Julien Weverbergh contra
W. F. Hermans
Stradivarius
OP DE PROEFBANK
NIEUWE ROMAN
VICTOR SPOOR
VAN
Vlaamse beeldhouwer
in Roeselare
encyclopedie voor het gezin
mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen
Wat U nodig hebt,
mevrouw,
is een vriend
Hop Heisa in
regen en wind
Caravans aluminium vanaf
f 3430,- grote collectie toer- en
stacaravans. Diverse occasions
Showroom de Lind. 5, Oister-
wijk zaterdags en zondags 2-
5 uur. Frank caravanbedrijf
Tel. 04250 - 20641.
Eenvoudige alleenstaande r.-k,
heer 42 jaar. rijksbetrekking.
Nieuw vrijst." huis, dorp omg.
Tilburg zoekt kennism. met
eenv dame of wed. z k.. doel
huwelijk, 30-40 jaar liefst uit
agrarisch of arbeidersmilieu,
liefst br. met foto onder no.
1816S v. d. blad.
Belcrum-garage vraagt steeds
aanrijdingvrije auto's v.a. '59
te koop Min. Kanstraat 18-
2ü. Breda Tel. 01600 39670
Heinkel scooter i.p.s. te koop.
Aankoop 1963. Slechts 7000 km
gel. F L. Ongenae Ringoot,
Gentsestr. 31, Hulst.
Diverse V.W.'s de Luxe '61-
J0 '58. Diverse V.W.'s de Lu
xe type 1500 '62 - '63. Opel
Rekord '64 Opel Bestelwagen
3000 km gelopen '64, Opel Ca
ravan '58. De Jong's Garage
bedrijf Nispen. Tel. 01656 - 245.
Roosendaal. Burg. Prinsensin
gel 39. tel. 01650-5539.X
T.k. aang. V.W. busje '58 i.
g.st. en aanhangw. in alle m.
Te bevr P. Buuron, O. Wouw-
sebaan 74, B. o. Z., tel 3185. X
Austin A 50 1957 ip.s. te koop
f 850,- Tel. Hulst, 01140-2891
X
Wegens inruil te koop Mer
cedes 190 benzine 1962; Peugeot
404 combi 1962; Peugeot 404
1962; Peugeot 403 grijs 1962;
Peugeot 403 blauw 1962; Peu
geot 4o3 beige 1958; Peugeot
403 combi 1958; Borgward Isa
bella Combi 1960; Opel Rekord
1957; Ford Zephyr model 1957;
Morris Oxford 1956. Garage
Van Kaam, Bergen op Zoom,
tel. 01640 - 4775.X
D.K.W. motor 350 cc i.g.s. te
koop. Te bevr Irenestr 27,
Kloosterzande. X
Werkster gevraagd voor 2 of
3 halve dagen per week Me
vrouw Parren v.d. Leijenlaam 8,
Hulst.
koop motor Honda Dream,
,50 cc., b.j. 1961. In uitsteken
de staat. Tegen elk aanneme
lijk bod. (Zeer snel). Janken-
berg 22, Halsteren.
Citroen occasions steeds voor
radig. Citroëns D.S.-I.D.-2 CV.
A. v 'Beek en Zn., Kade 5,
Oudenbosch, tel. 01652-2673-2511
Voor 'n betrouwbare gebruik
te auto is het adres: autohan
del Toon Gijzen,, v.h. Vest-
kant 125 thans Dreef 103,
Breda v.h. Princenhage. tel.
33346. Zephyr '58 spotprijs. Opel
B'litz '56 spotprijs, Opel Rekord
'55 spotpr. Morris Minor best. 60
Opel Rek. '57; Wolsley '62;
Anglia '60; Zephyr '59 en '56;
Opel Kapitan '56. spotprijs;
Fiat 1100 '60; Fiat 500 '57
spotprijs; Ford Anglia '62; V.
W. de Luxe '59; Opel Rekord
'59; Taunus Transit bestel '61;
Consul 315 '62; Dauphine '60.
DKW Union 1000 S '62. Nog
diverse inruilwagens spot
prijzen. In- en verkoop, volle
dige gar. Inr - en financiering.
Tevens aanrijdingvrije wagens
te koop gevr. v.a. '59. Ook za
terdag en zondag geopend X
T.k. 2 Opel Rekords '58 Re
nault R8 '63. Firma v. Blerck-
Melissen Vincentiusstraat 37,
Oudenbo'sch. Tel. 2739.
T.k. Chevrolet Bel Air, bouwj.
'58 met radio kleur, zwart.
Skoda '58, Renault 4 zeer
mooi f 450.-. Ook inruilen. Tel.
01652 2938. St.-Gerardushof 9,
Bosschenhoofd.
Speciale aanbieding betaling te
regelen. V.W.'s vanaf '63 t.m.
'61 Chevrolet Couvert '62. Tau
nus 12M, '61. Taunus 17M '59,
Taunus 15M '57, Opel Rekord
'58 Opel Stationwagen '58,
Vauxhall '57 Dauphine Gordi-
ni '62, Dauphine '60 Opel Ka
pitan '61, Ford Anglia Station
wagen '62 Vespa scooter '56.
