SARTRE-DE SICA:
BLOTE VINGERS
ongelukkige combinatie
Er is geen andere keuze
onder vroeger niveau
IS
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 4 APRIL 1964
13
mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen - mensen en muzen
derde boek van Jaap Koopmans
N\ DE POCKETS „Doodslaan op
donderdag" en „Tien vogels in
de lucht" is thans bij de uitgeverij
J. M. Meulenhoff te Amsterdam in
een stevige linnen band de derde
roman van Jaap Koopmans versche
nen. Het boek kreeg tot titel „Blote
vingers", die het wel doet( al had
er voor hetzelfde geld „Blote tenen"
kunnen staan.
MEUBELEXPO
Lijm kunststofplaat, Ultrapas, Formica etc. met.^ SNELFIX
Poems from black Africa
MET de elfde symfonie van Dimitri De verdoemden van Altona
VENUS VAN MILO
in Tokio gearriveerd
LE THEATRE
In het Sarah Bernardt-theater
wijzen de gezelschappen elkaar de
nieuwe weg.
toning in brede kring tegenstrijdige
reacties uit zal lokken. En dat niet
elke objectieve maatstaf, die er aan
ten grondslag ligt, als wel door de
kelijk voor het toneel werd geschre
ven, heeft de Sica zich verzekerd
van de medewerking van routiniers
als Maximilian Schel I, Sophia Loren,
Frederic March en Robert Wagner.
Het lijdt geen twijfel, dat „De ge
vangenen van Altona" bij een ver-
zozeer door Sartres loochening van
PARIJS
ZOEKT
"yolgens de tekst op het omslag onthoudt
de auteur zich deze keer van de sterk
autobiografische en documentaire ele
menten, die zijn vroeger werk kenmer
ken. We menen dit te mogen betwijfe
len, alleen al omdat hier een journalist
over een journalist schrijft. Het moet al
gek lopen als men daarbij niet iets van
zijn eigen ervaringen weergeeft.
Het verhaal betreft namelijk een zeke
re Jacob, die op een kranteredactie
werkt. Hij komt om na een auto-onge
luk en met de beschrijving van zijn be
grafenis opent hij het boek. De lezer
maakt meteen kennis met de personen,
die het leven van Jacob beïnvloed heb
ben. Ze blijven echter even vaag als de
hoofdfiguur zelf. die ..volstrekt onop
vallend, niet levensvatbaar" lijkt. Zijn
wanhopige liefde voor de actrice Leo-
noor Ostecena, wier genegenheid hij
moet delen met haar broer en haar re
gisseur, vermag niet hem te bevrijden
uit de cirkelgang van gebondenheid en
vervreemding.
Zoals men al begrepen zal hebben,
heeft Koopmans ook in dit boek weer
gebruik gemaakt van de geliefde flash
back, maar we kunnen niet zeggen, dat
het verloop der gebeurtenissen ons hel
der voor ogen is komen te staan. Alles
.ligt los in de tijd'. De eerste zin de bes
te: „Het is herfst, half acht 's avonds"
zegt al genoeg. Ook hier en daar inge
laste droombeelden brengen verwar
ring en onzekerheid. Het is moeilijk te
achterhalen waar de schrijver naar toe
wil. Tal van fragmenten uit de roman
zijn er met de haren bij gesleept en
hebben met het oorspronkelijk opgezet
te thema niet veel te maken. Uitvoerig
schrijft Koopmans over de wedstrijd
Benfica-Feijenoord over ervaringen in
de kazerne, helaas zonder veel humor
en weinig- origineel, over rassendiscri
minatie, enz. Wel aardig is het relaas
van een uitstapje naar Engeland, waar
Jacob een onaantrekkelijke correspon
dentievriendin bezoekt.
"jYTerkwaardig' genoeg komt ook het
milieu, waarin de journalist ver
keert, niet uit de verf, al worden er
wel enkele vaktermen, zoals ..zetcapaci-
teit", gebruikt. We hebben de indruk,
dat Koopmans te hooggegrepen heeft.
