ZEEUWS molenboek geeft
uitstekende inventarisatie
MIJNHEER
NOOIT
MERCEDES" BOUWDE
ZELF EEN AUTO...
Zeeuwsch-Vlaanderen
Goede ideeën,
een naam en veel durf
Norbertijnen gaan deelnemen
aan zielzorg te Tilburg
DAGBLAD DE STEM VAN WOENSDAG 5 AUGUSTUS 1964
Dagblad De Stem
Invoer appels en
peren in Zweden
ZUID-BEVELAND
GOES
TERNEUZEN
JUNI BOEKTE RECORD
Eerste helft van
dit jaar 42.111
woningen gereed
Ticlionov meent:
Radio-activiteit
sterk afgenomen
Faam begon, op
de racebaan
De auto ontdekt
De naam
De grote faam
Als een vorst
EXAMENS
HOOGWATER
Vandaag
Morgen
2
2
(Van een onzer redacteuren)
Als de winden waaien
Door lucht en wolken heen
Dan wil dit kruis wel draaien
Ja, zelfs voor iedereen.
Al is de Nederlandsche leeuw
van honger bijna dood
De echte onvervalschte Zeeuw
eet zuiver wittebrood.
Deze twee gedichten staan op de buil
van de stellingmolen te Haamstede. Men
kan de gedichten ook vinden in het zo
juist verschenen boek „De molens van
Zeeland" van de Dordtenaar M. van
Hoogstraten. De eerste exemplaren van
dit molenboek zijn onlangs aian het col
lege van Gedeputeerde Staten van Zee
land overhandigd (zie onze editie van 28
juli j.I.). Er is langs alle kanten bijzonder
veel werk van dit molenboek gemaakt.
De auteur heeft met medewerking van
griffie-ambtenaren en beambten van het
Kadaster te Middelburg en Zierikzee
werkelijk tijd noch moeite gespaard om
een zo volledig mogelijke inventarisatie
te geven van wat Zeeland aan molens
nog rijk is.
In de inleiding op het boek laat de
schrijver de lezer even proeven van de
harde zakelijkheid en de strafverordenin
gen, die in vroeger eeuwen aan het ont
staan en aan het laten draaien van de
molens verbonden waren. De molenaars
hadden rekening te houden met vele or
donnantiën van de provinciale en de
plaatselijke overheid. Dat de molenaar
tegen al deze maatregelen nogal eens
zondigde blijkt uit het in 1687 door de
Staten van Zeeland uitgevaardigde „Plac-
caet tegens de quade practijcquen, meyn-
eedigheydt ende ontrouw van de mole-
naers". Van een belangrijk economisch
instrument is de molen meer en meer
„verworden" tot 'n kostbare bezienswaar
digheid, een teken van een werkwijze,
die weliswaar interessant maar voor een
goed deel uit de tijd is.
En dan zitten we midden in het pro
bleem van het verdwijnen der molens.
Van de vele duizenden molens, die Ne
derland heeft gehad, zijn er 970 over ge
bleven. Er staan er nog 75 in Zeeland.
Het behoud van de molens in Nederland
is een kwestie van liefde en geld. De
eerste voorwaarde kan gemakkelijk wor
den opgebracht. Het geld voor onderhoud
en restauratie komt vaak moeilijk of in
het geheel niet op tafel.
Dit Zeeuws molenboek geeft een voor
treffelijke inventarisatie van het aantal
molens per juli 1963. Wanneer wij het
boek doorbladeren, de foto's zien en de
beschrijvingen lezen dan wordt het dui
delijk, dat een groot aantal Zeeuwse
molens nog in goede staat verkeert. On
geveer één-derde deel wérkt zelfs nog.
De Zeeuwse molens vormen een belang
rijk bezit en wij kunnen het daarom ge
heel eens zijn met de auteur wanneer hij
schrijft „dat deze balans nodig is om de
huidige situatie te overzien en gezamen
lijk te overleggen wat te doen staat om
tot een maximum aan behoud te komen".
Hiervoor moeten z.i. alle hens aan dek
komen om zonodig „die molens te helpen
behouden die historisch, technisch of
landschappelijk gezien van eminent be
lang en eenvoudig onmisbaar zijn".
Bij de beschrijving van de molens is
bijzonder sytematisch en volgens bepaal
de rubrieken te werk gegaan. Het grote
voordeel daarvan is dat men in een oog
wenk die gegevens heeft, die men van
een bepaalde molen hebben wil. De be
spreking der molens heeft plaatsgehad
volgens zes hoofdlijnen. Er is onderscheid
gemaakt tussen algemene gegevens, ge
gevens over exterieur en interieur, ver
melding van versieringen en historische
bijzonderheden en aanvullende gegevens,
die niet in de vorige vijf hoofdgroepen
waren onder te brengen.
