Gewetenloze avonturier R. Rasp Baron Münchhausen e schiep Toerisme is motto van de zevende Horeca Legende van leugenbaron vergalde rustieke leven van onopvallend edelman Vertellingen groeiden op in drie landen WAARHEID ACHTERHAALD 12 Geniale tekenaar Oud geslacht Integendeel M-h-s-n Munten verduisterd In handen Eerste tien jaren Ook anoniem Verbitterde baron Geen plezier Mislukking Kinderverlamming in Brits Guyana Somerset Maugham adopteert zijn 60- jarige secretaris 12 DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 29 DECEMBER 1962 (Van een bijzondere De waarheid over Von Münchhausen Die woorden hebben veel van een inner lijke tegenstrijdigheid. De naam „Münch hausen" is immers voor ons het symbool geworden van de karikaturale leugenaar door dik en dun. Wanneer Münchhausen zich met de waarheid gaat verbinden, houdt hij dan niet op, Münchhausen te zijn? Hyronymus von Münchhausen, de held van zoveel over de gehele wereld bekend gewor den komische leugen-verhalen, heeft werke lijk bestaan. Daarover is nooit twijfel ge- Zó zag Freiherr Karl Friedrich Hie- weest. Maar beantwoordde hij werkelijk aan ronymus von Münchhausen er werke- j lijk uit: de keizerlijk-Russische rit- ,,e voorstelling die wij nu van hem hebben meester der curassiers naar een schil- Heeft hij zijn verbluffende avonturen zelf neergeschreven? Wij zullen aanstonds zien, dery van W. Kubbernuss. medewerker) dat het antwoord op beide vragen „neen" luidt. Maar hoe was dan de werkelijkheid? Het merkwaardige feit doet zich voor, dat een van de meest opzienbarende „best sel lers" uit de wereldliteratuur der laatste 150 jaren bijna tot aan vandaag een mysterie kon blijven. Over de oorsprong van populair geworden figuren als Don Quichotte, Robin son Crusoë en Gulliver heerst maar weinig onzekerheid. Zelfs een oer-oude volksfiguur als Tijl Uilenspiegel laat nauwelijks nog ruimte voor ontdekkingen. Met de baron van Münchhausen is het anders. De verha len waarin hij een rol speelt zijn bijna twee eeuwen oud; de waarheid over Münchhausen is echter jonger dan de H-bom. In Duitsland zou het tot 1923 duren, eer de tekst van de oudste Duitse uitgave toegankelijk werd door een woordgetrouwe herdruk. Tot dat ogenblik was die oudste tekst in openbare en universiteitsbibliotheken niet te vinden. Opnieuw bleek hoe boeken, die eens in een oplage van duizenden exemplaren werden verspreid, soms binnen honderd jaar van de aarde schijnen te verdwijnen. Latere uitgaven van „Münch hausen" vormden door de vele veranderingen en toevoegingen geen deugdelijke basis voor wetenschappelijke bestudering. Dr. Erich Eb- stein, die aan de hand van een uitermate zeldzaam exemplaar de woordgetrouwe herdruk van de eerste uitgave verzorgde, voltooide in 1923 eindelijk ook het Duitse onderzoek naar de merkwaardige ont staansgeschiedenis van het boek. Maar hij miste de volledige gegevens over de meest beslissende episode, die zich in Engeland afspeelde. De man die de legendarische Münch hausen schiep: Rudolf Erich Raspe, geleerde en zwendelaar, geoloog en oplichter, op 47-jarige leeftijd, toen hij de beroemde leugen-verhalen schreef, naar een portretmedaillon door de Engelsman J. Tassie. In Frankryk hebben de illustraties van Doré ervoor gezorgd, dat de fantastische baron gestalte kreeg die Münchhausen in de gehele wereld tot legende maakte. Niemand minder dan de dichter Théophile Gautier (1811-1872) zorgde voor de ver taling van de tekst en schreef er een inleiding bij over het karakter van Münchhausen, die nog niets aan raakheid verloren heeft. Maar Gautiers vertaling berustte op latere Duitse bewerkingen en ongewild wisten beide Franse kunste naars het spoor van de werkelijke Münch hausen nog verder uit. Het zou tot 1924 duren, eer Henri de Curzon voor een vereniging van boeken liefhebbers (Société des