Benz Geheim van het leven Virussen en kanker Is kanker erfelijk? Duizendvoudige oorzaak? Kanker en ouderdom Bestrijdingsmiddelen Wereld zonder kanker Anneke PSYCHC ONTMA Twee in Staf Zuidelijk» 105e JAARGANG Uitgave N.V. Uitc DirecteurDrs. W Hoofdredacteur: L. Redactieraad J. N C. J. v. Hootegem, Mes, mr. H. M. L. d Vercauteren, L. J. v Bureau Breda fel. 22341 (5 lijnen). Bureau voor de Ze ÜMH Anneke Grönloh tournee door Ind er wetenswaardi tijdens een perse luchthaven Schip! menvafting daarv MAASTRICHT Maastricht heeft de gearresteerd, die er dacht twee jaar lang psycholoog in een Maastricht te hebbe man had slechts tv h.b.s. gestudeerd. Ali lichte „drs." B. G. I Hij oordeelde dat no de afdelingen, noch ders voldeden. Ook d in de rapporten var minder gunstig dagl Dientengevolge hebbi tieleden van de firn aanvullende cursus B. G. trad in decen bedrijf in dienst als tionaris. De directie daarna tot personec functie verrichtte B sche testen. Hij had e de stem bij de ben personeel. Enkele kleine foi slotte argwaan rijzen zoek bleek dat het G., dat hij aan de "V te Amsterdam was a verzinsel te zijn. Oo in Amsterdam al en veroordeeld wegens verduistering. STAPHORST T\ ders uit IJhorst (gen de zestienjarige B. B( jarige H. Kappert, 2 gen bij een verkeersc meenteweg in Staphc gekomen. Ze zaten sai fiets, die in volle vaa de weg staande ver botste. Ze waren vrij TIEN MENSEN kwal en meer dan dertig toen op een overweg Buenos Aires een tr< op een bus reed. BIJ EEN VAL van jarige W. van der E maandag omgekomen werk bevond hij zie bouw zijnde zuivelfal graaf. SCHADE VAN een h gevolg van eeii brand dens de middagpauze senfabrieken te Licht broken, De leersnijdi afdeling bleven beho VIJF BEAMBTEN vf treinen kwamen om de treinen nabij Ster taal op elkaar botste motieven werden zw Weersverwachting, n het K.N.M.I., geldig Opklaringen, maar 1 enige regen. Over wind tussen zuidoo Iets lagere temperat SATERDAG 14 NO VEMliEK 1964 ..EX luN l'KÜ El Dit is een foto van liet S.V. 40 apen-virus, dat kanker verwekt bij de hamster. De opname werd gemaakt met een elektronen-microscoop bij 200.000-voudige vergroting in het lnstitut de recherche sur le cancer in Villejuvf, Frankrijk. Uit „Worlds Health", tijdschrift van de Wereld Ge zondheids Organisatie). Van onze redacteur wetenschappen Hans Friedeman VOLGENS de statistieken van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) is het aantal sterfgevallen door kanker de laatste tien jaar met ruim 20 procent gestegen. Op de ranglijst van doodsoorzaken is kanker sinds 1900 van de zevende plaats opgeklommen naar de tweede plaats in 1964. Vandag sterft één op de vijf mensen aan kankerNAlleen het sterftecijfer tengevolge van hart. en vaatziekten is nog groter. Waardoor wordt deze verontrustende toeneming van kanker veroorzaakt? En hoe kan deze zeker in de hoog-ontwikkelde landen meest gevreesde ziekte worden bedwongen? Ter oplossing van dit probleem spitst het internatio nale wetenschappelijk onderzoek zich toe op de volgende punten: 1. Wat is kanker? 2. Boe ontstaat de ziekte? 3. Bij wie en op welke leeftijd? 4. Wat zijn effectieve bestrijdingsmiddelen? 5. Hoe kan kanker worden voorkomen? Als verschijnsel is kanker een kwaad aardige, onstuitbare woekering van celweefsel. Het proces begint onge merkt op zeer kleine schaal, maar breidt zich voodtdurend uit waarbij steeds meer gezonde cellen worden aange tast. Zo ontstaat een gezwel, dat onder steeds ernstiger ziekteverschijnselen on vermijdelijk tot de dood leidt. Alleen vroegtijdig medisch ingrijpen kan een pa tiënt het leven redden of althans verlen gen. De reden waarom er nog steeds geen af doende bestrijdingsmiddel is gevonden ïangt nauw samen met het feit dat kanker het geheim van het leven aantast. De oor sprong van de ziekte ligt binnen in de or ganische cel op moleculair niveau. Sedert enige jaren weet men, dat het vermogen van een cel om zich te delen en zich te „organiseren" in het uitgebalanceerde complex dat „leven" heet, wordt geregeld door de