co
Q£
UJ
21
Ki
J
3
GO
S
rt
3
O
O
oc
u.
E
N
Historische
foto's
O
z
O
DL
O
O)
5
z
m
3
-7
x
"o
x
u
0
L_
0
U
o)
c/>
E
cx
j-
0
(X
q.
-7
E
0)
cd
0
"o
1
'c
J
0
0
c
q
3
0)
-O
IQ
s
_J
"o
u
0
o
x
c
0
La
co
l£>
t3
ka
x
0
3
0)
<u
Ma
m
O
Ma
■0
0
b
d
3
O)
CS
O
Ma
Q
O
O
X
«0
"G
0>
CÉ
—1
IA
0
a
0
0
X.
3
CQ
cs
"0
-cr
X
73
C
4J
Cf)
eö
Mi
m
O
3
PM
co
3
rt
PM
3
rt
s:
Mi
s
co - CX C
wt3 ai aj ra
I S SS t>
tg 5 ra M
OS 5 S.S
Pp Ml 00 CJ V v r*
_3 2 X -"G c tï
n N c c co w N
K 5^-0 4)
Q G 1 Od ^Ëc 313
"T M p"0 O bi) O (5 O
i^oa)f-<K, 2 ra H I1
•JUs^
G®
G 5a 0>^
w X 4> G
•O co X uo 0)
3 fe 5 3 a
ra O I O
w cO^3 «UTJ^l O -
G> g JP O 73
iSü-SSU 'sc
'JS-iü U» 5 b u
SS-B-MSs
ss-s^islg
Ö^g -g* g
S&wggSöS
Mi -i->73 01
•xi^rtËx ofl
0 3 3 gG
■oca^E'S0
o'"ë„r>&cS
■o 3 o OI'CÜ
-H c—i WE? "o cJ e 73 .HP'S 0 r-i
m D .73 2 c3 00 2-3?,,ö£
,■2 °c gl'Soi s
oig Cs-ga 3nI^1'-S|">:
'O S* co c CJ cO;e? dj Pi
^8-glggBg p.|3-«s -S
<U Ofl-iP MEQJ3Ü -
w
OJ o 73
1 csSü
m 57 o
cJ 4) in r-\ 0 O 01
ïai.t; Wmi-O a
SB3Soimm«
g^S.sS
KC*'c.S«.S'
°gpo ~Xt3;
O o C O-"M Q.
■O 14 n C
3 w
- oX73 u
ii to o o> a>-3
Gn
uo 0) tuo
s*g
>sl
ao;
px G
Px
ë§g
co
l«
Mi
c c 2
o> a> 9
'O g 'N wi
tl3l|ggs>
o m O P fe.b,!>X
"•o3 II
•r-,fl> O 2!=?
C G"3 M^'^S ai
0) 01+3 01 X N G
-» (1) -I-» h. O c P
3 SS "SS C g
lal-BsN s
^2ic"£-sg^ëg-
mh oj oi -.o1 co oi r co o ro c
.SiX OON^^J C0-O4P7
a
i3
(0
co> -
rO 4->
X!
C o
CO p
Ml
1 'O
MH a
S o
33,
>X
h-
O
I
h o-^» 3o3 o> o "co S
j=*ö 53«3N ss®"
!f.«ï i_«S^a
3tl|)oSïr1^Cw)5.iicoco
r2 T3 CO CO -X co co 1.
OM*3'oT3-Sa)^o>>0'OJ
o> co cox H k- 6
-Mr'oPst-^GCOG^.S'WlaS
T3 CO Di 01 X C o C
raocahr^oj -j2 3
N 01 HP 2 Oi'Ö 43 w n fl
U o-s ^2^ >^.2 2'S/O
•"gg^gg-Q?^. g-O
gaSfMc^SS'S-ë-5-g
°.3*|ïS0«3.ga«r2
w tmQ c u u nh &PH
x<
ës
l>
01
G33
ai oi
o» &o
DAGBLAD DE STEM
De gegevens voor het hierbij af
gedrukte artikel over de bevrijding
van Axel zijn genomen uit het
boekje „De strijd om Axel(uit
gegeven door de fa. J.C. Vink).
Kolonel Szydlowski zelf heeft in dit
boekje verslag uitgebracht van de
voor een belangrijk deel door hem
geleide krijgsverrichtingen tussen
16 en 20 september 1944.
