DAME
Vissen geven boeiende
onderwater-concerten
Oudenbosch
I T T E R
Scheepssirene
Oorlog en vrede
20
N,
VEN,
MS
3.:
21
21
M.V. DE FAAM
UIT ONDERZOEKINGEN IS GEBLEKEN
Liefdespraal en
krijgsrumoer
Vopo's beschieten
vluchtenden
Pamfletten tegen
Franco
Zuster doctoreert
op Keuls dialect
intaga»
IESTATIE-
TIJDENS
VOOR-
IJ ZIEKTE
LING
)AG
RKKLEDiNG
cn weten?
itj* of «on
ij komtn (1
nt U op ons
co werkdag
p Maandag»
r. Do anders
jak.
IDELEN
01620-3901
10 uur 4527
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 2 MEI 1964
DE KANAALVERBREDING BIJ ZELZATE-
SAS VAN GENT
orden geplaatst een
N EERSTE VAKMAN.
sche opleiding wordt ge-
tijkervaring in aanleg en
>fd- en dienstleidingen.
AWALO-diploma vereist.
ftijd: f 599,43 (bij 27 jaar)
zijn van toepassing: va
il- en kledingtoelage, pre-
costentoelageregeling, ver-
agen na het verschijnen
an de burgemeester.
DN ROTTERDAM
tterdam en Tilburg
IDELIJK WERKI
TILBURG zoeken wij
ng
ITERS
achtbaan voor iemand,
eciale vak bekend is en
intwoording durft te
ïem verwacht goed met
tnen omgaan, zodat hij
verkers een prettig sa-
team vormen, waardoor
>rdt afgeleverd.
chten van dit zelfstandig
rij een goed salaris met
lorzieningen.
niet in Tilburg woon-
een regeling worden
erzocht een kort briefje
onderstaand adres of
n met onze fabriekschef
>4250 - 31 0 81
5TRIE KEMPER
ONDE N.V.
aat 40 - Tilburg
SUIKERWERKEN
laar afdeling
ijke dienst
lektrische naaimachine en
n de directiekantoren
SONEELSZAKEN
T 19 - BREDA
(Van onze verslaggever)
Kanaalverbreding Terneuzen-
Gent. Een groots werk, dat
niet alleen de aanblik van dit
gebied drastisch verandert en
nog zal veranderen maar dat
ook het begin is van een grote
economische expansie tussen
Gent en Terneuzen.
Vanuit de lucht krijgt men op
dit moment reeds een heel
duidelijk beeld van de nieuwe
loop van het kanaal. Lucht-
fotograaf Slagboom heeft de
stand van zaken met betrek
king tot de kanaalwerken
vanaf Zelzate tot aan Terneu
zen speciaal voor Dagblad De
Stem in beeld gebracht.
De bovenste hierbij afgedrukte
foto geeft een bijzonder interes
sant overzicht van hoe het nieuwe
kanaal (vanuit Gent gezienten
westen van Zelzate zal worden om
geleid. De westelijke kanaaloever
is nog geheel intact. De oostelijke
kanaaloever is al voor een groot
deel weggegraven. De nieuwe oos
telijke kanaaloever ziet men in
het midden rechts de foto binnen
komen. Deze oostelijke kanaaldijk
zal volgens de witte stippellijn
het bestaande kanaal afdammen
en in het verlengde van de stip
pellijn in noordwestelijke richting
doorlopen. Ten westen van Zelzate
zal het nieuwe kanaal in een
flauwe bocht naar het noorden af
buigen om aansluiting te zoeken
bij de kanaalverbinding te Sas van
Gent, die daar aan de oostelijke
kant van het kanaal zal worden
tot stand gebracht. Uiterst links
boven op de foto kan men nog juist
de overbrugging van het kanaal
bij Sas van Gent zien. Ook is heel
goed waar te nemen welke breedte
het nieuwe kanaal hier zal krijgen.
Om nog even naar Zelzate terug
te keren. Het kanaalgedeelte bo
ven de stippellijn, dat Zelzate mo
menteel in tweeën deelt, zal te
zijner tijd worden gedempt. Op dit
gedempte gedeelte zullen plantsoe
nen worden aangelegd. De kanaal
verbreding zal in totaal 500 huizen
in Zelzate onder de slopershamer
brengen. Ook verschillende bedrij
ven stonden de verbreding in de
weg. Hieronder bevond zich een
grote fabriek, die inmiddels reeds
is afgebroken. Het spoor van de
slopers is op de foto goed te vol
gen. Men hoeft andermaal slechs
de stippellijn in noordwestelijke
richting na te gaan.