Médécins Biblio philes) de eerste Franse vertaling maak te naar het Engelse origineel. De Curzon voegde er een uitvoerig essay aan toe over het ontstaan der Münchhausen-ver- halen. Maar die studie wemelt van de fouten. Pas in 1950 heeft John Carswell met zijn Doek „The Pospector" voor het eerst de hoogst belangrijke Engelse episode in de ontstaansgeschiedenis van „Münchhausen' volledig onthuld. Zijn onderzoek van dit gedeelte was uitermate grondig en ver helderend. Maar hij legt even eenzijdig beslag op Münchhausen voor Engeland, als dr. Ebstein het voor Duitsland deed,. Intussen kan men nu zeggen, dat in Duits land, Frankrijk en Engeland 't gehele ma- teriaal groepsgewijze beschikbaar is. On misbare schakels, die nog maar kort ge leden ontbraken, zijn aangevuld. De tijd is rijp voor 'n overzichtelijke samenvat ting. Wie en hoe was de werkelijke baron van Münchhausen? De geniale Franse te kenaar Gustave Doré (1830-1883) vestigde voorgoed zijn reputatie als illustrator met de meesterlijke prenten, die hij bij Gau tiers Münchhausen-vertaling van 1853 maakte. Doré gaf ook een portret van de baron ,dat sindsdien zelfs in encyclopae- dieën als „het" portret staat afgedrukt: Münchhausen met de pruik, met het avontuurlijk wapperende staartje, Münch hausen met een grote, gebogen neus, met opgedraaide knevel en vooruitstekend sikje; het klassiek geworden type van de bluffer voor wie geen leugen onwaar schijnlijk genoeg is. Op onverbeterlijke wijze trof Doré het konterfeitsel van de vermaarde Münchhausen der leugen-ver halen. De échte Münchhausen tekende hij niet; om de eenvoudige reden, dat hij hem niet kende en niet belangrijk vond. De werkelijke Münchhausen was dan ook heel wat minder opvallend. Het oer-oude geslacht der Münchhau- sens is nog altijd niet uitgestorven. De 20e eeuwse dichter Börries von Münch hausen behoorde er toe. Hij legde 'n unie ke verzameling van meer dan 300 ver schillende uitgaven der Münchhausen- verhalen. Al in de 14e eeuw onderscheidde men een „witte tak" en een zwarte takin het geslacht der Münchhau- sens. Freiherr Karl Friedrich Hiero- nymus von Münchhausen stamde uit de laatste. Hij werd op 11 mei 1720 geboren en bereidde zichals zoveel zonen van kleine landedellieden in die dagen, op een militaire loopbaan voor. Op zijn 19e was hij vaandrig, op zijn 20e luitenant in een Russisch cavalerie-regiment in Riga, onder op perbevel van prins Anton Ulrich van Braunschweig. Münchhausen heeft werkelijk enige veld tochten tegen de Turken meegemaakt, waarvan wij in sommige Münchhausen- verhalen de afspiegeling vinden. En hij had een aandeel in de belegering van Oczakov. Maar er is geen enkele reden om aan te nemen, dat hij een held of 'n groot strateeg zou zijn geweest. Ondanks alle krijgservaring wordt hij pas op zijn 30e jaar bevorderd tot ritmeester. En al een paar maanden later heeft hij genoeg van het leger. Einde 1750 keert hij „naar huis" terug, naar het onaanzienlijke vaderlijke land goed in Bodenwerder, ongeveer 50 km ten zuiden van Hannover, dat hij van nu af gaat beheren. Hij zou er 77 jaar oud worden, maar leeft in het onbeduidende dorp verder de hele rest van zijn leven zonder één werkelijk avontuur, geluk kig getrouwd met zekere Jacobine von Dunten en nu en dan bij een fles wijn pratend met een kleine groep vrienden. Een onopvallend man, zonder bijzondere talenten, zonder grote daden en zonder andere verlangens dan die naar een rus tig bestaan. Zijn latere roem heeft hij nooit gewenst. Integendeel. Maar nu hij ondanks zich zelf onsterfelijk is geworden, bewaart men zijn geboortehuis in Bodenwerder als een bezienswaardigheid. Het oude landhuis gelegen in een fraaie tuin, is na de tweede wereldoorlog gerestaureerd en doet tegenwoordig dienst als raadhuis. Boven de hoofdingang leest men: „Friede ernahrt, Unfriede