tew
Slechts een bizarre verbeelding zou het hebben kunnen verzinnen
Blik over de rand
van de afgrond
itfie
3 WAAR?
Mei
1946
December
1962
1H - MODERN
ersdiensten
jrenartsen
Vandaag
Morgi
en
''oensdag
jnderdag
DAGBLAD DE STEM'
JUII de bedrijvigheid van
IQA aIs e€n bus'En met
V>StV4
Bij dr. Dibelius
Gesubsidieerde
welvaart
Cuba keerpunt
dvertentie gaarne
:e en Biervliet nemen waar
eter Lockefeer en voor 26
.ievens (beiden uit IJzen-
'erneuzen 25 dec. dokter
dec. dokter Hoving, tel.
Cadzand, Retranchement,
Izande op 25 dec. dokter
and, op 26 dec. dokter De
tis; voor Axel op 25 dec.
'oor 26 dec. dokter Born;
en Aardenburg, op 25 dec.
uit Oostburg, tel. 01170-
ec. dokter Hage uit Aar-
01177-366.
Iag, Axel en Sas van Gent
dagen de heer De Haas;
Nieuw-Namen op 25 dec.
js uit Hulst en op 26 dec.
uit Nieuw-Namen; voor
cn Groede op 25 dec. de
uit Oostburg, tel. 01170-
dec. de heer Kapsenberg
01178-225.
_J
ÏR MUIDEN
kerk 20 uur Kerstconcert
n 20 uur De stille getuige,
ouw 20 uur La dolce vita
w that dream, a.I.
i, 19 en 21 uur De overval,
r
jlikken ridder, a.l.
20 uur De overval, 18 j.
n mannen zonder vrees,
.30 uur Kalkoenschieting
N
Hoktentoonstelling
we 17 uur Biljartprijskamp
jur Immer will ich dir ge-
0 uur Kapo, 18 j.
NT
;n 20 uur Fracasse, de on
ce musketier
)ijck 15 en 19.30 uur We
25.45 en 20 uur Abends
a.l.
Hercules contra de vam-
L6.30 en 20 uur Blue Ha-
w 20 uur Hercules contra
14 j.
State fair, a.l.; 16.30 en
ige liefde, 14 j.
uw 15 uur Charlie Chap-
17.15 uur Ik zal mij wre-
dochter,14 j.; 20 uur La
j.
Duivententoonstelling
r Schieting
e 15 uur Schieting lig-
15 uur Schieting
10-16 uur Duivententoon-
»eire 10 uur Seriekaarting
r that dream, a.l.
19 en 21 uur De over-
likken ridder, a.l.
20 uur De overval, 18 j.
mannen zonder vrees, 14 j.
14 uur TBC-schieting
*er 9.30 uur Prijskaarting
uur Supermarkt der Ma-
OEK
ve Mein Herz war immer
10 uur Wildschieting
r wil ich dir gehören, a.l.
18 j.
Xiivenshow
T
ur Nachtclub De Groene
t 18 uur Prijskaarting
jek 19.30 uur We dansen
15.45 en 20 uur The grea-
earth, a.l.
Hercules contra de vam-
16.30 en 20 uur Blue Ha-
iv 20 uur Hercules contra
14 j.
state fair. a.l.; 16.30 en
je liefde, 14 j.
Duivenshow
jw 15 en 17.15 uur Sag
uur La dolce vita, 18 j.
15 uur Binnenschieting
uis 19.30 uur Dansen
JDE
uvert Groot bal
uur Wildschieting
0-16 uur Duivententoon-
jur De overval, 18 j.
e overval, 18 J.
«oheme
DRIEMAAL BERLIJN
^/an Bad Oeyenhausen, het En
gelse hoofdkwartier, neem ik
een militaire nachttrein naar Ber
lijn. Tegen de duistere hemel klimt
het vuurwerk omhoog, ter ere van
de verjaardag van de Britse koningin. Het knet
tert en spat feestelijk over een derlijk geschonden
land. De trein zoekt echter de duisternis op in een
kloppend ritme, dat het denken gemakkelijk be
geleidt. Aan het raampje is letterlijk niets meer te
zien en wat kan men beter doen dan te kooi te krui
pen? Een lange magere Engelse officier is er al.
Een praatje over zjjn oorlogsbelevenissen, waarin
de namen EI Alamein, Tobroek, Tripolis voorko
men. Grote gebeurtenissen worden met echt-Britse
Langzaam deint onze trein langs een station, dat opgesierd 13 met bloemslingers
en welkomstbogen: Freie Deutsche Jugend willkommen. Verder, verder, Postdam,
dan de eerste blikken op het ruïnenveld Berlijn. „Schwer mitgenommen" zeiden
de radioberichten na de nachtelijke raids.
Al wat daar nu zo brokkelig en puntig en met holle vensters staat in de grauwe
ochtend was eens de bzeschutting van huiselijke levens met al hun vreugden en
verdrietigheidjes, waren de bedrijvige kantoren en de met machinegedaver ver
vulde bedrijfsruimten. Een mus hupt binnen en pikt in een plas. Zat daar een
kind een wiegelid je te zingen voor haar pop?
voor éénkwart bezet. Een Russisch offi
cier naast me stelt met spijt vast, dat er
zo goed als geen jongeren zijn. De spre
kers op het podium, een communist, een
sociaal-democraat, een katholiek, een
liberaal winden zich min of meer op tot
geestdrift. De mensen in de zaal verroe
ren zich nauwelijks. Dan echter opeens
een spontaan applaus. Waaraan is dat
besteed? Wel, de katholiek heeft opge
merkt: „En we zullen onze broeders aan
de overkant van de Oder en Neisse niet
vergeten". De Russische officier kijkt bij
zonder zuur.