Aangezien het kanaal hier een
geheel nieuwe loop krijgt hebben
de Belgen de kans gekregen om op
vrij eenvoudige manier een tunnel
onder het nieuwe kanaal aan te
leggen. Deze tunnelwerkzaamhe
den, waarmee eind vorig jaar be
gonnen is, kunnen namelijk hele
maal „op het droge" worden uit
gevoerd. De bouwput voor deze
tunnel, die de stad Zelzate in zuid
westelijke richting een snelle ver
binding met West-Vlaanderen zal
geven, wordt 26 meter diep.
Rechtsonder op de foto ziet men
een zogenaamde cutterzuiger, die
het nieuwe kanaalgedeelte op de
vereiste diepte zal brengen. Even
ten noorden van de cutterzuiger
ligt nog een stuk van de oude
kanaaloever dat moet worden
weggegraven.
De middelste foto Iaat de bestaan
de drie kanaalarmen bij Sas van
Gent zien. De foto is vanuit het noor
den genomen. Rechts ziet men de ver
keersweg Terneuzen-Gent langs de
westelijke kanaalarm lopen. De rech-
terkanaalarm is al lang niet meer
voor het doorgaande scheepvaartver
keer geschikt. De middelste kanaal-
arm is eveneens voor het doorgaan
de verkeer afgesloten. De oostelijke
kanaalarm (midden op de foto) zal
naar links worden verbreed. De nieu
we oostelijke kanaaldijk is duidelijk
te zien. Midden-boven op de middel
ste foto ziet men de afbuiging van
het bestaande kanaal in de richting
van Zelzate. Deze bocht zal dus uit
het kanaal verdwijnen.
De onderste foto geeft nog een
duidelijk detail-overzicht van de
kanaalverbreding te Sas van Gent,
nu gezien vanuit het zuiden. Even
ten zuiden van de brug over het
kanaal ziet men zelfs al een gat in
de „oude" oostelijke kanaaloever,
die uiteindelijk geheel zal dienen
te verdwijnen. Op dit punt, onmid
dellijk ten zuiden van de weg naar
Westdorpe. heeft het kanaal zijn
toekomstige breedte reeds bereikt.
Langzaam maar zeker zal de ge
hele strook land rechts-onder op
de foto tot aan de nieuwe dijk
worden weggegraven. Het stuk
land dat hier aan de kanaalverbre
ding opgeofferd dient te worden
loopt als een duidelijk gemarkeer
de brede diagonaal over deze foto:
van rechts-onder naar links-boven.
Links-boven ziet men nog juist
de afbuiging van het kanaal naar
Sluiskil.
Zoals onlangs uitvoerig gemeld
zal de bestaande brug over het
kanaal verdwijnen. Er zal, iets
naar het noorden, een nieuwe brug
worden gebouwd. Deze brug vormt
een onderdeel van de verbetering
van de wegensituatie rondom Sas
van Gent, waarover wij niet lang
geleden hebben geschreven.
Dat er kwakende, knorrende,
fluitende en trommelende vis
sen bestaan is iets, dat vissers,
zeelieden en aquarium-liefheb
bers al lang weten- Het is eigen
lijk merkwaardig, dat de opvat
ting, dat vissen stom zijn zo
lang is blijven bestaan, nu men
al sedert tientallen jaren weet,
dat ook vissen een gehoor heb
ben. Aristoteles kende al zes
soorten vissen in de Middel
landse Zee, die in staat waren
krachtige geluiden voort te
brengen. Dr. Hans Schneider,
als docent verbonden aan het
zoölogische instituut van de uni
versiteit van Tübingen in
Duitsland, houdt zich als des
kundige voor bio-akoestiek in
tensief bezig met het onderzoek
naar de geluiden die vissen ma
ken. Volgens hem beschikken
vissen kennelijk over een zin
tuig voor „spreken",
besr al lang weten. Het is
De wetenschappelijke belangstelling:
voor de geluiden die vissen maken is
niet nieuw. Men heeft omstreeks 1940
in de Verenigde Staten, toen men in
verband met het afluisteren van duik
boten in de Chesapeake Bay een
akoestische onder-water-afluister in
stallatie beproefde, al ontdekt, dat
vissen geluiden maken. De ingenieurs
registreerden telkens wild geraas in
de diepte. Wanneer zij dan een kleine
springstoflading tot ontploffen brach
ten, werd het even stil. Maar een
paar minuten later viel het geraas op
nieuw te beluisteren.
