13.
Kunstkometen in de maak
Pijpen en waterbassins zijn in India
vaak ware kunstwerken
N SC HOT
lOENE N.V.
HEIDSFOUTJES
rs
80
IflANN
13
„Uitvliegers"
Bevroren kern
Behalve ingewikkelde waterpijpen zijn er ook rationeleexemplaren. De man links
onder, rookt een pijp die alleen uit een kop bestaat. Daarnaast een keizerlijke water
pijp, gemaakt uit kostbaar materiaal en een vermogen waard.
In vroeger eeuwen regeerden
over India Mohammedaanse kei
zers of MogoSs. Nog is er veel,
dat herinnert aan de tijden van
die machtige en prachtlievende
vorsten. En de mannen van India
ijn de Mogols nog steeds dank-
aar voor de door hen ingevoer-
uqqa of (Indiase) waterpijp,
a is van oorsprong een Ara
woord, dat gebruikt werd
n doosje of kistje aan te
waarin juwelen of krui
erden bewaard. Tabak is
een kruid en daarom noem-
men in India de waterpijp
uqqa.
Zonnewind
CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI - CONFETTI
12
IER PAPING winnaar
Ie barre Elfstedentocht
januari 1963 in 10 uur
i minuten.
voor Zuid- en N.-Beveland
'30 HET VERTROUWDE ADRES
TRAAT 12-14
4 Renault Daphine en
Ondine 1959, 1962
vanaf 2.950
2 Renault 4 L de Luxe
1962, 1963 vanaf 2.950
BMW Coupé Sport 1962
7000 km als nieuw
4.750
3 BMW luxeus 1963
vanaf 4.650
Goggo Isar stationcar
1962 3.950
2 Austin A 40 1962
per stuk 4.450
Austin Cambridge 1961 met
radio 4.450
2 Volkswagens 1500 1962
vanaf 4.950
4 Volkswagens 1960, 1963
vanaf ƒ3.510
Karmann Ghia 1500 1962
7.650
4 DAF 600 en 750 1961
t.m. '63 vanaf 2.750
Dodge Dart 1962 4-deurs
hardtop 9.750
>let
5.750
1800.
1961.
tuifdak
4.950
0, 1200
1960,
2.450
.m. '63
4.950
1961
2.950
met
F 4.450
en '62
c 3.150
962
7.250
•61 t.m.
5.500
2 1963
4.450
62 met
ak
3.950
■REN GARAN1 IE INRUILEN
RIJKSWEG BREDA—GILZE RIJEN
Molenschot, Rijksweq 235
let (01601) 224
afdeling: Schoolstraat 10
Molenschot Tel (01601) 337
RIJKSWEG UTRECHT—DE BILT
(030' 6040C
AMSTERDAM
Havenstraat 1214
(bij net 'Haarlemmermeerstation)
Tel (020) 720840
n rug. Bij uitstek
zoals voor woon-
en kantoren,
ildhakken
r en event, zeep)
nd
)M - OOSTERHOUT
13
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 18 JANUARI 1964
Roken
(Bijzondere correspondentie).
Er zijn kunstkometen op komst. In het Max Planck-instituut voor
natuur- en sterrekunde in München is men bezig met de voorbe
reidingen om een reeks kometen de ruimte in te sturen. Kometen
zijn helemaal niet zo zeldzaam als vaak wordt aangenomen. Sterre-
kundigen hebben berekend, dat er niet minder dan 200 miljard ko
meten zijn. Waarom dan ook nog kunstkometen? Het antwoord op
deze vraag ligt opgesloten in een overzicht over de huidige toestand
van het kometen-onderzoek.
Er beslaan massa's kometen, alleen
krijgen we ze maar zelden te zien.
Voigens de thans algemeen aanvaar
de theorie van de Nederlandse sterren
kundigen Oort en van Woerkom, trek
ken de kometen hun banen op zeer
grote afstand van de aarde. Rondom
de zon vormen zij een bolvormige
schaal, die 50.000 tot 100.000 astrono
mische eenheden van de zon verwij
derd is. (Een astronomische eenheid is
de gemiddelde afstand van de aarde
tot dc zon, dus ruim 150 miljoen kilo
meter) Een komeet straalt evenals de
planeten alleen in het weerkaatste
licht van de zon Daarvoor moet de
komeet de zon echter tot op enkele
astronomische eenheden naderen.