Aanhangwagentje f 150,-. En
nog vele soorten auto's. B«elt
u even 04652 - 3033. Van Rooy,
Kuivenzand 37. Oud Gastel.
Vito-garage te Breda biedt u
deze week te koop aan de vol
gende zo goed als nieuwe auto
mobielen tegen scherpe prijzen
Opel Kadett van 1963 geheel als
nieuw. Fiat 1100 van 1962,
Ford Taunus 12M 1963. Volks
wagen de Luxe 1964 Volkswa
gen 1500 van 1962, Ford Cor
tina met radio 1963, Opel Re
kord 1962 Opel Rekord 1959,
Volkswagen 1963 Volkswagen
18*2, V.W. 1961 V.W. 1959,
V W. met roldak 1961. V.W
1500 S variant 1963, VW met
roldak 1959 V.W. 1500 van 1962,
BMW L.S. 'van 1962, Ford Tau
nus 12M 1962 en nog diverse
inruilwagens. Zoekt u een wer
kelijke occasion? Kom dan
eens bij ons kijken. Praktisch
al deze automobielen zijn van
de eerste eigenaar. Koop vertr.
bij de Vito. 10o pet. garantie,
zowel op evt. onderdelen en
geen kosten van arbeidsloon
gedurende 10.000 km of 3 maan
den. Alle kosten voor onze
rekening. Let op het juiste
adres: Vito-garage, Ginneken-
weg 340 - 342, Breda, tel. 36173.
Recht tegenover de kerk vlak
bij de Ginnekenmarkt. Dage
lijks geopend tot 's avonds 10
uur. Zaterdag tot 6 uur. Zon
dag van 11 uur tot 6 uur. In
ruil mogelijk. Financiering bin
nen één uur geregeld.
Steeds goede gebr. auto's met
volledige garantie. Inruil en
financiering. Garage v. Kaam
B op Zoom. Tel. 01640-4775. X
Nest Schotse collies t.k. met
stamb bij J. de Swart. Broek-
dijk 2. Huiten. Tel. 01692-741.
X
Te koop dwergpoedeltje en
pekingeesjes. Marconistr. 77.
R'daal.
T.k. gebruikte Farmall M. trac
tor. C, Willigenburg (smederij)
Molenstraat 125 Fijnaart. Tel.
01686-343 .
Bestel nu reeds voor direct of
later uw draineerbuizen met of
zonder kraag, zodat u ze op
tijd heeft. Ook leveren wij plas
tic draineerbuizen of glasvlies
franco door geheel Nederland.
J. G. Sneep Dzn., Kon. Wilhel-
minalaan 2 Willemstad, telef.
01687-380
criekaarting zon. 6 dec. bij
A. de Block. Zuiddorpe, Beg-
5 uur.
Prijskamp op topbiljart op za
terdag 5 dec. bij F. Saman,
Heikant. Beg. 18.30 uur.
Schieting zat. 5 dec. bij M. de
Vilder Zandberg. Inl. 3.10 ter.
2.50. 20,- gratis. Beg. 2 uur
stipt en eindigen 5.30 stipt we
gens feestelijkheden.
Schieting zon 6 dec. bij J, Nijs
Hulst. Inl. 3.f0 Ter. 2 50. Beg.
3 u.
Goate kalkoenscHleting maand.
7 dec. bij J. Nijs, Hulst. Voor
uit 10 kalkoenen. Beg. 3 uur.
Wildschieting zon. 6 dec. bij
Th. v. Driessehe, Lamswaar-
de. B«g. 3 uur.
PrijsKaarting zon. 6 dcc. bij G.
Lijbaart, café Graauwse Poori
Hulst. Om konijnen en poular-
den. Inl. 2,-. Beb. 7 uur.
Duivententoonstell. zon. dec.
bij J. v. Helsland, Hul«t. v.d.
liefh J. Everaert, P. Hillaert
Alb. v. d. Velde, van 10-2 uur
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 5 DECEMBER 1964
WERNER
LAGAE
TTET KLEINE West Vlaamse stadje
Roeselare, waar de dichter Gui-
do Gezelle destijds de misschien ge
lukkigste jaren van zijn leven heeft
doorgebracht, kent sedert twee
jaar een Kuituurfestival dat in de
herfst plaatsvindt. Het initiatief daar
toe werd en wordt genomen door
jongeren, die er in slagen een be
slist aantrekkelijk programma op ni
veau samen te stellen, dat het
toneel, de muziek, de literatuur, de
film en de plastische kunsten be
strijkt.
T^R WAS een theateropvoering van
De Rechtvaardigen van Camus
Charles Leplae en Oskar Jespers en
genoot ook schilderonderricht van
Paul Delvaux. Zijn leraarschap aan de
Academies te Menen en Wervik stelt
hem in staat in zijn dagelijks onder
houd te voorzien en vrijwaart hem
voor compromissen inzake zijn eigen
scheppende arbeid.
