Het theatereen tempel
Vrouwelijk
drama is
thans zeer
populair
DUET
NYLONS
De acteurs
Het toneel
Historische stukken
met gratis
waardezegels
van 15 en 25 ct.
„KABUK1'
spaar plezierigmet
vraag vooral om de
DUET-spaarkaart
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 2 JANUARI 1965
TWAALF UUR IN
DE SCHOUWBURG
IN JAPAN
In weinig landen bedrijft men de toneelspelkunst zo tot in de perfectie en genieten toneelvoorstellin
gen zoveel belangstelling als in Japan. In vroeger eeuwen gingen de deuren der theaters reeds
open bij het krieken van de dag. Geleidelijk stroomden de bezoekers binnen: mannen, vrouwen en kin
deren, voorzien van spijs en drank. Ganse dagen brachten zij door in de schouwburg. Ook in onze tijd
bieden de Japanse theaters meer dan de Europese. En wel in dier voege, dat een schouwburg van enig
belang wij denken hierbij aan het herbouwde Kabuki-theater in Tokio enige restaurants heeft.
Daar kunt u dan zowel een uitstekende westerse maaltijd verorberen als een echt Japans maal, rauwe vis
en zeewier bijvoorbeeld. In het Kabuki-theater zijn behalve de restaurants nog een aantal winkels, waar
de toneelbezoekers dassen, sokken, kousen, dranken, eetwaren en andere dingen kunnen kopen.
na. De trouweloze verstopt zich in een
tempelklok. maar de slang windt zich
om de klok heen en doet hem smelten
door het vuur van haar toorn en ai-
gunst.
Een theater-affiche is vaak een prachtig staaitje van etskunst
In de veertiende eeuw kwamen reli
gieuze dansen in Japan in trek. Koren
begeleidden dit dansvoorstellingen.
Boeddhistische priesters gingen er aan
dacht aan besteden. Speciale theaters,
half tempel, half ooenlucht-schouwburg,
verrezen in een aantal tempelparken
Aldus ontstond het Noh-drama. Het was
bestemd voor de elite, de geestelijke en
ridderlijke aristocratie. Het gewone
volk, de ongeletterde massa, kon zelfs
de t^al niet verstaan.
Heden ten dage verschillen de Noh-
drama's weinig van die, welke vroeger
werden opgevoerd. Zij zijn nog steeds
symbolisch en suggestief. De dans is
aan strenge regels gebonden. Acteurs
en het koor reciteren zingend de utai's
(verzen). Van de Noh-stukken zijn de
„katsuramono" (vrouwelijke tragedies)
thans het meest gevraagd. Het hoofd
motief is een bekoorlijke heldin, die
verstoord of bedroefd is over een lief
desgeschiedenis. In het stuk „Hagoro-
mo" bijvoorbeeld is de hoofdfiguur een
engel, die door een visserman van haai
vleugels werd beroofd. Zij klaagt en
weent, wijl zij niet weder ten hemel kan
stijgen. In het stuk „Dojoji" is dt
dochter van een landrechter razend
van jaloezie, omdat haar minnaar haar
in de steek liet Zij verandert zich in
een grote slang en zet de ontrouwe man
Kabuki - vechtende Japanse rid
ders.
Zo'n Noh-voorstelling bestond aan
vankelijk uit louter zware stukken.
,,Noh" betekent trouwens ongeveer
vervolmaking" of .volmaaktheid".
Zelfs de meest uitgesproken highbrows
viel zo'n voorstelling wel eens wat te
zwaar. Daarom werd het allengs ge
woonte, de Noh-stukken te onderbreken
door klassiekè dansen en blijspelen. De
blijspelen waren vaak zelfs aan de boer
tige kant. Zij werden eveneens met his
torische stukken vertoond in de kastelen
der hoge edelen. In de zeventiende eeuw
echter was het toneelspel reeds .we
relds" geworden, dat wil zeggen, er ont
stonden kabuki-theaters, waar voor het
gewijde Noh-drama geen plaats meer
was. In die theaters werden en worden
uitsluitend historische stukken en blij
spelen opgevoerd. Wat het woord kabuki
betreft, dat kan men vertalen als ,,dans
en zang".
