lokt toeristen
Boeiende vliegtocht naar een
raakpunt tussen Oost en West
Het ontstaan der amfibieën
EEN DWAZE STAD
BEWOOND DOOR
DWAZEN
voor velen het Parijs van de Pacific
Rudyard Kipling:
Merkwaardig
Symfonie in blauw
Regeringsplannen
Van gisteren tot morgen
Mooiste panorama
Tragische episode
Fascinerende
persoonlij kheid
Onze rusteloze aarde
2x
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1964
MAROKKO
TANGER Intens-felle zonnestralen striemen de in
een siësta sluimerende luchthaven van Tanger. De ver
bleekte heuvels lijken op vuilgekleurde zandbergen. Wij
tuimelen in een explosie van warmte, die ons de adem be
neemt. Slechts even, want gelukkig is daar een mistral van
25 knopen sterk, die een gezegende afkoeling brengt en
de hoge palmen en stoere meer dan manshoge cactussen
ongenadig laat buigen en zwiepen en straffeloos rode
blaadjes rukt van de meterslange geraniums.
Een trouwe Fokker Friendship van
Schreiner Airways bracht ons in ruim
6 uren naar Marokko. De mannen op
het vliegveld die van de veiligheids
dienst incluis doen het zéér kalm
aan. Oosters rustig. Zij hebben veel tijd
nodig zoals alles in dit land zelfs
het bestellen van wat dorststillénds
veel tijd kost. Zij dragen Westerse uni
formen met glanzende kleppettten; hun
houding is vriendelijk, doch on-Westers
gelaten. Zij zijn de personificatie der
contrasten waaraan dit land zo rijk is.
Want Marokko is het raakpunt tussen
Oost en West!
Contrasten Ze zijn er al volop
voor Marokko is bereikt. Zo sappig-
groen Nederland, België en Frankrijk
zich vanuit de .lucht voordoen, zo'n
eindeloos lijkende woestijn van grauw
bruine bergen lijkt het Spaanse land.
Zó meteloos en zó uniform, dat de Fok
ker Friendship op circa 4 km hoogte
stil in de intens blauwe Spaanse lucht
Schijnt te hangen. De Pyreneeën vor
men de vruchtbaarheidsgrens; daarna
is het (bijna 3 uren lang vliegen) één
wilde ongeordende massa van vrijwel
boom- en Struikloze bergen en dalen,
alle van een grauwe leemkleur en glad-
geschuurd door de wind.. De Ebro in
het noorden en later de Taag kronkelen
zich smalletjes en in langzaam Spaans
tempo langs uitgedroogde oevers. St.-
Sebastian Pamplona, Madrid, Toledo,
Cordova, Gibraltar zijn de enige rust
punten in woonblokvorm, die het oog
ontdekt. Doch is dat nu zovéél op zo'n
lange vliegtocht? Juist daarom is het
vliegen over Spanje zo'n merkwaardige
ervaring! En men gaat dan ook de
uitdrukking „Onder de wolken van
Spanje loert de dood" begrijpen, die
in het begin van déze eeuw ontstond,
toen de Fransen onder aanvoering van
de legendarische Antoine de Saint EJxu-
péry een postlijn naar Noord-Afrika
openden, de eerste postlijn ter wereld.
De Fransen vlogen toen met nietige
tweedekkertjes en zij hadden een heili
ge vrees voor de grauwe bergbulten
met hun feestmutsen van romige wol
ken. Zij werden ook weinig bekoord
door het pure groen van enige meren,
zo groen als de geoxydeerde koperda
ken van de Maastrichtse St.-Servaas.
Zij waren allang blij als zij ditzelfde
groen zagen langs de boorden van de
Straat van Gibraltar, want dan was
hun gevaarvolle tocht bijna voorbij.
Typisch die heldergroene kleur van het
water, waarmee de Middellandse Zee
en de Atlantische Oceaan tegen de kust
van Spanje kloppen. Zo groen lijken
bij zonlicht ook de gletschers in Noor
wegen, een fascinerende kleur, die
echter wijkt voor het grijs-grauw als
men bij de gletschers staat.