zogenaamde „genetische code". Deze genetische code ligt verankerd in de ingewikkelde structuur van grote nu- cleïnezuur (DNA)-moleculen. Het DNA- molecule verricht in de cel een functie, die vergelijkbaar is met die van een reusach tige elektronische computer in een volau tomatische fabriek van allerlei produkten Alle biochemische processen in de levende cel staan onder controle van de genetische c-ide en dit verzekert een harmonieus groeien en functioneren van ons uit mil jarden cellen opgebouwde organisme. Volgens de huidige inzichten ontstaat kanker, wanneer de genetische code door een of andere uitwendige oorzaak een „an dere schakeling" krijgt. Door een derge lijke verandering of „mutatie" ontstaat een nieuwe code. De cel is dan een kankercel gewprden. Zij gehoorzaamt alleen nog maar aan de nieuwe code en al haar „nakome lingen" (afgesplitste cellen) doen dat ook. Zo ontstaat een nieuwe orde van cellen, 'n steeds groeiend leger, dat onder een boos aardige dictatuur op vernietigingstocht gaat Over de gehele wereld houden teams van onderzoekers in de grote kanker-research centra zich thans met twee fundamentele problemen bezig: 1) Wat veroorzaakt de mutatie in de gene tische code, waardoor een gezonde cel een kankercel wordt? 2) Wat veroorzaakt de chaotische en snelle vermenigvuldiging van deze kankercel len? Laboratoriumproeven hebben aange toond dat bepaalde virussen bij dieren kanker kunnen verwekken. Virussen vertegenwoordigen de grens tussen le vende en dode stof Zij zijn nonderd maal kleiner dan bacteriën. De diervirus- sen zijn voornamelijk opgebouwd uit DNA- moleculen, soms met een omhulsel van proteïnen (eiwitmoleoulen). Zij bezitten vaak bizarre en ingewikkelde geometri sche structuren, die onder de elektronen microscoop aan kristallen doen denken. Plantenvirussen kunnen ook inderdaad in een kristallij ne toestand worden gebracht en behouden dan het vermogen zich later te vermenigvuldigen. Een van de grote onderzoekers op het ge bied van kankerverwekkende virussen is de Pools-Amerikaanse dr. Ludwik Gross. In 1946 begon hij in de Verenigde Staten met experimenten op muizen, waarvan hij speciale stammen had gekweekt. Van een muizenstam, die buitengewoon vatbaar was voor leukemie (bloedkanker), bracht hij weefsel over in een andere stam, die resis tent was tegen leukemie. Van de veertien geïnjecteerde muizen kregen er twaalf leu kemie. Gross trok hieruit de conclusie, dat leukemie wordt veroorzaakt door een be smettelijke virus. Wanneer leukemie bij dieren wordt ver oorzaakt door een virus, moet er ook een vaccin te vinden zijn dat dit virus te lijf gaat Een van de specialisten die zich hier mee bezig houden, is prof. Jean Bernard, verbonden aan bet Gustave Roussy insti tuut in Villejuif, Frankrijk. In enkele ge vallen is prof. Bernard er in geslaagd mui zen door middel van een vaccin tegen leu kemie te beschermen. In andere gevallen kreeg hij hetzelfde resultaat door het de soxyribonucleïnezuur, de waarschijnlijke kankerverwekkende stof, uit het virus te isoleren. Er is echter nog geen enkel bewijs dat leukemie bij muizen of andere soorten kan ker bij dieren dezelfde zijn als die bij de mens. Ondanks hardnekkig speurwerk is tot dusver nooit duidelijk vastgesteld dat enige vorm van kanker bij de mens door 'n virus wordt veroorzaakt. De hoop dat kan ker bij de mens ooit door een vaccin effec tief kan worden bestreden, steunt tot nu toe dan ook meer op speculatie dan op fei telijke gegevens. Ï"i en andere belangrijke vraag is of kan- ker een erfelijke of besmettelijke j ziekte is. Bij sommige diersoorten j kunnen virussen de ziekte van het «i ene individu op het andere overbren gen. Bij de mens is noch van het een, noch van het ander p isitiëf iets gebleken. Toch zijn er raadselachtige feiten. Tassen september 1957 en augustus 1960 deed zich, aldus een mededeling van de Wereld Gezondheids Organisatie, iets voor dat van kapitaal belang zou kunnen zijn voor het kanker-onderzoek. Het gebeurde in Nils, een voorstad van