Zowel de technisch als historisch inge
stelde lezer komt volledig aan zijn trek
ken. Het molenboek moet wel specifiek
gezien worden als een naslagwerk. Bij
zonder handig en instructief is de kaart
achter in het boek waarop alle in Zee
land aanwezige molens naar type staan
afgebeeld.
Uit deze kaart blijkt dat in Zeeland nog
open of gesloten standerdmolens, grond-
zeilers, stellingmolens en belt- of berg-
molens te vinden zijn.
Typisch Zeeuws zijn de gewitte molen-,
rompen of de witte plinten en afzettingen
van deuren en vensters. Kenmerkend
voor Zeeland zijn ook de rood geschil
derde roeden in plaats van de zwart ge
teerde, zoals overal elders in het land.
Afgezien van enkele molens die aan
kloosters hebben toebehoord, waren vrij
wel alle dorpskorenmolens van vroeger
banmolens, ook wel ambachts- of dwang-
molens genoemd. De inwoners van de
desbetreffende ban of het ambacht waren
gedwongen hun graan in deze banmolens
te laten malen. De ambachtsheer had het
„windrecht" van de molens. De mole
naar moest hem een vergoeding geven
voor de benutting van de wind, die over
zijn ambacht woei. Interressant is het te
Dagblad voor Zeeland
KANTOREN
voor Zeeuwsch-Vlaanderen:
Steenstraat 14 telefoon 2377 Hulst
voor Walcheren en Zuid-Beveland
Klokstraat 1 telefoon 6252 O''ES
Eerste redacteur
Exploitatie-
insvectie Zeelana
L. K M !JE JONG
tel 2377 Hulst
voor Zeeland.
F DE LIGT
tel. 6252 Goes
privé 7300 Goes
Redacteur voor
Oost-Zeeuwsch- V laanderen en
Kanaalzone
W. WOLTERS tel. 2377 Hulst
Dnvé 2572 Hulst
Redacteur voor
W est-Zeeuiosc h- V laanderen
J PETIT Br eedestraat 3A Or.tf.burg
tel. 01170-2991
Redacteur voor Zuid-Beveland
en Walcheren.
S. AUGUSTIJN, tel. 6252 Goes
Rayonbeheerder voor Zuid-Beveland
en Walcheren
K. MENU tel 6252 Goes
Prijs voor losse advertenties, bestemd
voor de editie Zeeland f 0.18 per mm
1 mm ingezonden mededelingen 'ito
mm gewone advertenties
Bij contract aanzienlijke reductie
„Kleintjes": 3 regels ot minder t 1.—
eJke regel meer f 0.25
Als één regel gelden 23 letters en/ot
leestekens
Bij plaatsing ook in de Brabantse oplage
resp. f 1,60 en f 0,60.
Bij 3 achtereenvolgende ongewijzigde
plaatsingen de derde plaatsing tegen
half geld.
weten dat de huidige commissaris van de
Koningin in Zeeland, jhr. mr. A. de
Casembroot, nog steeds het windrecht
heeft van een van de molens van St. An-
naland. Tot juni 1960 heeft dit windrecht
90,— per jaar opgeleverd. Zeeland bezit
uitsluitend korenmolens.
Vroeger kende deze provincie ook an
dere industriemolens t.w. getij-, ros- en
windmolens voor de grutterijen, voor de
pel-, olie-, houtzaag-, run-, blauwsel-,
snuif-, kruit- en poerindustrie. Zeelar\d
heeft ook enkele windwatermolens ge
had om de gebieden, waar geen natuur
lijke lozing mogelijk was, van het teveel
aan hemel- en welwater te verlossen. Een
watermolen van de polder Schouwen is
in 1913 gesloopt. In die buurt moeten er
nóg twee hebben gestaan. Andere water
molens hebben bestaan te Poortvliet en
St. Maartensdijk.
Wat de molentypen aangaat: buiten de
thans nog aanwezige heeft Zeeland de
paltrok-houtzaagmolen en de wipkoren-
molen gekend. Van het eerste type zijn
er nog maar vier in Nederland overge
bleven. De laatste wipkorenmolen van
Nederland (Ubbergen) werd in 1944 ver
woest.
(Van onze correspondent)
KAPELLE In Zweden is bekend ge
maakt, dat de invoer van appels in dit
land onbeperkt mag plaats vinden tot en
met 15 augustus a.s. en die van peren
tot 31 augustus a.s. Na deze data wordt
de grens voorlopig gesloten. Hoe lang
deze sluiting zal duren is niet vooraf te
zeggen. Meestal gaat omstreeks novem
ber—december de grens van Zweden
weer open voor peren en iets later voor
appels. Dat houdt echter verband met de
afzet van de fruitoogst uit het eigen land.