Half september 1944 opereerde
de Poolse pantserdivisie, die na de
grote slag in Normandië de Duit
pers vervolgde, in de streek Gent-
Antwerpen. De afdeling 3e Bri
gade Jagers vocht in de streek van
Gent. Daar kreeg zij op 15 septem
ber een tweeledige opdracht: 1.
de verdediging van Gent en het
zuiveren van de streek rondom
Gent van Duitsers en 2. het ver
kennen en bemachtigen van de
overgang van de waterlinie Axel-
Hulst en het veroveren van de
haven van Terneuzen. Ingeval de
waterlinie Axel-Hulst onneembaar
zou blijken te zijn zou het gebied
ten zuiden van het kanaal Axel-
Hulst van Duitsers gezuiverd die
nen te worden.
De 3e Brigade Jagers bestond uit het
0e Bataljon Jagers van Podhale (onder
leiding van overste Szydlowski), het 10e
Regiment Jagers te paard (gemotori-
|«erd), het 10e Regiment Dragonders, een
artillerie-divisie, de 10e Compagnie Ge
nietroepen, de 11e Compagnie Genees
kundige troepen en een afdeling ver
kenners.
De concentratie en groepering van deze
Strijdkrachten had plaats op 15 septem
ber in de streek St. Pauwels-Stekene-De
Trompe. Het 9e Bataljon Jagers van Po
dhale bezette met voorposten Heikant
en Kiekenhagen, twee kilometer ten wes
ten van Stekene. Het 10e Regiment Dra
gonders stond in De Trompe. Patrouilles
kwamen reeds in de bossen aan de Ne
derlandse grens.
Krijgsraad
Diezelfde dag, om 19.00 uur, riep over
ste Skibinski een krijgsraad bijeen. Hij
had besloten Axel en daarna Terneuzen
aan te vallen. Door waarnemingen van
vliegers en via de Nederlandse Onder
grondse wist hij dat de Duitsers ten
zuiden van Axel een gebied van 200
hij 600 meter onder water hadden gezet,
dat de bruggen over het kanaal en over
de kreek ondermijnd waren en dat op
de wegen naar Axel boomversperringen
waren aangelegd. Door de inundatie kon
den de tanks en de infanterie niet door
komen. Het gevechtsterrein was als twee
eilanden met wegen van oost naar west
en zeer weinige van zuid naar noord.
De eilanden werden gescheiden door het
watergebied tussen Hulst en AxeL
Op 16 september, bij zonsopgang, ging
de Poolse strijdmacht tot de aanval over.
Om half acht was de gehele strijdmacht
de bruggen over de Gentse Vaart ge
passeerd. Op de rechtervleugel rukte het
10e Regiment Dragonders zeer langzaam
op in de richting oost-west via Heikant
en Absdale naar het fort Ferdinandus.
Het 9e Bataljon Jagers onder Szydlowski
trok met een afdeling pantserartillerie
en een afdeling verkenners naar Haze-
larenhoek, voornamelijk om een basis
te vormen voor de doortocht naar Axel.
Om 8.15 uur verwierf dit 9e Bataljon de
eer de eerste afdeling van het Poolse h m
leger te de Nederlandse grens HH IWFtmB H H
overschreed. We zullen nu speciaal deze SL. n« fflg flB KH au
afdeling op zijn krijgspad naar Axel H g3a rcHES H E&fitó®^ I
Aaiival ye d I KIJL/
In de omgeving van Koewacht was
er geen contact met de vijand. In strijd-
formatie marcheerde het 9e Bataljon
Jagers over Oudemolen en Het -Zand
naar Nieuwemolen. Om 9.45 uur stootten
verkenners op gepantserde rupswagens
bij de brug over de waterloop tussen
Nieuwemolen en Hazelarenhoek op een
detachement van de vijand. De formatie
ontplooide zich en ging tot de aanval
over. Binnen 30 minuten hadden de ver
kenners de halte (Bontekoe) bezet. Vijf
man met machinegeweren werden gevan
gen gemaakt. Zes Duitsers sneuvelden.
De rest was naar het westen gevlucht
nadat het bruggetje was opgeblazen.