De in kringvormige banen cirke
lende kometen doen dat nooit, de ko
meten met elliptische banen slechts
zelden. Er bestaan echter enkele ko
meten, die onder de invloed van an
dere sterren hun banen dusdanig heb
ben gewijzigd, dat zij met tussenpozen
die van enkele tot een paar duizend
jaren variëren, vanaf de aarde te zien
zijn. Terwijl men dit vroeger toe
schreef aan de invloed van grote pla
neten, denkt men thans aan de in
vloed van de aantrekkingskracht van
de vaste sterren. Ook de ongeregelde
verdeling van de kometenbanen in het
heelal wijst op de invloed van even
eens ongeregeld verdeelde vaste ster
ren Deze zijn het, die af en toe een
komeet in een dichter bij de zon ge
legen baan brengen.
De kometenwolk, aldus dr. Rhea
Luest van het Instituut voor Naluur-
en. sterrenkunde in München, heeft 200
miljard leden.
*iG .mees^e kometen zijn echter
slechts enkele kilometers groot. De
grootste bekende kometen hebben
een omvang van slechts enkele hon
derden kilometers. Alle kometen bij
kaar omvatten slechts een tiende
v,. .va" (}e aardmassa. Jaarlijks
«oo uU! :ze kometenclub er één
wuii buitenste gedeelte van het
heelal en komt nooit weerom.
Omdat er 200 miljard kometen zijn,
zal het nog wel eens poosje duren tot
dat zij allemaal zijn weggevlogen. Een
komeet, hoe klein ook, wordt zicht
baar wanneer hij de zon nadert omdat
door de zonnestraling zijn geringe ma
terie begint te verdampen. Om de ko
meetkern ontstaat dan een omhulsel
uit gas en stof. Dit omhulsel, koma of
kometenkop genoemd, kan een door
snee van 100 000 kilometer bereiken.
En deze wolk straalt in het licht van
de zon. Zeer vaak, maar niet altijd,
stroomt een deel van dit omhulsel
van de kometenkop weg en vormt dan
de bekende kometenstaart, die meer
dere miljoenen kilometers lang kan
worden, vaak zelfs meer dan honderd
miljoen kilometer! Er bestaan echter
ook staartloze kometen.
Omhulsel en staart vormen ondanks
hun grote uitgestrektheid slechts een
klein deel van de toch al kleine kome-
tenmassa. Deze massa blijft geconcen
treerd in de kometenkern. Staart en
omhulsel zijn van zeer geringe dicht
heid. Volgens de nieuwste opvattin
gen is de kern van de komeet diepbe-
vroren en zeer vast. Slechts zelden
spat deze in de nabijheid van de zon
in twee of meer komctendelen of een
meteorenstroom uit elkaar. De komeet
trekt overigens zijn staart door gra
vitatie (zwaartekracht) achter zich
aan Er zijn twee soorten kometen-
staarten: de smalle langgerekte staar
ten liggen in een richting, die van de
zon wegwijst, alsof de van de zon uit
stralende kracht de kern van de materie
wegblaast: de brede, gekromde staar
ten gaan daarentegen in andere rich
ting. De lange staarten bestaan uit
geïoniseerde gasdeeltjes. die een elek
trische lading bezitten. Men heeft daar
bij kooloxyde vastgesteld. De ge
kromde staarten bestaan uit stof. De
staartmaterie wordt door de zon van
de kometenkop weggedrukt; de ko
meet gaal deze neiging tegen door zijn
gravitatie. Langzamerhand echter raakt
de kop zijn materie in de interplane
taire ruimte kwijt.
Uit de versnelling en de snelheid van
de deeltjes van de kometenstaart kan
men afleiden welke krachten werk
zaam zijn. Stofdeeltjes vertonen slechts
een geringe versnelling. Daarom heeft
men kunnen berekenen, dat de licht
druk van de zon, die de deeltjes weg
drijft iets groter is dan de aantrek
kingskracht van de zonmassa. die de
deeltjes terugtrekt. Geheel anders, al
dus dr. Rhea Lust. is dit bij de kome-
tenstaartjes die uit elektrisch geladen
gasdeeltjes bestaan. Deze deeltjes ver
tonen een hoge acceleratie en grote
snelheden. De lichtdruk is lang niet
voldoende om deze op te wekken Dr
L. Biermann van het Max Planck-insti-
tuut voor natuur- en sterrenkunde in
München heeft een theorie ontwik
keld, die de hoge snelheid van de gas-
staart zou kunnen verklaren. Over
geïoniseerde gassen weet men thans al
heel veel. Deze kunnen in het labora
torium bestudeerd worden en zijn wel
iedereen uit de T.L.-buizen bekend.