Wanneer er zich geen bijzondere omstan
digheden meer voordoen zal er een re
cord oogst van peren komen in Zweden.
De appeloogst in dit land wordt middel
matig groot. Het voornaamste ras van dit
land is de Ingrid Marie en hiervan is de
stand niet onverdeeld gunstig.
Op het ogenblik vindt af en toe wat
export van appelen naar Zweden plaats.
Dit is echter niet van grote betekenis.
Meestal gaan er in de tweede helft van
augustus ook nog wat peren naar dit land
(Advertentie)
VOOR DE MODERNSTE
KAPSELS
naar
DAMESKAPSALON J. RISK©
Dubbele Poort 9 Hulst
Tel. 2421.
V. J.
BURGERLIJKE STAND
Geboorten: Cornelia Johanna, d.
de Back en van J. A. Menheere te Goes
Eduardus Laurentius Petr,us, z. v. F. van
der Veeken en van J. E. Steenbakker,
Goes; Mirjam Theodora Margaretha, d. v.
G. T. Witkam en van E. L. M. Barree te
Goes: Mathilda Louisa Maria, d. v. P. A.
den Boer en van -M. A. M. de Kok te
Kruiningen; Agidia Josina Paulina, d. v.
J. Bal en van M. C. Doene te Hoedekens-
kerke: Johanna, d. v. P. J. Colijn en van
B P. de Munck, te Goes; Catharina Tona,
d v. G. J. den Engelsen en van C. G. M.
Verdonk te Goes.
Huw. aangiften: J. Proos, oud 33 jr en
J Knuist, oud 24 jaar; H. T. Koning, oud
21 jr en D. M. Koster, oud 17 jr
Gehuwd: C. Minderhoud, oud 53 jr en
P de Haze, oud 41 jr; J. van Sprang, oud
52 jr en C. den Toonder, oud 46 jr; H. A.
van der Hart, oud 24 jr en A. J. Hcfti-
koop, oud 19 jr; J. J. Maalderink, oud
26 jr en A Bonder. oud 21 jr; W. N. San-
dee oud 21 jr en I. T. Melief. oud 17 jr
Overleden: Baaij, Jan, oud 70 jr, e. v
C. Loch te Yerseke; Adriaanse. Joost,
oud 65 jr ongehuwd, te Goes.
Kloetinge
EXCELSIOR 65 JAAR
De muziekvereniging „Excelsior" zal
op 8 september het 65-jarig bestaan her
denken. Op zaterdag 12 september reci-
pieert het bestuur in „Amicitia" waar
na 's avonds een gezellige avond volgt,
voor de leden.
Er wordt geen festival gehouden om
dat het bestuur van mening is dat er
op Zuid-Beveland op dit gebied reeds
teveel geboden is deze zomer.
BLOEMENTENTOONSTELLING
De vereniging van oud-leerlingen van
land- en tuinbouwwintercursussen zal
ook deze zomer weer een bloementen
toonstelling organiseren in „Amicitia'
op zaterdag 5 september a.s.
Het bestuur wil er mede in verband
met het 50-jarig bestaan iets groots
van maken.
Een foto van de prachtige stads-
molen van Hulstdie in 1792 in
opdracht van het stadsbestuur
werd gebouwd. De molen is tot
ongeveer 1931 in bedrijf geweest.
Het Zeeuwse molenboek omschrijft
de ligging als volgt: uitermate
fraai en dominerend gelegen op
een bolwerk aan de noordzijde
van het oude omwalde Hulst. Vol
gens het boek is de toestand van
deze molen zeer
Tenslotte zij van dit bijzonder fraai
uitgevoerde Zeeuws molenboek nog
vermeld dat het opgaven bevat van de
literatuur over molens in Zeeland en
van de algemene literatuur over molens.
Jhr. mr. A. Casembroot, Commissaris
van de Koningin in Zeeland, schreef in
een voorwoord onder meer: „Het I\?k,
dat dank zij financiële steun van het
rijk en de provincie een lage verkoop
prijs heeft, moge een brede belangstel
ling hebben en er toe bijdragen dat
naast de overheid ook méér dan tot nu
toe particulieren, particuliere instel
lingen en het bedrijfsleven zich voor
het behoud van de molens zullen gaan
interesseren".