In de blijspelen zijn liefdesverhoudin
gen een veel gebruikt thema Zij spelen
vaak in de plezierwijken der grote ste
den, bij voorbeeld in Tokio's (thans of
ficieel opgeheven) vermaarde Yoshi-
wara, In de historische stukken zijn het
ridderdeugd, riddertrouw en riddereer,
die steeds weer uitgebeeld worden. Het
conflict tussen de voorgeschreven plicht
en de persoonlijke neigingen komt in
vrijwel elk stuk voor. De .goede" held
kiest dan steeds de plicht. Zo is de Ja
panse erecode, zo willen het ook de toe
schouwers.
Een voorstelling in een kabuki-theater
omvat in de regel drie tot vier stukken.
Vóór de oorlog duurde de voorstelling
veelal van vier uur in de namiddag tot
een uur of elf 's avonds. Thans geeft
een theater, dat enigszins meetelt, twee
voorstellingen per dag. De eerste duurt
van elf uur 's morgens tot zowat vier
uur 's middags; de tweede van vier
uur 's middags tot ongeveer half elf
's avonds. Iedere voorstelling heeft een
apart program, zodat een echte toneel
liefhebber en die zijn er in Japan zeer
veel toch nog twaalf uur per dag in
de schouwburg kan doorbrengen en dan
acht stukken zien kan De acteurs, die
de hoofdrollen vervullen in de vroege
voorstelling, krijgen in de tweede voor
stelling kleine rollen toebedeeld. De
nevenrolspelers uit de vroege voorstel
ling spelen hoofdrollen in de late.
Japanse machthebbers een vrouw
daartoe niet het juiste middel. Intus
sen, wie menen zou, dat dit bet ar
tistieke peil schaadt, vergist zich. De
vertolking der vrouwenrollen door Ja
panse acteurs is volmaakt. Ja, zij is
zó geraffineerd, zó „vrouwelijk", dat
menige westerse actrice een minder
vrouwelijke indruk maakt dan zo'n
Japanse acteur in travestie.
Jaren van studie van het vrouwelijke
wezen kost het een acteur, alvorens hij
in staat is om met succes een vrouwen
rol te spelen. Sommigen zijn zo vrou
welijk geworden in hun allure, dat zij
welhaast nog vrouwelijker zijn dan de
Japanse vrouw. En dat zegt heel wat,
omdat de Japanse vrouw een bij uitstek
vrouwelijke vrouw is.
Niet slechts de acteurs, die geroepen
zijn om in travestie te spelen, ook de
andere acteurs werken en studeren
hard. Zij zijn perfectionnisten. Zij spe
len zich uren, ja, dagen tevoren in.
Moet een acteur bijvoorbeeld een boos
wicht uitbeelden, dan leest hij eerst zo
veel mogelijk bloedige verhalen. Is hem
de rol van spion toebedeeld, dan ver
diept hij zich in geheimzinnige geschie
denissen. Moet hij, als detective, moei
lijke problemen oplossen, dan houdt hij
zich dagenlang bezig met wiskundige
Tokio biedt de bezoeker veel
op theater gebied. U kunt er de
moderne westerse stukken zien.
U kunt er variété- en cabaretver
toningen bezoeken. Toch spannen
de echte Japanse kunstuitingen
nog steeds de kroon. Op het to
neel beleeft het Japanse volk dag
in dag uit zijn geschiedenis. In de
schouwburgzalen slaat men met
belangstelling de heldendaden
van ridders en andere dapperen
Een kenmerkend verschil met het
westerse toneelspel is ,dat in de Ja
panse stukken geen actrices meespe
len. Vroeger gebeurde dit wel, doch
tegen 1650 verbood een keizerlijk edict
de vrouwen om op de planken op te
treden. Het toneel is er om het goede
te bevorderen, luidde de motivering,
en blijkbaar achtten de toenmalige
vraagstukken om in de juiste stemming
te geraken en zijn gezicht in de bij zijn
speurderstaak passende plooi te kunnen
trekken. De spiegel is bij dit alles een
gezocht en veel gebruikt hulpmiddel.
Het detail is op de Japanse planken
uiterst belangrijk. Wij herhalen: De Ja
panse acteur is perfectionist, een kun
stenaar, die streeft naar het volmaakte.