Hij heeft de incidentele voorvallen niet
tot een synthese kunnen voeren. De ro
man blijft daardoor wat brokkelig en
onsamenhangend. Vergeleken bij de bei
de voorgaande boeken is dit derde geen
vooruitgang.
Gegadigden moeten behoorlijk Engels
kunnen lezen,willen ze van dit proza
kunnen genieten, want de schrijver ci
teert zeer veel uit die taal. Onze hoop,
dat we verschoond zouden blijven van
„gezeik" en andere urinoir-woorden, is
niet in vervulling gegaan.
WILLEM VAN DER VELDEN
(Advertentie!
Voor
exclusieve
interieurverzorging
TILBURG SPOORLAAN 36
(Van onze Parijse correspondent)
WAANNEER men mij spreekt van het
„théatre tot al" of wat het moet
worden, dan dienk ik onwillekeurig
terug aan een leraar van de h.b.s. met
carnaval in Maastricht. Hij was niet ver-
Kleed en zat met zijn vrouw in een
café aan een tafeltje. Hij amuseerde
zich kostelijk met de carnavalsvierders.
Sommige „maskers", die hem hadden
zien zitten, gingen op hem af en speel
den voor hem de rol, die zij zich had
den toebedacht en die door hun masker
en kostuum weerspiegeld werd. Ook
heb ik die leraar zien opgenomen wor
den door een bende „verkleders". Van
tyd tot tijd hoste hij ook mee.
WANNEER diezelfde leraar naar een
toneelstuk van bijvoorbeeld Sartre
gaat kijken, dan wordt hij slechts be
ziggehouden met zijn verstand, met zijn
intellect, met zijn geest, maar zijn
lichaam blijft erbuiten. De huidige to
neelschrijver schijnt, zich te hebben
teruggetrokken in een ivoren toren.
Van daaruit beschrijft hij de vooruit
gang van het menselijk denken. Het
valt te begrijpen, dat hij een satire van
Ionesco voor de arbeider geen belang
heeft. Een groot gedeelte van de
produktie van de hedendaagse toneel
schrijvers wordt slechts gevolgd door
een beperkt en bepaald publiek. Dit
betreft Europa.
Echter kan men op het gebied van het
toneel in de wereld nieuwe vormen van
theater waarnemen. Deze „nouveau
té" heeft in Frankrijk reeds de naam:
tig vonden, en er waren de anderen,
die het afkeurden, omdat er niet alleen
toneel werd gespeeld. Het bevatte ook
mimiek, musichall, drama, opera en
ballet. Daarom moest de naam Festival
dart Dramatique, Festival van Toneel
kunst, worden veranderd om plaats te
kunnen maken voor ook niet-Europese
theatervormen, voor theater, dat niet
voortgekomen is uit de Europese toneel
cultuur. Het Théatre des Nations open
de wijd de deur voor gezelschappen uit
alle landen van de wereld en vroeg die
gezelschappen om alsjeblief niet mat
braaf ingestudeerde toneelstukken van
westerse toneelschrijvers te komen,
maar iets van eigen bodem, van eigen
cultuur, van eigen folklore, van eigen
religieuze traditie.
TTIT HET heterogene défilé van deze
oorspronkelijke gezelschappen heeft
men twee ondervindingen kunnen vast
leggen:
1. Het is niet waar, dat het totale the
ater slechts te vinden is bij de zoge
naamde primitieve volkeren, want het
werd zowel gebracht door gezelschap
pen uit Europa, Azië, Afrika, als uit
Amerika.
Om te komen tot het totale theater
kan men uitgaan van zowel toneel,
lyrisch drama, ballet als van een tra
ditionele godsdienstige plechtigheid. In
de Parijse uitvoering van het oorspron
kelijke balletwerk „Les 7 Pêchés Capi-
taux du petit Bourgeois", onder de titel
„Les 7 Pêchés Capitaux" door „Les
Ballets du XXième Siècle" uit Brussel
onder Maurice Béjart, komen naast het
ballet, zangers en pantomimespelers
voor. Het Griekse Theater met een klas.