Vr/ERNER LAGAE is een modern
beeldhouwer, aan wie de huidi
ge abstracte stromingen niet voorbij
zijn gegaan, dat leert een eerste blik
in de expositiezaal, maar hij blijft
toch bewust contact houden met de
werkelijkheid. Bij zijn verbeeldingen
gaat hij graag uit van vormen uit de
natuur, of dat nu boomstronken of aan
het strand gevonden voorwerpen zijn
en met die vormen beeldt en compo
neert hij. Hij maakt ze tot elementen
van zijn taal. Vaak bouwt hij zijn
voor wat het moderne, een opvoering ™erk °p uit twee tegengestelde ele-
van Moliérpc Malaria Tmacrinaïro vnnr menten, die elkaai m spanning hou
van Molières Malade Imaginaire voor
wat het klassieke toneelrepertoire be
treft, een pianorecital door de jonge
Belgische meesterpianist Jean Claude
vanden Eynden, een interessante
avond jazz en poëzie. Er waren enkele
filmavonden, op de laatste waarvan
Bert Haanstra's Alleman in aanwezig
heid van Simon Carmiggelt getoond
werd. Voor een boeiende fototentoon-
den. In dit opzicht behoort tot de
beste hier aanwezige stukken het
grote Dynamische Altaar dat een ster
ke ruimtelijke werking heeft. Maar
ook in de meer gesloten, saamgebalde
vorm bereikt Lagae opmerkelijke re
sultaten zoals in De Witte Steen.
Andere meer in het verticale uit
schietende plastieken werken daaren-
stelling zorgde de Parijse kunstfoto- tegen slapper en doen soms aan als een
grafe. Thérèse Le Prat, die tot onder- slag in de lucht. Dat Lagae bewust
werp Le Masque et l'Humain had de werkelijkheid niet wil laten varen
gekozen.
Het Kuituurfestival wordt thans
uitgeluid met een expositie van de
jonge Roeselaarse beeldhouwer Wer
ner Lagae in de Galerie Callebert.
Werner Lagae, zesentwintig jaar oud,
studeerde aan het Hoger Instituut Sint-
Lucas te Gent, werkte te Brussel bij
De witte steen.
blijkt uit enkele schier academische en de Nacht, Nachtelijk signaal en
grote naakttekeningen en uit enige Het dionysisch vuur opvallen door een
knap gemodelleerde portretbustes gespannen evenwicht zowel in voor- dende kunst, de gelegenheid niet ver
zuimen kennis te maken met het werk
van deze talentvolle jonge Vlaamse
beeldende kunstenaar.
waaruit de invloed van zijn leermees- stelling als vormgeving.
ter Leplae nog spreekt. Niet het minst
boeiend zijn overigens de tekeningen
met O.-I. inkt, die anderhalve wand
vullen en waaronder vooral De Dag
De zo gemakkelijk en van nature
de grens overschrijdende Zeeuwen en
Zeeuwsch-Vlamingen mogen, vooral als
zij belangstelling hebben voor beel-
WILLEM ENZINCK
MET VLAAMSE TIJDSCHRIFT-
BOK (gestencild, kwartofor
maat, telkens ongeveer 80 pagi
na's) verscheen in de zomer van
1963 voor de eerste keer. Deze
maand komt het laatste nummer
van BOK uit. BOK, waarvan dan
10 nummers verschenen zijn,
heeft zijn werk gedaan; BOK kan
gaan. De betekenis van BOK
schuilt in de onverbloemde wijze
van ageren tegen de onbenullig
heid van veel gedrukte stukken,
die als literatuur worden gepre
zen. BOK is ook een tijdschrift
geworden waarin letterkundigen
met de zeis konden maaien: Hu-
bert Lampo is herhaaldelijk het
slachtoffer geworden van Wever-
berghs temperamentvol geschre
ven kritieken; Piet van Aken
heeft Paul de Wispelaere hard
handig diens plagiaten in
„Een eiland worden" aangetoond;
Urbain van de Voorde, Herman
Teirlinck, Ivo Michiels en andere
auteurs, zijn in en door BOK ont
troond. BOK heeft kritieken in
dag- en weekbladen belachelijk
gemaakt en de schrijvers ervan op
op de horens genomen. BOK is
ook het tijdschrift dat magnifieke
voorbeelden van goede literatuur
kritiek heeft gegeven: beroemd
werd Weverberghs 80 pagina's
tellende analyse van „Omtrent
Deed,," (Hugo Claus).
TN DIT ARTIKEL gaan we op slechts
eén artikel in dat in BOK-7 is ver
schenen. BOK-7 (februari 1964) was
een Du Perron-nummer. Hierin
stond onder andere een artikel van
Weverbergh: „Aandachtig luisteren
en lesgeven". Dit artikel was een re
actie op een artikel van Willem Fre-
derik Hermans (geboren 1921, auteur
van ,,De donkere kamer van Damo-
kles") „Proeve van rustig lesgeven",
een opstel waarin Hermans zich wei
nig enthousiast uitlaat over Du Perron
en diens roman ,.Het eiland van her
komst". Aanvankelijk had Hermans
zijn opstel in Podium (waarvan hij
redacteur is) laten afdrukken. Later
werd het met een aantal andere e-
says opgenomen in „Mandarijnen op
zwavelzuur", een essaybundel, die
geen enkele uitgever durfde laten ver
schijnen en die toen dus door Her
mans in eigen beheer (oplage bij
na 1000 exemplaren) werd uitgege
ven. Deze bundel kritieken, waarvoor
7 uitgevers gesidderd hebben, onder
wie vier belangrijke, kostte 24,95
gulden.