versehrt". Men zou het vrij kunnen vertalen met: „Vrede baat, oorlog schaadt", een nobele spreuk, maar allerminst zo demonstratief-krijgs- haftig als de Münchhausen der vertel lingen. De rechtervleugel van het huis be vat nog steeds wat er over is van Münch- hausens schamele bezittingen: zijn pijp en de leunstoel waarin hij die rookte, zijn degens en pistolen, zijn kruithoorn en jachtgeweren, zijn snuifdoos en ta bakszak, zelfs kleren van zijn vrouw. Aanvechtbaarder is, dat de wanden vol hangen met voorstellingen van de leugen verhalen, die de laatste levensjaren van de arme baron hebben vergiftigd, en dat in zijn werkkamer zelfs een kanonskogel ligt van de soort waarop Münchhausen nimmer heeft beweerd door de lucht te zijn gevlogen. In 1781, als baron van Münchhausen al 61 jaar oud is en al 31 jaar uit actieve militaire dienst, verschijnen in een ano niem en weinig verheffend humoristisch tijdschrift, het „Vademecum voor vrolijke lieden", een paar dwaze leugen-verhalen. Ze zijn heel beknopt en duiden de held ervan slechts aan met de medeklinkenrs M-h-s-n-. Maar dat is al erg genoeg. Zijn vrienden kunnen van die letters gemak kelijk de naam Münchhausen maken. Dat doen ze dan ook, want in die verhalen is de kern terug te vinden van overdrij vingen, waaraan de baron zich in intieme kring wel eens schijnt te hebben schul dig gemaakt, maar die hij evenmin ge drukt wilde zien als de meeste henge laars hun vissers-latijn. Wie had die verhalen in het „Vade mecum" geschreven? Men weet het nog altijd niet. Waarschijnlijk is, dat Münch- hausens lijfknecht en jachtopziener Rö- semayer zyn mond heeft voorbijgepraat en iets heeft overgebriefd van wat de baron na een paar glazen wijn wel eens in de vriendenkring opdiste. Véél was het overigens niet. Münchhausen zou de zaak nog wel te boven zijn gekomen, als het bij dat „Vademecum" en de letters M-h-s-n- gebleven was. Maar nu verschijnt voor de beklagens waardige baron het ongeluk ten tonele in de gedaante van Rudolf Erich Raspe. De ze Raspe was in 1737 in Hannover geboren en dus 17 jaar jonger dan Hieronymus von Münchhausen. Tijdgenoten schilderen Raspe als een lange, gebogen gestalte met een spitse neus, rossig haar en klei ne ogen. In de 58 jaren van zijn leven was hij afwisselend dichter, oudheidkun dige, oplichter, industrieel chemicus, spi on en geoloog. Raspe was verstandelijk uitermate be gaafd. Hij studeerde rechten en oudheid kunde, bekwaamde zich oudertussen in het bedrijf van zijn vader in de mijnbouw en hield zich druk bezig met letterkun de. In de wetenschap van zijn tijd was weinig waarvan hij niet althans het be langrijkste wist. Maar hij was een man zonder karakter. Zijn heldere geest zou hem tot een der grootsten van zijn eeuw hebben gemaakt als hij aan zijn persoon lijke ambities de beperkingen had kun nen opleggen die de mensenmaatschappij van iedereen verlangt. Raspe was daar voor innerlijk te zwak. Het ontbrak hem aan voldoende geweten om onder moei lijke omstandigheden eerlijk te blijven, en hij bezat niet voldoende durf om een echte misdadiger te worden. Men zou hem waarschijnlijk het beste karakteri seren met het éne woord: onbetrouwbaar. Energie en ijver had hij zeker, maar hij miste morele ruggegraat. Op zijn 30e jaar was hij door zijn gro te oudheidkundige kennis curator gewor den van het belangrijke museum van de landgraaf van Hessen-Kassei. Hij maakte zich uitermate verdienstelijk door het reorganiseren en catalogiseren van deze collectie. Maar hij deed ook nog iets anders in het nauw gebracht door schuld eisers, verkwanselde hij een groot deel van de kostbare muntenverzameling die aan zijn zorgen was toevertrouwd. Ge ruime tijd kon hij de verduistering ge heim houden. Maar juist door zijn eigen nauwkeurige catalogus van de verzame ling had hij zich hopeloos vastgewerkt