Kloosterzande
ONGEVAL MET SCOOTER
Toen de heer K. uit Veghel met zijn
scooter, alhier de Hulsterweg bereed, be
merkte hij. dat er iets mankeerde aan
de motor. Teneinde de motor te kunnen
nazien plaatste hij deze op de weg
berm tussen de rijbaan en het rijwiel
pad. Per ongeluk schoot de scooter, bij
de reparatie door. met het voorwiel tot
op het rijwielpad.' Op dat moment pas
seerde juist de bromfietsberijder A. D.
uit Nispen. Hij botste tegen het voor
wiel van de scooter op en viel op het
rijwielpad. D. kreeg bij de val geen let
sel, doch zijn zuster die op de duo zat,
en eveneens viel liep verwondingen aan
het rechterbeen en aan de rechterhand
op. Zowel de bromfiets als de scooter
werden beschadigd.
BENOEMINGEN OP GEMEENTE
Burgemeester en wethouders van Ter-
neuzen hebben bij de op te richten
dienst van openbare werken benoemd
tot hoofd van de afdeling bouw- en wo
ningtoezicht, de heer J- F. de Mul,
technisch ambtenaar le klasse bij de ge
meente Veendam; tot administratieve
kracht in de rang van schrijfster, mej.
M. C. Fieret, thans werkzaam ter se
cretarie. Tevens hebben zij benoemd tot
secretaresse van de burgemeester mej.
C. D de Bokx, wonende te Terneuzen
en tót typiste ten kantore van de ge
meenteontvanger, mej. E. Jonker, wo
nende te Terneuzen.
Overslag
KONINGSVISSEN
Op het viswater ,,De Keizersput" is
door de hengelvereniging „De Paling
vrienden" het jaarlijkse concours gehou
den voor de koningstitel.
Uit deze wedstrijd werd de heer Omer
de Baerdemaker van Wachtebeke-Over-
slag als koning 1964 uitgeroepen.
De uitslag was: 1. Omer de Baerde
maker (Koning 1964)2. L. de Vlees-
chauer, Wachtebeke; 3. E. van Assel,
Overslag; 4. M. Spiessëns, Overslag; 5.
A. Verdurmen, Overslag; 6". Lea de
Meester, Wachtebeke; 7. Foco Pietro,
Polen.
Sas van Gent
OPPERWACHTMEESTER
W. P. DE VISSER JUBILEERT
Op vrijdag 7 augustus a.s. zal de op
perwachtmeester der rijkspolitie uit Sas
van Gent de dag herdenken, waarop hij
25 jaar geleden in overheidsdienst trad.
„Opper" W. P. de Visser, die rayon
commandant en tevens waarnemend
groepscommandant van de groep Sas van
Gent is, kwam op 7 augustus 1939 bij het
korps Politietroepen, en ruim een jaar
later, nl. op 15- augustus 1940. moest hij
dienst gaan doen bij de Marechaussee te
Bergen op Zoom. Op 10 augustus 1942
werd hij naar Sas van Gent overge
plaatst. Na ruim 6 jaar in Sas van Gent
dienst te hebben gedaan, werd hij op
1 december 1949 tot Postcommandant van
Hoek benoemd, alwaar hij op 1 januari
1959 bevorderd werd tot opperwacht
meester. Kennelijk lag Sas van Gent
hem zeer na aan het hart, want op 1 ja
nuari 1960 kwam opper Visser weer naar
Sas terug, maar nu als rayoncomman
dant, tevens waarnemend groepscom
mandant.
De zilveren jubilaris zal vrijdag a.s. ir
de raadszaal van het Stadhuis worden
gehuldigd, in tegenwoordigheid van jus
titiële autoriteiten en collega's.
ffestdorpe
NIEUWE POSTCOMMANDANT
Met ingang van 1 augustus is tot
postcommandant der Rijkspolitie be
noemd opperwachtmeester Hendriks uit
Baarle-Nassau.
Hij volgt de heer J. F. de Kort op,
die vanaf die datum overgeplaatst is
naar Sas van Gent.
WANDELSUCCESSEN
Twee leden van de wandelsportvereni
ging „De Westdorpse Tippelaars" heb
ben met succes deelgenomen aan de
N.W.B.-vierdaagse van Apeldoorn. Ook
in de vierdaagse van Nijmegen was
deze vereniging vertegenwoordigd. Eén
van hun leden heeft deze bekende vier
daagse tot het eind toe kunnen volhou
den.
DEN HAAG Volgens gegevens van
het Centraal Bureau voor de Statistiek
werden in de maand juni van dit jaar
8518 nieuwe woningen voltooid. Dit is
een hoger cijfer dan ooit in een maand
juni werd bereikt. In juni 1963 kwamen
8151 woningen gereed. In de jaren 1958
t/m 1862 kwamen in de maand juni
gemiddeld 7149 woningen gereed.