Tt/TULTATULI is de enige Neder-
•^-Mandse schrijver, die Hermans sinds
zijn twaalfde jaar regelmatig leest,
en ..Ik. Jan Cremer" was voor hem
een openbaring (van infantiliteit, naar
ik hoop). Van de vele mensen met
wie hij ruzie kreeg, hebben verschei-
denen het naderhand ver gebracht:
Jozef Cals werd minister; Willem Na
gel (J. B. Charles) werd professor;
Teun de Vries kreeg in 1963 de P. C.
Hooftprijs.
Door de rechtbank werd Hermans in
1964 veroordeeld tot het betalen van
2500 gulden, wegens belediging van
uitgever G. van Oorschot, die overi
gens nog steeds boeken van Hermans
op de markt brengt, en met suc
ces. Verschillende publikaties van
Hermans verwekten sensatie: zijn ro
man ..Ik heb altijd gelijk" werd als
beledigend voor de katholieke volks
groep opgevat. Zijn filmscenario
,.De woeste wandeling" was volgens
filmdeskundigen onverfilmbaar, en
met Fons Rademakers kreeg hij
hooglopende ruzie naar aanleiding
van de film ,,Als twee druppels wa
ter", die naar „De donkere kamer
van Damokles" gemaakt werd.
Bovenstaande is een greep uit de pu
blicistische avonturen van W. F. Her
mans, die lector in de archeologie
is aan de Groningse universiteit.
Hermans, onze Nederlandse „angry
young man" om een bekende ge
meenplaats te gebruiken, publiceerde
drie gedichtenbundels, een aantal no
vellen (bijvoorbeeld „Het behouden
huis", een novelle die door kees
Fens meesterlijk geanalyseerd is in
Merlyn-1963), enige romans (waarbij
de indrukwekkendste en aangrijpend
ste die we ooit gelezen hebben,, na
melijk ,,De donkere kamer van Da
mokles") en verder essays. Binnen
kort verschijnt van hem een bundel
essays: „Het sadistisch universum"^
een roman „Het grote medelijden"
is in voorbereiding: hierin lijkt de
hoofdpersoon (Otto Verbeek) op Men-
no ter Braak.
BEKIJKEN we wat in „Mandarij-
hen op zwavelzuur" gezegd wordt
over „Het land van herkomst" dan
moeten we tot de slotsom komen,
dat Hermans dit boek absoluut NIET
eenzijdig benaderd heeft. Enerzijds er
kent hij: „Van alles wat Forum heeft
voortgebracht aan romans, is „Het
land van herkomst" zonder twijfel
de belangrijkste. Vergeleken hiermee
doet Vestdijk antiek en conventioneel
aan.". Anderzijds slaat Hermans al
dus de spijker op de kop: „De details
in „Het land van herkomst" zijn jour
nalistieke details: sociologische, geo
grafische, historische bijzonderheden
in niet gesystematiseerde vorm: jour
nalistiek Ieder, die „Het land van
herkomst" doorgeworsteld heeft, weet
dat deze constatering juist is. De be
nadering van Hermans is vrijwel
steeds zo objectief en genuanceerd
mogelijk. Niet eens ben ik het met
deze uitspraak: „Alles bij elkaar is
de invloed van Du Perron geen wel
daad voor de Nederlandse literatuur"
(blz. 51). Mij lijkt dat in tegenspraak
met: „De man van Lebak is niet
alleen de beste van de ruim duizend
publikaties die er over Multatuli ge
schreven zijn, maar ook verreweg de
knapste biografie die er ooit in onze
taal geschreven is" (blz. 52). „De man
van Lebak" is Du Perrons Multatuli-
biografie.
QP DIT ESSAY heeft Julien We-
verbergh (leraar in de Franse taal)
in BOK-7 fel gereageerd. Weverbergh
laat zijn kritiek aldus beginnen: „De i
polemische vaardigheid, de culturele
bagage, de oorspronkelijkheid van
Willem Frederik Hermans is (zijn? A.
M). berenbedrog. Willem Frederik
Hermans is een derderangspamflet-
tist; een botanische trommel op poort
jes." Daarna trekt Julien ten strijde
(met alle in zijn bereik komende po
lemische middelen) tegen Hermans'
essay. Weverberghs opstel heeft in
druk gemaakt. Jubelend werd het
ontvangen door critici als Kees Fens,
Adriaan Morriën, J. Veenstra, Max
Nord en H. van Galen Last. Het op
stel werd door Bert Bakker in het
mei-nummer van Maatstaf enigszins
gewijzigd herdrukt. In „Mandarijnen -j
op zwavelzuur" krijgt Bert Bakker
een stevige sneer mee. Het verband
tussen een en ander is wel duidelijk.
