Benz
Geheim van het leven
Virussen en kanker
Is kanker erfelijk?
Duizendvoudige
oorzaak?
Kanker en ouderdom
Bestrijdingsmiddelen
Wereld zonder kanker
Anneke
PSYCHC
ONTMA
Twee
in Staf
Zuidelijk»
105e JAARGANG
Uitgave N.V. Uitc
DirecteurDrs. W
Hoofdredacteur: L.
Redactieraad J. N
C. J. v. Hootegem,
Mes, mr. H. M. L. d
Vercauteren, L. J. v
Bureau Breda
fel. 22341 (5 lijnen).
Bureau voor de Ze
ÜMH
Anneke Grönloh
tournee door Ind
er wetenswaardi
tijdens een perse
luchthaven Schip!
menvafting daarv
MAASTRICHT
Maastricht heeft de
gearresteerd, die er
dacht twee jaar lang
psycholoog in een
Maastricht te hebbe
man had slechts tv
h.b.s. gestudeerd. Ali
lichte „drs." B. G. I
Hij oordeelde dat no
de afdelingen, noch
ders voldeden. Ook d
in de rapporten var
minder gunstig dagl
Dientengevolge hebbi
tieleden van de firn
aanvullende cursus
B. G. trad in decen
bedrijf in dienst als
tionaris. De directie
daarna tot personec
functie verrichtte B
sche testen. Hij had e
de stem bij de ben
personeel.
Enkele kleine foi
slotte argwaan rijzen
zoek bleek dat het
G., dat hij aan de "V
te Amsterdam was a
verzinsel te zijn. Oo
in Amsterdam al en
veroordeeld wegens
verduistering.
STAPHORST T\
ders uit IJhorst (gen
de zestienjarige B. B(
jarige H. Kappert, 2
gen bij een verkeersc
meenteweg in Staphc
gekomen. Ze zaten sai
fiets, die in volle vaa
de weg staande ver
botste. Ze waren vrij
TIEN MENSEN kwal
en meer dan dertig
toen op een overweg
Buenos Aires een tr<
op een bus reed.
BIJ EEN VAL van
jarige W. van der E
maandag omgekomen
werk bevond hij zie
bouw zijnde zuivelfal
graaf.
SCHADE VAN een h
gevolg van eeii brand
dens de middagpauze
senfabrieken te Licht
broken, De leersnijdi
afdeling bleven beho
VIJF BEAMBTEN vf
treinen kwamen om
de treinen nabij Ster
taal op elkaar botste
motieven werden zw
Weersverwachting, n
het K.N.M.I., geldig
Opklaringen, maar 1
enige regen. Over
wind tussen zuidoo
Iets lagere temperat
SATERDAG 14 NO VEMliEK 1964
..EX luN l'KÜ El
Dit is een foto van liet S.V. 40 apen-virus, dat kanker verwekt bij de
hamster. De opname werd gemaakt met een elektronen-microscoop bij
200.000-voudige vergroting in het lnstitut de recherche sur le cancer in
Villejuvf, Frankrijk. Uit „Worlds Health", tijdschrift van de Wereld Ge
zondheids Organisatie).
Van onze redacteur wetenschappen
Hans Friedeman
VOLGENS de statistieken van de Wereld Gezondheids Organisatie
(WHO) is het aantal sterfgevallen door kanker de laatste tien jaar
met ruim 20 procent gestegen. Op de ranglijst van doodsoorzaken is
kanker sinds 1900 van de zevende plaats opgeklommen naar de tweede
plaats in 1964. Vandag sterft één op de vijf mensen aan kankerNAlleen het
sterftecijfer tengevolge van hart. en vaatziekten is nog groter. Waardoor
wordt deze verontrustende toeneming van kanker veroorzaakt? En hoe
kan deze zeker in de hoog-ontwikkelde landen meest gevreesde ziekte
worden bedwongen? Ter oplossing van dit probleem spitst het internatio
nale wetenschappelijk onderzoek zich toe op de volgende punten:
1. Wat is kanker?
2. Boe ontstaat de ziekte?
3. Bij wie en op welke leeftijd?
4. Wat zijn effectieve bestrijdingsmiddelen?
5. Hoe kan kanker worden voorkomen?
Als verschijnsel is kanker een kwaad
aardige, onstuitbare woekering van
celweefsel. Het proces begint onge
merkt op zeer kleine schaal, maar
breidt zich voodtdurend uit waarbij
steeds meer gezonde cellen worden aange
tast. Zo ontstaat een gezwel, dat onder
steeds ernstiger ziekteverschijnselen on
vermijdelijk tot de dood leidt. Alleen
vroegtijdig medisch ingrijpen kan een pa
tiënt het leven redden of althans verlen
gen.
De reden waarom er nog steeds geen af
doende bestrijdingsmiddel is gevonden
ïangt nauw samen met het feit dat kanker
het geheim van het leven aantast. De oor
sprong van de ziekte ligt binnen in de or
ganische cel op moleculair niveau. Sedert
enige jaren weet men, dat het vermogen
van een cel om zich te delen en zich te
„organiseren" in het uitgebalanceerde
complex dat „leven" heet, wordt geregeld
door de zogenaamde „genetische code".
Deze genetische code ligt verankerd in
de ingewikkelde structuur van grote nu-
cleïnezuur (DNA)-moleculen. Het DNA-
molecule verricht in de cel een functie, die
vergelijkbaar is met die van een reusach
tige elektronische computer in een volau
tomatische fabriek van allerlei produkten
Alle biochemische processen in de levende
cel staan onder controle van de genetische
c-ide en dit verzekert een harmonieus
groeien en functioneren van ons uit mil
jarden cellen opgebouwde organisme.
Volgens de huidige inzichten ontstaat
kanker, wanneer de genetische code door
een of andere uitwendige oorzaak een „an
dere schakeling" krijgt. Door een derge
lijke verandering of „mutatie" ontstaat een
nieuwe code. De cel is dan een kankercel
gewprden. Zij gehoorzaamt alleen nog maar
aan de nieuwe code en al haar „nakome
lingen" (afgesplitste cellen) doen dat ook.
Zo ontstaat een nieuwe orde van cellen, 'n
steeds groeiend leger, dat onder een boos
aardige dictatuur op vernietigingstocht gaat
Over de gehele wereld houden teams van
onderzoekers in de grote kanker-research
centra zich thans met twee fundamentele
problemen bezig:
1) Wat veroorzaakt de mutatie in de gene
tische code, waardoor een gezonde cel
een kankercel wordt?
2) Wat veroorzaakt de chaotische en snelle
vermenigvuldiging van deze kankercel
len?
Laboratoriumproeven hebben aange
toond dat bepaalde virussen bij dieren
kanker kunnen verwekken. Virussen
vertegenwoordigen de grens tussen le
vende en dode stof Zij zijn nonderd
maal kleiner dan bacteriën. De diervirus-
sen zijn voornamelijk opgebouwd uit DNA-
moleculen, soms met een omhulsel van
proteïnen (eiwitmoleoulen). Zij bezitten
vaak bizarre en ingewikkelde geometri
sche structuren, die onder de elektronen
microscoop aan kristallen doen denken.
Plantenvirussen kunnen ook inderdaad in
een kristallij ne toestand worden gebracht
en behouden dan het vermogen zich later
te vermenigvuldigen.
Een van de grote onderzoekers op het ge
bied van kankerverwekkende virussen is
de Pools-Amerikaanse dr. Ludwik Gross.
In 1946 begon hij in de Verenigde Staten
met experimenten op muizen, waarvan hij
speciale stammen had gekweekt. Van een
muizenstam, die buitengewoon vatbaar was
voor leukemie (bloedkanker), bracht hij
weefsel over in een andere stam, die resis
tent was tegen leukemie. Van de veertien
geïnjecteerde muizen kregen er twaalf leu
kemie. Gross trok hieruit de conclusie, dat
leukemie wordt veroorzaakt door een be
smettelijke virus.