„Théatre total". Men zou dit kunnen
vertalen met: het volledige theater of
het complete theater wanneer men de
nadruk wil "leggen op het feit, dat er
alle soorten theater- of kijkspelen in
voorkomen of, „het totale theater",
wanneer alle soorten of bestaande vor
men van theaterkijkspelen een totaal
beeld geven in een harmonisch samen
gaan. Men weet in Frankrijk nog niet
precies, hoe het totale theater uitein
delijk eruit zal komen te zien en men
kan er nog minder een definitie van
geven. Er is echter geen kwestie van
om nu maar alles wat men heeft be
reikt op het gebied van toneel, van
opera en van ballet over boord te
gooien en van de grond af opnieuw be
ginnen. Men zoekt naar een harmoni
sche vorm waarin deze onderdelen
plus nog de musical en de pantomime
en de moderne dans een rol spelen in
een geheel, in een kijkspel.
ÏJET IS in Parijs, waar men het beste
kan zien welke theatergezelschappen
zich op deze nieuwe weg hebben be
geven en wel tijdens het jaarlijkse
festival van het „Théatre des Nations"
in het Sarah Bernhard-theater. Hier
aan nemen theatergezelschappen uit de
hele wereld. De directeur van 't „Thea
tre des Nations", Planson. is dan ook
door zijn positie als leider de grote
theoreticus geworden van het „théatre
total".
Dit festival heette oorspronkelijk Fes
tival d'art Dramatique de la ville de
Paris en startte in 1954 met bijna uit
sluitend Europese en Amerikaanse ge
zelschappen, let wel toneelgezelschap
pen. Vanaf het tweede jaar werden
er opvoeringen gegeven, die ook wel
iets met toneelkunst hadden uit te
staan. De uitvoering van het theater
gezelschap uit Peking veroorzaakte een
uitbarsting onder het publiek en de
critici. Er waren mensen, die het prach-
siek drama legde vooral de nadruk op
het „spel" van de koren en op de mu
ziek. In „Moïse en Aaron" van Schoen
berg door het Theater van Berlijn werd
de rol van Moïse gespeeld door een
zanger, die niet zingt. Het is spreken
wat hij doet, maar met de stem van
een zanger. Brecht richt in Duitsland
al zijn inspanning op het totale theater:
het gebruik van maskers, van pantomi
me, van liedjes, van ballet. Het Afri
kaanse theater vertolkte de mens, die
zo intens aan een godsdienstige plech
tigheid deelneemt, dat hij zich ten
slotte uit in zang en dans, d.w.z. zich
totaal uit!
TVTEN KAN dus deze vorm van theater
vinden in de hele wereld. Hoe is
deze ontwikkeling ontstaan In Frankrijk
zegt men, dat er geen andere keus is,
Om te voorkomen, dat het volkstheater
uitsterft, moet het zich ontwikkelen
tot het totale theater, d.w.z. het volk
de plechtigheden en de schouwspelen
teruggeven en niet maar slechts het
spelen van een tekst. Geef het volk
zijn spelen terug. Iedereen, van profes
sor tot straatveger heeft behoefte aan
spelen. Dit verklaart het succes van
interantionale sportmanifestaties met
vlaggen en volksliederen en stierenge
vechten.
Met zoekt in Frankrijk naar een (Eu
ropese) vorm van het totale theater, die
de totale mens aanspreekt en niet al
leen zijn zin voor het literaire of filo
sofische of slechts zijn geestelijke fa
culteit.
Het is voorlopig alleen maar een spo
radisch verschijnsel, waaraan sinds kort
ook filmprojecties worden toegevoegd
Alle experimenten zijn toegestaan. Het
wachten is slechts op de eerste regis
seur en of toneelschrijver, die erin
slaagt om het volk zijn (twintigste
eeuw) spelen terug te geven. Met een
„toneelboodschap"?
