Zij heerste
als een
tiran
Moreel van eenzame
commando dalende
LUXE
Van de Water
verwondde
zich met biji
Krenterig
HELIKOPTER
VERONGELUKT
Volk op de vlucht
Soedanezen
trekken naar
n.-o.-Oeganda
Geschenk voor Irene
Dr. Griblin heeft
thans 40 mille
2 mei t/m 6 juni
758,10-of 15 -waard!
Zuidafrikaanse
kerken doen beroep
op regering
fraaie doos
15 -'o0/»
JOFFER...
Dit is het verhaal van de laatste telg uit het oude Deventer patriciërsgeslacht
Van Duren, het schokkende verhaal van Wilhelmina Margaretha Sophia, de zon
derlinge „miljoenenjoffer", die dermate gehaat werd, dat het haast niet anders
kon of zij moest door geweld om het leven komen. Op 18 mei is het honderd
jaar geleden, dat een schot hagel haar van enkele meters afstand in het gezicht
trof en zij dodelijk gewond ter aarde viel. De moordenaarshand, waarvoor de
burgemeester de Officier van Justitie in hevig verontrustende woorden had
gewaarschuwd, had toegeslagen. Als er nu niet ingegrepen wordt, zo had de
burgemeester de officier en ook de Commissaris der Koningin geschreven, dan
vrees ik, dat de bevolking het recht in eigen hand neemt. Maar de justitie was
doof gebleven -Dit terwijl de dertienjarige Jacob Limbeek op sterven lag. De
kleine Jacob, die als zovele anderen door enkele van Sophies (maar liefst twaalf)
bloedhonden was aangevallen. De justitie verscheen wél ten tonele toen Sophie
was neergeschoten en zij verhoorde stug en vasthoudend. Zij arresteerde zelfs
iemand, maar doordat de bevolking zweeg als het graf boette nooit iemand voor
de aanslag op Sophie.
De oprijlaan
van huize
Duivencate
zoals die er
honderd jaar
geleden
ook zal hebben
uitgezien.
Ook toen
immers werd
de laan
begrensd
door louter
beukeb omen.
Het is
wellicht
niet het pad,
dat
de moordenaar
heeft gevolgd.
Hij wist
te goed, dat
de bloedhonden
hem hier
geen passage
zouden
toestaan
«28*
-ia*, -r -
HET SLOT VAN DIT VERHAAL.
De volksmond vond na jaren de
dader. De man, die kort na de aan
slag gearresteerd werd, doch na
twee maanden wegens gebrek aan
bewijs op vrije voeten werd ge
steld. Ene Dirk. Iemand had op
zijn sterfbed gezegd, dat hij Dirk
op de avond der wrake uit het bos
had zien komen hollen met zijn
pet diep in de ogen vlak nadat
er een schot was gevallen. En de
zelfde volksmond vertelde, dat het
geld en de juwelen van Sophie na
eerst in de Regge te zenn schoon
gespoeld met karrevrachten naar
de erfgenamen in Deventer waren
gebracht.
Moderne psychologen zouden Sophie
waarschijnlijk geanaliseerd hebben als
een stakker, die aan vervolgingswaan
zin leed. Op 29-jarige leeftijd was zij
gescheiden van jonkheer Gideon Leo-
nart van Wijck. En wie weet hadden
de psychologen haar geschaard onder
de klassieke voorbeelden van hen die
leven in dc waan vervolgd te worden,
aanvankelijk door degene, die zij eerst
liefhebben en later door 'n hele scha
re vreemdelingen Maar de mensen,
die het stuk heide en bos ussen Hel-
lendoorn en Nijverdal bewoonden, het
prachtige stuk natuur, waarin dc fami
lie Van Duren haar zomerverblijf
„Duivencate" had laten bouwen, die
mensen schetsten Sophie als 'n duive
lin. die haar honden africhtte voor de
mensenjacht. Toen Sophie drie dagen
na de aanslag stierf zij was toen
55 jaar bleek, dat zij in elk geval
een zonderling wezen was geweest. On
der haar bed en in de kasten werd
voor miljoenen aan baar geld en juwe
len gevonden. Zij had haar zeer ze
ker voor die dagen kolossaal bezit
nota bene afgedekt met hondemest.
Op het ogenblik trekt 'n oud-hoofd
van een lagere school uit Nijverdal,
n.l. de heer A Ponsteen, met lezingen
over Sophie door de provincie en hij
heeft meer succes dan vele gerenom
meerde sprekers met de meest gere
nommeerde onderwerpen. Hij heeft de
geschiedenis van Sophie en van haar
geslacht haarfijn uitgezocht en kan er
alles van vertellen.