De groene waterkleur van Middel
landse Zee en Atlantische Oceaan wijkt
al vrij kort bij de stranden voor het
koningsblauw der zeerimpelingen, aan
de uiteinders versmeltend met het
strakke blauw van de zonnehemel. In
deze verstilde symfonie van blauw
ruist de Friendship Marokko binnen,
het land. dat vele geheimzinnigheden
en dus 'avontuurlijke aantrekkelijkhe
den rijk is. Echter ook soms storende
Westerse invloeden, waardoor het mo
gelijk is, dat men zelfs in Tetuan (ca.
65 km van de havenplaats Tanger) in
de kasbah tussen Marokkaans leer- en
weefselwerk, tussen cactusvruchten en
tomaten, een afschuwelijk ingelijste
Brigitte Bardot en een nóg afschuwe
lijker in lijst gezette Gina Lollobrigida
kan ontwaren. De moslem in zijn sier
lijke, royale toog heeft echter maling
aan Brigitte en Gina; hij vindt zijn
zwaargesluierde vrouwen met hun
amandelvormige ogen en zijn elastische
buikdanseressen héél wat interessanter.
Een voorkeur, waarover niet valt te
twisten! En de vele grote en kleine be
delaars zien in Brigitte en Gina. ook
al niet hun heil. Omdat zij permanent
in actie zijn om iedereen met een uit
gestoken vuile hand eraan te herinne
ren, dat de Koran beveelt edelmoedig
te zijn. De bedelende scharen zijn ech
ter zó groot dat met de wens van de
Koran zichtbaar de hand word* gelicht.
Marokko heeft een intelligente bevol
king, doch velen zijn heel arm!
Marokko werd vrij en één. De stuk
ken, die aan verschillende landen be
hoorden, smolten samen en zelfs de
vrijhaven Tanger werd een paar jaar
geleden aan deze eenheid toegevoegd.
Tanger veranderde daardoor van beeld;
de speculanten, smokkelaars, spionnen
en gokkers en wat dies meer zij, kozen
het hazepad. Tanger werd een haven
stadje met een landelijke rust en een
speelzaal, doch rijker werd het niet.
Tanger-op-retour wil men nu nieuw
leven inblazen door te trachten er
meer toeristen naar toe te lokken, toe
risten die ook verder het land kunnen
intrekken om dirhams (Marokkaans
geld) uit te geven. Die toeristen moeten
echter behoorlijk in hun dirhams zitten,
want Marokko is niet goedkoop. De
regering onder leiding van de jonge,
vooruitstrevende koning Hassan II, die
een stevige populariteit geniet, wil die
trek naar het land graag bevorderen.
Er zijn plannen voor het bouwen van
hotels en bungalows en voor het ge
schikt maken van strandterreinen waai
de rusteloze Westerse mens kan rusten,
zoals hij dat nergens anders kan. En
het vliegtuig dat in opvallende mate
steeds meer toeristen is gaan vervoe
ren staat klaar om de mens, die zijn
buik vol heeft van de Rivièra Spanje
en Italië, naar de Marokkaanse zon te
Contrast in Marokkooud (de
kasbah) en nieuw (flatbouw)
Tanger. Links op de voorgrond
de minaret van de moskeevan
waaruit vijf maal per dag de
muezzin zijn oproep tot gebed
laat klinken.
brengen.
Of koning Hassan zijn nieuwe hotels
vol zal krijgen? Alleen met Nederlan
ders zeker niet, want uit ons land trok
tot nu toe een opvallend gering aantal
mensen naar Marokko En toch hadden
verschillende toerope~ators, die met ons
meereisden, geen pessimistische ver
wachtingen.
Omdat de toerist verder wil. Omdat
het trekken naar en door Marokko een
enorme ervaring is. Omdat het Marok-
ko-van-de-fantasie anders totaal anders
is dan het Marokko-van-de-realiteit. De
figuren en de taferelen die herinneren
aan bijbelse platen, de stoere Arabieren
met hun als uit marmer gebeeldhouw
de trekken, de geur van kronkelige me
dina de kleur van de krottige kasbah,
het puur-landelijke der horden berggei
ten, het indringende van de Berber-
muziek. de wee-makende kruizemunt-
thee, de eentonige oproep tot gebed
van de muezzin, vanuit de moskee. Het
is allemaal anders dan de plaatjes, die
in ons fantasie-archief zaten.