In het eerste halfjaar van 1964 werden
42.111 nieuwe woningen opgeleverd, tegen
30.066 in het eerste halfjaar van 1963.
Gemiddeld kwamen in de overeenkom
stige periode van de jaren 1958 t/m 1962
37.973 woningen gereed.
In Noord-Brabant kwamen in het eer
ste halfjaar van 1964 6802 woningen ge
reed en in Zeeland §76. De aantallen over
dezelfde periode waren vorig jaar resp
5472 en 489 woningen.
TILBURG Norbertijnen van de ab
dij van Berne te Heeswijk zullen in een
nabije toekomst een belangrijk aandeel
krijgen in de zielzorg te Tilburg. Plannen
zijn gereed om deze Witheren de meeste
van de zestien parochies in het uitbrei
dingsplan de Heikant (noordelijk stads
deel), waar eerlang circa 40.000 mensen
zullen wonen, toe te wijzen. De bestaan
de parochie Heikant zal worden opge
heven.
Volgend jaar wordt begonnen met de
bouw van de eerste woningen in het
uitbreidingsplan de Heikant.
Het ligt in de bedoeling 16 parochies
te vestigen, te weten tien zgn. één-mans
parochies en 6 twee-mans parochies. In
feite verkeert het vestigen van één-mans-
parcchies nog in een experimenteel sta
dium. In het bisdom Rotterdam was het
succes niet groot; in dat van Den Bosch
is een en ander voor verdere uitwerking
vatbaar. In Tilburg heeft de geestelijke
overheid vooraf overleg gepleegd met
MOSKOU Ter gelegenheid van het
feit, dat één jaar geleden in Moskou het
akkoord voor een gedeeltelijk staken van
de kernproeven werd gesloten, heeft
dinsdag de voorzitter van het Russische
vredescomité Nikolai Tichonov, ver
klaard, dat de hoeveelheid radio-aciti-
viteit „honderden malen'' zo klein is ge
worden. Hierdoor is de hoeveelheid ra
dio-actieve stof dat de menselijke or
ganen binnendringt, sterk verminderd.
Tichonov deed een scherpe aanval op
de plannen van president De Gaulle om
in het gebied van de Stille Oceaan een
Franse waterstofbom te beproeven, ter
wijl hij ook geen goed woord over had
voor de voorgestelde multilaterale
kernmacht. Wat dit laatste betreft sprak
hij van „sinistere plannen" waardoor
West-Duitsland „zijn handen uitstrekt
naar kernwapens".
de gemeentelijke autoriteiten, zodat ver
wacht mag worden, dat met bepaalde
desiderata is rekening gehouden. De tien.
één-mans-parochies zullen worden toe
gewezen aan Witheren, die elk zullen
hebben te zorgen voor 1500 tot 1800 per
sonen. De zes overigen worden bezet
door wereldheren, die telkens 3500 per
sonen per parochie zullen tellen. Dat
juist de Norbertijnen de grondvesters
van de oudste parochies in Tilburg
(Goirke en Heike) werden aangewezen
vloeit vooral voort uit de beschikoaar-
heid in de komende jaren van daarvoor
aan te wijzen geestelijken. De Witheren
zullen worden gehuisvest in een klooster
in het uitbreidingsplan de Heikant. Of
hiervoor speciaal al worden gebouwd,
dan wel dat een bestaand pand zal wor
den betrokken is momenteel nog niet
bekend.
DOORDAT zware regens de dam in de
Australische stad Harvey hebben ver
zwakt, wordt de stad bedreigd door wa
ter uit het achter die dam gelegen
stuwmeer.
Hij was géén begenadigde uit
vinder en constructeur, zoals Ni-
kolaus Otto of Gottlieb Daimler,
géén grote coureur zoals Charles
Rolls en géén knappe vakman, zo
als W/alter Chrysler. Hij was niet
een man die van miljoenen auto's
droomde zoals Henry Ford en geen
fietsenmaker die het tot massa-fa
brikant van auto's bracht, zoals
Bill Morris. En toch werd hij de
onsterfelijke heer Mercedes, deze
Emil Jellinek, over wie nog steeds
zoveel vreemde verhalen de ronde
doen.
Hij was gewoon een man met een bij
zondere neus voor zaken, die op een goe
de dag het idee had dat men van de
auto iets beters kon maken dan totdien
het geval was geweest. Daarmee werd
hij de schepper van „de" automobiel, en
zijn idee werd door de hele autowereld
nagevolgd. De auto aan wie hij zijn hart
had verpand, was de schepping van
Daimler. Aan die auto gaf Jellinek de
naam van zijn dochter Mercedes. Daar
mee werd Emil Jellinek een van de grote,
en helaas ook zeer omstreden, en weinig
bekende autovaders.