VlflLLEM Frederik Hermans had
mij al eens laten weten dat hij het I
artikel van Weverbergh („het gemek
ker van een geit die een bok gebaard
heeft") niet zou beantwoorden, omdat
het daarvoor te onnozel was. Aange- j
naam verrast was ik toen Hermans
me kort geleden een overdruk zond
van een beschouwing. „Weverbergh,
de bedrieger", die inmiddels geschre
ven is door iemand die Camille Houck-
aert schijnt te heten In dit inmiddels
in Podium gepubliceerd stuk wordt
naar mijn mening de kritiek van We
verbergh volkomen weerlegd. Dit is
een eerlijke conclusie. Ook dit essay
bewijst voor de zoveelste keer dat
Hermans' essays (misschien wel eens
een verouderde problematiek behan
delend) buitengewoon hecht zijn. Het
traditionele fabeltje dat Hermans wel :-(
een groot „creatief schrijver" zou
zijn, maar geen essayist, is dwaas.
„Mandarijnen op zwavelzuur" is een
indrukwekkend boek. met enige essays
erin, die voor de literatuurhistorie
van groot belang zijn.
ADRIAAN MAAS.
kwaliteiten van de viool in de vorm van 1
een getekende curve vastlegt. In de toe
komst zullen vooral bij instrumenter
van twijfelachtige herkomst langs na
tuurkundige weg de kwaliteiten nauw
keurig kunnen worden vastgesteld.
De uitdrukking zingende viool" is ooi
zuiver natuurkundig te verklaren. Dc
zang als oervorm van muzikale klank
geving schijnt van het allereerste begii
bij de vioolbouw tot voorbeeld gedienr
te hebben. Zoals de menselijke stem dt
voorkeur geeft aan vokale klanken, z<
worden ook door de viool de in vak
termen „vokaal" genoemde klanker
sterker beklemtoond, terwijl het ge
heel van de zogenaamde „nasale conso
nanten" nauwelijks meer aangeduid
wordt. Deze ongelijkmatigheid in de
verdeling van de door resonantietrillin-
gen versterkte toonhoogten komt zo vol
ledig met de klank van de menselijke
stem overeen, dat men hier nauwelijks -
meer van toeval spreken kan.
Natuurlijk vertonen de instrumenten
zoals dat bij de menselijke stem ook hel
geval is, individuele verschillen. Zo be
staan ef bijvoorbeeld violen met een
donkere klankwerking, waarbij trillin
gen, die de klinkers „o" en „u" vormen
door bijzondere resonantie versterk 1
werden terwijl andere de meer helde
re „e" accentueren.
Het is aan het werk van de geleerden
in Brunswijk te danken, dat niet alleen
bestaande violen op hun klank kunnen
worden beoordeeld, maar dat ook in-
A/Teesterviool of vervalsing, Stradiva-
rius of een instrument van twijfel
achtige herkomst?" Dat zijn de vragen
die de geleerden van het Natuurkundig
Instituut in Brunswyk binnenkort met
zekerheid hopen te kunnen beantwoor
den. Tot nu toe was het mogelijk een
viool onafhankelijk van het subjectieve
.kunnen" van de violist objectief op
tlankschoonheid te beoordelen. Thans
;chter heeft men een geheel nieuwe na-
uurkundige testmethode ontwikkeld,
waaraan de klank van beroemde oudf
meesterviolen ten grondslag ligt.
Zelfs experts onder de toehoorders be
J oordelen de kwaliteit van een instru
ment meestal zeer subjectief. Daarbij
komt nog dat de begaafdheid van de be
spelers zeer verschillend is waardooi
ie klankschoonheid slechts zelden ge-
ïeel tot haar recht komt. Daarom heb-
oen de geleerden in Brunswijk een zui
ger natuurkundige testmethode ontwik
keld, waarbij bijzondere resonantie-ef
fecten, zoals die bijvoorbeeld door eer
Stradivarius worden teweeggebracht al;
maatstaf gelden voor de te beproevei
instrumenten.
De violist wordt bij deze testmethodi
vervangen door een vibrerende regis
tratienaald, die elektrisch in beweging
wordt gebracht en alle toonhoogten
:ven sterk weergeeft. De resonantie van strumentenbouwers bij de constructie
iet instrument, door een microfoon op- van nieuwe violen profijt kunnen trek-
gevangen, wordt aan een schrijvende ken van deze natuurkundige onderzoe-
naald doorgegeven, die de werkelijke kingen.
T weemaal
Fabricius
MISSCHIEN is het niet helemaal juist
het jongste werk van Johan Fabri
cius autobiografisch te noemen. De ik
figuur is een buitenlandse correspon
dent van een Nederlands dagblad,
„zwervend tussen de hoofdsteden van
Europa, de Koningin der Aarde die
nend vanuit de stalles van 's werelds
schouwtoneel", zoals hij zelf ietwat
theatraal opmerkt. Ongetwijfeld heeft
deze journalist veel met de auteur van
het hoek gemeen, maar hem geheel met
Fabricius vereenzelvigen is niet verant
woord.