Ofschoon men wel eens kleppen op
neus of ogen moet zetten is Marokko
elke dag een feest. Een feest, waarbij
men kleurenfilms tekort komt!
SAN
Van een bijzondere medewerker)
„San Francisco is een dwaze
stad, bewoond door dwazen, wier
vrouwen allerliefst zijn" dat was
het oordeel van Rudyard Kip
ling, toen hij, nu meer dan een
eeuw geleden deze stad be
zocht. „Een stad, die weet te le
ven", zei President Taft, en die
lijkt op een bouwsel van kubus
sen, die door een geniaal kind op
hun plaats zijn gezet.
Als men een kaart van de Ver
enigde Staten bekijkt, vindt men
in het midden van de Pacifickust
een naam, die velen doet dromen:
San Francisco. Het is de stad, die
de Nederlanders op de tweede
plaats noemen, onmiddellijk na
New York, als doel van een be
zoek, zoals gebleken is bij een re
cent onderzoek van de United
States Travel Service, San Fran
cisco is de stad waar „werkelijk
het oosten het westen ontmoet"
en, om een woord van André
Maurois te gebruiken, het blijft
de meest „persoonlijke" stad van
de Verenigde Staten.
Iedere inwoner van San Francisco
staat met één voet op een heuvel en
met de andere in het verleden, zo zegt
men, maar Chicago was al vijftig jaar
Amerikaans toen, in 1847, San Francis
co „het levenslicht zag" met de komst
ste Chinese gemeenschap van de weste
lijke wereld herbergt, is gegroeid door
in de tegenspoed een fascinerende per
soonlijkheid, gericht op Azië, te ontwik
kelen.
Een ware „cour des miracles" bevond
zich in de omgeving van de Union
Square, zo genoemd omdat dit plein
in het begin van de Successie-oorlog het
verzamelpunt was van de noordelijken.
Hier vlakbij bevindt zich een winkel
straat, de Maiden Lane, die uitsluitend
toegankelijk is voor voetgangers en
waar autoverkeer verboden is tussen
11.30 en 14.30 uur.
San Francisco met zijn veertig heu
vels beslaat een oppervlakte van 12.000
hectare. Dit betekent dat men de uit
1873 daterende tandradtrams nog nodig
heeft, symbool van een levenswijze,
gebouwd om ongelukken en de te snel
le dood van oude paarden te voorko
men. De aanblik van die ouderwetse
trams, die de steile straten opklimmen,
herinneren de Europeanen aan de le
gendarische Marseillaanse voertuigen,
die Marcel Pagnol hebben geïnspireerd
tot de mooiste bladzijden in zijn boe
ken. En verder is een stad die 2.660
Chinese, Japanse, Franse, Italiaanse,
Zwitserse, Mexicaanse, Spaanse restau
rants bezit, een avontuur, dat men be
leefd moet hebben.
De sushi rauwe vis gedronken
met sake rijstwijn in het Tokio
Sukiyaki op de Fisherman's Wharf is
een van die ervaringen, die de toerist
in de stemming brengen om een van de
mooist jade-collecties in de wereld te
bezichtigen in de etalages van het
Gumps warenhuis.
Deze stad bezit ook een Paleis van
het Legioen van Eer, een imitatie van
het Parijse gebouw en een prachtig mu
seum, gelegen tegenover de Golden
Gate. Dit punt, een van de mooiste
panorama's van het Amerikaanse con
tinent, werd zo genoemd door een ka
pitein op de grote vaart, John Charles
Fremont, die in 1850 schreef: Ik noem
dit punt Crysopylae (sic) of Gouden
Poort, omdat de haven van Byzantium
Crysoceras (sic) of Gouden Hoorn werd
genoemd. Veel prozaïscher is de schat
ting van het gemeentebestuur, dat het
onderhoud van deze beroemde brug
(lengte 14 kilom.) en die van Oakland
2.200 dollar per dag kost.