Nadat verkenningspatrouilles de vij
andelijke kracht in hel noorden hadden
ondervonden gaf overste Szydlowski om
10.45 uur het bevel een rechtsom trek
kende beweging in de richting van Axel
en Dubosch te maken. De forten St. Jo
seph, St. Livinus en St. Jacob werden
bezet. Tegen vier uur in de middag was
ook de vijand uit Drieschouwen (pal ten
zuiden van Axel) van Duitsers gezuiverd.
De Polen lagen nu vlak voor Axel.
Uitgezonden patrouilles kwamen tot aan
de vernielde brug bij Axel en zetten
zich daar vast. Uit Axel, waar de Duit
sers zich snel ingroeven, kwam vijandelijk
vuur. De Polen namen stellingen waar
van de Duitse infanterie in de tuinen,
huizen en oude fortificaties uit de
Spaanse tijd. Verder zag men vier pant
serauto's en een vijandelijke tank.
Terwijl de derde compagnie zich klaar
maakte voor de sprong naar Axel via
de weg Drieschouwen-Axel werd een pa
trouille op carriers uitgezonden naar
Oudepolder. Er werden daar 20 Duitsers
gevangen genomen. Bovendien werd de
verdediging van de Duitsers op de linie
Sas van Gent-Westdorpe-Klein Gent
verkend.
Om 17.00 uur kwam de 3e compagnie
met de afdeling lichte tanks tot vlak bij
de stad. Vanuit de stad opende de vijand
het vuur met geweren en pantserauto's.
Vooral het vuur van scherpschutters was
lastig. Binnen enkele minuten had de
compagnie vier doden en twintig gewon
den. De tank van de commandant, luite
nant Olesinski, was door twee kogels
getroffen. De compagnie trok zich terug
op Drieschouwen. De opmars van de
2e compagnie bij het water was on
mogelijk.
De aanval op Axel werd gestaakt. Het
bevel kwam om de vijand met vuren
te verzwakken, het bataljon 's nachts te
hergroeperen en een uitval te doen met
het doel om de gewonden van de 3e
compagnie op te nemen. Het plan werd
naar wens uitgevoerd. De uitval om de
gewonden te redden werd met veel moed
en kameraadschap uitgevoerd. Alle ge
wonden werden binnen gehaald.
Ie bruggehoofd
Op diezelfde 16e september worstelde
het 10e Regiment Dragonders met moei
lijk terrein en met hindernissen in het
gebied ten oosten van Axel. Om 15 uur
drong het 2e eskadron door tot Absdale.
Het gros van het regiment trok over
zeer slechte wegen in de richting van
fort St. Nicolaas en vandaar naar fort
Ferdinandus.
Tegen 16.00 uur streed het 2e eskadron
om de overgang van het kanaal Axel-
Hulst in de omgeving van de spoorbrug,
die 1 km ten westen van Absdale ligt.
De rest van het regiment kwam zonder
strijd aan het kanaal in de omgeving
van Dubosch. Het le eskadron ging hier
het kanaal over en trok te voet naar
Steenbosch, gevolgd door het 2e eska
dron. Ze namen stelling op de dijk, in
de omgeving ten westen van Kijkuit.
Het 3e eskadron, dat eveneens was mee
gekomen koos stelling bij de kruising
van weg en dijk, anderhalve kilometer
ten noordwesten van Dubosch. Toen de
schemering inviel was het bruggehoofd
benoorden het kanaal bezet. Uitgezonden
patrouilles kwamen niet met sterke vij
andelijke krachten in contact. De ver
binding met het bruggehoofd werd onder
houden door het overzwemmen van het
kanaal en met boten van de genie.
Tegen 18.00 uur had de genie een ver
binding over het kanaal klaar voor het
overbrengen van carriers, 's Nachts zou
de genie een brug bouwen.
Tegen 20.00 uur kwam het bevel voor
het 10e Regiment Dragonders om het
bruggehoofd te behouden.
Weggescholen
In de nacht van 16 op 17 september,
om 1.00 uur begon de beschieting door
de vijand van de stelling en de plaats
van de kanaalovergang met artillerie
vuur. Hoewel de genietroepen onder het
c°Mwi5 3
"2.2:28
ÏBMO
c^ax
•^3 ,rH 2 V4
OX B ti
«I *0
M v Mi H X
S°»c5
W 2 tij i5
WrSSx m
H^go
W O
1/3 73 O
P a c
O W)2 G
Ml c «'.s?