TNDERDAAD trekt deze „zwerver"
JL van metropool naar metropool. Van
zijn standplaats Londen uit gaat hij
naar Parijs, waar hij Florrie, een
Vlaamse vriendin ontmoet. Zij vertelt
haar wedervaren sinds de dood van
haar man. Ondanks haar verdriet heeft
zij behoefte aan gezelschap, aan een
partner. Als zij in haar mistroostige
zwakheid naar een dokter gaat, stelt
deze de diagnose: „Wat u nodig hebt,
mevrouw, is een vriend." Dit merk
waardig recept heeft Fabricius tot ti
tel van zijn roman gekozen. De bedroef
de weduwe fleurt werkelijk op als zij
een vriend gevonden heeft, die uit nie
mand minder dan de dokter zelf be-
Van Parijs wordt de verslaggever
naar Rome overgeplaatst. Daar heeft
hij omgang met de roekeloos levende
Contessa Carlotta, een collega, die voor
een damesblad schrijft. Nog meer in
teresseert hij zich voor Elena, de secre
taresse van de Foreign Correspondents'
Club. een zeldzaam onafhankelijk meis
je, dat zich aan geen enkele man wil
binden. Zoals uit haar biecht tegenover
de journalist blijkt, is een en ander het
gevolg van een ongelukkige jeugd en
de verbondenheid met haar enige broer
Na vier jaar in Italië te hebben door
gebracht. duet de schrijver weer enkele
dagen Parijs aar. en ontmoet er op
nieuw zijn Florrie. Zij is niet meer de
opgewekte, altijd optimistische minna
res van voorheen. Haar dokter heeft
zich in zijn ouderdom teruggetrokken
en door allerlei intriges is zij haar
betrekking als caissière in een bioscoop
kwijtgeraakt. Als de Nederlander haar
geldelijk wil steunen, weigert zij met
de geruststelling: „Er is altijd nog een
Seine, vriend." Zo eindigt deze serie
amoureuze avonturen wel bijzonder
droevig.
piGENLIJK is de hele inhoud van
deze roman een beetje triest. On
danks alle geneugten die het leven aan
de genoemde vrouwen biedt, zijn zr
ten ondergang gedoemd. Fabricius ver
telt alles echter met/ een milde ironie
waarbij men het slechts kan betreuren
dat geen enkele hogere gedachte uit
zijn pen vloeit. Alles is op het aardse
afgestemd en op bijna elke bladzijde
leest men over ontrouw en huwelijks
bedrog. Wat de auteur insinuerend
schrijft over een mogelijk homosexue-
le omgang tussen een Duitse collega en
een „hooggeplaatste drager van het
purper" doet niet. prettig aan.
Het behoeft geen betoog, dat Fabri
cius de verschillende vrouwen met veel
talent tekent en als man, die de we
reld intensief bereisd heeft, geeft hij
de sfeer van Londen, Parijs, Rome.
voortreffelijk weer.
Alles bijeen een luchtig, frivool boek,
waarvan de inhoud wel erg aan de op
pervlakte blijft.
T7AN geheel andere aard is het zui-
V ver autobiografische „Hop heisa,
in regen en wind.". Deze titel is ont
leend aan het narrenlied in „Drieko
ningenavond" en wijst er op, dat de
auteur herinneringen ophaalt aan zijn
jeugd, toen hij „a little tiny boy" was.
OOK hier ontmoeten we de globe
trotter, die levendig en met veel
humor over zijn kinderjaren weet te
vertellen. Het spreekt vanzelf, dat zijn
vader Jan, dezer dagen overleden, her
haaldelijk ter sprake komt. Al in de
eerste alinea vernemen we, dat deze
zo geestdriftig was over de geboorte
van Johan, dat hij van loutere opwin
ding in het holst van de nacht de straat
opliep en zijn vrienden en kennissen
in het rustige stadje Bandoeng uit hun
bed trommelde om hun mee te delen,
dat hem een zoon beschoren was.
Maar ook over zijn moeder. Minke
Dornseiffen. vertelt hij met veel liefde
en begrip, al vormde deze stuurse Frie
zin wel een groot contrast met de
goedlachse en spontane vader. Helaas
kon zij in de tropen niet wennen; haar
gezondheid werd door het Indische kli
maat ondermijnd. Het gezin keerde dan
ook naar Nederland terug. Nu, na zes
tig jaar, weet Johan nog interessante
bijzonderheden over de bootreis te
JOHAN FABRICIUS
vertellen. Tijdens de Hollandse winter
dacht hij met weemoed aan de warm
te en de plantenweelde van Java terug.
DE schooljaren passeren de revue en
intussen publiceert vader Jan zijn
eerste drama: „Met de Handschoen ge
trouwd". De familie verhuist naar Den
Haag en Johan geniet van het Scheve-
ningse strand. Hij leert een vriendje
kennen, dat het liefst „begrafenisje"
speelt. De pagina, hieraan gewijd, zou
door Jan Wolkers geschreven kunnen
zijn!
In volgende hoofdstukken lezen we,
dat in die dagen een winkeldiefstal ook
al niets vreemds was. Uiteraard ver
haalt de schrijver ons van zijn eerste
liefde, van een dag uit vissen, van
zijn lievelingslectuur: „Alleen op de
wereld", Karl Mays, Jules Vernes, Tom
Sawijers, enz. De feestelijkheden rond
de geboorte van prinses Juliana worden
gememoreerd. Daarna volgt de terug
keer naar Indië. Een groot huis in Soe-
rabaia wordt middelpunt van verdere
gebeurtenissen, alle met veel verve
geschetst.