Het bij het laboratoriumonderzoek
verworven inzicht kan voor een groot
deel worden toegepast op het onder
zoek naar het gedrag van kometen-
staarten.
Volgens dr. Biermann hebben de gas-
staarten van de kometen hun grote
snelheid te danken aan de „zonne
wind" evenals trouwens hun van de
zon weglopende richting.
- -kLrt
fjc 3|Êfc
K
/v'
1
f-r
(Van een bijzondere medewerker)
De overlevering wil, dat het een ho
veling van de Mogol Akbar was, die als
eerste een hoeveelheid tabak (uit Tur
kije) naar India bracht. Die hoveling
schonk het geurige kruid met een pijp
aan zijn vorst en raadde deze aan, het
eens te proberen met epn pijpje tabak.
Akbar, avontuurlijk van aard, was on
middellijk bereid om een proefpijpje te
roken. Dr Shirazi, Akbar's lijfarts,
kwam echter tussenbeide. Hij wilde na
melijk eerst eens onderzoeken of de
nieuwe liefhebberij Zijne Majesteit niet
kon schaden. Daarom onderwierp hij de
tabak aan een nauwgezet onderzoek.
Op grond van zijn proeven kwam de
arts tot het inzicht, dat het roken min
der schadelijk zou zijn, als aan de pijp
een bak met water werd gekoppeld. De
rook zou dan door het water gezuiverd
worden.
Al spoedig na Akbar's eerste rook-
proeven vond het nieuwe genotmiddel
ingang in India. De groten des lands
lieten, naar het door de keizer gegeven
voorbeeld, speciale pijpen maken. Zo
hadden zij pijpen, die zich bijzonder
leenden om te worden gerookt bij maan
licht. Andere huqqa's kwamen het best
Foto links: een „long smo
ke", waarbij de roker in een soort
concentratietoestand verkeert.
Daarnaast: een huqqa, welke het
eigendom is geweest van sjeik
Akbar II. De vorst gebruikte dit
apparaat als „handpijp" op de
wandeling.
is met het van de zon gekomen meng
sel van elektronen en protonen.
Teneinde gerichte observaties mo
gelijk te maken, willen de geleer
den in München nu een kunst
matige kometenstaart, zonder kop,
met behulp van een raket de ruim
te inzenden, waar deze staart dan
een geïoniseerde wolk moet vor
men. Hiervoor denkt men ver
dampt barium te gebruiken.
De door observatie van deze kunst
kometen gewonnen gegevens zullen
zeer waarschijnlijk alle benodigde ge
gevens opleveren waaruit conclusies
getrokken kunnen worden ten aanzien
van de processen, die zich in de ko
metenstaart voltrekken.
tot hun recht tijdens een wandeling of
een ritje op een olifant. Een bekend
Engels schrijver noemde de thee eens
,,dat goddelijke blad". Hij was een thee
fijnproever bij uitstek en wist dus goed
waarover hij schreef. Welnu, er is een
oud versje in India, dat vooral in de
Pundsjaab wordt gezongen en van de
tabak ongeveer zegt wat de Engelse
schrijver zei van de thee. Een der vers
regels luidt namelijk: „Huqqa hukam
khuda da" oftewel „De huqqa is een
goddelijke gave". Deze versregels heb
ben veel Indiase rokers gemaakt tot een
hunner lijfspreuken.
Huqqa's kan men in India te kust en
te keur kopen. Er is keuze voor kleine
beurzen en rijkaards, voor vorstentel
gen en eenvoudige lieden, kortom, voor
rokers van allerhand smaak en schake
ring. Als men de prijs als norm neemt,
zijn er afgezien van weinig voorko
mende typen drie goedkope en drie
dure soorten. De goedkope heten chilar,
gurguri en nareel. De dure heten satak,
pechwan en bandha. Zij vormen gedrie-
en de huqqa-aristocratie. Voorts is er
nog een type pijp, nari genaamd en ge
maakt van rubber, hout of bamboe. Ze
wordt omwikkeld met stof, die met
goud- en zilverdraad is bestikt. Het
mondstuk bestaat uit een gouden of zil
veren tuitje, dat versierd is met belle
tjes en kettinkjes.
Een goede huqqa-maker staat in India
hoog in aanzien en geldt als een begaafd
kunstenaar. Inderdaad zijn er pijpen,
die ware juweeltjes zijn van kunstzin
nigheid en vakmanschap. Het pijpen
makersvak is trouwens erfelijk in som
mige geslachten.
De schatrijke (vroegere) nawabs (vor
sten) plachten de „bassins" voor hun
waterpijpen te laten vervaardigen van
kostbaar kristal, zodat zij de weg van
de rook door het water konden volgen
en onmiddellijk konden vaststellen of
er teveel nicotine in het water was.