Hij weet ook het vermoedelijke
antwoord op de vraag waarom Sophie
nimmer veroordeeld is terzake van het
in gevaar brengen van de veiligheid.
Het geslacht Van Duren telde behalve
vele burgemeesters ook vele advoca
ten. En die stonden haar terzijde wan
neer er tegen haar weer eens een aan
klacht was ingediend.
Huize Duivencate werd na de
moord op Sophie afgebroken. De
nieuwe eigenaar van het landgoed
liet het met de grond gelijk ma
ken, omdat het zo vervuild was
dat de restauratie duurder zou
worden dan nieuwbouw. Hij liet er
dit huisje voor in de plaats zetten.
Op -een kwade dag was de rijks
ontvanger De Chalmot toen hij met
zyn Engels hondje op weg was van
Rijssen naar Hellendoorn, aangeval
len door twee bloedhonden van Sophie.
Hij trok zijn degen en wist zich de
beesten van het lyf te houden door
woedend op hen in te steken. Toen
hij thuis kwam zette hij zich tot het
schrijven van een aanklacht. Het
werd niet alleen 'n verslag van wat
hem overkomen was, doch tevens
een relaas van de terreur, die de
honden van Sophie op de bevolking
uitoefenden.
Het kantongerecht te Raalte beperk
te zich echter strikt tot behandeling
van zijn geval. Als verdediger van
Sophie trad op haar neef, de grote
advocaat uit Deventer. En Sophie werd
zonder nader onderzoek vrijgesproken.
In de uitspraak werd tot uitdrukking
gebracht dat de „hond" van De Chal
mot de „hondjes" van Sophie had aan
gevallen. O zo! De bevolking, die het
proces had gevolgd gromde van erger
nis. Het woord klassejustitie was op
de hei tussen Nijverdal en Hellendoorn
nog niet bekend, doch dat hier familie
relaties bij de berechting een rol had
den gespeeld daar was het volk van
overtuigd. En langzaam werd de gedach
te aan wraak rijp. Er werd gefluis
terd over verschrikkelijke dingen, die
niet uit konden blijven en ook werd er
gehuiverd, want het volk uit deze om
geving mocht dan ruig zijn, het was
niet a priori tot moord geneigd
Sophie moet de dreiging wel hebben
gevoeld. Zette zij vroeger al bijna
geen stap buiten het landgoed, thans
liet zij zich in het geheel niet meer
zien. Het enige en dan nog eenzijdige
contact dat zij met de buitenwereld
onderhield waren haar brieven aan het
gemeentebestuur waarin zij klaagde, dat
het volk turf stal van het „veentje"
en dat het viste in de Regge. Dit ter
wijl de geschiedenis later zou weten van
het miljoen in de hondemest.
waar het wekenlang in stervensnood
verkeert. Meerdere doktoren komen
aan het bed van Jacob, maar zy
allen geven hem op. Ook de konink
lijke Hannoveraanse hofarts doctor
Asscheudorf, die waarschijnlijk
op kosten van de bevolking naar de
hei van Nijverdal komt. De burge
meester schrijft aan de commissaris
van de koning en aan de officier
van justitie: „Het kind zal het le-
van wel niet houden; hevige koort
sen hebben 't aangegrepen".
Dan, in de avond van de 18e mei,
terwijl het prille lijf van Jacob al zes
dagen om het leven vecht, komt de
wraak van de bevolking. In de sche
mering heeft een man zich gewaagd
tot in de bosschage vlak bij huize
Duivencate. Hij wacht met zijn jacht
geweer in de aanslag. En Sophie,
niets vermoedend, komt in zijn vizier!
Zij verlaat de schuur om zich zoals
later uit de verhoren van de dienst
bode blijkt naar het huis te bege
ven. Vlak daarop valt het schot. De
honden heffen een verschrikkelijk ge
huil aan en storten zich tegen de
schuurdeur, die Sophie zojuist achter
zich gesloten heeft. De dienstbode, die
in het huis is, wacht even en waagt
zich dan naar buiten. Zij vindt haar
meesteres zwaar gewond en buiten ken
nis op het voetpad en zij brengt haar
naar binnen. Vele uren later komt
Sophie tot bewustzijn.
Zij wil haar nalatenschap laten rege
len en laat de notaris ontbieden.
Ja, Sophie was krenterig. In 1858
gaf zij bij de gemeente 12 bloedhonden
op, niet wetende dat deze opgave be
doeld was voor de hondenbelasting.
Toen zij het jaar daarop weer een op
gave moest verstrekken waren het er
plotseling slechts zes. Maar wie moest
het aantal op zijn juistheid controleren.
Niemand immers die het landgoed
durfde betreden. Dus accepteerde de
gemeente maar.