Wanneer leukemie bij dieren wordt ver
oorzaakt door een virus, moet er ook een
vaccin te vinden zijn dat dit virus te lijf
gaat Een van de specialisten die zich hier
mee bezig houden, is prof. Jean Bernard,
verbonden aan bet Gustave Roussy insti
tuut in Villejuif, Frankrijk. In enkele ge
vallen is prof. Bernard er in geslaagd mui
zen door middel van een vaccin tegen leu
kemie te beschermen. In andere gevallen
kreeg hij hetzelfde resultaat door het de
soxyribonucleïnezuur, de waarschijnlijke
kankerverwekkende stof, uit het virus te
isoleren.
Er is echter nog geen enkel bewijs dat
leukemie bij muizen of andere soorten kan
ker bij dieren dezelfde zijn als die bij de
mens. Ondanks hardnekkig speurwerk is
tot dusver nooit duidelijk vastgesteld dat
enige vorm van kanker bij de mens door 'n
virus wordt veroorzaakt. De hoop dat kan
ker bij de mens ooit door een vaccin effec
tief kan worden bestreden, steunt tot nu
toe dan ook meer op speculatie dan op fei
telijke gegevens.
Ï"i en andere belangrijke vraag is of kan-
ker een erfelijke of besmettelijke
j ziekte is. Bij sommige diersoorten
j kunnen virussen de ziekte van het
«i ene individu op het andere overbren
gen. Bij de mens is noch van het een, noch
van het ander p isitiëf iets gebleken. Toch
zijn er raadselachtige feiten.
Tassen september 1957 en augustus 1960
deed zich, aldus een mededeling van de
Wereld Gezondheids Organisatie, iets voor
dat van kapitaal belang zou kunnen zijn
voor het kanker-onderzoek. Het gebeurde
in Nils, een voorstad van Chicago.
Acht kinderen, die dezelfde plaatselijke
school bezochten of die broertjes op deze
school haden, kregen leukemie. Deze acht
gevallen in drie jaar tijds betekenden in
Nils met zijn 20.000 inwoners een piek die
twintig keer hoger was dat het normale
voorkomen van leukemie.
Artsen in Chicago dachten aan de moge
lijkheid van een virusbesmetting. Zij na
men alle leden van de acht families wat
bloed af. De uitslag van het onderzoek was
merkwaardig. Een derde deel van alle fa
milieleden bleek specifieke anti-lichamen
in het bloed te bezitten.
Een zelfde onderzoek bij mensen die
niets met de acht families te maken had
den, leverde een egatief resultaat op. Ook
de acht leukemie-patiëntjes bezaten geen
anti-lichaampjes in hun bloed. Daarente
gen gaf bloedonderzoek bij twaalf artsen
en verpleegsters die de leukemie-kinderen
behandelden, wel f positieve uitslag.
Het geval Nils wordt nog steeds diep
gaand onderzocht. Het feit dat mensen, die
in contact met de leukemie-lijders waren
geweest, speciiieke anti-proteïnen in hun
bloed hadden gevormd en de patiënten
zelf niet, heeft zeker een diepe betekenis.
Toch is het nog geen b wijs daf leukemie
of andere soorten kanker bij de mens wor
den veroorzaakt door virussen en evenmin
dat de ziekte van het ene individu op het
andere kan worden overgedragen.
Vooralsnog is er een gro ar tal aan
wijzingen dat kanker noch erfelijk, noch
besmettelijk is.
Wanneer virussen in het algemeen
niet verantwoordelijk zijn voor het
ontstaan van kanker bij de mens,
wat is de oorzaak dan wel? Wor-
er misschien in het menselijk organis
me zelf kanker verwe-.Kende stoffen ge-
iceerd dooi fc'„ Drbeeld een abnor
male stofwisseling? Deze mogelijkheid
werd vijftig jaar geleden reeds overwogen,
toen het gelukte bepaalde verbindingen,
die in het levende organisme een belang
rijke rol spelen, in het laboratorium om te
zetten in kanker verwekkende stoffen
Maar verder dan de reageerbuis is men
nooit gekomen. Niets wijst er op dat der
gelijke omzettingen ook in een levend li
chaam tot stand komen.