Geamuseerd nemen we kennis van
amoureuze perikelen tijdens een vakan
tie in Garoet. Ook over de journa
listiek van die dagen wordt een boekje
open gedaan, waarbij de naam van de
befaamde en gevreesde hoofdredacteur
Karei Wijbrands opduikt.
Tenslotte volgen de jaren, waarin de
schrijver zich aankondigt. Zijn school
opstellen worden in de klas voorgele
zen. Dit was het begin van een vertel-
koorts, die tot op de dag van heden
voortduurt, zoals de beide hierboven
genoemde boeken bewijzen. Ze zijn uit
gegeven door PI. P. Leopolds Uitge
versmij. N.V. te 's-Gravenhage. De
jeugdherinneringen zijn met enkele
zeldzame foto's geïllustreerd.
WILLEM v. d. VELDEN
LTAN VICTOR SPOOR (pseudoniem
voor H. H. Hermans) is bij de uit
geverij Contact een nieuw boek
verschenen: Amare. Het is zonder
meer de moeite waard van dit
werk kennis te nemen: het is een
compacte, levensechte roman met
een bijzonder toegespitst conflict,
dat zicht afspeelt tussen vader,
moeder, zoon en de buitenstaan-
ster.
Spoor gebruikt voor deze roman een
bijzonder rustige maar zeer beelden
de stijl, die soms bijna zakelijk aan
doet. Toch ziet hij kans daarmee
poëtische en bewogen bladzijden te
schrijven. Wij denken dan speciaal
aan de jonge, dromerige Donald, die
worstelt met het probleem der seksu
aliteit, die de twaalfjarige nog hele
maal in zijn leven integreren moet.
Vergis U niet: hier is geen sprake
van vieze-woordjes-schrijverij. Spoor
heeft deze nieuwe mode niet nodig
om tot een boeiende en vooral levens
echte handeling te komen. Hij is ten
aanzien van die seksualiteit eerlijk
en op de man af.: hij neemt als het
erop aankomt geen blad voor de mond.
Er is zodoende geen sprake van een
bewuste poging om te sublimeren.
Maar en dat pleit voor zijn kunst
hij begeeft zich niet in extra-vagan-
ties om bepaalde zaken aan te geven.
Toch is de schrijver er niet minder
helder of eerlijk om en dat lijkt ons
een bewijs voor zijn groot beeldend
vermogen
Liet verhaal is te herleiden tot het
motief der eenzaamheid. Mensen
die elkaar lief hebben, komen ook
hier maar moeilijk of in het geheel
niet tot een dialoog, zoals dat tegen
woordig heet. De problemen, waarmee
zij te maken krijgen en waarbij de
anderen intens betrokken zijn, moeten
toch alléén worden opgelost. De ou
ders van de kleine Donald nemen niet
werkelijk aan zijn leven deel. De va
der niet, omdat hij zich heeft opge
steld in een burcht van wetenschap
en ieder contact met de wereld mist:
ook de moeder niet, omdat haar
intuitieve liefde voor het kind ontoe-
Visum
AMARE
reikend is om haar zoon volledig te
benaderen. De jongen moet de pro
blemen zelfstandig zien op te lossen
tegen een achtergrond van angst, die
uit verschillende wortels omhoog
schiet: het gezag van de vader, de
fnuikende dwang van een door de
ouderen opgedrongen puriteinse rele-
gie, zijn opkomende seksualiteit; de
wat labiele houding van de moeder
die eeuwig moet bemiddelen tussen
vader en zoon.
Cfenzaam is ook de vader: hij is in
A-4 zekere zin gedesillusioneerd omdat
de jongen niet geniaal van aanleg is.
In het begin is sprake van een zelf
verkozen hautaine eenzaamheid, die
echter geleidelijk-aan tot zieligheid
wordt, als hij met het werkelijke le
ven in aanraking komt. Zijn gedrag
ten opzichte van de jongen is klein
geestig en benepen (ook al houdt hij
van het kind), waardoor de kleine
Donald tenslotte geheel van hem af
drijft. Ook in zijn liefde tot de lera
res (dezelfde, die Donald zo vereert),
blijft hij eenzaam. Hij noch zij dur
ven uiteindelijk de consequentie aan.
Dan ontwikkelt zich een benepen fi
guur, wiens waardigheid alleen maar
schijn is en die alleen beducht is voor
aanranding van zijn ego
Qneindig grootser is de moeder, de
eeuwig tussen vader en zoon op en
neer dobberende figuur, die een ser
viele indruk maakt, maar geleidelijk-
aan op het hoogtepunt van de crisis
uitgroeit tot een sterke vrouw, die ge
decideerd het heft in handen neemt.
Zij komt U uit het boek tegemoet als
een vrouw, die veel weet te incasse
ren, zich volkomen de mindere van
ENCYCLOPEDIE is voor velen
een geheimzinnige zaak, men
gaat ervan uit, dat zo'n aantal
boekwerken het uitstekend doet op
de planken van de boekenkast,
maar dat zij bij het merendeel van
de mensen niet thuis horen. Ency
clopedieën worden geassocieerd
met geleerdheid in een mate, die
de doorsnee-mens niet bezit. Maar
toch gebeurt het, dat ook de mens,
die zo'n boekenlintworm niet in
zijn huis vindt passen, omdat zij
boven zijn geestelijke standaard
gaat, plotseling meer zou willen
weten van het een of andere on
derwerp.
