Mozambique
PORTUGESE
PROVINCIE
IN
AFRIKA
tevreden land
Economie
Leeg ziekenhuis
Dodelijk medelijden
Chope-stam
15
DAGBLAD DE STEM VAN DONDERDAG 24 DECEMBER 1964
15
De Chope-krijgers dansen hun
rituele oorlogsdans.
In een auto is men zelfs tegen de machtigste leeuw beschermd.
(Bijzondere correspondentie)
LOURENZO MARQUES - Mozam
bique ligt in Zuid-Oost-Afrika, dicht
bij tegenwoordig veel omstreden ge
bieden als Kongo en Tanganjika. Het
is een Portugese provincie, waar on
der de bevolking tevredenheid heerst,
een zeldzaamheid in het zo onrustige
Afrika. Om de hoofdstad Lourenzo
Marques te bereiken, hebben we bij
na 35.000 km afgelegd. Deze ligt op
ongeveer gelijke hoogte als Johan
nesburg in Zuid-Afrika. De 270.000
inwoners zijn voor het grootste ge
deelte negers. Ondanks het feit, dat
een Portugees, genaamd Lourenzo
Marques, deze „blauwe Bocht" in
1498 ontdekte en dat het de Portu
gezen waren, die het land 400 jaar
lang koloniseerden, doet deze stad
Amerikaans en Engels aan. Ameri
kaans door het snelle opbouwtempo
en Engels door het feit, dat men links
houdt in het verkeer. Dit laatste komt
omdat Mozambiques buurlanden
Zuid-Afrika, Rhodesië en Tanganjika
uit Engelse koloniën zijn ontstaan en
men dit van lieverlee heeft overge
nomen.
De oorsprong van dit vreedzame
land is het eiland „llha de Mozam
bique", een koraalrif in de Indische
Oceanen, dat in 1498 door Vasco da
Gama werd ontdekt, voor hij de zee
weg naar Indië vond. In de volgende
eeuwen werd net fel omstreden door
Hollanders, Arabieren, Engelsen en
Fransen, maar nu heeft het de vrede
gepacht en richt het zijn blik gespan
nen op hef vasteland, de Portugese
provincie.
Alle Mozambiquanen zijn, of ze nu
blank of zwart zijn door geboorte Por
tugezen, ze zijn gelijkberechtigd en mo
gen onderling huwen. Dat naast de ge
lijkheid der rassen ook religieuze vrij-
De inboorlingen zijn ware kun
stenaars in .tel houtsnijden. Uit
ebbenhout snijde' zij sculptures
naar motieven, die zij veelvuldig
in het oerwoud vinden.
heid bestaat, blijkt uit het feit, dat
slechts 10 procent van de bevolking van
Mozambique de godsdienst van Portugal,
het katholicisme, aangenomen heeft, de
overigen zijn mohammedanen, hindoes,
confucianen Grieks-orthodoxen of beho
ren tot de verschillende protestantse ker
ken. Velen blijven hun oude inlandse
cultuur trouw. In het oerwoud hebben
zich, naast wilde dieren, ook nog wilde
gebruiken gehandhaafd. Zoals de bloe
dige inwijdingsriten van jongens en meis
jes en de bigamie (al zet zich ook de
monogamie door). Elk huwelijk is gel
dig wanneer de bruidsschat loboio",
200 tot 500 gulden, aan de vader van
de bruid betaald is. Die wil namelijk
voor het verloren gaan van een arbeids
kracht schadeloos gestled worden. Het
zal nog lang duren eer de in het oer
woud levende vrouwen geëmancipeerd
zijn. Dikwijls had ik medelijden met
hen. wanneer zij, zware vrachten op het
hoofd dragend en hun kindje op de rug
gebonden, mijn weg kruisten Uit hun
opgewekte gezichten kon ik opmaken,
dat zij niet weten hoe arm zij zijn.
TJortugal, heeft natuurlijk ook fou
ten gemaakt in iet verleden. Por
tugal heeft de beschaving van de
zwarten niet met genoeg energie aanj-
gepakt. Sinds echter de onrust in Kon
go naar het Potugese gebied Angola is
overgeslagen, heeft Portugal zijn inspan
ningen vermeerderd.