Emil Jellinek was een man van vele
ambachten en nog meer ongelukken tot
de dag dat zijn geluk in zaken begon. Hij
was de zoon van een Tsjechische vader
en een Hongaarse moeder en deze laatste
is waarschijnlijk verantwoordelijk voor
het heftige temperament van haar zoon.
Emil's vader was universiteitsprofessor
in vele steden, lot hij besloot zich in We
nen te vestigen. Van de drie zonen en
twee dochters van deze hooggeleerde
heer was Emil het buitenbeentje De ene
na de andere Huisleraar gaf het op en
verdween, tot men het met kostscholen
ging proberen. Emil werd van tal van
scholen weggestuurd en belandde tenslo-
te op een zeer stienge kostschool in Son-
dershausen. Daar was hij de enige Oos
tenrijkse jongen temidden van Duitse
leerlingen. Dat was ook de reden, dat de
vorst van Schwarzenburg-Sondershausen,
die eenmaal per jaar de school met zijn
aanwezigheid vereerde, hem een goud
stuk gaf. De Pruisisch-Oostenrijkse oor
log was pas voorbij en de vorst wilde de
Oostenrijkse leerling troosten voor de ne
derlaag van Sadowa-Königgratz.
Een week later vervoegde zich een po
litieman bij de ouders in Wenen, met een
briefkaart. De Kaart was beschreven met
het handschrift van hun zoontje Emil en
Nadien was het een zaak van vallen en
de tekst luidde: De vorst van Schwarzen-
berg-Sondershausen is een ezel
Geen wonder, dat Emil Jellinek weer
eens van school werd weggestuurd
opstaan: een handelsschool in Praag; die
hij ijlings verliet om terecht te komen
in het fabrieksstadje Rotkosteletz in Mo-
ravië. Daar werd hij plaatsvervangend
stationschef, totdat hij met zijn handen
niet van de lokomotief kon afblijven; hij
maakte een ritje en werd ontslagen. De
ouders wisten niet meer wat ze met deze
zoon moesten beginnen, tot de vader op
het idee kwam het bij de diplomatieke
dienst te proberen.
Emil werd naar Tanger gestuurd waar
hij derde secretaris aan het consulaat
werd. De Oostenrijks-Hongaarse consul
was bijzonder blij toen de jongeman na
enkele maanden de voorkeur gaf aan
eigen zaken. Hij werd handelsagent in
Tetocan, waar bij een vrouw vond, een
natuurlijke dochter van maarschalk Can-
robert overigens, failleerde, en ging daar
na naar Algiers, waar hij fortuin maakte
in de tabak en in het verzekeringsbedrijf.
Toen keerde hij terug naar Wenen, waar
hij in Baden een villa kocht, die hij naar
zijn vrouw „Mercedes" noemde. Tijdens
een vakantie aan de Riviéra ontdekte hij
de automobiel cn sedertdien is de auto
wereld nooit meer dezelfde geweest.
Na tal van teleurstellingen met Fran
se wagens van diverse merken en met
een Benz „Victoria". las Jellinok een
advertentie van een fabriek in Canstatt.
Hij haastte zich, de fabriek te bezoeken
en leerde er behalve de directeuren
ook de constructeur Maybach kennen.
Daarmee werd een historische samen
werking geboren.
Jellinek koent zijn eerste Daimler en
was ontevreden; hij wilde een auto die
veertig en niet die slechts vierentwintig
km per uur kon rijden. Over alle tech
nische bezwaren stapte hij luchtig heen
met de mededeling, dat hij van die din
gen geen verstand had. Om.de zaak aan
trekkelijker te maken bestelde hij vier
auto's tegelijk onder de voorwaarde dat
ze tenminste veertig km per uur moesten
rijden. Hij kreeg zijn zin, maar was nog
geenszins tevreden; hij verlangde een be
ter bestuurbare auto met de motor voorin
en met vier cilinders. Op grond van die
aanwijzing werd de Daimler Phoenix ge
boren.
In die tijd hadden vele auto's, ook de
Phoenix, een gloeibuisontsteking. Bosch
had inmiddels ie bougie en de elektri
sche ontsteking ontwikkeld, en Jellinek.
de doordrijver, wilde zijn auto's daarmee
zien uitgerust.
Hij bood Maybach niet alleen zijn orga
nisatietalenten aan, maar ook het geld
van Henri de Rotschild en William K.
Vanderbilt, als Maybach naar Frankrijk
wilde komen om een autofabriek te stich
ten, waar de ideeën van de heer Jellinek
zouden worden verwezenlijkt. Maybach
weigerde uit misplaatste trouw aan
Daimler.
