lm Westen nicht
Vier jaar van massa-slachting, modder en onbeschrijfelijke ellende,
J»
EERSTE WERELDOORLOG
die het tot van deze eeutv bepaalde
brak vijftig jaar gelaten uit
tl
Gott ist reich
Het eerste r-hot aan het westelijk front viel in Luxemburg. Precies om 7 uur 's avonds 1
augustus 1914 trok een compagnie van het 69e regiment, onder commando van luitenant
Feldmann de grens over. De opdracht luidde: bezetting van het spoorwegknooppunt Trois Vier-
ges, ongeveer twintig kilometer van het Belgische Bastogne. De avondzon scheen bedacht
zaam over de rijpe korenvelden, in de weilanden graasden lome koeien. Vreedzamer kon een
oorlog niet beginnen. Door Europa flitsten onophoudelijk de telegrammen der diplomaten en
de telefoongesprekken der regeringshoofden. Het oorlogsmonster was op gang gekomen, maar
de volken baden de hemel om genade en in sommige kanselarijen had men nog een sprankje
hoop. Tevergeefs.
Het kaartenhuis van militaire allianties en politieke bondgenootschappen stortte in enkele
dagen ineen.
In de vroege ochtend van 4 augustus galoppeerden zwarte ruiters van Von Marwitz bij Warsage
over de Belgische grens. Op hun hoofden droegen zij de mutsen met het barbaarse doodskop
embleem, in hun handen lange lansen. Om hun schouders hingen sabels_ geweren en pistolen.
„Uhlanen", fluisterden de boeren in het veld. Dat woord werd de paniekzaaiende boodschap,
die vanaf de eerste oorlogsdag door België ging. De cavalleristen reden in kalme draf. Op
het dorpsplein stond bleek en ernstig de 72-jarige burgemeester Flêchet met ambts-sjerp. De
eskadron-commandant reikte hem met een officieel gebaar een proclamatie, waarin Duitsland
zijn spijt betuigde, dat het België noodgedwongen moest binnenvallen. Het gemeentehuis werd
bezet, de zwarte adelaarsvlag van het Duitse keizerrijk gehesen, 's Avonds lieten de invallers
in Warsage zes gijzelaars fusilleren, omdat de Belgen ondanks de aangeboden vriendschap naar
de wapens grepen. Het dorp werd volkomen leeggeplundrd en in brand gestoken.
Bij het Franse grensstadje Belfort zag korporaal André Peugot in de morgen van 4 augustus
eveneens Uhlanen naderen. Hij sommeerde hen halt te houden. De Duitse luitenant, die aan
het hoofd van de patrouille reed trok zijn pistool en vuurde driemaal. De tweede kogel trof
Peugot dodelijk in de borst. Hij zakte in elkaar, kon nog zijn geweer in aanslag brengen en
haalde tweemaal over. De luitenant sloeg van zijn paard.
De eerste doden aan het westelijk front waren gevallen.
„Macht mir nur den rechten Fliigel
stark", had Von Schlieffen, de ont
werper van het Duitse aanvalsplan
op zyn sterfbed nog geadviseerd.
Met een machtige zwaai moest een
geweldig aanvalsleger België als
een stormwind overrompelen, door
stoten naar Frankrijk, op M-39 (de
39e dag na de mobilisatie) Parys,
bezetten en vervolgens de Franse
legers in de rug aanvallen.
Binnen 6 a 7 weken moest de
vijand verpletterd zijn en tot vrede
worden gedwongen. Daarna zou het
gros der strijdkrachten tegen Rus
land worden gericht.
De noordelijkste punt van de mili
taire scharnier-beweging naar
Frankrijk grensde aan Zuid-Lim
burg. Aanvankelijk projecteerde Von
Schlieffen zelfs een opmars door Ne
derlands zuidelijkste provincie.
Later werd Limburg weer geschrapt
Volgens sommige historici door
Schlieffens opvolger Von Moltke.