Aanbiedingen voor goedbetaalde betrek kingen, die hem uit de financiële moei lijkheden hadden kunnen redden, moest hij afwijzen. Dan had hij immers het mu seum van Hessen-Kassei aan een opvol ger moeten overdragen en de ontbreken de zeldzaamheden zouden op grond van de catalogus zijn gemist. Korte tijd daarna miste men ze toch. Om niet in de gevangenis te raken moest hij te paard uit Kassei vluchten. Het ar restatie-bevel van de landgraaf vervolgde hem tot Berlijn. Met achterlating van zijn vrouw en zijn twee kinderen week hij uit naar Amsterdam en niet lang daarna stak hij over naar Engeland. Daar leid de hij een ellendig bestaan, hoewel hij in verbluffend korte tijd volmaakt Engels leerde schrijven. Hij was toen 38 jaar en stond op de drempel van wat de bes te tijd van zijn leven had kunnen wor den. In zijn onderhoud trachtte hij te voor zien door het vertalen van boeken. In tussen verwachtte hij alles van gratie verzoeken, die het hem mogelijk zouden maken naar Duitsland terug te keren, maar die nooit zouden worden ingewil ligd. Raspe bleef tot zijn dood een balling.- Erger was het voor hem, dat ook in Engeland zijn misdrijf hem overal bleef vervolgen. Telkens scheen het, of hij zich op een nieuw gebied weer een toekomst zou kunnen opbouwen. Maar juist als hij het weer tot iets had gebracht, zorgde deze of gene er met een onthulling over zijn verleden voor, dat hij onmogeliik werd. Zo sleepte zich zijn bestaan voort van de ene ij dele verwachting naar de andere. Engeland beleefde in die dagen de opkomst van de industrie, die onder meer het gevolg was van de stoommachine van Newcomen en Watt. Uitvindingen wa ren toen niet zo deugdelijk door paten ten beschermd als tegenwoordig. Franse en Duitse spionnen speurden in Engelse mijnen en fabrieken. Engelse spionnen „werkten" op het vasteland. De atoom- spionage in onze dagen is maar kinder spel, vergeleken bij de omvangrijke in dustriële spionage in Engeland omstreeks het jaar 1780. In die spionage raakt ook Raspe be trokken. Maar alweer mist hij de moed er een winstgevend bedrijf van te maken, en de zedelijke kracht er tegenin te gaan. Hij tracht van twee wallen te eten en lijdt daarbij maar al te vaak honger In de kopermijnen van Cornwall doet hij belangrijk en verdienstelijk werk voor de grote Britse industrieel Matthew Boul- ton .Een paar jaar later steekt hij zich Münclihausens geboortehuis, tevens zijn sterfhuis, is na de tweede wereld oorlog gerestaureerd en doet thans dienst als stadhuis van Bodenwerder. Het ligt in een fraaie tuin. De rechter vleugel van het oude landhuis bevat vele herinneringen aan de vermaarde baron. in Schotland in een grote mijnzwendel, juist als hij zich bezighoudt met het schrijven van zijn belangrijkste weten schappelijke werk. Zo staan goed en kwaad in Raspe's leven voortdurend zij aan zij. Het is deze man, die in een van zijn ogenblikken van geldnood een exemplaar van het „Vademecum voor vrolijke lie den" in handen kreeg. Raspe's biograal John Carswell neemt zelfs aan, dat het Raspe zelf was, die de verhalen met de letters M-h-s-n "schreef. Een fiet is, dat Gerlach Adolf von Münchhausen, een oudere neef van de latere held der leu gen-verhalen, als peet aan Raspe's wieg had gestaan en dat Raspe ook Hierony mus von Münchhausen ontmoet had en met hem de maaltijd gebruikt. Beide Münchhausens hadden hem nooit anders dan vriendelijk bejegend. Het is typerend voor de gewetenloze avonturier Raspe, dat hij zich niet ont zag, de naam van die bevriende Münch hausens te verbinden aan de bundel leu gen-verhalen, waarvan de held evengoed een willekeurige fantasie-naam had kun nen dragen. Wraakzucht kwam er niet bij te pas. Raspe wilde alleen op snelle en gemakkelijke manier aan wat geld ko men. Hij liet hem eenvoudig onverschil lig, of Münchhausens naam daarvan scha