Ë&.S-3-
r rG Ti O)
w a o o a
W OpX 3
J-BTPT
a> N'3,
X - M
C.H Ml
■e®
£<§.2
n r5
2^ g S
2
>S"§
m ro c«£
S S'gw 3
rl o c
U co o
rn 73
P *0; f3
O rt u S ft
oil's J?
PHS HMIO
w73
3 03 w C
Ty O QJ
u tn
- Q) Ml o O
5 M O M N
*0 1 a 4)
>2 CO W)
btiioo
a^a V
0 c w
<u G
6 1
0-2.S n
cogg1!
I
- ri W -
<u CO flj
c"3 G <U
0 o-g^'S
*Pc 2 ro'S 5P
X co'rg ox 2
73 X 73
4> X" M g .<£j
C C cO g
W "5 G fi
P g, ®<2
W CU G
5! oj co o
h
o 2 2 0
HSoiifi!
Q CQ 3 n
v og-SS- 8
x
G co e 1 (U 00
«SS»c
ogcSSio
J S raH N>
0°> x*
O c -O I31 3
H S "3-
55'3 O §5
V
Q_
dl Mi (U
43 tX
"O
V
V. a S «O S
cu iy c m 42 r
CD f G g5 v. 2
at
2 O X c C4
on a?'5
^MiiS
X ei
o r co««
'Ej-SS
ÈS
O)
É,°Ha
J C
a> M« R
Mi 4) eo
0) 73
5?c -a
jSo3g
- CO CU 3
G 70 G U0_,
2 4J ÏTC4
Ml G73 gtq
S>gss
DAGBLAD DE STEM
De vier foto's, waarmee wjj het
verslag van de strijd om Axel illustre-
rent zijn voor Axel van historische
waarde. Zy zijn genomen door een
Poolse soldaat en zij bevinden zich
in het goed gevulde archief van de
'heer D. J. Oggel, voorzitter van de
verenigAig Axel - Polen.
De foto links boven toont
■1 'n aantal gevangen genomen Duitsers
jlopend over de Kanaaldijk. Links
•o n d e r Poolse tanks, op weg
inaar Axel. Rechts boven:
JDe Poolse soldaat kiekte een Axelse
boerin met op de achtergrond een
'(Poolse pantserwagen. Rechts
f o n d e r tenslotte: Twee Poolse sol-
Idaten op de ochtend van de 19e sep-
jiltember 1944. De een in een schutters
putje; de ander gehurkt ernaast. Zij
,'controleren hier een gedeelte van de
^Kanaaldijk. Het is mistig.
vuur doorwerkten slaagde de bruggebouw
niet. Toen het brugdeel klaar was en
met een carrier er op naar de andere
kant van de oever werd geschoven werd
het direct weggeschoten.
Om- 2.00 uur kwam de order dat het
10e Regiment Dragonders, aangezien het
niet gesteund kon worden met zware
wapens en de overgang van het kanaal
moeilijk was, op het bruggehoofd zou
moeten blijven, evenwel met terug
trekking van de vooruitgeschoven posr-
ten. De kanaalovergang werd versterkt
met twee compagnieën Jagers van Po
dhale, die aan de zuidkant zouden blijven,
en met een eskadron van het 10e Regi
ment Jagers.
De drie eskadrons van de Dragonders
namen vóór zonsopgang hun nieuwe stel
lingen ten noorden van de kanaalover
gang in. In het begin van de morgen
hoorden de Polen het ratelen van Duitse
pantserwagens uit het noordwesten. Een
waarnemer berichtte dat er een aanval
met tanks en artillerie op til was. De
Poolse artillerie gaf direct een hevig vuur
maar de drie eskadrons, zonder anti-
tankgeschut en zwaar materiaal, waren
aan eigen krachten overgelaten. Met ge-
lioogte was en omsingeld werd, leed
de grootste verliezen. In dit ongelijke
gevecht met de Duitsers verloor het 10e
Regiment Dragonders 116 man aan
doden en 30 man aan gevangenen. Het
regiment werd naar Koewacht gediri
geerd: om uit te rusten en om gereor
ganiseerd te worden.