Vissers verschaften al gauw ophelde
ring: het lawaai was afkomstig van
de in deze baai veel gevangen raas-
vis (micropogon undulatus), die in
deze bocht pleegt te paaien. In de
paaitijd komen hier miljoenen raasvis-
sen bijeen, hetgeen een enorm concert
oplevert. In deze wateren komt ook
de twee meter lange adelaarsvis voor,
welks geluiden men nog uit 18 meter
diepte kan horen.
Veel lawaai maakt ook de zoetwa
ter-trommelaar (aplodinotus grunniens)
Deze vis trommelt door middel van
een speciale pees op zijn zwemblaas.
Alleen de mannetjes kunnen dit. In
de paaitijd houden deze vissen uren
lange trommelconcerten. Dr. Schneider
heeft het trommelgeluid opgenomen.
Het bestaat uit een snel opeenvolgen
de impuls, die wel 5 seconden kan
aanhouden. Het geluid is zeer diep.
Wanneer vele mannetjes tegelijk trom
melen, dan hoort men via de onder
water-microfoon alleen nog een gelijk
matig gebrom. De trommel dient om
de wijfjes aan te lokken tot paaien.
Is de paaitijd ten einde, dan wordt
het weer stil in het water.
Als *n scheepssirene klinkt de roep van
de lelijke paddenvis (opsanus tau), die
in de ondiepe kustwateren van het
oostelijk deel van Amerika leeft. Deze
wordt ook wel „bootsmansvii" ge
noemd. Zijn fluittoon is ook boven
water goed te horen. Op slechts zes
tig centimeter afstand is het geluid,
dat deze vis maakt nog zo sterk, dat
het overeenkomt met het door onder
grondse treinen gemaakte lawaai en
de trommelvliezen pijn doet. Het ge
luid van deze paddenvis heeft het ka
rakter van een klank 'met een basis-
toon van 140 Hertz en talrijke hoge
tonen tot 2000 Hertz. Iedere roep duurt
ongeveer een seconde en dient even
eens om een wijfje er van te infor
meren, dat in een schuilplaats onder
een steen een mannetje zit te wach
ten. Het wijfje gaat bij hem op be
zoek om te paaien en trekt zich dan
weer in dieper water terug. Het man
netje bewaakt de eieren, wacht tot het
broedsel eruit komt. Slechts af en toe
fluit het dan nog een beetje voor
zichzelf. De taal van de paddenvissen
kent nog een grommende gevechts-
toon, die dient om de aanval van
soortgenoten af te weren. Ook de
vrouwtjes kunnen grommen, maar niet
fluiten. Bij het grommen nemen de
vissen vaak een dreigende houding
aan. De paddenvis heeft trommelspie
ren aan de zwemblaas, die echter niet
van buiten trommelen maar door sa
mentrekking de gasinhoud van de
zwemblaas in beweging brengen. Hier
door ontstaan dan de geluiden.
Een zeer gevarieerd tot rijk voca
bulaire hebben de fraai gekleurde ane
moon-vissen (amphiprion xanthurus),
die dr. Schneider in een aquarium
met een onderwater-microfoon beluis
terde. Deze vis leeft in symbiose
met de zee-anemonen en verdedigt
„zijn anemoon energiek tegen soort
genoten die trachten hem te verdrij
ven en zijn plaats bij de anemoon
in te nemen. Tijdens dergelijke ge
vechten maakt de vis typische gelui-
u eeE vreemde anemoon-vis in
aantocht, dan stoten zij lange reeksen
klanken uit, die op tien meter af
stand van het bekken nog goed te
horen zijn Dr. Schneider noemt dit
„dreigklanken".
Is de vreemde vis kleiner dan de vis,
die de anemoon bezit, dan slaat h(j op 't
luid van de dreigklanken op de vlucht.
Is hij echter even groot, dan valt hU
aan. Hü stoot dan zelf ook dreigklan
ken uit. Deze klanken zyn langgerekt
en krakend. De vissen gaan vechten,
rammend en bijtend, de een probeert
de ander van de anemoon weg te
trekken. Na hoogstens een kwartier
geeft een vis de strijd op en zwemt
weg.