de zou ondervinden. in 1785 stelde hij zijn manuscript ter hand aan de kleine Londense uitgever Smith in Fleetstreet. Zijn naam bleef op het titelblad onvermeldt. Raspe schaamde zich voor dit werkstuk, niet vanwege misbruik van de naam Münch hausen, maar om de geringe literaire betekenis die hij er aan toekende. De ironie van het lot heeft gewild, dat juist deze schepping tot in de verste uithoeken van de aarde vermaard werd en bleef, terwijl niemand nog de naam Raspe zou kennen op grond van de geschriften waarop de schrijver zelf zo trots was. „De wonderlijke reizen en avonturen van baron van Münchhausen" zijn wer kelijk een meesterstuk. Niet eens zo zeer om de inhoud van de leugen-verha- De prent de Gustave Doré bij één der bekendste Münchhausen-verhalen maakte: Münchhausen heeft de achter ste helft van zijn paard in de slag verloren. len zelf, waarvan het gegeven dikwijls bij vroegere schrijvers terug te vinden is. Maar wel omdat hier een onsterfelijk type werd gecreëerd, waaraan later door anderen oneindig veel nieuwe verhalen konden worden opgehangen, een type dat niemand minder dan de filosoof Scho penhauer in zijn „Welt als Wille und Vorstellung" in een adem noemt met Don Quichote. Raspe is nog getuige geweest van het fantastische succes, dat zijn Münchhau sen-verhalen al in de eerste tien jaren van hun bestaan beleefden. Voor een vol gende druk voegde hij nieuwe verhalen aan de oude toe. Maar bij dit alles is hij er zich niet van bewust geweest, dat de Münchhausen van zijn verhalen in karakter en zelfs in uiterlijk (lange, magere gestalte, grote, gebogen neus) meer geleek op de zwendelende en in fantastische bedenksels zwelgen de avonturier Raspe, dan op de te ruggetrokken edelman Münchhau sen in Bodenwerder. En wie goed leest, vindt in de komische vertel lingen van de leugen-baron veel te rug van de bitterheid in Raspe's hart over de eigen mislukkingen. Voor de brave Hieronymus van Münch hausen in Bodenwerder was het intussen verre van aangenaam, dat hij plotseling in heel de wereld bekend werd als de grootste leugenaar van alle tijden. Want in een ommezien verbreidden Raspe's verhalen zich door heel Europa. Al in 1790 verschenen ze zelfs in Amerika, waar men toen op het punt van de letter kunde niet erg vooruitstrevend was. De narigheid begon voor de echte Münch hausen pas goed bij het verschijnen van de Duitse uitgave, die ditmaal niet meer alleen de letters M-h-s-n vermeldde, maar de naam Münchhausen voluit. De verantwoordelijke man daarvoor was de dichter Gottfried August Bürger (1747-1794), dezelfde die de grondslag leg de voor de bloei van de Duitse ballade „in de volkstoon" en die een der mede scheppers werd van een nieuwe, onge kunstelde dichterlijke taal. Terwijl men in Engeland Raspe voor de auteur houdt van de anonieme leugen-verhalen in het hier al eerder genoemde „Vademecum voor vrolijke lieden", schrijft men ze in Duitsland veelal toe aan Bürger. Als die laatste veronderstelling op waarheid be rust, is het wel een wonderlijke kron kel der historie, dat Bürger zich in 1786 aan het vertalen zette van de Engelse Münchhausen-verhalen die op de basis van zijn eigen produkten tot stand waren gekomen. Hoe dan ook: Bürger zorgde voor de eerste Duitse „Münchhausen". Hij be perkte zich niet tot het vertalen van Ras pe's werk alleen, maar breidde de tekst uit en schreef er eerst acht, later nog eens acht verhalen van eigen vinding bij. Daaronder bevinden zich verscheidene van de allerbekendste. Zo bijvoorbeeld het verhaal van Münchhausens reis op een kanonskogel, van zijn sprong te paard door een rijdende koets, van zijn redding uit het moeras door zich op te trekken aan zijn pruik, van de haas met acht po ten. In totaal is bijna het derde gedeelte van de Duitse tekst er door Bürger bij gemaakt. Ook hier was het succes