,,Ihr werdet zurück in der Heimat
sein wenn das Laub fallt", verzeker
de keizer Wilhelm zijn fronttroepen
bij het vertrek. In het algemeen,
was men in Duitsland overtuigd,
van een snelle en beslissende veld
tocht. De voorraad nitraat, noodza
kelijk voor de kruitfabrikatie, reik
te bijvoorbeeld op de eerste oorlogs
dag voor slechts zes maanden. Ook
in Rusland heerste ongelooflijk op
timisme ten aanzien van een snelle
overwinning. Er waren zelfs officie
ren, die hun parade-uniformen voor
de zegevierende intocht in Berlijn,
bij hun vertrek naar 't front met
een inpakten.
Spoedig bleek echter dat een heel
andere oorlog was uitgebroken, dan
de wereld gewoon was en reeds in
de eerste weken speurden sommigen
de tekens die wezen op een lang
durige slachting.
Bloedig spoor van
Visé tot Parijs
Vanaf het eerste moment ondervon
den de Duitsers in België, langs de
Maas en voor de forten van Luik.
meer tegenstand, dan zij hadden
verondersteld. Zij raakten onmiddel
lijk twee dagen op hun schema ach
ter. De onverzoenlijkheid der Bel
gen maakte de invallers razend.
Hun legers lieten een bloedig spoor
van terreur en brandstichting ach
ter. Van Visé tot aan de poorten,
van Parijs werd de kreet „Man hat
geschossen", de vrijbrief voor bar
barij. represailles op de bevolking
en standrechtelijke executies van
burgemeesters en priesters. Bran
dende en verlaten dorpen, de wegen
gestremd door eindeloze rijen vluch
telingen, de fusillades van weerloze
burgers, dat waren de verhalen,
waarmede de neutrale oorlogscor
respondenten de wereld verbijster
den. De namen van Warsage, Di-
nant. de brandstichting van Leuvens
universiteits-bibliotheek getuigden
als schandvlekken op de voorpa
gina's van Duitse intimidatie-poli
tiek. Het ,,Es ist nicht wahr", dat
21 Duitse professoren ter verdedi
ging van deze politiek opstelden,
werd in de hele wereld het gevleu
geld woord voor leugenachtigheid.
Slag aan de Marne
Na het aarzelende begin bij Luik,
en de Maas wierpen de kolonnes,
van generaal Von Kluck, de bevel
hebber van het Eerste Leger de
Belgen, Engelsen en Fransen in
snelle dagmarsen tot in Franrijk te
rug. Reeds waanden de Duitsers,
die tienduizenden gevangenen had
den gemaakt, zich zeker van de
overwinning. Von Kluck bereikte,
met afgebeulde troepen de Marne,
op 30 kilometer van Parijs. Hij
vroeg het keizerlijk hoofdkwartier,
■waar men in overwinningsroes ver
keerde, verlof de rivier over te ste-
ken. Op dat ogenblik van triomf,
maakte Von Moltke 'n fatale ver
gissing. Tegen het advies van zijn
grote voorganger had hij de rechter
aanvalsvleugel niet zo sterk ge
maakt, als maar mogelijk was.
Integendeel. Hij had er eenheden
aan onttrokken voor het front in
de Elzas en in Rusland, dat eerder
mobiliseerde als de militaire ge
nieën hadden berekend. Von Moltke
vreesde, dat verder oprukken de
aanvoerlijnen van zijn legers in
j gevaar zou brengen, ook interpre
teerde hij de sterkte en de ligging
van de Franse legers onjuist. Op de
drempel van de overwinning bracht
hij de Duitse opmars tot stand, gaf
Von Kluck bevel Parijs rechts te
laten liggen en onmiddellijk te be
ginnen met het oprollen der Franse
troepen.
Op het Grand Quartier Général. in
een schoolgebouw te Bar-sur-Aube,
hielden het Deuxième Bureau de
beweging van Von Kluck nerveus in
de gaten. Men verwachtte dat de
generaal in een machtige aanvals
golf Parijs zou overspoelen. De
regering pakte haar koffers, de
stad werd in staat van verdediging
gebracht, Gallièni kreeg de op
dracht tot de laatste man stand te
houden. Plotseling kwamen de mel
dingen binnen van het afbuigen van
de aanvals-spitsen.