Vooral dank zij klinische ervaring is
daarom het inzi. it gegroeid dat kanker m
het algemeen wordt veroorzaakt door be
ledigingen nn buitenaf. De mens die
Jx>r kanker ordt getroffen, krijgt deze
ziekte door inwerking van de hem omrin
gende stoffelijke wereld op zijn organisme.
En naarmate de wereld van de mens steeds
kunstmatiger wordt, groeit de kans op kan
ker verwekkende invloeden.
Aan het eind van de 18e ei in de 19e
eeuw, toen het industriële tijdperk zijn in
trede deed, begonnen artsen voor het eerst
verband te zien tussen bepaalde chemische
stoffen en het ontstaan van kanker. Zo ont
stonden benamingen als „schoorsteenve-
gerskanker", verwekt door roet, „teerkan-
ker" en „blaaskanker bij aniline-arbeiders"
Thans zijn honderden chemische stoffen
bekend, waarvan men aanneemt dat zij
kanker kunnen verwekken. Men noemt
deze stoffen „carcinogenen".
Er zijn twee hoofdgroepen van carcino
genen: de aniiine-derivaten en de benzol-
derivaten. Verbindingen die tot deze groe
pen behoren, komen voor in de meeste
produkten van steenkool- en olie ver wer
kende industrieën. Carcinogene stoffen zijn
o.a. teer, creosoot, bruinkool, petroleum, as
falt, aromatisch amino-, nitro- en azo-ver-
bindingen en verschillende kleurstoffen.
Niet alle carcinogene stoffen zijn even
gevaarlijk. Dit hangt af van hun chemische
samenstelling. Een van de krachtigste car
cinogenen is het benzol-derivaat 3-4-benz-
pyreen. Enkele tienden van een miligram
veroorzaken oij dieren in alle delen van
het organisme boosaardige gezwellen.
Zonder overdrijving kan men zeggen dat
het kanker verwekkende benzypyreen het
noodlottigste «rodukt is van de industriële
beschaving. Het is een bestanddeel van
roet, pek en teer en komt voor in onvol
ledig verbrande gassen van kolen, olie of
houtvuur, uitlaatgassen van auto's, rook
uit schoorstenen van huizen en fabrieken,
aan de oppervlakte van druk bevaren wa
terwegen en aan de oevers van de zeeën.
Bovendien is benzpyreen een bestanddeel
van tabaksrook, zodat het verband tussen
roken en longkanker niet ver te zoeken is.
Een eigenschap die benzpyreen en ande
re arcinogene koolwaterstoffen dubbel ge
vaarlijk maakt is, da* zij kunnen worden
ingeademd. Het heeft weinig zin op het
grote gevaar van inhalerend roken te wij
zen, als we ons daarbij niet tegelijkertijd
realiseren dat onze atmosfeer in toenemen-»
de mate wordt vergiftigd door kankerver
wekkende afvalproduktc van ons tech
nisch paradijs.
De lucht die wij inademen is gevaarlijk,
zeker in grote stedelijke en industriële
agglomeraties. Zij is ongetwijfeld een be
langrijk, zo niet de belangrijkste factor bij
het ontstaan van Longkanker en andere
vormen van kanker in de luchtwegen. De
sigaret draagt aan dit gevaar bij, maar is
zeker niet de hoofdschuldige.
Er zijn echter nog meer kankerverwek
kende produkten van onze samenleving.
Ioniserende stralen, bijvoorbeeld van rönt-
gen-apapraten en radio-actieve stoffen
kunnen verschillen soorten kanker,
waaronder leukemie, veroorzaken. Maar
ook cosmetica, kleurstoffen in voedsel, ver
schillende huishoudelijke chemische artike
len zoals schoonmaak- en wasmiddelen,
bepaalde geneesmiddelen en zekere soorten
plastic die in de chirurgie worden 'gebruikt
zijn potentieel gevaarlijk of op zijn minst
verdacht.