enorm. En ook hier hield de verantwoordelijke auteur zich angstvallig op de achtergrond. Even als het Engelse origineel verscheen de Duitse vertaling anoniem. Op het titel blad trachtte men zelfs de schijn te wek ken, dat het boek in Londen was gedrukt. Bürger had daarvoor een bijzondere re den. Hij stond bekend als een vrolijke kwant en zijn wonderlijke streken deden vele ernstige professoren in Göttingen bij herhaling de wenkbrauwen fronsen. Bürger moest uit eigenbelang met veel gevoeligheden rekening houden. Zou zijn aandeel in de Münchhausen-uitgave be kend geworden zijn, dan zouden daardoor zijn eigen colleges aan de Göttinger uni versiteit onmogelijk zijn geworden. Pas vier jaar na Bürgers dood heeft zijn vriend, de arts Ludwig Christoph Althof onthuld, wie die dwaze vertellingen uit het Engels vertaalde en met eigen be denksels vermeerderde. En het zou nog tot 1902 duren eer men de Duitse .Münch hausen" voor het eerst een plaats waar dig keurde in een uitgave van Bürgers verzamelde werken. De gevoelens van de echte Münchhau sen werden ook door Bürger in geen enkel opzicht ontzien, in zijn anonieme voorwoord noemt hij niet alleen Hiero nymus met naam en toenaam, maar hij vermeldt ook diens woonplaats en kleine hebbelijkheden. Men moet wel aannemen dat hij om welke reden dan ook de ongelukkige baron met opzet belache lijk heeft willen maken. En dat is hem maar al te goed gelukt. Juist omdat elke volgende druk door de uitgevers steeds werd aanbevolen als een soort hogeschool voor de kunst van het liegen, kon Freiherr Hieronymus von Münchhausen zelfs met veel gevoel voor humor de publicatie niet als een grap opvatten. Een gevoel voor humor bezat de brave baron niet in het geringste. Toen de Duitse editie verscheen, was hij 66 jaar oud. Hij voelde zich terecht in ieders ogen onmogelijk geworden. Waar hij kwam wees men hem na. Iedereen wist, dat baron Hieronymus von Münch hausen „zijn" avonturen niet zelf op schrift had gesteld. Hij miste zowel het talent als de ambitie tot schrijven en ont kende ook nadrukkelijk, de auteur te zijn. Juist daardoor echter sloegen de verhalen op hem terug. Elk ervan spot te met zijn kleine overdrijvingen, door ze tot in het oneindige te vergroten. Tot dusverre was hij de geziene heer van het Bodenwerder geweest. Voortaan werd hij ook in zijn eigen, bescheiden wereld een belachelijke figuur. lijke baron met „zijn" legendarische uiterlijk niets gemeen had dan de voor die tijd karakteristieke kledij. Ook in nerlijk verschilt de Münchhausen der verhalen hemelsbreed van de werkelijke. Zo véél humor de leugen-baron der ver halen aan de dag legt, zo weinig humor kent de ongelukkige Hieronymus van Bo denwerder, die er ongewild het voorbeeld van was. Het Vademecum voor vrolijke lieden" van 1781 en het vervolg daarop van 1783 geven wel reeds duidelijke toespelingen op de naam Münchhausen door er de es sentiële medeklinkers van te vermelden. Ze bevatten ook de stof van vele ver tellingen, die wij thans nog altijd in de avonturen van de leugen-baron aantref fen. Maar er is geen sprake van, dat er al iets van het „type" uit zou spreken. Wie deze vermakelijke, maar onbeduiden de anecdoten ook geschreven heeft, ze zouden zeker de eeuwen niet hebben ge trotseerd. Door echter deze losse stukken op ge niale wijze met elkaar te verbinden en de virtuoos liegende held tot een wezen van vlees en bloed te maken, is de avontu rier Rudolf Raspe de eigenlijke schepper van de legendarische baron van Münch hausen geworden. De dichter Bürger vertaalde Raspe's Engelse tekst in het Duits. Met het door Raspe geschapen „type" als uitgangspunt voegde Bürger vele verhalen aan het origineel toe. Bovendien versterkte hij door woordkeus en stijl het Duitse ka rakter, dat aan de Franse vertaler, Théo phile Gautier, bijzonder opviel. De verbitterde