„Als ik dan geen eigen autofabriek kan
hebben, dan zal ik tenminste een eigen
merk hebben" brieste Jellinek en schreef
de Phoenix Daimlers voor eigen rekening
in als „Mercedes", de naam van zijn
dochter. Sedertdien was die naam niet
meer weg te denken uit de autosportwe
reld, hoewel de fabriek er allesbehalve
mee ingenomen was. Maar Jellinek hield
het been stijf en kocht alleen auto's als
de naam Mercedes erop stond.
Intussen ontwikkelde hij allerlei
nieuwe ideeën over de automobiel, die
hij in lange brieven en telegrammen
aan Maybach doorgaf. Toed de fabriek
niet direct reageerde, bestelde hij zes
endertig automobielen volgens zijn
„ontwerp", met de naam Mercedes, ter
waarde van meer dan een half miljoen
mark. Voor een dergelijk argument
moest de fabriek wel zwichten.
Zo werd de eerste Mercedes geboren:
motor voorin, electrische ontsteking, een
chassis waarin de motor was opgehangen
en waar de mensen niet bovenop maar in
zaten, een honingraat radiateur, gangwis
sel en differentieel tot één blok verenigd,
een geringe hoogte, laaggelegen zwaarte
punt. een bepaalde maat wielen en een
fikse snelheid. Bijzondere nieuwtjes wa
ren het gaspedaal en de sterk achterover-
hellende stuurkolom. De slagzin van Jel
linek was „Wie wil verkopen moet wed
strijden winnen!"
Het was zijn idee, dat men dezelfde
wagens die bekerwedstrijden hadden ge
wonnen, ook ten verkoop moest aanbie
den. Tegenwoordig zou zoiets niet moge
lijk zijn, maar in die tijd was het juist
een grote trekpleister. Weliswaar wilde
de fabriek zich aanvankelijk uit de wed
strijden terugtrekken, maar dank zij Jel
linek die voet bij stuk hield en zelf een
groot deel van de kosten betaalde, werd
op die manier de naam Mercedes be
roemd.
Toen de fabriek de naam wilde laten
vallen, haastte Jellinek zich deze wettig
te doen deponeren in tal van landen.
Tenslotte vroeg en verkreeg hij toestem
ming om de naam zelf te mogen voeren;
voortaan heette hij Jellinek-Mercedes.
„Ik ben de eerste man ter wereld die
zijn naam heeft geërfd van zijn eigen
dochter en van een auto" placht hij trots
te zeggen.
Zijn villa's in Baden bij Wenen en in
Nice droegen ook al die naam en de roem
was niet meer tegen te houden toen Wil
liam K. Vanderbilt een nieuw wereldre
cord vestigde op een auto met de naam
Mercedes De fabriek in Canstatt bleef
de auto's koppig Daimler noemen, terwijl
Jellinek zijn auto's eenvoudig „Merce
des" noemde. De directeur mopperde,
maar legde zich er tenslotte bij neer,
want deze koppige Tsjech nam tot twee
derde van de produktie af en de fabriek
mocht soms al heel blij zijn als ze in het
drukke seizoen een paar dozijn wagens
zelf mocht verkopen.
Deze monsieur Mercedes, zoals hij al
spoedig werd genoemd, vocht voor zijn
merk op alle belangrijke circuits. Hij zelf
kwam er zelden. Hij zat in een van zijn
Mercedesvilla's en voerde zijn strijd om
de eerste plaats, met behulp van telegra
fische instructies. Zijn coureurs waren de
Belgische baron de Caters, de roodharige
Camille Jenatzy, Werner, die later chauf
feur van Wilhelm II werd. Claude Lor
raine-Barrow en tal van anderen, waar
onder een zekere Dr. Pascal, een pseudo
niem, waarachter zich Henri de Rotschild
verborg.
De grote triomf van monsieur Mercedes
was het winnen van de Gordon Bennett-
wedstrijd die in Ierland werd gehouden.
Daardoor groeide de fabriek in Canstatt
in korte tijd Van 340 tot 2200 employés!
Om de Mercedessupprematie re hand
haven stichtte Jellinek een Oostenrijkse
fabriek, waardoor hij in landenwedstrij-
den met twee teams van drie wagens en
zijn eigen naam kon uitkomen, dit om
opkomende Duitse merken als Opel NAG
en Benz de voet dwars te zetten Intussen
werd hij ook een der grootste hoteleige
naars van zijn tijd: de hotels Astoria en
Mercedes in Parijs, de hotels Royal en
Scribe in Nice.