De oorzaak van het ontstaan van kanker
is duizendvoudig: het is de complexe
kunstmatige wereld uie de mens zelf om
zich heeft gebouwd Kanker is de hoge
prijs die hij voor de vooruitgang van zijn
beschaving moet betalen.
Wanneer een gezond organisme in
aanraking komt met carcinogene
stoffen, betekent dit niet dat er
zich direct 'n kankerwoekering zal
ontwikkelen. Voordat kanker zijn
kans krijgt, moet het organisme eerst een
meer of minder lange periode van „chro
nische beschadigingen" hebben doorge
maakt. Deze tijdsduur hangt onder meer
samen met de dosering van carcinogene
stoffen. Aan longkanker bijvoorbeeld gaat
een gemiddelde „latente" periode van 25
Een specialist in cellulair-biologie aan het werk met
een elektronenmicroscoop in het National Health Institute
in Bethesda, V.S.
tot 30 jaar vooraf, die verband houdt met
de gemiddelde dagelijkse dosis geïnha
leerde carcinogenen.
De latente periode gaat niet plotseling
over in een manifeste vorm van kanker.
De voorafgaande chronische beschadiging
gaat geleidelijk steeds meer op kanker lij
ken. De wereld befaamde Russische kanker
specialist prof. L. A. Shabad omschrijft dit
mysterieuze proces met het volgende so
fisme: „een steen is een steen, tien stenen
maken een hoop stenen. Op welk punt
wordt een steen een hoop stenen? Bij drie.
vier of vijf? De scheidingslijn tussen niet-
kanker en kanker is niet te trekken. Kan
ker begint niet spontaan. Er zijn tal van
pathologische processen, veranderingen in
veefsels, die de basis leggen voor kanker."
Een en ander verklaart waarom kanker
zich in het algemeen pas op later leeftijd
openbaart. Ouderdom op zich is geen oor
zaak van kanker. Zij geeft alleen allerlei
cumulerende factoren de tijd het reeds
voor-beschadigde organisme in 'n definitief
kanker-stadium te brengen. Ongetwijfeld
hebben veel mensen nooit kanker gekregen
omdat hun orr n-sme zich op het tijdstip
van overlijden nog in een latente, pre-
carcinome toestand bevond.
Bij het interpreteren van statistieken, die
ue sterke toeneming van kanker tonen,
dient men met dit feit rekening te houden.
De mens bereikt een steeds hogere gemid
delde leeftijd en juist door deze gelukkige
ontwikkeling stijgt de kans dat hij kanker
krijgt.
Als kanker niet tijdig wordt ontdekt, is
chirurgie nog steeds een van de
meest effectieve bestrijdingswapens
Borstkankeroperaties bijvoorbeeld,
zijn in twee van de drie gevallen
succesvol. Een eerste vereiste voor een
weefsel wordt verwijderd om er zeker van
te zijn dat geen geïnfiltreerde cellen ach
terblijven.
Niet al te grote kankergezwellen kunnen
door chirurgisch ingrijpen met succes wor
den verwijderd. Maar volledige vernieti
ging van een kwaadaardige tumor is niet
altijd mogelijk. Dan moet de hulp worden
ingeroepen van radio-therapie. Een van de
krachtigste radio-therapeutische apparaten
het betatron, staat opgesteld in het ln
stitut de Curie in Parijs. Het betatron heeft
een stralingsvermogen van 35 miljoen elek-
tronvolt. Dit is dertig keer meer dan van
een kobaltbom of het krachtigste röntgen-
apparaat. Soortgelijke opstellingen bevin
den zich in Boedapest, Manchester en To
ronto.