Hieronymus von Münch hausen begon proces na proces om herstel van zyn eer en goede naam. Maar hij liep storm tegen een blinde muur. Over al waren „De reizen van baron Münch hausen" anoniem verschenen. Hü moest vechten tegen onbekende vijanden en dat zou zelfs voor de legendarische leugen- baron teveel zijn geweest. De wet maak te in die dagen bovendien een gerech telijk optreden tegen de uitgevers prak tisch onmogelijk. Zo bleef de strijd van de echte baron tegen zijn fantastische schim een hopeloze zaak. Wanneer wij het in onze tijd eindelijk in volle omvang toegankelijk geworden materiaal overzien, kunnen wij „de waar heid over „Münchhausen" als volgt sa menvatten. De legendarische leugen-baron heeft uiterlijk vooral in Frankrijk gestalte ge kregen door het werk van Gustave Doré. Het psychologische indringingsvermogen van deze ongeëvenaarde illustrator heeft de visuele aanvulling geleverd die Münchhausen als „type" voltooide. In dit opzicht is voor onze sterk visueel ingestelde tijd (men denke slechts aan de moderne beeld-romans) het aandeel van Doré in de Münchhausen-legende stellig nog oneindig belangrijker dan dat van Cruickshank (1869), de befaamdste der Britse Miinchhausen-ilustratoren, en van Th. Hosemann (1840), die in Duitsland de bekendste Münchhausen-prenten le verde. Een vergelijking met de (zeldzame) au thentieke portretten van Hieronymus van Münchhausen bewijst wel, dat de werke- Geen van de onmiddellijk bij de eer ste uitgaven van Münchhausens vermeen de avonturen betrokkenen heeft van het boek veel plezier of profijt beleefd, met uitzondering van de uitgevers, die er de ene druk na de andere van verkochten. Rudolf Raspe heeft van zyn uitgever nooit meer dan een mager honorarium ontvangen. Terwyl zijn Münchhausen een triomftocht door de wereld maakte, moest hy zijn geluk telkens in nieuwe, fantas tische ondernemingen beproeven,, die zondre uitzondering mislukten. In 1794 zocht hjj in Ierland, in de omgeving van Killarney, naar nieuwe kopermijnen. Hij kreeg er vlektyphus en stierf, 58 jaar oud. Geen vrienden of familieleden volgden zijn baar. Men begroef hem op het klei ne kerkhof van Killeagy Chapel, aan de voet van een heuvel in het merengebied van Killarney. Een grafsteen wilde nie mand bekostigen, waardoor het graf thans onvindbaar is. Van de schepper van Münchhausen bleef niets over dan een aantekening in het kerkhof-register. Bürger kreeg voor zijn Münchhausen- bewerking niet alleen geen enkel hono rarium, maar ondervond van zijn uitge ver, Dieterich in Göttingen ook bijzon der weinig dankbaarheid. Blijkbaar voel de deze uitgever zich sterk, omdat Bür ger er zoveel belang bij had als auteur onbekend te blijven, vooral toen Hierony mus Von Münchhausen met processen begon. Na de twist onttrok de uitgever aan Bürger zelfs de verzorging van de derde druk. Er is een brief bewaard ge bleven, die Bürger op 3 april 1791 aan Dieterich schreef. Daarin leest men onder meer: „Ik heb je de Münchhausen voor niets afgestaan en je overigens menige kleine dienst bewezen waarvoor je een vreem de had moeten betalen. Hoe weinig waar de ik daaraan ook mijnerzijds hecht, toch is het voor jou niet zonder aantrekkelijke voordelen geweest". Deze regels bewijzen duidelijk zowel Bürgers aandeel in de legendarische Münchhausen als het geringe genoegen dat er hem tenslotte van restte. Bürger stierf in Göttingen, in hetzelfde jaar als Raspe. Het is opnieuw een vreemde spe ling van het noodlot, dat de twee ano nieme scheppers van de leugen-baron bij na gelijktijdig van het aardse schouwto neel verdwenen, de echte en de valse Münchhausen in een strijd op leven en dood achterlatende. Baron Hieronymus van Miünchhausen zag zijn laatste levensjaren in Boden werder door die strijd vergald. Zijn pro cessen liepen alle op een mislukking uit. Hij