De overwinnaar neemt de anemoon
over en verdedigt deze op zijn beurt
weer tegen andere vissen. Vaak ook
valt hij zijn vroegere tegenstander
nog eens aan onder het uitstoten van
dreig- en vechtklanken. De verdreven
vis laat zich echter niet meer in met
een gevecht, want dat mogen over
won dieren niet. Hij waggelt een
beetje met zijn kop van links naai
rechts en stoot zulks doende deemoe
dig klanken van berouw" uit, die
men zou kunnen vertalen in ,,ik doe
toch al niets meer, ik ben vóór
coëxistentie."
De aanvaller zwemt dan meteen
weer weg. Het is vermakelijk op de
geluidsbanden van dr. Schneider zo'n
vissengesprek te volgen. In de drei
gende klanken van de vis die over
won, mengen zich de klagelijke, kleine
geluidjes van de overwonne. Bij het
uiten van dreig- en gevechtstonen
waggelt de anemonenvis eveneens met
zijn kop, maar op en neer.
De tijgervis (therapon jarbua), een
baars die in de Stille Oceaan voor
komt, die dr. Schneider eveneens in
het aquarium „verhoorde" is een
echte kletsmajoor. Ook deze 'vis trom-
jL-™ zwemblaas. Vissers in
de Stille Oceaan luisteren aan het
roer naar het geluid van deze vis en
gaan dan op hem jagen. De tijgervis
trommelt onafgebroken en wanneer
een andere vis laat weten, dat hij hem
hoort, antwoordt de tijgervis daarop
met nog meer getrommel. Drie tijger-
vissen in het aquarium van dr. Schnei
der produceerden met elkaar in vijf
minuten 1148 korte trommelgeluiden.
De tijgervis beschikt behalve zijn nor
male trommeltoon ook nog over een
dreigtoon. Deze dreigtoon dient vooral
om andere tijgervissen weg te houden
van de schuilplaats van deze graag
alleen levende vis.
De tijgervis waartegen wordt ge
bruldzet zijn rugvinnen omhoog,
„zegt" eveneens iets (waarschijnlijk
een verontschuldiging) en zwemt
haastig weg. De dreigtoon bedraagt
tot 200 impulsen per seconde. Des te
intensiever de vis dreigt, des te lan
ger worden de dreigklanken. Vol
gens dr. Schneider zal men ongetwij
feld nog vaststellen, dat nog vele
andere vissoorten geluiden voort
brengen.
Vopo's hebben bij de muur
te Bad Harburg het vuur geopend op vier
jonge Oostduitsers die probeerden naar
het westen te vluchten. Een van hen werd
pinaen e anderen moesten hun po
gingen opgeven en naar Oost-Duitsland
terugkeren. De zestienjarige Helmut We
ke Mn Ho°r m het struik«ewas te dui-
ken aan de regen van kogels te ontko-
24"iarige gewonde Horst Godlich
kieeg een schot in de maag, maar be-
twM nnt ,emiv-,Westdui,s sebied. De
cehnnr Oostduitsers gaven
?an een Oostduits bevel om
rechtsomkeert te maken.
h °e„ laatste dagen zijn in Barcelona in
het geheim pamfletten verspreid die od
roepen tot een demonstratie tegen he"t
regime van Franco.
pam*let was bedoeld als een pro
test tegen het lot van de Spaanse arbri-
nfiKr- &en ue huidige toestand in Ca-
talonie. De bevolking werd verzocht
door middel van stilte haar gevoelens
tegenover het regime te laten blijken
haald'0" Va" pamflet 's niet ac'hter-
Andere pamfletten, onlangs verspreid
dooi een ondergrondse arbeidersgroep
st3kfna»^Pfer0epei1 om door middel van
stakingen tegen Franco te protesteren.
tt Haarlemse zuster Gonzagua (zuster
ri. a. a. Damave) van de congregatie
der Franciscanessen heeft aan de Rijks
universiteit in Utrecht als eerste van
deze orde de doctorstitel verworven. Zii
promoveerde tot doctor in de letteren op
der pP!'°effCrn" «etltcld- -Die Sprache
a rt des traumenden Monchs"
De Pilgerfahrt in een geschrift in Keuls
dialect, dat dateert uit de eerste helft
ya" de Vijftiende eeuw. Het werd in
1925 door dr. A. Meyboom uit Utrecht
uitgegeven. De dissertatie van zuster
Gonzagua bevat in hoofdzaak een riim-
onderzoek van de Pilgerfahrt