Het aantal keren dat er iemand
van de bevolking door de honden werd
aangevallen nam echter niet navenant
af.
Op 29 november 1862 komt er weer
een hoogtepunt in het tumult rond hui
ze Duivencate. Het jeugdige kind"
Peter Schenk Weltevreden wordt door
de honden zwaar gewond. De burge
meester schrijft een straffe brief aan
Sophie. Zij dient haar honden van een
muilband te voorzien of vast te leg
gen. Maar de brief laat Sophie koud.
Zij reageert niet eens. Wat vermag 'n
burgerlijk instituut als de gemeente
tegen haar ondernemen?
Op dinsdag 12 mei 1864 wordt dan
Jacob Limbeek als hij op weg is van
Nijverdal naar Hellendoorn om een
doktersdrankje voor zijn vader te ha
len door de honden op de openba
re weg aangevallen.
De lugubere beesten takelen het
kind op een veTsclirikkelRke wijze toe.
De rijksveldwachter Balster vindt
liet en draagt het naar zijn woning
(Advertentie)
Deze komt en overziet de situatie.
Hij vraagt Sophie of zij wellicht nog
iets van haar bezit wil vermaken aan
de diakonie, doch Sophie antwoordt:
,,De armen hebben mijn hondjes al
tijd geplaagd, zij krijgen niets".
Maar wat erger is, ook Jacob of
haar familie wil zij niets vermaken.
Misschien was haar hart te vermurwen
geweest als zij geweten had, dat de
vader van Jacob enkele dagen na haar
zou sterven. Misschien.
Toch kreeg Jacob later nog iets van
degenen, die het miljoen op hun conto
mochten bijschrijven.
Zeshonderd gulden. Maar daar was
Jacob (die tóch het leven hield, dank
zij een liefdevolle verpleging van twin
tig maanden) zijn littekens niet mee
kwijt. Hij bleef zijn leven lang een
geschonden mens. Wel heeft Nijverdal
vandaag een Jacob Limbeekstraat,
doch die is genoemd naar een klein
zoon van Jacob, die in de oorlog als
verzetsheld stierf.
En geen wonder:niemand wil gekreu
keld achterblijven bij correcte collega's.
Terlenka kostuums staan borg voor
góed-staan heel de dag. Sterk, kreuk-
herstellend en plooihoudend. Dat eist
u. Dat gééft u
IN VELE PRIJSKLASSEN
Het is alléén Terlenka met het Terlenka etiket,
want alléén de artikelen die A.K.U. goedkeurt
verkrijgen het merk Terlenka. Artikelen die niet
aan de A.K.U.-eisen voldoen zullen veelal onder
een soortnaam zoals polyester in de handel
komen.
GEKONTROLEERD
PUBLIKATIE VAN A.K.U., ARNHEM
De 24-jarige Nederlander Anton van de
Water heeft zich tijdens zijn verblijf
op het onbewoonde Venezolaanse eiland
Aves Desotavento verwond met zijn bijl.
Van de Water, wiens moreel na een
verblijf van twee weken op het eiland
laag zou zijn, verwondde zich zondag
avond aan het linkerbeen bij het kap
pen van hout voor de ondersteuning van
zijn antennemasten.
Een verslaggever van een Nederlands
ochtendblad deelde mee dat een radio
amateur in Caracas op zondagavond Van
de Waters dringend verzoek om dokters
hulp opving. De verslaggever waarschuw
de 'n dokter, maar vernam maandagmor
gen in een radiogesprek met Van de Wa
ter dat het bloeden door een verband
was gestelpt.
De eilandbewoner deelde hem mee dat
de wond zes centimeter lang en „erg
diep" was. Hij zei niet in staat te zijn
op het linkerbeen te staan, maar hoopte
binnen enkele dagen weer te kunnen lo
pen. Van de Water had tevoren genoeg
Deze foto toont de wrakstukken
van de marine-helikopter welke
maandag bij Valkenburg in de
Oude Rijn stortte, waarbij een van
de bemanningsleden om het leven
kwam en twee werden gewond.
vis gevangen om het zolang uit te kun
nen houden. Ook zijn watervoorraad
zeewater gezuiverd door een zonnefilter
was toereikend.
De journalist, die regelmatig radiocon
tact heeft met Van de Water sedert de
aankomst van de gewezen commando
op het eiland op 18 april, verklaarde:
„Zijn gezondheid is uitstekend, maar zijn
moreel en zijn kracht zijn niet zo best"
Van de Water zou tegen hem hebben
gezegd: „Toen ik in Nederland was,
dacht ik te licht over de eenzaamheid
op een eiland. Het is werkelijk ellendig
alleen te zijn". Hij zou veel aan zijn
familie in Nederland denken.