Sica's her-situering van de hande-
ling.
HTeneinde een voor de bioscoop aan
vaardbare lengte te verkrijgen heeft
De Sica het oorspronkelijke spel van
Sartre sterk ingekort. Hij heeft daarbij
de meest essentiële teksten weliswaar
gehandhaafd, maar hij heeft tevens
enkele buitenopnamen ingelast, die in
het oorspronkelijke spel niet zijn voor
zien. De broeierige binnenshuis-
atmosfeer wordt daardoor verbroken,
waarbij er een onevenwichtige ver
houding ontstaat tussen de sterk gesty-
leerde fragmenten binnenskamers en
de visueel nogal mooi aangezette tone
len buiten.
Tn „De verdoemden van Altona" stelt de
atheïstische filosoof Sartre op onbarm
hartige wijze de verantwoordelijkheid
voor de gruwelen in de laatste wereld
oorlog aan de orde. Dit probleem, waar
mee de mensheid ook nu nog niet heeft
afgerekend, heeft hij op indringende
wijze verwerkt in een symbolisch ge
laden intrige, die echter niet vrij is van
een zekere hang naar romantiek. Hij
heeft de schuldvraag geprojecteerd in
de ex-nazi-officier Franz von Gerlach
(Maximilian Schell) zoon van een
vermogende industrieel die sinds het
einde van de oorlog verborgen leeft
op een zolderkamer in het ouderlijke
huis. Zijn schoonzuster (Sophia Loren)
ontdekt echter zijn schuilplaats. De
man blijft zich hardnekkig inpraten,
dat Duitsland ook nu nog in dezelfde
materiële en geestelijke crisis verkeert,
die er bij het einde van de oorlog
heerste. Zijn schoonzuster dwingt hem
daarom de nieuwe werkelijkheid onder
ogen te zien. Maar aangezien ontredde
ring en chaos voor hem steeds de cir
kel gevormd hebben, waar binnen hij
zijn schuldgevoelens kon koesteren,
blijft er na de ontdekking van de
nieuwe waarheid voor hem en voor
zijn vader, die hem mede verborgen
hield alleen de uitweg in de dood.
S?sI2wSvSH
BERT HAANSTRA KREEG
.BRONZEN LOERES"
DE CINEAST Bert Haanstra heeft deze
week als winnaar van de prix de
joke '64 de .bronzen loeres', een kopie
van het indertijd als grap op het
Zandvoortse strand gezette „paas-
beeld in ontvangst mogen nemen.
Hij kreeg deze prijs voor zijn „Alle
man."
DeJuVy bestond uit de heren Simon
van Collem, Rein van Rooy, en Peter
Craghs. De winnaar werd toegespro
ken door de initiatiefnemer van deze
grap, de beeldhouwer Edo van Tette
rode, en door Simon van Collem.
Eervolle vermeldingen kregen de
fotografen Theo van Hout en Henk de
Mari van het weekblad Panorama, die
Haanstra op hun beurt met verborgen
camera's hebben beet genomen, als
mede Frans van Lier voor zijn rubriek
,,goed geschoten" in het blad Televi-
zier.
RUSSISCHE BALLERINA
GEEFT IN NEDERLAND LES
DE VOORMALIGE prima ballerina ma
dame Jelena Tchikvaidze, die getrouwd
is met de choreograaf Labrovski, di
recteur van het Bolshoi-ballet, staat
in Rusland bekend als een zeer „ver
dienstelijke artieste". Thans treedt zij
niet meer op. Zij geeft les en studeert
rollen in. Op uitnodiging van het Na
tionale Ballet is zij naar Nederland
gekomen om gedurende vier maanden
aan dit ballet les te geven en tevens
de vierde acte van het ballet „la
Bayadère" in te studeren. Madame
Tchikvaidze heeft zelf vele malen de
hoofdrol in dit ballet gedanst. Het
wordt door het Nationale Ballet op het
komende Holland-festival in première
gebracht.