San Francisco is een van de weinige
steden op aarde met een natuurlijke
air-conditioning". De winters zijn er
betrekkelijk zacht en zomers fris. Een
prettige klimatologische omstandigheid
die het de fotograaf mogelijk maakt de
zeerobben van Seal's Rock te fotogra
feren, de cineast in staat stelt in een
lichte nevel Japanse toneeltjes te filmen
in de Japanse Tea Garden en de ar
cheoloog de kans biedt om in felle
zonneschijn de Spaanse kloosters te
doorzoeken, zoals dat van de Dolores
Mission, die uit 1776 dateert en waar,
naast de franciscanen, die het hebben
gesticht, talloze Spaanse, Portugese en
Franse pioniers zijn begraven.
San Francisco is ook een vreemde
stad, waar de oorlog van de Tongs (ri
valiserende Chinese broederschappen*
tie door Leoncavallo gedirigeerde con
certen in het kader van een luxueus
operagebouw, de antiquiteiten van de
Azteken, de Inca's, de Maya en de pré-
colombiaanse cultuur in het Young
Memorial, de aankomst van Europese
vrachtschepen en van Mexicaanse emi
granten in c> loop der jaren langzaam
maar zeker alle verschillen hebben
verdoezeld.
van kapitein ter zee John Montgomery,
ten door hun bemanningen, die goud
waren komen zoeken. Deze schepen
waren voor een krats te koop. In die
tijd gebruikte een kleermaker, bij ge
brek aan wollen stof, tentdoek om
broeken te maken: de „blue jeans" was
geboren.
De semafoor van Telegraph Hill, een
van de heuvels bij de haven, kondigde
niet alleen de komst van een schip aan,
maar onder meer ook het aantal vrou
wen aan boord. Vanaf deze zelfde heu
vel werd vaak brandalarm gegeven. Al
leen in 1851 al werd de stad zesmaal
door brand verwoest en weer opge
bouwd.
Twee andere heuvels zijn beroemd ge
bleven. Enerzijds Russian Hill, oor
spronkelijk een begraafplaats voor Rus
sische zeelui, die aan scheurbuik wa
ren gestorven, maar nu het stadsge
deelte der schilders en schrijvers; en
anderzijds Nob Hill, waar in de negen
tiende eeuw door rijkgeworden mijn
werkers buitensporige marmeren palei
zen zijn gebouwd, waarvan er nu nog
maar enkele in ruïne over «ijn.
De culturele traditie van de grote
haven dateert ook uit 1849. Men noemde
die de „Stars and Strips" hees op de
plek die nog altijd wordt begrensd
door de Kearny St., de Washington St.,
en de Clay St.
Uit het verleden resteert het Presidio
thans officierenclub, een woonhuis dat
in 1776 werd gebouwd door kapitein
Juan Bautista de Anza. De kanonnen
schitteren nog zwakjes tussen de weel
derige plantengroei, die traditioneel de
talloze hacienda's rond de baai om
ringde. Yerba Buena, want dat was de
naam van deze nederzetting vanwege
de groene munt, die er nog groeit, tel
de 450 inwoners, twee eeuwen na de
onverwachte ontdekking van de baai
door Sir Francis Drake.
In 1848 woonden er 900 landbouwers
in San Francisco toen James Marshall
goud ontdekte in Sutter's Mill. Die dag
bleef er niet meer dan een tiental in
woners in het dorp. Eind 1849 .dus een
jaar later, hadden 25.000 personen er
hun kamp opgeslagen in hutten van
hout en doek. Langs de kaden lagen
meer dan vijfhonderd zeilschepen, verla
de „Forty Niners". die liberale Euro
peanen, die na de gevangenissen ont
vlucht te zijn, zich rond de baai ves
tigden. Zij creëerden zodoende een tra
ditie, die het Sarah Bernhardt mogelijk
maakte op te treden in ht Petit Tivoli
en Musici als Pierre Monteux, Darius
Milhaud en Stravinsky om hun mees-
Neendit is niet Marseille met
zijn volle trams en het Chateau
d'If.dit is een beeld uit de
Verenigde Staten, van een der
meest Europesepanorama's
van San Francisco met zijn lage,
door klimop overdekte huizen zijn
tandradtrams enin de baaide
vroegere gevangenis Alcatraz.
terwerken te componeren. Een cultuur
centrum aan de kust van de Stille
Oceaan, dat tegenwoordig per straal
vliegtuig op dertien uur van Amster
dam en op zes uur van New York ligt,
was geboren.