Echte rokers zijn kieskeurig. Ook de
goede huqqa-roker is veeleisend. Hij
kiest zijn tabak of tabakmengsel met
zorg en overleg uit om „echt tevre
den" te kunnen roken. Ten tijde van
de Mogols was 't mengen van tabak
een hoog ontwikkelde kunst. Een
goede tabaksihenger was in die da
gen even gevraagd als thans in de
luxe-restaurants een goede kok.
Ten tijde van de Mogols werd het ge
bruikelijk om de tabak te parfumeren
voor hem te roken. En tegenwoordig
onderscheidt de huqqa-roker nog tussen
sada (gewone tabak), die geen voorbe
handeling heeft ondergaan en de kha-
mera (geprepareerde tabak), die met
ware keraierskunst wordt gemengd en
geparfumeerd voor hij gerookt wordt.
De khamera is de trots van de bereiders.
Deze tabakskunstenaars mengen enige
soorten tabak dooreen en voegen aan
het mengsel de as van verbrande ge
droogde vruchten toe. Er zijn mannen,
die hun leven lang niets anders doen
dan tabaksparfums (attars genaamd in
India) bereiden. Sommige soorten ge
parfumeerde tabak vinden toepassing in
de geneeskunde in India, bijvoorbeeld
als medicijn voor astmalijders, lever
patiënten en anderen.
De houtskool, die men gebruikt om de
pijp aan te steken, kan uit verschillende
houtsoorten worden bereid. De Mogols
en hun groten gaven vroeger de voor
keur aan het geurige sandelhout. En nog
heden ten dage zijn er huqqa-rokers, die
bij voorkeur sandelhoutskool gebruiken.
Is dit vreemd? Neen. Denkt U maar
eens aan het feit, dat een echte sigaren-
roker nooit een aansteker gebruikt!
Dit relaas over de huqqa zou onvol
ledig zijn, als wij niet een paar woorden
wijddien aan de „Huqqa-Dragers" van
weleer. De bardars (aldus de Indiase
naam) droegen de pijpen van vorsten en
v: -V- 4
edelen. Het ambt van bardar was zeer
begeerd. Vooral de bardars des keizers
werden met zeer veel zorg gekozen uit
de altijd talrijke gegadigden. Men be
denke, dat de bardar zich zeer dikwijls
in de onmiddellijke omgeving van de
heerser bevond en dat het mede tot zijn
taak behoorde om de vorst in een goede
stemming te brengen of te houden.
Reeds zijn er tegenwoor
dig in India velen, die de huq
qa beschouwen als een ver
ouderd erfstuk uit het ver
leden, waaraan al veel van
de glorie van weleer ontbreekt
Vooral de jonge generatie
distantieert zich van de huq
qa en geeft de voorkeur aan
de sigaret. Ook op rookgebied
stevent India in snel tempo de
moderne wereld binnen.
Een echte huqqa-roker evenwel kent
geen groter rookgenot dan dat van zijn
waterpijp. Hij weet, dat de zorg, het
vakmanschap en het kunstzinnig talent,
die nodig waren om zijn huqqa te ver
vaardigen, hun vruchten afwerpen.
Iedere avond, als hij na volbrachte dag
taak geniet van een geurig pijpje tabak,
plukt hij die vruchten. En hij voelt zich
dan erg dankbaar.
Dit model pijp hebt u nodig als u
(in India) een ritje op een olifant
maakt en... als u toevallig sjeik
bent, natuurlijk!
De zon zendt voortdurend stromen
elektrisch geladen deeltjes uit. Deze
solaire wind bestaat uit protonen (wa
terstofkernen met positieve lading) en
elektronen. Bij uitbarstingen op de
zon wordt deze stroom zeer versterkt.
Dan kan men op aarde magnetische
stormen noorderlicht en dergelijke
verschijnselen vaststellen. Wanneer nu,
aldus Biermann, dergelijke solaire win
den een komeet treffen, dan ontstaat
een sterke wisselwerking met het
geïoniseerde staartgas, waarbij die ioni-
sering waarschijnlijk nog wordt ver
sterkt. Ingewikkelde natuurkundige
processen, ook magnetische, leiden tot
overdracht van een deel van de zonne
wind-energie op de gasdeeltjes in de
kometenstaart hetgeen tot uiting komt
in acceleratie.
Het is een bewezen feit, dat storin
gen in het aardmagnetische samen
vallen met gebeurtenisen in kome-
tenstaarten. Het betreft dan de zon
newind, die een snelheid van 300 tot
1000 kilometer per seconde bereikt.