Mozambique, duizenden kilometers van
Angola verwijderd, werd door de revo
lutie (nog) niet gegrepen. Toen ik aan
de gouverneur vroeg of er geen onaf
hankelijkheidsbewegingen bestonden ant
woordde hij: „Er zijn er 12'of 18, maar
ze zijn allemaal uitzichtloos, omdat vol
gens de Portugezen, Mozambique uiteen
zal vallen en onder de buurlanden op
gedeeld zal worden, als het onafhanke
lijk zou worden". De levensstandaard
is hier hoger, de economie is (thee,
sisal. kokos cajou-noten, kapok, piri-pi-
ri-peper) standvastig en tegen crises be
stand.
Rood wervelde het stof op, toen ons
vliegtuig landde op het vliegveld van
Junqueira. Al in het vliegtuig had ik
gezien wat hier gebeurd was. Het oer
woud was gerooid en er waren plan
tages voor in de plaats gekomen. Een
van de planters, die ons op het vlieg
veld ontvingen, heette Willem Jager. Hij
was Nederlander, op Java geboren, had
er tweemaal alles verloren, de eerste
keer door de Japanners gedurende de
oorlog en een tweede keer door het over
nemen van de macht door Soekarno. In
Mozambique was hij nu voor de derde
maal van vorenafaan begonnen. Over
al, in Mozambique, waar ik Europese
planters ontmoette was men vol lof over
de Portugese gastvrijheid
Elk bedrijf in Mozambique dat
meer dan 500 arbeiders in dienst
heeft, is wettelijk verplicht, een
school en een ziekenhuis te stichten en
in stand te houden. Ook het loon van
de zwarte arbeiders, ongeveer twee en
een halve gulden per dag met vrije kost,
inwoning en verdere verzorging is wet
telijk vastgesteld. Het ziekenhuis was
bijna leeg toen ik het bezocht, maar de
De leden van de Makonde-stam
onderhouden de cultus van dë
gezichtstatoeëring: brede groe
ven die door een speciale prepa
ratie hard worden.
Blik in een schoolklas in Mozam
bique. Zwarten, blanken en brui
nen in één schoolbank. Slechts op
enige dozijnen kilometers afstand
begint Zuid-Afrika, waar zulk een
integratie op grond van de
strengste apartheidswetten straf
baar is.
school was vol leven. Meestal zijn het
alleen maar jongens, die de school be
zoeken. De negers achten het jammer
genoeg niet nodig, dat hun dochters
leren lezen en schrijven. Zij zijn reeds
op prille leeftijd alleen maar arbeids
kracht voor de familie en een onder
wijzer zei „Onze ontwikkeling is eerst
dan pas algemeen, wanneer we de po
sitie van de vrouw hebben kunnen ver
beteren". Het viel mij op, dat in elk
dorp hoe klein het ook was, doelpalen
stonden, die tijdens de weekeinden door
druk gestiulerende toeschouwers omge
ven waren. Deze doelen van dunne lat
ten maakten op mij de indruk poorten
van vreugde en vooruitgang te zijn, want
niet alleen zwarten leefden zich daar op
die stoffige velden uit, ook blanken de
den mee.
Toen ik eens tegen een vriend mijn
verwondering uitte, dat in zo'n heet
land voethal bloeien kon, had ik de
Portugees diep gekrenkt. Kent u Ben-
jica Lissabon'vroeg hij met grote
ogen. Ik knikte. Wie kent deze wereld
beroemde vereniging niet? „Acht man
van Benjica stammen uit Mozambique.
Uit mijn vereniging!"
heinde dorpen en de dieren leven vrij..
De wildernis in dit park is prachtig,
tropisch oerwoud, grote gebieden met
palmen, woestijnachtig gebied en savan
na vlakten wisselen elkaar af. En waar
je ook komt overal is water het be
langrijkste facet van het leven, van mens
en dier. Pedro was onze gids, tevens
chauffeur. Alhoewel hij al zijn behen
digheid nodig had om de wagen door
zand en onbegaanbare steppen te stu
ren, vond hij tussen de natuurlijke mas
kering overal de dieren, die ik ondanks
ingespannen turen niet kon vinden. Hij
kende de schuilplaatsen, kende de drink
plaatsen. Zebra's waren de eersten, die
ons pad kruisten, tien stuks bijeen. Ver
volgens drie buffels die boos hun kop
naar ons toedraaiden. Wij mochten uit
stappen om ze van dichtbij te bekijken,
hoewel ze zeer gevaarlijk kunnen zijn,
Pedro had daarvoor bijzonder verlof.