Hergroepering
De toestand was nu als volgt: de
Duitse verdediging achter het kanaal
kon met zwakke krachten de kanaal
overgang verdedigen en haar krachten
concentreren waar zulks mogelijk was.
Op 17 september had ten zuiden van
het kanaal een hergroepering plaats. Een
actie om de achtergebleven Dragonders
ten noorden van het kanaal te helpen
bleef zonder resultaat. Het 10e Regiment
Jagers trok in de richting van Hulst.
De Trompe en St. Jansteen werden ge
makkelijk bevrijd. In Hulst had de vijand
sterke stellingen.
De gehele 17e september werd in oos
telijk Zeeuwsch-Vlaanderen, ten zuiden
van de lijn Axel-Hulst, druk gepatrouil
leerd en geschoten van weerskanten. Een
patrouille Polen van het 9e bataljon Ja
gers onder Szydlowski rolde zonder eigen
verliezen een Duitse post in Klein-Gent
op. Er werden veertien gevangenen ge
maakt, waaronder de commandant.
De Poolse artillerie nam verschillende
doelen onder vuur, waaronder de stad
huistoren te Axel waarop zich een waar
nemer bevond. Zoals later bleek was
het geen Duitser maar iemand van de
Nederlandse Ondergrondse.
In de nacht van 17 op 18 september
legden de Polen een sterk artillerievuur
op uitgekozen gevoelige vijandelijke doe
len.
2e bruggehoofd
Bij het aanbreken van de dag op 18
september regende het. Onder dekking
van de mist trok een patrouille over
het kanaal ten westen van Dubosch waar
zij onder hevig vuur uit geweren en ma
chinegeweren kwam te liggen. De sterk
te van de vijand werd geschat op een
compagnie. De patrouille maakte vier
gevangen en verloor zelf één dode en
een gewonde.
Tegen de middag werd de beslissing
genomen de kanaalovergang te forceren.
De opdracht werd verstrekt aan de Ja
gers van Podhale onder Szydlowski. Om-
-
OM AXEL
weren en granaten trachtten de Dragon
ders de vijand tegen te houden maar de
vijand begon hen op te rollen langs het
kanaal. De Polen ten zuiden van het
kanaal konden niet te hulp snellen maar
moesten zich beperken tot vuren op het
gehoor daar de laaghangende mist en de
rook der granaten het zicht ontnamen.
De wegsmeltende eskadrons trokken te
rug naar het westen en zochten een over
gang. Ten zuiden van het kanaal gingen
de Polen tot een tegenaanval over om
een weg voor deze terugtocht te openen.
Toen de spanning het grootst was
kwamen van het 2e en 3e eskadron
radioberichten binnen dat de resten
van deze eskadrons het kanaal waren
overgezwommen. Het le eskadron, dat
door het uitvallen van de radio niet
precies van de gevechtssituatie op de
streeks 16.00 uur trok het bataljon het
kanaal over, gesteund door artillerie en
pantser jagers. De vestiging van het brug
gehoofd verliep zeer soepel. De Polen
verloren slechts één gewonde; 54 Duit
sers werden gevangen genomen. De ge
nie kreeg order om een brug te bouwen
maar deze poging bleef zonder resultaat.
Er ontstonden moeilijkheden met de mu
nitietoevoer.
Om 20.00 uur gaf de brigade-comman
dant zijn orders voor 19 september. Ver
overd moesten worden Axel, Magrette-
Rondeputten en Kapellepolder.
De gehele nacht hield de vijand het
bruggehoofd en de bouw van de brug
onder vuur. De genie ondervond veel
moeilijkheden bij de bouw van de brug.
De Jagers van Podhale sloegen aanvallen
van patrouilles en een uitval van de
Duitsers uit Hulst af.
De Polen hielden het bruggehoofd tot
in de vroege ochtend van 19 september.
Er hing een dikke mist. Om 6.30 uur
was de brug klaar. Onmiddellijk ging het
le eskadron van het 10e Regiment Pant
serjagers over de brug, gevolgd door het
3e Eskadron. De eskadrons namen stel
ling oostelijk en noordelijk van Reigers
bosch. Ze maakten 50 gevangenen.
Het bataljon jagers ging tot de aanval
over, gesteund door het le eskadron
pantser jagers. Ze rolden de Duitsers in
westelijke richting op.