Het is merkwaardig, dat in de radio
therapie dezelfde straling wordt gebruikt,
die in een gezond organisme, bij grote
doses, kanker kan verwekken De uitwer
king van straling op de levende cel is nog
lang niet duidelijk. Wel zeker is, dat kan
kercellen die aan straling worden bloot
gesteld zich minder goed kunnen verme
nigvuldigen dan gezonde cellen. Op dit
effect berust de radiotherapie. Een andere
techniek op dit terrein is het brengen van
een holle naald met radio-actieve stof in
een kankergezwel
Tenslotte is er nog de betrekkelijk nieu
we chemotherapie. Deze heeft de laatste
jaren veelbelovende vorderingen gemaakt.
De chemicaliën die de kankerpatiënt wor
den toegediend, behoren tot twee groepen:
1. Hormonen, die het „leefmilieu" van een
kankerproces veranderen, zodat het zich
niet verder kan ontwikkelen en soms
zelfs terugloopt.
I. Verbindingen die de voeding en repro-
duktie van de levende cel verstoren.
Helaas werken deze stoffen niet selectief
op kankercellen. Zij tasten ook gezonde
cellen aan. Toediening van deze chemi
caliën vereist dan ook grote voorzich
tigheid en waakzaamheid.
minder schadelijke afvalstoffen ont
staan.
3. Invoering van centrale verwarming
voor grote gebieden.
4. Rook loze verbranding van brandstoffen
in de industrie aoor speciale voorzie
ningen.
5 Verhinderen van rookvorming bij ver
brandingsmotoren door zorgvuldige
controle.
6. Ontwikkeling van uitlaatfilters voor
auto's.
7. Verbetering van het ontwerp van ver
brandingsmotoren.
8. Meer gebruik van hydro-elektrische
kracht (witte steenkool).
9. Meer gebruik van elektrische aandrij
ving voor voertuigen.
10. Het aanleggen van „groene gordels"
tussen industriële en woongebieden.
Meer groen in de steden.
Tenslotte zal het laatste woord zijn aan
de wetenschap om het kankerprobleem op
te lossen. Dit is de mening van prof. Sha
bad, president van het preventie-comité
van de International!!: Unie tegen Kanker:
„Wij weten zeer veel van kanker ver
wekkende stoffen, hoe zij de nucleïnezuren
in de celkern beïnvloeden, dus hoe zij de
erfelijkheidsmolecuien beïnvloeden. Tien
jaar geleden was er nog een diepe kloof
tussen de virustheorie en de chemische
theorie. Nu is er tussen deze twee een
brug geslagen. Virussen kunnen misschien
kanker veroorzaken door hun chemische
structuur. Het is duidelijk dat het om één
ding gaat: kanker tast het leven in zijn
wortels aan. We weten nu dat er nucleïne
zuren bestaan en dat deze de vitale factor
vormen bij de opbouw en differentiatie van
weefsel. We zullen de genetische code
nauwkeurig moeten ontcijferen om tc leren
hoe we verstoring er van kunnen voorko
men. Dit is de basis waarop wij moeten
werken, wij allemaal over de gehele we
reld. Ik ben er van overtuigd dat het kan
kerprobleem dan zal worden overwonnen."
Kanker is nog steeds een mysterie.
Maar er is hoop dat dit mysterie
zal worden opgelost. Een wereld
zonder kanker is geen utopie Maar
er is een wereldomvattende inspan
ning voor nodig om dit te bereiken.
Een eerste, zeer dringende eis is, dat er
iets wordt gedaan om de toenemende ver
giftiging van onze dampkring door carci
nogene stoffen tegen te gaan De Wereld
Gezondheids Organisatie heeft eerder ir. dit
jaar aan alle regeringen van de Verenigde
Naties de volgende aanbevelingen gedaan
voor preventieve maatregelen.
1. Meer gebruik van electriciteit en na
tuurlijk gas in plaats van de tot dusver
gebruikte brandstoffen.
2. Ontwikkeling van betere apparatuur
voor gebruik van kolen en olie, zodat
Een model van een virus, dat kanker
veroorzaakt bij ratten