Merkwaardig is het, dat er in Japan,
een land waar de toneelkunst zo hoog
in ere wordt gehouden, geen toneel
scholen zijn. Het beroep van kabuki-ac-
teur is in de regel erfelijk. De zoons of
(verre) neven van een toneelspeler vol
gen hem op. Zelfs adopteert een ac
teur wel eens een zoon om zijn roem en
toneelnaam te kunnen nalaten. De spe
lers leiden zelf hun opvolgers op. Doch
een zoon of neef moet al heel beroemd
zijn, wil hij zijn vaders of ooms toneel
naam werkelijk kunnen voeren. Soms
is hij reeds tamelijk oud als hij dat ni
veau heeft bereikt. Hij moet tevoren
zeker zijn dat het publiek hem waar-
Het toppunt van pathos: harakiri,
langzame zelfmoord.
Kunstig handgebaar van Japans
acteur.
deert, want anders wordt hij weggeflo-
ten en weggesist. Bereikt de leerling het
peil van zijn meester niet, dan gebeurt
het wel dat een ander de toneelnaam
van de meester overneemt.
Japan is het land, waar het draaito
neel werd uitgevonden. En wel in 1760.
In de oude tijd waren er onder de plan
ken mannen, die de draaiende beweging
bewerkstelligden. Thans geschiedt dit
mechanisch.
In zoverre verschilt een Japans toneel
van het Westerse, dat het langwerpig,
dus breed is en weinig diepte heeft. De
decors zijn meestal simpel. Het wordt
aan de verbeeldingskracht der toeschou
wers overgelaten, zich de „omgeving"
voor te stellen.
Vaak veranderen de acteurs op het
toneel van kledij, hierbij geholpen
door hun „aankleders". Deze hel
pers zijn in het zwart gestoken om
aan te duiden, dat zij niet meespe
len. Zij zijn een levende herinnering
aan de dagen, toen iedere acteur zijn
„schaduw" had, die achter hem
stond met een lantaarn om zijn ge
zicht te belichten.
De kostuums zijn in de blijspelen of
levensstukken volmaakt levensgetrouw.
In de historische stukken munten zij uit
door weelderigheid ingewikkelde kap
sels, kostbare kimono's en wat al niet.
De ridders, kooplieden, prinsen, geisha's
en alle andere spelers lijken op heter
daad betrapte brokjes leven en geschie
denis te zijn Geld noch moeite wordt
gespaard om het milieu of het tijdvak,
waarin het stuk speelt, zo volledig mo
gelijk na te bootsen.
De historische stukken zijn het meest
typisch voor Japan. Er zijn op een
repertoire van ruim dertig achttien
„klassieken" in het historische genre.
Nog immer worden zij dikwijls opge
voerd. Steeds trekken zij een enthousi
ast publiek, want het Japanse volk
hangt zeer aan zijn historie. Japans ge
schiedenis is zeer rijk aan strijd, veten,
staaltjes van heldenmoed, trouw, opof
fering en verraad. De erecode der Ja
panse ridders of samurai was namelijk
buitengewoon streng. Wie de „Zeven
enveertig Ronins" (dolende ridders,
vecht-edelen) en dergelijke stukken
heeft gezien, merkt aan spel en publieke
reactie hoe diep en hecht het verleden
in de Japanse ziel is verankerd. Een
voorstelling van historische stukken kan
de westerse toeschouwer heel wat dich
ter bij de geest van Japan brengen dan
veel geleerde boekwerken. Wie zijn eer
verliest het wordt tot in den treure
herhaald of zijn plicht verzaakt,
heeft nog maar één mogelijkheid om de
schande uit te wissen: Seppuku (hara
kiri zegt men in het westen) te plegen
Dar werden enige vrienden uitgenodigd
om te aanschouwen, hoe de zelfmoor
denaar zich in zijn zwaard stortte.
De behoudzucht, weergaloze vader
landsliefde en sterke familiezin van
de Japanse mens inspireerden tot en
verklaren de gehechtheid aan de his
torische drama's. Ook thans, na alles
wat er sedert 1945 „veranderde", ge
nieten Japans zonen en dochteren nog
evenzeer van de heldendaden hunner
ridders als vóór 1945. Ook thans nog
smullen zij van de staaltjes van Ja
panse ridderdeugd, die op het toneel
te zien zijn.
U kunt in Tokio ook moderne wes
terse stukken zien in Japanse vertaling,
maar gaat u liever naar de Japanse
toe. Ze zijn instructiever en vaak
mooier.
(Advertentie)
Japanse acteur in vrouwelijke rol
De vrouw, wachtend op haar ge
liefde.