NEDERLANDS GLASWERK
IN STUTTGART
IN het Rosenthal Studio-haus te Stutt
gart zal van 8 tot 21 april een expositie
van Nederlands glaswerk worden ge
houden naar de ontwerpen van de
glaskunstenaar Andries Copier uit
Leerdam. Oude en recente werkstuk
ken in glas en kristal zullen in bruik
leen worden afgestaan door diverse
Nederlandse musea. De tentoonstelling
zal een overzicht geven van de veertig
jaar, die Andrie Copier als glaskun
stenaar scheppend werkzaam is ge
weest. Door zijn werkzaamheden als
glaskunstenaar (aan de N.V. konink
lijke Nederlandsche glasfabriek „Leer
dam") heeft Nederland wat vormge
ving in glas betreft internationale be
kendheid gekregen. Copier ontwierp
o.m dertig jaar geleden het z.g. gilde-
glas. dat nog als modern wordt be
schouwd. i
F}e beklemming die er van „De ver
doemden van Altona" uitgaat wordt
voornamelijk veroorzaakt door het spel
van de al genoemde acteurs en actrices.
Maximilian Schell en Sophia Loren
nemen de hoofdpersonages voor hun
rekening, waarbij Loren het er naar
onze smaak beter afbrengt dan Schell,
die de charge niet schuwt.
,.I sequestrati di Altona", zoals de Ita
liaanse titel van de film luidt, is on
getwijfeld een van de meest ambi
tieuze filmcomposities van de Italiaanse
film in de laatste jaren. De film blijft
artistiek gezien o.i. toch wel onder het
niveau van De Sica's voorgaande werk.
Zelfs een vroeg werk als b.v. „Scius-
cia" (1946), dat later totaal overvleu
geld is door de legendarische „Ladri
di biciclette" (1948) schijnt meer van
De Sica in zich te dragen, dan zijn
jongste werk. We noemen met opzet
„Sciuscia", omdat De Stca ook daarin
tot op zekere hoogte de schuldvraag
van de oorlog aan de orde stelde,
toen twee door de wei'eldbrand los
geslagen jochies aan de zelfkant van
de maatschappij terechtkwamen. De
geest is sinds die naoorlogse tijd echter
wel veranderd.
Het idealisme van het toenmalige neo
realisme heeft plaats gemaakt voor
een cynische, nihilistisch filmspel, dat
zich voornamelijk toespitst in intellec
tualistische dialoog. De Sica heeft aan
het oorspronkelijke werk van Sartre,
dat door Abby Mann tot scenario ver
werkt werd, weinig of niets toe kunnen
voegen.
De actrice Sophia Loren in haar
vertolking van de schoonzuster
van de ex-nazi-officier Franz von
Gerlach (Maximilian Schell)
Zijn eigen aandeel blijft in feite be
perkt tot de vormgeving. Die is welis
waar niet totaal van de inhoud ver
dwaald, maar ze onderhoudt er toch
in verschillende sequenties maar zeer
oppervlakkige relaties mee.
We kunnen „De verdoemden van Al
tona" dan ook beslist niet rekenen tot
het meesterwerk, waarvoor sommige
mensen het willen houden. En mede
gezien De Sica's vroegere filmcompo
sities hebben we sterk de indruk ge
kregen, dat dit gegeven van Sartre hem
niet goed heeft gelegen. Alles bij elkaar
komt het ons voor. dat de Italiaan deze
keer misgegrepen heeft.
BERT VAN OOSTERHOUT
(Advertentie)
J7R IS kort geleden een boek ver-
schenen, dat Poems from black
Africa" is getiteld. Daarin zijn 36
gedichten uit tien Afrikaanse landen
opgenomen. Al dit werk ademt een
nationalistische Afrikaanse geest, on
verschillig of de dichter zich in het
Frans, Engels. Portugees of in de
eigen taal uitdrukt.