Aarzelend eerst en nog onduidelijk.
Dan onmiskenbaar en niet voor
tweeërlei uitleg vatbaar. Terstond
greep opperbevelhebber Joffre zijn
kans. Hij verzamelde zijn stafoffi
cieren om zich heen, wees op de
stafkaart en zei vastberaden: „Mes
sieurs, wij zullen slag leveren aan
de Marne".
De taxi's van Parijs
De wereld is zich de Slag aan de
Marne, waar de Duitsers zo dicht
bij hun overwinning en de Fransen
zo dicht bij hun nederlaag blijven
herinneren door de taxi's van Parijs
In een heroïsche krachtsinspanning
brachten Parijse chauffeurs 6.000
manschappen aan het front.
Politiemannen hielden in de straten
alle taxi's aan en overhandigden
hun het bevel van Gallièni. Zonder
te aarzelen laadden de mannen hun
passagiers uit met het trotse argu
ment, dat zij „naar de veldslag
moesten". Zij tankten benzine, haal
den proviand en op het aangegeven
uur stonden zij in perfecte slagorde
op hun verzamelplaats.
Gallièni die over het algemeen wei
nig van zijn gevoelens liet blijken,
ging hen inspecteren. „Eh voila!
Eindelijk iets bijzonders", gaf hij
bewonderend te kennen.
Bussen, vrachtauto's en allerlei an
dere, vaak vreemdsoortige voertui
gen voegden zich bij de stoet, die
tegen de avond naar de Marne ver
trok.
Het was de laatste kruistocht van
de oude wereld.
Von Kluck, die de Franse legers,
elders waande, werd plotseling in
zijn flank bedreigd en moest zich
terugtrekken om niet te worden af
gesneden. Na een hevige strijd van
6 14 september werd hij terug
geworpen op de Aisne.
Het Duitse aanvalsplan was mis
lukt. De Franse regering, die de
wijk genomen had naar Bordeaux,
keerde in Parijs terug.
Van beide zijden trachtte men el-
kaars legers te omsingelen. De wed
loop naar de Belgische kust begon.
De Duitsers bombardeerden Ant
werpen, veroverden Vlaanderen en
wilden doordringen tot Calais.
Zij werden in het inundatiegebied
van de IJzer door koning Albert en
zijn dappere Belgen in hun opmars
gedwarsboomd.
Na vier weken stond een leger van
2 miljoen uitgeputte Duitse soldaten
tegenover een leger van anderhalf
miljoen uitgeputte Geallieerden. De
moegestreden regimenten waren
op eikaars pantsers vastgelopen.
Zij woelden de aarde om en zoch
ten veiligheid onder de grond.
Een front van loopgraven en prik
keldraadversperringen strekte zich,
780 kilometer lang uit van Zwitser
land tot de Noordzee. De oorlog, die
men in enkele maanden had willen
uitvechten, met keurig opgestelde
aanvalsformaties en officieren met
witte handschoenen en gepluimde
helmen was definitief voorbij. Een
andere kwam er voor in de plaats.
Gruwelijker dan de mensheid ooit
ME
■:V W?,
had gezien. De rode uniformbroek
der Franse infanteristen werd spoe
dig moddergrijs. De spektakulaire
cavallerie doolde plotseling doelloos
achter de linies en zag haar taak.
door onheilspellende tanks overge
nomen. Een nieuwe krijgskunst,
werd noodzakelijk, nieuwe wapens
kwamen aan de orde. Tegen het
vuurspuwend geweld der mitrail
leurs liepen de gesloten gelederen
zich bloedend te pletter. Vliegtuigen
landmijnen, vlammenwerpers gif
gas werden de werktuigen waarmee
de krijgsgoden hun handwerk gin
gen verrichten.
Drie en een half jaar lang golfde de
strijd langs de gordel van prikkel
draad heen en weer. Hele genera
ties Duitsers, Belgen. Britten en
Fransen werden er aan flarden ge
reten, soms 50.000 op 'n dag zonder
dat het Westelijk front meer dan
vijftien meter in beweging kwam.