Drie groepen
Het 9e bataljon Jagers was in drie
groepen gesplitst. De eerste groep zou
naar het noord-oosten manoeuvreren om
achter Axel te komen; de tweede groep
zou vanuit het oosten de stad verove
ren en de derde groep zou de aanval
vanuit het zuid-oosten beveiligen.
De le groep brak de vijandelijke te
genstand in de omgeving van de boer
derijen Lusthof en Looseshof en be
reikte de sector Nooit Gedacht aan de
weg naar Terneuzen en de wegkruising
bij het spoorwegstation te Axel. De 2e
groep ginè slechts langzaam vooruit. Ze
ontmoette grote vijandelijke groepen en
zelfs nog Dragonders die zich na de
debacle van het eerste bruggenhoofd voor
de Duitsers hadden verstopt. ^Tegen 10.30
uur stokte de aanval. Langzaam, door de
inundaties, baanden uc 0^11 /ucn een
weg tot aan de spoorlijn. Tegen 12 uur
trok de groep Axel vanuit het oosten
binnen. Straatgevechten kwamen spora
disch voor. Tachtig Duitsers werden ge
vangen genomen. Zeven pantserkanon
nen, vier mortieren en veel lichte en
zware wapens werden buitgemaakt.
De 3e groep ondervond moeilijkheden
bij het opruimen van weerstandsnesten
aan de zuidwest-kant van Axel.
De bevolking van Axel kwam in grote
getallen naar de Polen toe, waarbij niet
lettend op de gevechten. Bij kolonel
Szydlowski meldde zich de heer P. Dek
ker, die voor de oorlog Warschau had
bezocht. Met zijn medewerking werd een
werkploeg gevormd om de weg naar
het zuiden te herstellen voor de door
tocht van de 3e groep. Het bestuur' van
de stad werd toevertrouwd aan ds. Van
Oeveren, die het hoofd van de onder
grondse In Axel was.
Tegen 13.00 uur trok het 9e bataljon
Jagers verder naar het noorden en be
reikte 't zonder moeite de doelen Magret-
te en Rondeputten. Patrouilles werden
uitgezonden naar Spui, Schapenbout en
Sluiskil.
Inmiddels was de 4e compagnie van het
9e bataljon Jagers bezig met het zuive-
ringswerk in de richting Axelse Sassing.
De actie verliej zo snel dat de andere
afdelingen niet gewaarschuwd waren. De
compagnie maakte honderd gevangenen
toen opeens een peloton van het 10e re
giment Pantser jagers naderde dat, in de
veronderstelling met Duitsers te doen te
hebben, het vuur opende. De 4e compag
nie werd uiteengejaagd. De gevangenen
vluchtten.
I11 zee
Na de inname van Axel was het dui
delijk dat de Duitsers geen georganiseer
de weerstand meer boden in noord-ooste
lijk Zeeuwsch-Vlaanderen. Er werden
langs de weg naar Terneuzen nog wel
sterke vijandelijke groeperingen met
pantsergeschut waargenomen maar na
een moordende beschieting van de doe
len Spui en Terneuzen in de namiddag
en avond van de 19e september was de
situatie rijp voor een laatste stormaanval
op de Duitsers die nog in de omgeving
van Terneuzen waren overgebleven. Ver
kenners van het 9e bataljon Jagers be
zette 20 september 1944 om twaalf uur
de stad Terneuzen en de Schelde-oever.
Er viel de Polen een enorme buit van
boten, wagens, wapenen en munitie in
handen. Het gros van de Duitsers vlucht
te in schepen over de Westerschelde in
de richting van Zuid-Beveland. Zij wer
den van de oever af met artillerievuur
vernietigd. Diezelfde dag werd nog een
waaiervormige beweging gemaakt in
noordelijke richting. De Duitsers trokken
zich in wanorde op en over de Schelde
terug. Geheel noord-oostelijk Zeeuwsch-
Vlaanderen werd op deze manier nog
diezelfde dag van Duitsers gezuiverd. De
Duitsers werden in zee gedrukt. Ten
noorden van Zaamslag werden vier sche
pen met Duitsers de grond ingeboord.
Een grote trawler met Duitsers werd be
schadigd en met behulp van een Neder
landse vissersboot bemachtigd. Na de
middag voer deze onder Poolse- vlag
naar Terneuzen.