„Ik begrijp dat de omstandigheden
verschrikkelijk zijn met al die ratten en
insekten". zei de journalist, „maar ik zei
hem dat ik geen hulp zou zenden. Ik zal
alleen iemand sturen om hem van het
eiland af te halen".
De Venezolaanse radio-amateur meen
de dat het Van de Water, hoewel hij de
journalist om hulp had gevraagd, er
hoofdzakelijk om te doen is geweest met
iemand te praten.
Volgens deze had Van de Water drie
dagen dorst geleden, omdat er geen zon
was om het filtreerapparaat te doen
werken. Eenmaal heeft Van de Water
een rat gevangen en die gebakken, maar
hem niet opgegeten.
Ondanks alle moeilijkheden en de een
zaamheid is Van de Water blijkbaar van
plan om tenminste vier maanden en één
week op Aves Desotavento te blijven.
Een Franse journalist heeft onlangs pre
cies vier maanden op een onbewoond
eiland in de Stille Oceaan doorgebracht.
De regering van Oeganda heeft maan
dag meegedeeld dat in de afgelopen tien
dagen zevenduizend Soedanese vluchte
lingen met zestienduizend stuks vee en
vijftienduizend schapen en geiten in
Noordoost-Oeganda de grens zijn over
gestoken.
De vlucht uit Soedan vind plaats in
de streek van Karamoja, een grensgebied
waarin betrekkelijke rust heeft geheerst
en waar alleen door Soedanese benden
geplunderd" werd. Opstandelingen tegen
de noordelijke provinciale overheid heb
ben zich sinds 1955 in het ontoegankelijke
grensgebied opgehouden en regerings
troepen zijn nu bezig met een zuiverings
operatie.
Een woordvoerder van de Oegandese
regering zei maandag dat de ernst van de
toestand door de regering werd overwo
gen, vooral gezien in het licht van de
grote aantallen vluchtelingen uit Rwanda
en de Soedan die al in Oeganda zijn.
Waarnemers in Kampala zijn van me
ning dat de vluchtelingen op de duur
niet meer door de Oegandese regering
alleen kunnen worden geholpen, maar
dat de Verenigde Naties of andere inter
nationale organisaties eraan te pas zul
len moeten komen.
Het comité dat zich onder leiding van
dr. J. Gribling te Nijmegen beijvert om
prinses Irene ter gelegenheid van haar
huwelijk een geschenk aan te bieden
heeft tot dusver ongeveer 40.000 gulden
ontvangen. Er komen op het ogenblik
per dag gemiddeld 800 giro-overschrijvin
gen binnen, aldus dr. Gribling. De reke
ning van het comité bij de Nederlandse
kredietbank te Nijmegen (giro 926203)
blijft tot 1 juni geopend.
Over de aard van het geschenk zal nog
contact worden opgenomen met prinses
Irene. Tijdens de receptie te Rome heeft
het comité-lid dr. Schulte uit Maastricht
een telegram en een brief aan de prinses
overhandigd, waarin zij op de hoogte
werd gesteld van het werk van het
comité.
(Advertentie)
Uw oude camera is
Informeer ernaar
bij uw fotohandelaar!
Leiders van 19 kerkgenootschappen, die
gezamenlijk 5 miljoen blanke en niet-
blanke Zuidafrikanen vertegenwoordigen,
hebben een gezamenlijke verklaring uit:
gegeven, waarin een beroep op de rege
ring wordt gedaan de wet die het mo
gelijk maakt iedere Zuidafrikaanse bur
ger zonder een proces tegen hem te be
ginnen voor 90 dagen in eenzame afzon
dering te houden, niet te verlengen.
Zover kan worden nagegaan is het de
eerste maal in de Zuidafrikaanse ge
schiedenis dat religieuze leiders van zo
wel christenen, moslems als joden geza
menlijk tot een dergelijke actie zijn
overgegaan.
De „wet op 90 dagen voorarrest" loopt
op 30 juni af. Minister van justitie, Vor-
ster, heeft onlangs te kennen gegeven
de wet niet te zullen intrekken.
HOOFDSCHOTEL? VLEES!
DAGBLAD DE STEM VAN WOENSDAG 6 MEI 1964
internationaal
kwaliteitsmerk
in 35.000
Sparwinkels
(Advertentie)
JViemand zal ooit weten hoe
Sophie er uit heeft gezien. Sophie
die geen nakomelingen had,
blijkt in geen verzameling te vin
den. Een van haar familieleden,
namelijk Barbara van Duren,
troffen wij in de schilderijencol
lectie van de familie Van Wijck
in Middelburg aan.
DE ZONDERLINGE
MILJOENEN-