Massa-slachting werd welover
wogen strategie en soldaten in heel
Europa spraken met afgrijzen de
namen van eens zo vredige dorpen
als Ieperen, F^sschendaele, Verdun.
Het was aan dit westelijke front
waarvan het Duitse legerbericht
soms niet meer wist te melden dan:
,,Im Westen nichts Neues", dat het
oude Europa doodbloedde en dat de
Eerste Wereldoorlog werd beslist.
De Hel van Verdun
De langste en bloedigste veldslag,
ooit in de geschiedenis geleverd,
was de „Hel van Verdun". Tien
maanden lang kropen Duitsers en
Fransen onder moordend trommel
vuur door de modder. Drie kwart
van het hele Franse leger moest in
deze open wonde aan het front wor
den samengetrokken.
Vierduizend kanonnen pompten dag
en nacht granaten in een stuk land,
dat tot een infernale nachtmerrie
was herschapen. Om aan deze
nachtmerrie te ontsnappen muitten
soldaten tegen hun officieren, scho
ten infanteristen zich moedwillig in
armen en benen, of aten besmet
vlees van paarden-kadavers.
Deze nooit vertoonde mensenslach
ting was het resultaat van geraf
fineerde planning. Een jaar na het
uitbreken van de oorlog had gene
raal Erich von Falkenhayn, de op
volger van de afgedankte Von Molt
ke begrepen dat van 'n doorbraak
der Franse linies geen sprake meer
kon zijn. Hij wilde een beslissing
forceren door zich te concentreren,
op een verdedigingspunt, zo vitaal
voor Frankrijk, dat het land er zijn
hele verdediging voor in de strijd
zou werpen. „Wij zullen met al ons
militair geweld op deze ene plek
blijven hameren, zodat de Fransen
verplicht zijn al hun strijdkrachten
naar dit punt te sturen. Op dit aam
beeld zullen zij tenslotte doodbloe
den", argumenteerde Von Falken
hayn. De met forten omringde stad
Verdun, 200 kilometer ten oosten
van Parijs, was volgens de nieuwe
Duitse chef-staf het aangewezen
slagveld. Rondom de stad trokken
zijn troepen een stalen ring van
1.220 kanonnen en „Dikke Ber
tha's", het speciaal ontworpen be-
legerings-geschut.
Dertienhonderd goederentreinen re
den 2.5 miljoen granaten naar de
stellingen. Omdat bij de Geallieer
den 'n tekort aan zware artillerie
bestond had 't Franse opperbevel
de meeste kanonnen uit forten la
ten verwijderen. De beslissing kwam
Frankrijk op 21 februari 1916 duur
te staan. Op deze dag begon de
„Hel van Verdun". De Duitsers
openden een apocalyptisch sper
vuur. Een oppervlakte van enkele
vierkante kilometers werd bedolven
onder een lawine van 80.000 van de
zwaarste granaten.
„Es ist passiert", rapporteerde des
middags een luchtverkenner, „er is
geen teken van leven meer te be
kennen". Om 16 uur werd het vuren
gestaakt en kropen Duitse infante
risten uit hun holen gereed voor de
stormaanval. Zij ontmoetten op
hun weg de restanten van twee
Franse divisies, die met de moed
der wanhoop voor hun leven en,
voor Frankrijk vochten. Van beide
zijden werden zoveel manschappen,
en materiaal in de strijd geworpen
dat heuveltoppen en dorpjes soms
dertien keer per maand van bezet
ter verwisselden.
Von Falkenhayn had in zoverre ge
lijk gekregen, dat de Geallieerden,
inderdaad verplicht waren Verdun,
tot het bittere einde te verdedigen
wilde men de oorlog niet verliezen.
„On ne passera pas". Dat grimmig
woord van de commanderende ge
neraal, Philippe Petain ging als 'n
echo door Frankrijk. „Zij zullen er
niet doorheen komen".