Op de 18e april 1906 beleefde San
Francisco de meest tragische episode
uit zijn bestaan, toen een aardbeving,
gevolgd door een brand, vijfhonderd do
den en 1.500 gewonden tot gevolg had.
terwijl 25.000 mensen dakloos werden.
Men zag de directeur van de huidige
Bank of Amerika, een van de grootste
aan de westkust, het contante geld red
den op een handkar, men zag Italianen
met wijn verscheidene huizen op Tele
graph Hill besproeien, waardoor deze
huizen werden gespaard. Het beroemde
schilderij van Millet „de man met de
houweel" werd gered door een bedien
de, die vluchtte, nadat hij zich in dit
doek had gewikkeld.
De volgende dag werden er borden
geplaatst „Praat niet over de aardbe
ving praat over uw zaken". De her
bouw van de stad, die drie jaar vergde,
kostte het gemeentebestuur 150 miljoen
dollar en de verzekeringsmaatschappijen
225 miljoen dollar.
Vandaag de dag is de goudkoorts ver
dwenen. Pacific Road heeft de pittoreske
saloons zien verdwijnen en de speelhui
zen hebben plaats gemaakt voor grote
gebouwen. San Francisco, dat de groot
De grote meerderheid der
i vissen haalt tegenwoordig
i uitsluitend door kieuwen
i adem. Op deze wijze nemen
zij de nodige zuurstof uit
het water op. Vroeger heeft
echter ook een ander orgaan
1 daarbij dienst gedaan, na-
1 melijk de zwemblaas. Deze
stond daarbij met de keel
holte in verbinding. Op de
ze manier kon de ademha-
lingslucht worden aangeèo-
gen en afgevoerd. De tegen
woordige longvissen uit
Afrika, Australië en Zuid-
Amerika halen gedurende
een bepaalde tijd van het
jaar nog steeds op deze wij-
f ze adem. Zij kunnen daar
door leven in gebieden waar
l droogtepeTioden de rivieren
van tijd tot tijd tot stagne-
rende modderpoelen her-
1 scheppen.
Een tweede groep vissen
met een zwemblaas, die als
ademhalingsorgaan dienst
kan doen, is die der kwast-
vinnigen. Hier is de zwem
blaas in twee zakken ver
deeld, die met longen te
vergelijken zijn. Deze groep
beleefde zijn bloei tijdens
de geologische oudheid.
alle prehistorische dieren
werkelijk verdwenen zijn.
Belangrijk is ook. dat de
kwastvinnigen in hun borst
en buikvinnen dezelfde
beenstukken bezitten als de
op het land levende vier
voeters. In het verre verle
den konden zij zich daar
mee van een kleine, ver-
Voor 1950 nam men aan
dat de kwastvinnigen onge
veer 70 miljoen jaar gele
den voorgoed uitgestorven
waren. Gedurende de laatste
jaren heeft men er echter
nog een aantal levend weten
te vangen in de zeeën rond
Malagasië (Madagascar).
Wel een bewys dat niet
dwijnende poel naar een
grotere verplaatsen, wan
neer de droogte de rivieren,
waarin zij leefden, al te
zeer aantastte. Zulk een
verplaatsing over land ging
vrij moeizaam, maar het
ging toch, en de dieren wis
ten zich erdoor in het le
ven te houden. De linker af
beelding toont u een kwast-
vinnige. Eusthenopteron ge
heten, die ongeveer 375 mil
joen jaar geleden een. dus
danig leven leidde.
Nog een stap verder ging
de Ichthyostega (afbeelding
rechts), waarvan men over
blijfselen heeft gevonden in
Oost-Groenland. Dit dier
kwam veel vaker op het
land, ook als de noodzaak
hem daar niet direct toe
dwong en verplaatste zich
er a] veel gemakkelijker.
Hij vormde daarmee de eer
ste amfibie die op aarde
leefde. Ichthyostega is dus
een echte missing link",
een verbindende schakel
tussen twee klassen iiï het
dierenrijk. Als zodanig is hij
een belangrijk stuk in de
legpuzzel van het aardse
verleden.