Toen na de dood van Gottlieb Daimler
de verhouding met de fabriek, te wensen
overliet ging hij electrische automo
bielen in Oostenrijk bouwen onder de
naam Mercedes. Hij betaalde driehonderd
francs per wagen aan de fabriek in Can
statt om die naam te mogen gebruiken.
Hij had namelijk patent genomen op de
naam „Mercédès" met Franse accents
terwijl de fabriek de naam „Mercedes'
had gepatenteerd.
Jellinek leefde als een vorst, met grote
villa's van tientallen kamers, een zee
vaardig jacht en een belangrijke positie
als consul-generaal van Oostenrijk-Hon-
garije in het vorstendom Monaco.
In zijn laatste levensjaren hield hij
zich bezig met vele uitvindingen op het
gebied van automobielen en scheepvaart
(zoals de Maierboeg), maar toen de eer
ste wereldoorlog uitbrak kwam er een
eind aan die glorie. Hij trok zich terug
in Génève, waar hij in het begin van 1918
overleed.
Ongetwijfeld zal men zich afvragen
wat er is geworden van de dochter Mer
cedes, Deze Jeïlinedochter was lichtzin
nig en niet geïnteresseerd in auto's. „Wat
leuk dat die auto's net zo heten als ik!"
zei ze toen in juli 1914 drie Mercedeswa-
gens op een circuit bij Lyon de drie eer
ste plaatsen bezetten. Zij trouwde met de
Oostenrijkse baron von Schlosser, liet la
ter haar man en kinderen in de steek en
hertrouwde met een adellijk en ongefor
tuneerde beeldhouwer, die kort na het
huwelijk stierf. Mercedes Jellinek-Mer-
cedes overleed in februari 1929 in een be
scheiden flat in Wenen. Pas in 1957 werd
het stoffelijk overschot van Emil Jelli-
nek-Mercedes op hetzelfde kerkhof in
Wenen bijgezet.
Dit is de man die een der groot
ste autovaders werd: Emil Jel
linekmet zijn dochter Merce
des. Hij noemde de door hem
verkochte auto's hardnekkig zo,
ook toen de fabriek er niets van
wilde weten en nog steeds de
naam Daimler gebruikte. Zijn
slagzin was: „Wie auto's wil
verkopen moet eerst wedstrijden
winnen!" Toen de fabriek niet
op zijn Mere edesplannen wilde
ingaanbestelde hij eenvoudig
drie dozijn auto's met een waarde
van meer dan een half miljoen
mark, een argument waartegen
geen enkele behoudzucht bestand
bleek. De geniale constructeur Wil
helm Maybach werkte de plannen
van Monsier Mercédès uit.
DUITS-M.O.
Geslaagd voor Duits M.O.-A (school-
akte): C. H. de Bruin (Goes); Duits M.O.-
A (huisakte): A. de Smet (Sluis).
ELEKTROTECHNISCH
INSTALLATEUR
Te Rotterdam slaagde voor het exa
men elektrotechnisch installateur de
heer J. M. Huige uit 's-Heerenhoek.
SCHEEPSWERKTUIGKUNDIGE
Te 's-Gravenhage slaagden voor het
Staatsexamen „Voorlopig Diploma", als
Scheepswerktuigkundige. de heren: E.
J. Schreij, Middelburg (met lof)K.
van Belzen, Ritthem (met lof)J. de
Zeeuw, Breskens (met lof)P. Hensen,
Breskens (met lof)J. H. W. Knolle,
Arnemuiden; H Starrenburg, Arnemui-
den; W. Marinusse, St.-Laurens; C. van
de Sande, Ouwerkerk; P, C van de
Velde, Drieschor; A. H. Visser, Colijns-
plaat, allen van de school voor'Scheeps-
werktuigkundigen te Middelburg.
GEZEL SCHILDER
Voor gezel schilder is te Utrecht ge
slaagd de heer Carlo de Witte uit
Westöorpe.
Morgen, donderdag 6 augustus, gelden
voor de provincie Zeeland de volgende
hoogwaterstanden: Hansweert 1,29 en
13.51 uur; Terneuzen 0,57 en 13,18 uur;
Vlissingen 0,23 en 12,49 uur; Wemeldin-
ge 1.54 en 14.23 uur.
VLISSINGEN
Alliambra 20 uur
Als de wilde ganzen roepen, 14 j.
Luxor 20 uur
Hinderlaag in het rotsgebergte, 14 j-
GOES
Grand 20 uur Vera Cruz, 14 j.
MIDDELBURG
City 20 uur Geef ze de ruimte
OOSTBURG
Ledel 20 uur Ontluikende liefde
OOSTBURG
Ledel 15 uur Mijn vriend Kazan