De dunne slagader waardoor Frank
rijk zijn bloed naar Verdun liet stro-
Drie maanden later werd een an
der Verdun-fort op niet minder dra
matische wijze veroverd. Fort
Veaux, verdedigd door 600 man
schappen en officieren werd door
Duitse troepen bestormd, 'n Trom
melvuur van 2000 granaten per uur
had hen de weg vrij geschoten. De
aanvallers klommen op de koepels
en gooiden bundels handgranaten
in de geschutspoorten. Zij staken
hun vlammenwerpers in de mi
trailleurnesten en spoten de bun
kers vol verzengend vuur. Laat in
de middag slaagden zij er in het
fort binnen te dringen. De verde
digers trokken zich terug achter 'n
barricade van zandzakken. Voetje
men werd een van de legendes van
de Eerste Wereldoorlog: de Voie
Sacrée, de heilige weg. Het was de
enige weg, die onbereikbaar voor de
Duitse kanonnen naar de belegerde
veste leidde. In Parijs werden nu,
groentekarren, melkauto's en alle
mogelijke voertuigen gevorderd, in
totaal 12.000. In één week tijd brach
ten zij 190.000 soldaten in ritten van
75 uur zonder een enkele onderbre
king naar het front.
Dramatische stormloop
Douaumont was het gróótste der
forten. Eén bonk gewapend beton
en stalen koepels. Het gold als on-
inneembaar. Het werd niettemin
zonder één schot, door een enkele
Duitse sergeant veroverd. Ook dat
is een der legendes van Verdun.
Als vooruitgeschoven post knipte
sergeant Felix Kunze met negen
mannen een pad door de immense
prikkeldraadversperringen. Kunze
bestudeerde mijmerend de barrica
des en de verdedigingswerken en
nam plotseling het waanzinnige be
sluit het fort vóór hem te nemen.
Hij zocht men zijn mannen een weg
door het prikkeldraad, stormde 'n
versperring langs van spoorweg
rails, rende dwars door een twaalf
meter diepe gracht, klom over een
zes meter hoge muur en werkte
zich door een bunker-schietgat naar
binnen, waarna hij voorzichtig een
deur ontgrendelde om de twee ka
meraden, die de bestorming had
den overleefd, binnen te laten. De
Duitsers wandelden behoedzaam de
gangen door en stieten onverwacht
op vier artilleristen, die het zwaar
ste kanon bemanden. „Haen-
de hoch", riep Kunze. Zijn tegen
standers waren zo verbijsterd, dat
zij zich zonder meer lieten over
meesteren. Datzelfde herhaalde hij
even later met nog 25 andere be
zetters. Onbewust had de Duitser
geprofiteerd van het feit, dat een
al te optimistisch Frans opperbevel
van de oorspronkelijke 500 man
schappen er slechts 58 had achter
gelaten.
voor voetje rukten de Duitsers op,
zij werden telkens gestopt door een
hagel van mitrailleurvuur en von
den steeds nieuwe zandzakbarrica
des. Hun ontbindingslucht verpeste
de gangen. Na vier dagen ontbrak
het de verdedigers aan water. Gek
van dorst slurpten zij het conden-
satievocht en het slijm langs de mu
ren. Zij dronken hun eigen urine.
Op de zevende dag gaf majoor Ray-
nal zich over. De Duitsers telden
2678 doden, om veertig meter te
kunnen oprukken. Woedend over de
talrijke mislukkingen ontzag Von
Falkenhayn zich niet tenslotte in
Verdun de gasoorlog te ontketenen.
Het onmenselijk lot der frontsolda
ten was nog ondraaglijker gewor
den.
Op 11 juli staakten de Duitsers
hun dagelijks trommelvuur, de
strijd verliep steeds meer en meer,
en bij het naderen van de winter
was de „hel van Verdun" ten ein
de.
Na tien maanden en 976.000 gesneu
velden was de frontlijn zes kilo
meter verschoven.
vernietigd. De duikbotenoorlog had
echter ook tot gevolg dat Amerika
in de strijd werd betrokken.
Een nieuw lichtpunt tekende zich
voor de Duitsers af, toen de commu
nistische revolutie het Rissische
front volkomen desorganiseerde.
Op 3 maart moest Rusland de Vre
de van Brest-Litowsk ondertekenen.