Recente metingen door ruimte-satel
lieten hebben de uit observatie van ko
meten gewonnen gegevens trouwens be
vestigd. Men meent thans, dat het zo
genoemde interplanetaire gas identiek
Een mevrouw had pas een nieuwe dienst
bode en zei: „Zeg Mientje, gisteravond zat er
een politieagent in de keukenkast en de deur
was op slot. Hoe komt dat?". En daarop zei
Mientje: „Daar weet ik niets van, hoor me
vrouw, die moet door het vorige meisje zijn
achtergelaten".
,,Als je bij mij komt werken", zei een mevrouw,
„zul je echt als een lid van het gezin beschouwd
worden". ..Hè nee, mevrouw", antwoordde het meisje
„liever niet; daar heb ik namelijk ervaring in".
„Waarom steek je de kachel niet aan?", vroeg
een mevrouw. „Er zijn geen kolen meer", zei de
dienstbode. „En waarom heb je dat niet eerder ge
zegd?", vroeg mevrouw. „Toen waren ze nog niet
op", antwoordde de dienstbode.
,,Jan" vroeg een heer aan zijn huisknecht, „is er
nog opgebeld?". „Jawel meneer", zei Jan, „maar ik
weet niet wie het was. Ik heb maar beloofd, dat u
hem morgen wel een voorschot zou overmaken".
Toen iemand verteldedat een schilder een
spinneweb zó natuurgetrouw tegen een plafond
had geschilderd, dat een dienstbode twee uur
lang had geprobeerddat web te verwijderen,
merkte iemand anders op, dat dit onmogelijk icas
„Want", zei hij, ^zulke dientboden bestaan er
niet".
„Je vraagt wel héél veel loon voor een meisje
dat nog nooit ergens anders gewerkt heeft", zei
een mevrouw. „Natuurlijk" antwoordde het meisje
„nu kost het me immers veel meer moeite dan
als ik wél ervaring had".
4-
„Marie", riep een mevrouw naar boven, „heb je
de kanarie zijn bad al gegeven?" „Ja hoor, me
vrouw", riep Marie terug, „U kunt er nu wel in".
„Zeg", vroeg een mevrouw op een ontvangst aan
de gastvrouw, „waar is dat knappe meisje dat met
borrels rondgaat?". „Hoezo", vroeg de gastvrouw,
„wou u iets drinken?". „Nee", zei de mevrouw, „ik
wou weten waar mijn man is".
„Als we getrouwd zijn", zei een jong meisje, „wil
ik drie dienstboden hebben". „Die zul je vast krij
gen", antwoordde haar verioofde, „maar niet alle
drie tegelijk".
„Diezelfde jaargang van de Katholieke Il
lustratie ligt al tien jaar bij jou in de keu
ken", zei een mevrouw tegen haar vriendin.
„Inderdaad", zei deze, „daar leest de dienst
bode altijd in". „En krijgt ze die dan nooit
uit?", vroeg de mevrouw. „Nee", antwoordde
de vriendin, „want het is nooit dezélfde
dienstbode".
,.Ik heb mijn vorigc betrekking verlaten", zei een
huisknecht, „omdat ik iets moest doen wat ik niet
wilde". ,,En wat was dat?", vroeg de nieuwe baas.
„Mijn ontslag nemen", zei de huisknecht.
Er was ook nog een brief, zei een pasbenoemde
secretaresse tegen haar directeur, waar ..persoon
lijk" op stond. Maar ik vond er niks persoonlijks aan.
Amerikaans, zo zei een professor. is een
mooie taal. Er is echter een reden, waarom het
zelden zuiver wordt uitgesproken. Deze reden
is: kauwgum.
..Praat de geschiedenisleraar bij jullie in de klas
ook zoveel in zichzelf?", vroeg een leerling aan
een andere.
„Jawel", antwoordde deze, „maar hij weet het
met. Hij denkt, dat wij luisteren.
Ik me-me-mocht. zei een student, niet in
de de-de-debating-club ke-komen. Ze zeiden, de-de-de-
dat ik te ke-ke-ke-klein was.
„De geschiedenisleraar", zo vertelde een jongen
tegen zijn vader, „deed. erg vervelend. Hij vroeg:
welke Germaanse veldheer heeft Rome ingeno
men? Toen zei ik: was dat Hannibal niet? Toen
zei hij: dat moet je mij niet vragen; ik vraag
het aan jou. En toen zei ik: ik weet het ook niet
meneer".