TTITGEVER is de Amerikaanse neger-
dichter Langston Hughes. Hij merkt
in een voorwoord op, dat de Engels
sprekende dichters de neiging hebben
zich te concentreren op hun eigen
onmiddellijke ervaring en de bete
kenis van hun werk voor hun volk
liever laten doorschemeren dan er
direct de aandacht op te vestigen.
Daarentegen vergeten de Frans-
schrijvende dichters nooit, dat zij zich
wenden tot het totale Afrikaanse
continent en zijn miljoenen bewoners.
Een voorbeeld van de laatste cate
gorie is Leopold Sédar-Senghor, die
er zich voortdurend van bewust is
als Afrikaan de spreekbuis te zijn
voor het hele continent.
Vanzelfsprekend neemt het protest
een grote plaats in. Een typering als
„het zwarte werelddeel" wijst men
bijvoorbeeld verontwaardigd af. Dit
blijkt uit de beginregels van een ge
dicht van Senghor:
Is this Africa
unfair men once called
continent of darkness,
land of baboons,
apes and monkeys,
cannibals and men with tails
only fit to be
the servants of other meii?
De dichter gaat dan verder met over
Afrika te spreken als het land, dat
thans zijn eigen lot bepaalt, zodat
hoop de harten vervult. Dezelfde
geest van verzet hoort men opklin
ken in het gedicht van Patrice Lu
mumba „Dawn in the heart of
Africa^ fiQ
For a thousand years, you,
African, suffered like a beast,
Your ashes strewn to the wind
that roams the desert.
Protest klinkt op uit de gedichten
van David Diop uit Senegal, die bij
voorbeeld schrijft:
Suffer, poor negro,
negro black as misery
and. speaks <4 tiia days
when civilization kicked us
in the face.
Zijn latere gedichten spreken echter
van vreugde om het herboren Afrika.
QE HOOP is een ander opvallend
element in deze gedichten en het
is opmerkelijk, dat deze hoop, of
schoon zij in eerste instantie de toe
komst van Afrika en zijn bewoners
tot thema heeft, tenslotte bijna altijd
betrekking heeft op de hele mense
lijke samenleving.
Een voorbeeld daarvan is A. Milner-
Brown uit Ghana, die schrijft
This Africa so richly blest-
May yet the world lead back
to peace and rest.
Richard Rive uit Zuid-Afrika ziet in
zijn bundel „Where the rainbow
ends een plaats, waar alle mensen
tezamen zullen zingen, omdat
There is no such thing
as a black tune,
There is no sueh thing
as a white tune,
There's only music, brothers....
^/E WILLEN tenslotte nog twee na
men noemen van dichters, die het
Afrikaanse volk iets te zeggen heb
ben Wij bedoelen hier Jean-Joscph
Rabearivelo en Flavien Ranaivo. Bei
den komen uit Madagascar. Het
werk van Rabéarivolo is van een
opmerkelijke kwaliteit. Het bezit een
diepe, poëtische melancholie, die ge
stalte krijgt via een vreemde en tref
fende woordkeus vol primitieve,
oosterse rijkdom. Opmerkelijk ziin
de gedichten Flüte players en Here
she stands.
De bundel als geheel vertegenwoor.
digt een monumentale bijdrage tot
begrip voor het vrije Afrika met ziin
gevoelens en problemen, zoals die
door zijn eigen dichters worden ge-
frQSitt en zijn neergeschreven.
Shostakowich als muzikale ach
tergrond heeft Vittorio de Sica in
een Italiaans-Frans-Amerikaans co
productie „De verdoemden van Al
tona" van Jean Paul Sartre nieuw
leven ingeblazen. Voor de vertol
kingen in Sartres spel, dat oorspron-
Het befaamde beeld de Venus van
Milo, dat voor een tentoonstelling
uit het Louvre in Parijs naar Tokio
vervoerd is, is in de Japanse
hoofdstad voor de pers onthuld.
Het beelddat ondanks de vele
voorzorgsmaatregelen tijdens het
transport beschadigd werd, liet
niet na in Japan een diepe indruk
te maken. De schade was overigens
spoedig na aankomst reeds hersteld