Chicago. Acht kinderen, die dezelfde plaatselijke school bezochten of die broertjes op deze school haden, kregen leukemie. Deze acht gevallen in drie jaar tijds betekenden in Nils met zijn 20.000 inwoners een piek die twintig keer hoger was dat het normale voorkomen van leukemie. Artsen in Chicago dachten aan de moge lijkheid van een virusbesmetting. Zij na men alle leden van de acht families wat bloed af. De uitslag van het onderzoek was merkwaardig. Een derde deel van alle fa milieleden bleek specifieke anti-lichamen in het bloed te bezitten. Een zelfde onderzoek bij mensen die niets met de acht families te maken had den, leverde een egatief resultaat op. Ook de acht leukemie-patiëntjes bezaten geen anti-lichaampjes in hun bloed. Daarente gen gaf bloedonderzoek bij twaalf artsen en verpleegsters die de leukemie-kinderen behandelden, wel f positieve uitslag. Het geval Nils wordt nog steeds diep gaand onderzocht. Het feit dat mensen, die in contact met de leukemie-lijders waren geweest, speciiieke anti-proteïnen in hun bloed hadden gevormd en de patiënten zelf niet, heeft zeker een diepe betekenis. Toch is het nog geen b wijs daf leukemie of andere soorten kanker bij de mens wor den veroorzaakt door virussen en evenmin dat de ziekte van het ene individu op het andere kan worden overgedragen. Vooralsnog is er een gro ar tal aan wijzingen dat kanker noch erfelijk, noch besmettelijk is. Wanneer virussen in het algemeen niet verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van kanker bij de mens, wat is de oorzaak dan wel? Wor- er misschien in het menselijk organis me zelf kanker verwe-.Kende stoffen ge- iceerd dooi fc'„ Drbeeld een abnor male stofwisseling? Deze mogelijkheid werd vijftig jaar geleden reeds overwogen, toen het gelukte bepaalde verbindingen, die in het levende organisme een belang rijke rol spelen, in het laboratorium om te zetten in kanker verwekkende stoffen Maar verder dan de reageerbuis is men nooit gekomen. Niets wijst er op dat der gelijke omzettingen ook in een levend li chaam tot stand komen. Vooral dank zij klinische ervaring is daarom het inzi. it gegroeid dat kanker m het algemeen wordt veroorzaakt door be ledigingen nn buitenaf. De mens die Jx>r kanker ordt getroffen, krijgt deze ziekte door inwerking van de hem omrin gende stoffelijke wereld op zijn organisme. En naarmate de wereld van de mens steeds kunstmatiger wordt, groeit de kans op kan ker verwekkende invloeden. Aan het eind van de 18e ei in de 19e eeuw, toen het industriële tijdperk zijn in trede deed, begonnen artsen voor het eerst verband te zien tussen bepaalde chemische stoffen en het ontstaan van kanker. Zo ont stonden benamingen als „schoorsteenve- gerskanker", verwekt door roet, „teerkan- ker" en „blaaskanker bij aniline-arbeiders" Thans zijn honderden chemische stoffen bekend, waarvan men aanneemt dat zij kanker kunnen verwekken. Men noemt deze stoffen „carcinogenen". Er zijn twee hoofdgroepen van carcino genen: de aniiine-derivaten en de benzol- derivaten. Verbindingen die tot deze groe pen behoren, komen voor in de meeste produkten van steenkool- en olie ver wer kende industrieën. Carcinogene stoffen zijn o.a. teer, creosoot, bruinkool, petroleum, as falt, aromatisch amino-, nitro- en azo-ver- bindingen en verschillende kleurstoffen. Niet alle carcinogene stoffen zijn even gevaarlijk. Dit hangt af van hun chemische samenstelling. Een van de krachtigste car cinogenen is het benzol-derivaat 3-4-benz- pyreen. Enkele tienden van een miligram veroorzaken oij dieren in alle delen van het organisme boosaardige gezwellen. Zonder overdrijving kan men zeggen dat het kanker verwekkende benzypyreen het noodlottigste «rodukt is van de industriële beschaving. Het is een bestanddeel van roet, pek en teer en komt voor in onvol ledig verbrande gassen van kolen, olie of houtvuur, uitlaatgassen van auto's, rook uit schoorstenen van huizen en fabrieken, aan de oppervlakte van druk bevaren wa terwegen en aan de oevers van de zeeën. Bovendien is benzpyreen