DIE BEHOEFTE bestaat werke
lijk, Elseviers uitgeversmaatschap
pij te Amsterdam heeft er een on
derzoek naar laten instellen: het ge
volg waren bundels rapporten, die in
de loop van enkele jaren werden uit
gebracht, Vanaf dat ogenblik nam
een idee vastere vorm aan, waarmee
de Elsevier-directie eerst „speelde"
om het na de positieve rapporten ten
uitvoer te brengen. Men wilde na
melijk een encyclopedie gaan samen
stellen, die ook in het minder weten
schappelijke milieu op haar plaats
zou zijn. Aan dit idee is jaren gedok
terd en er is een slordige 7 miljoen
in geïnvestfeerd. Thans ligt 't eerstf
van de acht boeken bij de boekhan
del onder de naam „Visum".
Het werk is zeer luxueus in vie
kleurendruk uitgevoerd De opmaak
van de pagina's noodt tot lezen, even
als de onderwerpen, die in deze en
cyclopedie werden opgenomen. De
tekst is dusdanig geschreven, dat zij
niet verveelt. Dit laatste was een van
de vele voorwaarden, die aan dit
werk werden gesteld, het is ook eei
van de grootste zorgen van de samen
stellers.
Dat is een van de vele moeilijkheden
waarmee men bij de samenstelling
te maken kreeg. Een andere moei
lijkheid was de keuze van de tref
woorden Welke trefwoorden moest
men laten vallen zonder de volledig
heid geweld aan te doen?
haar man voelt, maar gaandeweg uit
groeit tot een sublieme figuur, die te
gen de misgroeide situatie volkomen
opgewassen blijkt. Zodoende groeit zij
boven haar man uit.
Hiermee zijn slechts enkele van de
nuances aangeduid, waarmee deze ro
man zo rijk beladen is. Er zijn er
in teite namelijk veel meer.De sfeer
op de school de vriendschap Donald-
Ivo (slechts een bijfiguur, maar uit
stekend gekarakteriseerd), de verering
voor zijn lerares (waarop hij denkt
verliefd te zijn, doch die voor hem de
moederfiguur symboliseert) worden
zonder dat Spoor de situatie uit
de hand loopt eerlijk en indringend
getekend.
Spoor bouwt zijn verhaal sterk en
toegespitst op. De sfeertekening is
meestal simpel maar afdoende zon
der niet ter zake doende bijkomstig
heden, die het thema zouden verzwak
ken. Een enkel detail neigt naar de
melo-dramatische kant, zoals de au
torit van de rector, maar deze (en
nog een enkele episode) vermogen
het boek niet te ontkrachten. Het ge
sprek Donald-lerares op haar flat bij
voorbeeld is een prachtig staal psy
chologie; de verhouding man-vrouw
in het rectorhuwelijk wordt subliem
getekend.
Wij zouden dit boek in handen wen
sen van zeer velen en dat niet alleen
van ouderen. Ook jonge mensen zul
len dit eerlijke en bewogen levens
verhaal met stijgende belangstelling
lezen. Ouderen zowel als jongeren
zullen ervan kunnen leren, ook al
wordt géén oplossing geboden via een
happy end. Jac Martens.
ELSEVIER gaf Visum de onderti
teling mee van „encyclopedie voor
het gezin". Deze naam geeft duide
lijk aan. wat de uiteindelijke bedoe
ling is. De studerende jeugd kan er
in terecht en de onderwerpen la
ten zich als een verhaaltje lezen
maar ook de vader, die aan zijn
lerende kinderen iets verklaren
wil. waarnaar zij belangstellend vra
gen Iedereen kent het verhaal van
de man, die naar de uitgever schreef,
waar het volgende deel van zijn en
cyclopedie bleef, omdat hij het 'laatst-
ontvangen boekwerk al „uitgestu
deerd" had. Dit is echter voorstel
baar, wanneer men Visum in handen
neemt.
ELSEVIER expert in het uitge
ven van encyclopedieën, men gaf er
'ot nu toe 81 uit heeft met deze
litgave voor zichzelf een nieuwe
nieuwe markt opengebroken en voor
de Nederlandse mens de wereld wat
wijder opengezet. De redactie van de
ze uitgave stond voor de taak het
noeilijke evenwicht te bewaren tussen
wetenschap en de popularisering daar
van. In hoeverre dit gelukt is. kan
na het verschijnen van het eerste
boek vanzelfsprekend nog niet ge
zegd worden; de keuze der onder
werpen en de uitwerking ervan doet
echter het beste hopen. Degenen die
beweren dat de uitgave van dezé Vi
sum-reeks, een welvaartsverschijnsel
is. mogen ten dele gelijk hebben,
maar zij mogen niet vergeten dat in
leze nogal complexe samenleving,
:en samenvatting van wat op die
rereld allemaal te koop is, eigen
lijk een eis is. Dat men die onder
werpen daarbij aantrekkelijk opdient,
is een andere eis van een tijd, die
meer en meer gaat in de richting
J. M