smaakte zelfs niet de voldoening te weten dat hij zijn beide vijanden Raspe en Bürger overleefde. Hun aandeel in zijn ellende kende hij immers niet eens. Meer en meer trok de belachelijk ge worden oude man zich in de eenzaam heid terug. Hij vermeed zijn weinige vrienden en zocht nog slechts de rust in eigen huis. Des te zwaarder trof hem on der deze omstandigheden in 1790 het over- lijderj van zijn vrouw Jacobine. Beroofd van de laatste steun in zijn ouderdom ging de zeventigjarige moeilijke jaren tegemoet. Zijn tweede huwelijk in 1794 dus op 74-jarige leeftijd met een ze kere Bernhardine van Brunn gesloten is een vertwijfelde poging, iets van zijn huiselijk geluk te herwinnen. Maar ,Bahr- ne" Brunn was een intrigante, wier le venswandel veel aanstoot gaf. Zij trouw de de baron alleen om zijn geld en bracht hem slechts zorgen, schande en armoede. Op 22 februari 1797 overleed de „ech te" baron von Münchhausen in Boden werder. bijna 77 jaar oud. Zijn stoffelijke resten werden overgebracht naar een fa miliegraf in een klooster te Kemnade. De „valse" baron heeft het in alle opzich ten van de „echte" gewonnen. Hij werd onsterfelijk. (Van onze correspondent) Met de zevende „Horecava", welke van 7 tot 10 januari in het RAI-gebouw wordt gehouden, wordt het derde ten toonstellingsjaar in het nieuwe gebouw ingezet. Als motto voor de Horecava 1963 is gekozen ,,het toerisme", dat zo wel nationaal als internationaal een be langrijke inkomstenbron vormt voor het Horeca-bedrijf. Met de bevordering van het toerisme is deze bedrijfstak dan ook zeer ge diend. Zelf echter kan het Horecabedrijf ook het toerisme bevorderen. Hoe dit kan geschieden wordt getoond op een voorlichtingsstand van ruim 400 m2 op de grens van de Europa- en Noordhal. Dit toeristisch centrum zal d.m.v. een aantal draaiende podiums de bezoekers de binding tonen tussen Horecabedrijf en toerisme. De Horeca-vakbeurs is van een standoppervlakte in 1957 van netto 3400 m2 uitgegroeid tot een expositie van 12000 m2 netto in het komende jaar. In zes jaar is het aantal exposanten toe genomen van 120 tot 270. Op de zevende Horecava nemen de stands van keuken apparaten en koeltechniek de grootste oppervlakte, namelijk 3400 m2, in be slag. Verder tonen de stands talloze aspecten van het Horecabedrijf zoals In Brits-Guyana heerst kinderver lamming. Tot dusver zijn 129 gevallen geregistreerd, waarvan zeven met dode lijke afloop. De V.S. verlenen hulp bij het bestrijden van de ziekte. dranken, inrichtingen, levensmiddelen, waaronder conserven en soepen, servies- en bestekgoed. ijsmachines en produk ten, muziekautomaten, automaten en textiel. Dat de plaats van de Horecava als de plaats van het jaarlijkse ontmoetings punt voor de Horeca- en andere bedrij ven steeds belangrijker wordt, komt wel tot uiting in een geregeld groter worden- de belangstelling van de organisaties van werkgevers. Dit keer zullen alle vrije organisaties zijn vertegenwoordigd. De 88-jarige Britse schrijver Somerset Maughan heeft zijn 60-jarige secretaris Alan Searle als zijn zoon geadopteerd. Volgens Britse bladen werd het „kind" 7 juni geadopteerd. Volgens het Britse blad Daily Sketch heeft Maughan een civiel geding aange spannen tegen zijn dochter, de 47-jarige lady John Hope. Volgens het blad tracht Maugham haar te onterven, omdat zij niet zijn echte dochter zou zijn Het gaat om een bedrag van 700.000 Engelse pon den, Volgens de schrijver is lady John Hope een dochter van zijn vroegere vrouw en haar vorige man. Lady Hope heeft naar aanleiding van de onthulling in Londen gezegd dat zo ver het haar aanging, zij de wettige dochter van Somerset Maugham was. Volgens de Daily Sketch heeft Searle verklaard dat Maugham hem ongeveer een half miljoen pond zou nalaten.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1962 | | pagina 6