een bestanddeel van tabaksrook, zodat het verband tussen roken en longkanker niet ver te zoeken is. Een eigenschap die benzpyreen en ande re arcinogene koolwaterstoffen dubbel ge vaarlijk maakt is, da* zij kunnen worden ingeademd. Het heeft weinig zin op het grote gevaar van inhalerend roken te wij zen, als we ons daarbij niet tegelijkertijd realiseren dat onze atmosfeer in toenemen-» de mate wordt vergiftigd door kankerver wekkende afvalproduktc van ons tech nisch paradijs. De lucht die wij inademen is gevaarlijk, zeker in grote stedelijke en industriële agglomeraties. Zij is ongetwijfeld een be langrijk, zo niet de belangrijkste factor bij het ontstaan van Longkanker en andere vormen van kanker in de luchtwegen. De sigaret draagt aan dit gevaar bij, maar is zeker niet de hoofdschuldige. Er zijn echter nog meer kankerverwek kende produkten van onze samenleving. Ioniserende stralen, bijvoorbeeld van rönt- gen-apapraten en radio-actieve stoffen kunnen verschillen soorten kanker, waaronder leukemie, veroorzaken. Maar ook cosmetica, kleurstoffen in voedsel, ver schillende huishoudelijke chemische artike len zoals schoonmaak- en wasmiddelen, bepaalde geneesmiddelen en zekere soorten plastic die in de chirurgie worden 'gebruikt zijn potentieel gevaarlijk of op zijn minst verdacht. De oorzaak van het ontstaan van kanker is duizendvoudig: het is de complexe kunstmatige wereld uie de mens zelf om zich heeft gebouwd Kanker is de hoge prijs die hij voor de vooruitgang van zijn beschaving moet betalen. Wanneer een gezond organisme in aanraking komt met carcinogene stoffen, betekent dit niet dat er zich direct 'n kankerwoekering zal ontwikkelen. Voordat kanker zijn kans krijgt, moet het organisme eerst een meer of minder lange periode van „chro nische beschadigingen" hebben doorge maakt. Deze tijdsduur hangt onder meer samen met de dosering van carcinogene stoffen. Aan longkanker bijvoorbeeld gaat een gemiddelde „latente" periode van 25 Een specialist in cellulair-biologie aan het werk met een elektronenmicroscoop in het National Health Institute in Bethesda, V.S. tot 30 jaar vooraf, die verband houdt met de gemiddelde dagelijkse dosis geïnha leerde carcinogenen. De latente periode gaat niet plotseling over in een manifeste vorm van kanker. De voorafgaande chronische beschadiging gaat geleidelijk steeds meer op kanker lij ken. De wereld befaamde Russische kanker specialist prof. L. A. Shabad omschrijft dit mysterieuze proces met het volgende so fisme: „een steen is een steen, tien stenen maken een hoop stenen. Op welk punt wordt een steen een hoop stenen? Bij drie. vier of vijf? De scheidingslijn tussen niet- kanker en kanker is niet te trekken. Kan ker begint niet spontaan. Er zijn tal van pathologische processen, veranderingen in veefsels, die de basis leggen voor kanker." Een en ander verklaart waarom kanker zich in het algemeen pas op later leeftijd openbaart. Ouderdom op zich is geen oor zaak van kanker. Zij geeft alleen allerlei cumulerende factoren de tijd het reeds voor-beschadigde organisme in 'n definitief kanker-stadium te brengen. Ongetwijfeld hebben veel mensen nooit kanker gekregen omdat hun orr n-sme zich op het tijdstip van overlijden nog in een latente, pre- carcinome toestand bevond. Bij het interpreteren van statistieken, die ue sterke toeneming van kanker tonen, dient men met dit feit rekening te houden. De mens bereikt een steeds hogere gemid delde leeftijd en juist door deze gelukkige ontwikkeling stijgt de kans dat hij kanker krijgt. Als kanker niet tijdig wordt ontdekt, is chirurgie nog steeds een van de meest effectieve bestrijdingswapens Borstkankeroperaties bijvoorbeeld, zijn in twee van de drie gevallen succesvol. Een eerste vereiste voor een weefsel wordt verwijderd om er zeker van te zijn dat geen geïnfiltreerde cellen ach terblijven. Niet al te grote kankergezwellen kunnen door chirurgisch ingrijpen met succes wor den verwijderd. Maar volledige vernieti ging van een kwaadaardige tumor is niet altijd mogelijk. Dan