen falen? Ik zeg dat men in de lange jaren die komen gaan, niet alleen op dit eiland, maar overal ter wereld, overal waar de vogel der vrijheid in mensenharten zingt, zal denken aan wat wy hebben gedaan en zeggen: Vertwijfel nooit! Buig nimmer voor geweld of tirannie! Voorwaarts, sterf als gy sterven moet, maar laat u nimmer knechten". De overwinning in Europa brak de band van de coalitie. Deze viel uit een en er werden verkiezingen uitge schreven. Zelden klonken de weder zijdse beschuldigingen zo fel. Churchill vond zijn Duinkerken. De Britse natie die hem dankbaar was voor zijn lei derschap tijdens de oorlog, vreesde dat hij misschien niet zo'n goed vredeslei- der zou zijn. Het was Attlee die als eerste minister naar Berlijn vloog om mede de laatste hand te leggen aan de beslissingen die in Potsdam werden genomen. Het was een hard gelag voor Winston Churchill en hij stak dit niet onder stoelen of banken. Voorjaar 1946. In het Amerikaanse stadje Fulton waar maar zevendui zend mensen wonen, krioelen die dag meer dan veertigduizend Amerikanen dooreen. Churchill zal er een redevoe ring houden. De president van de Ver enigde Staten vindt deze gebeurtenis zo belangryk dat hij met Churchill naar het stadje reist. Dan houdt Churchill zijn historisch geworden rede waarin hij het ware ge zicht van het communisme, zoals hij zelf dat al tientallen jaren kent, ont hult Hij waarschuwt voor de dreiging ervan en voor het eerst valt de uit drukking „ijzeren gordijn". „Van Stet tin aan de Oostzee tot Triest aan de Adriatische Zee is er, dwars over Euro pa, een ijzeren gordijn op het vasteland neergedaald. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van midden- en oost-Europa: Warchau, Ber lijn, Praag, Wenen, Boepadest, Belgra do, Boekarest en Sofia". „Dit is", aldus Churchill in Fulton, „be paald niet het vrije Europa waarvoor wij gevochten hebben. Evenmin is het een Europa dat de fundamenten van een duurzame vrede met zich draagt". De rede van Fulton schokte de wereld want men leefde nog in de veronder stelling dat men met de Sovjets, met voorbijzien van de ideologische ver schillen, dikke vrienden kon blijven. Het grote bondgenootschap lag nog vers in het geheugen. Winston oogstte massa's kritiek in eigen land en overal in het vrije westen. Sta lin reageerde met een bitter interview in de Pravda. Hij beschuldigde Chur chill ervan oorlogsstemming te kweken n een nieuwe rassestrijd ten gunste an de Engelssprekende volkeren te /illen voeren. Vmston Churchill liet de storm rustig -ver zich heengaan omdat hij wist dat jij het goed zag en nog in hetzelfde aar, zomer 1946, werden Churchilis voorspellingen bewaarheid en werd zijn ede van Fulton regeringspolitiek in Washington en Londen. Evenmin als le oude staatsman in de dertiger jaren ersaagde tegen het nationaal socialis- ne te waarschuwen liet hij het nu na ie vrije wereld te attenderen op het iovjet-gevaar. Het waren de Sovjets elf die hem met hun daden te hulp kwamen Churchill had in zijn hoofd een grootse conceptie. Het Anglo-Amerikaanse bondgenootschap en een Verenigd Euro- Geanimeerde conferentie in Noord-Afrika. V.l.n.r.: generaal sir Alan Brooks, Air Chief Marshal Tedder, admiraal sir Andrew Cunningham, generaal Harold Alexander, generaal George Marshall, generaal Dwight D. Eisenhower en veldmaarschalk Montgomery. Zittend in het mid den de eerste minister. pa zouden in Atlantische eensgezind heid meer dan sterk genoeg zijn om de vrede in de wereld te handhaven. Toen hij in september 1946 in Zürich kwam richtte hij dan ook een bewogen oproep tot de volkeren van Europa om orde op zaken te stellen en zich aaneen te slui ten in een Verenigde Staten van Euro pa. Het herstel van Europa, zo zei Churchill tot verbazing van de Euro peanen (tot wie Churchill helaas de Engelsen niet rekende) moet beginnen met een deelgenootschap tussen Frank rijk en Duitsland. Duitsland, zo betoog de hij, mocht zich niet herbewapenen en de oorlogsmisdadigers moesten wor den gestraft maar verder wilde hij, evenals trouwens in 1918, een milde behandeling voor de Duitsers. Uitdrukkelijk hield Churchill de deur tot de grote vredesgemeenschap voor de Sovjet Unie open, „want pas dan als een Verenigd Europa, de V.S., het Ge menebest en de Sovjet Unie samenwer ken zou alles werkelijk goed zijn. Daar om: „Europa, verrijs!" Churchill zette zijn strijd voor Europa's eenheid voort in Den Haag waar hij in mei 1948 het Europese Congres toe sprak. En de eenheidsbeweging maakte goede vorderingen. In mei 1949 werd het sta tuut van de Raad van Europa onderte kend en in augustus werden de eerste zittingen van de Raad van Europa en de Europese Assemblé gehouden. De ovatie die Churchill bij zijn binnen komst van de Assemblé ten deel viel was een waardige hulde voor Europa's Eerste Burger. T\e man op wie eens de hoop van een onderdrukt continent en van een In het nauw gedreven eiland was geves tigd, dezelfde man die jaren geleden het beeld schilderde waarnaar de vrye wereld hunkerend en moeizaam worste lend streeft de Atlantische eenheid deze man heeft de wereld verlaten. De vrede, waarvoor hij meer dan een mensenleeftijd lang heeft gevochten en die hij zo graag op deze wereld geves tigd had gezien, zal nu in elk geval wel zyn deel geworden zijn. Is er reden tot droefheid nu sir Winston Churchill voor altijd is weggegaan? Zacht en kalm is hij uit een ryk en welbesteed leven gestapt. Een leven dat hem het zo felbegeerde avontuur rijke lijk heeft doen toekomen, een leven dat hem in staat stelde de daden te ver richten waarvan hij in zijn politieke jeugd gedroomd moet hebben, een le ven dat hem eer en roem bracht en de dankbaarheid van meer dan de halve wereld. Winston Churchill is een groot man geweest. De grootste van zijn gene ratie en de jeugd van Engeland, zo zei zondagmorgen een Britse gees telijke tijdens een kerkdienst voor de BBC, zal er later trots op zijn te kunnen zeggen: hij was een tijdge noot van ons. Churchill, de man die oorlog voerde en won. In dat ene donkere jaar, toen Engeland wanho pig en alleen de nazihorden weer stond, won hef de vrede en vrijheid voor ons allen en Churchill was de man achter dit epos. WIM KOCK

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1965 | | pagina 25