Het verlaten van auto's in het reservaat
is verboden. Ook de ramen moeten ge
sloten blijven. Alleen het dak mag een
klein eindje worden geopend. We kon
den de koenheid der springtaokken, de
kudu's, de zijsprongen der antilopen be
wonderen, honderden en honderden. Wil
de varkens met grote wratten, buffels,
zebra's kwamen we -tegen. Maar waar
bleven de leeuwen?.
Confrontatie met de levende na
tuur.
Hun eerste spoor was... bloed! De
verscheurde schoonheid van een
antilope. In de vroege morgen gaan
de lleuwen op jacht. Dat ze uit de kud
den meer nemen dan ze op kunnen, zag
ik aan de buit die ze hadden laten lig
gen. Pedro had de leeuwen al opge
merkt. Onder een apenbroodboom, in de
schaduw, hokten ze onbeweeglijk bij
een. Zes luie leeuwen, te oud of te jong
om een gezin te hebben Geen van hen
bood het brullende beeld van het wa
pen van een bekende filmmaatschappij.
Met volmaakte onverschilligheid lieten
zij onze wagen tot op staartlengte na
derbij komen. Zij gromden niet eens.
Tenslotte richtten ze zich onverschillig
en verwaand op om tien schreden ver
der weer de schaduw op te zoeken.
Een oude leeuwin, die niet meer kon
jagen, had zich een paar jaar geleden
afgezonderd en zo het medelijden van
de opzichters verworven. Elke morgen
bracht een opzichter haar een stuk vers
vlees. Op een dag kwam de man ech-
Als een geweldige kroon dragen
de vrouwen de zware water
kruik. Ze lachen veel omdat ze
graag hun mooie blanke tanden
willen laten zien.
ter niet meer terug. Men wachtte en
wachtte, toen werd hij gevonden. De
leeuwin had hem gedood. Hij was haar
laatste buit, want kort daarop vond men
het dier, dood.
In Gorongosa leven nog ongeveer
200 leeuwen, 3000 buffels, 10.000
antilopen, 8.000 bokken,, duizenden
olifanten, krokodillen, gnus, zebra's,
kudu's, wrattenzwijnen, bavianen en
andere apen. Uit de bomen langs de
weg regende het apen en apinnen,
toen we ons kamp naderden en ka
kelbonte vogels waarvan hier 322
soorten voorkomen schreeuwden
ons spotlustig na, toen wij weer in
ónze kooi verdwenen.
Slechts een uur rijden van de Lim-
popo-kolonie, het beste bewijs van
beschaving kan men de Chope-
stam leren kennen. De burgemeester
ontving ons in een geel uniform bezaaid
met onderscheidingen en Portugees spre
kend. De Chopes zijn de beste dansers
van Mozambique. Buitmgewoor stem
mig kwam mij hun orkest van 20 tum-
bila-instrumenten voor: xylofonen met
aarden kruiken als resonans-instrumen-
ten.
Een trommel oefent een onweerstaan
bare invloed op hen uit. Dan breekt een
orkaan van geluiden los, wat zij alleen
maar van 't oerwoud met zijn overweldi
gend leven geleerd kunnen hebben. De
muzikanten dragen mutsen en huiden
van luipaarden die ze in de omliggende
bergen hebben gevangen. De bijna naak
te dansers hebben apenstaarten aan ar
men en voeten. Zij slaan met hün schil
den op de grond maken bewegingen
met hun speren en springen wild in het
rond. Hun oorlogszuchtige gebaren, hun
zingen, brullen, schreeuwen is ernstig
gemeend. Zij herdenken zo hun bloedige
stamgeschiedenis op godsdienstige wij
ze. Nu is deze stam van 10.000 krijgers
echter vreedzaam.
Dicht bij het gebied van de Chope-
stam ligt het derde natuurreservaat van
Afrika het Nationale Park Gorongosa.
Serengeti en het Paul Kruger-Park zijn
over de gehele wereld bekend.Gorongosa
niet. Hier is het eigenlijk een omgekeer
de wereld, de mensen wonen in om-