Nog vóór de Amerikanen in Euro
pa hun troepen zouden kunnen ont
schepen wilden de Duitsers nu zij
hun rug vrij hadden een laat
ste krachttoer ondernemen, die
hen ook aan het westelijk front
tot de overwinning zou voeren. Lu-
dendorf ontwierp een plan, dat tot
doel had een wig te drijven tussen
de Fransen en de Engelsen, de En
gelse legers op zou rollen naar het
Kanaal en hen zou forceren
Frankrijk te ontruimen. „En pas
sant" zou Parijs worden bezet. Ook
deze laatste krachtproef vond aan
de Somme zijn bloedige ondergang.
De balans der militaire verhoudin
gen was in Duitslands nadeel om
geslagen. Honderdduizenden Ame
rikaanse soldaten kwamen de be
narde legers aan de Somme ver
sterken. De tank werd tenslotte 't
wapen, dat als een ram door de
Duitse linies zou breken.
„Der Krieg ist zu Ende"
Teleurgesteld door de nederlagen
en vertwijfeld over de langdurige
hongersnood braken in het voorjaar
van 1918 in Hongarije, Oostenrijk
en Duitsland, naar het voorbeeld
van Rusland, revoluties uit. Kei
zer Wilhelm trachtte de naderende
catastrofe nog af te wenden door
het instellen van een parlementai
re regeringsvorm en door 'n beroep
te doen op de Amerikaanse presi
dent Wilson. Beide pogingen misluk
ten. Noodgedwongen moest de kei
zer afstand doen. Vanuit zyn hoofd
kwartier te Spa vluchtte hy naar
Nederland. By de grens te Eijsden
werd hij geïnterneerd.
„Der Krieg ist zu Ende", zucht
te de keizer, „Jammer genoeg heel
anders dan wy ons hebbeh voor
gesteld. Onze politici hebben erbar
melijk gefaald".
Inderdaad.
Na vier jaren oorlog, waaraan 28
landen op zes continenten deelna
men, na tien miljoen doden, na
revolutie, communisme en de om
verwerping van monarchieën kon
de wereld eindelijk wapenstilstand
sluiten.
Het was 11 november 1918.
J. CROLLA
OP DE FOTO'S
BovenTanks, de geme
chaniseerde cavalerie, gaven
na vier jaar loopgraven-oorlog
de doorslag.
Midden: Uiterst bloedig
was de slag aan de Marne.
OnderBrandschattend
trokken de Duitse troepen
Hongerblokkade en
duikbootoorlog
Omdat de loopgraven-oorlog geen
successen opleverde trachtten de
Duitsers de beslissing op andere
fronten af te dwingen. Bij Tannen-
berg en de Masoerische Meren had
Von Hindenburg de Russen beslis
send kunnen slaan en het oostelijk
front kunnen stabiliseren. In 1917
besloot de keizerlijke regering, ge
dwongen door de hongerblokkade die
de geallieerden rond Duitsland ge
trokken hadden, tot de onbeperkte
duikbotenoorlog. Alle schepen, die
zich op zee bevonden, met uitzon
dering van de smalle vaargeul wer
den zonder voorafgaande waar
schuwing in de grond geboord. De
ze onbeperkte oorlog ter zee ijleek
een verschrikkelijk wapen. Alleen
met de allergrootste moeite kon
Engeland zijn vitale verbindingen
in stand houden. Een derde van
de totale wereld-handelsvloot werd
België binnen.
99
Rusland, dat geen schadevergoe
ding wilde betalen moest op 't laat
ste ogenblik een onmetelijke buit
prijsgeven: 800 lokomotieven, 8000
goederenwagens met allerlei schat
ten en levensmiddelen; God wist
dat wij het nodig hadden.
En verder hadden wij nodig kanon
nen en munitie voor de laatste de
finitieve slag tegen onze vijand in
het westen. Ook dat wist God.
Daarom schonk hij ons met gulle
hand want God is rijk 2600
kanonnen, 5000 machinegeweren, 2
miljoen kogels voor de artillerie,
verder geweren, vliegtuigen, vracht
wagens en ontelbare andere nuttige
zaken.
(Uit de „Allgemeine Evan
gelisch Lutherische Kirchen-
zeiting" over de Vrede van
Brest-Litowsk)