moet de hulp worden ingeroepen van radio-therapie. Een van de krachtigste radio-therapeutische apparaten het betatron, staat opgesteld in het ln stitut de Curie in Parijs. Het betatron heeft een stralingsvermogen van 35 miljoen elek- tronvolt. Dit is dertig keer meer dan van een kobaltbom of het krachtigste röntgen- apparaat. Soortgelijke opstellingen bevin den zich in Boedapest, Manchester en To ronto. Het is merkwaardig, dat in de radio therapie dezelfde straling wordt gebruikt, die in een gezond organisme, bij grote doses, kanker kan verwekken De uitwer king van straling op de levende cel is nog lang niet duidelijk. Wel zeker is, dat kan kercellen die aan straling worden bloot gesteld zich minder goed kunnen verme nigvuldigen dan gezonde cellen. Op dit effect berust de radiotherapie. Een andere techniek op dit terrein is het brengen van een holle naald met radio-actieve stof in een kankergezwel Tenslotte is er nog de betrekkelijk nieu we chemotherapie. Deze heeft de laatste jaren veelbelovende vorderingen gemaakt. De chemicaliën die de kankerpatiënt wor den toegediend, behoren tot twee groepen: 1. Hormonen, die het „leefmilieu" van een kankerproces veranderen, zodat het zich niet verder kan ontwikkelen en soms zelfs terugloopt. I. Verbindingen die de voeding en repro- duktie van de levende cel verstoren. Helaas werken deze stoffen niet selectief op kankercellen. Zij tasten ook gezonde cellen aan. Toediening van deze chemi caliën vereist dan ook grote voorzich tigheid en waakzaamheid. minder schadelijke afvalstoffen ont staan. 3. Invoering van centrale verwarming voor grote gebieden. 4. Rook loze verbranding van brandstoffen in de industrie aoor speciale voorzie ningen. 5 Verhinderen van rookvorming bij ver brandingsmotoren door zorgvuldige controle. 6. Ontwikkeling van uitlaatfilters voor auto's. 7. Verbetering van het ontwerp van ver brandingsmotoren. 8. Meer gebruik van hydro-elektrische kracht (witte steenkool). 9. Meer gebruik van elektrische aandrij ving voor voertuigen. 10. Het aanleggen van „groene gordels" tussen industriële en woongebieden. Meer groen in de steden. Tenslotte zal het laatste woord zijn aan de wetenschap om het kankerprobleem op te lossen. Dit is de mening van prof. Sha bad, president van het preventie-comité van de International!!: Unie tegen Kanker: „Wij weten zeer veel van kanker ver wekkende stoffen, hoe zij de nucleïnezuren in de celkern beïnvloeden, dus hoe zij de erfelijkheidsmolecuien beïnvloeden. Tien jaar geleden was er nog een diepe kloof tussen de virustheorie en de chemische theorie. Nu is er tussen deze twee een brug geslagen. Virussen kunnen misschien kanker veroorzaken door hun chemische structuur. Het is duidelijk dat het om één ding gaat: kanker tast het leven in zijn wortels aan. We weten nu dat er nucleïne zuren bestaan en dat deze de vitale factor vormen bij de opbouw en differentiatie van weefsel. We zullen de genetische code nauwkeurig moeten ontcijferen om tc leren hoe we verstoring er van kunnen voorko men. Dit is de basis waarop wij moeten werken, wij allemaal over de gehele we reld. Ik ben er van overtuigd dat het kan kerprobleem dan zal worden overwonnen." Kanker is nog steeds een mysterie. Maar er is hoop dat dit mysterie zal worden opgelost. Een wereld zonder kanker is geen utopie Maar er is een wereldomvattende inspan ning voor nodig om dit te bereiken. Een eerste, zeer dringende eis is, dat er iets wordt gedaan om de toenemende ver giftiging van onze dampkring door carci nogene stoffen tegen te gaan De Wereld Gezondheids Organisatie heeft eerder ir. dit jaar aan alle regeringen van de Verenigde Naties de volgende aanbevelingen gedaan voor preventieve maatregelen. 1. Meer gebruik van electriciteit en na tuurlijk gas in plaats van de tot dusver gebruikte brandstoffen. 2. Ontwikkeling van betere apparatuur voor gebruik van kolen en olie, zodat Een model van een virus, dat kanker veroorzaakt bij ratten

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1965 | | pagina 8