Ik dwaal enkele dagen door de stad
en voel me meer en meer ingekapseld
in een onmetelijke triestheid. Wordt de
ze miljoenenstad ooit iets meer dan een
reliek, een ville morte, een pelgrimsoord
om de vergankelijkheid van alle wereld
se glorie te bemediteren? De bunker,
waar de diabolische slotakte van het
Duizendjarige Rijk plaatsvond het
macabere huwelijk, de vierdubbele zelf
moord, de vergiftiging van Goebbels'
kinderen, de blauwe benzinevlammen, die
de lijken verteerden is als het ware
het grafteken.
Het vliegtuig uit
München strijkt neer
op Tempelhof. Er is
een wereldluchthaven
Nu klopt de ontvangst
I m JHr een bus. We zien het
wonderlijke monu
ment dat ter ere van de luchtbrug 1947
1948 is opgericht ter nagedachtenis aan
hen, die vielen, voor het in leven houden
van twee miljoen Westberlijners. „Hun-
gerhark" is de benaming die de spot
zieke Berlijner eraan heeft gegeven.
understatements bedacht. Dan noem ik Montgo
mery, de generaal, die wy allen in Nederland zo
bewonderden. Plotseling begint het flegma te
vonken: „Montgomery, show-generaal. Alexander
was de man". Dan een rustig „good night".
Maar, met een variant op Heine: „Fahrend durch
Deutschland in der Nacht bin ich um den Schlaf
gebracht". Om half vijf bij het grauwen van de
morgen staan we samen voor het raampje. De
dorpen liggen er gaaf bij, de velden strekken zich
in schijnbare vrede. Een enkele stad vol gapende
brokkelige ruïnes. Bij de stations staan lange goe
derentreinen klaar, volgeladen met al wat er nog
aan industriële uitrusting heel is gebleven. De lo
comotieven staan onder stoom. Naar Oostland
willen zy rijden.
Het Diplomatenviertel is nog een stuk
spookstad als in 1946. Maar dan komt men
volop in het bruisende leven van een
herrezen metropolis. Grootstadsverkeer;
de trottoirs vol goedgeklede winkelenden
en slenteraars, de etalages stralend van
hoogconjunctuur, de cafés overvol.
De Kurfürstendamm als een pendant
van de Champs Elysées. Licht, muziek,
vrolijkheid. Is de boze droom van de
oorlog dan al helemaal verdwenen? De
Kaiser Wilhelm Gedachtnis Kirche staat
aan het einde van de Kudamm nog als
een grauwe ruïne. Elders zijn er ook vele
leemten en gaten in het stadspatroon.
Maar overal bespeurt men ook de op-
bouwdrift, de ontembare wil om te to
nen, wat een „vrije economie" vermag.
De zonegrenzen van Amerikanen, Fran
sen en Britten vormen geen enkele be
lemmering. Er is alleen verschil in mi
litair vertoon en de Fransen schenken ons
een glorierijke parade, omdat het juist
de 14e juli is. Maar dan zijn er ook de
aankondigingen dat men de „democra
tische sector" nadert. Wederzijds mili
taire posten. Ze staan er wat verveeld
bij. Auto's worden even aangehouden.
Voetgangers kunnen er zo wel over. De
ondergrondse onderbreekt zijn rit bij de
ze grens niet. En zo komt men heel ge
makkelijk in de Stalin-allee, dat pronk
stuk van gezapige bouwkunst. De (toen
nog) grote Rus, blikt als een brave bron
zen burgeman neer op het schaarse ver
keer. De etalages staan er armetierig bij.
En als men even afdwaalt achter die
glimmend-betegelde woonkazernes zijn
er de grauwe oorlogsrelieken nog volop.
Een jaar geleden had hier bloed gevloeid
op het plaveisel. Grommend was een ge
tergd arbeidersvolk opgestaan. Tegen
Russische tanks vermag de opgeheven
vuist met de straatstenen niets. Het Wes
ten kon slechts goedkope sympathie
schenken. Achter de grijze gesloten ge
zichten zonder veel praat en zonder een
Zo gingen de laatste vensters
op de vrije wereld dicht
Onkruid hecht zich vast aan de muur.
Was die niet eens de achtergrond voor
Zijne Gewichtigheid de Obersturmbann-
führer? Sentimenteel gedoe, zulke over
peinzingen.
Er is niemand om mij af te halen aan
de Bahnhof am Zoo, al ben ik dan ook
uitgedost met een Brits uniform. Een
majoor ontfermt zich eindelijk over mij
Ik kom terecht in een der gespaarde ge
bouwen, waar een meisje achter een ba
lie met telefoonsnoeren gaat werken, zon
der humeurverlies van Pontius bij Pila-
tus terechtkomt en dan maar haar goede
wil demonstreert, door mijn persoonlijke
gegevens op een groot formulier in te
vullen. Press-centre" hebben we gezegd
Niemand heeft er hier van gehoord. Ook
de chauffeur niet, die aanbiedt me de
stad in te rijden. Hij wendt de steven
naar de Kurfürstendamm. een kwestie
van atavisme, maar daar gaat hem toch
opeens een licht op: in Hotel Am Zoo
had hij nogal veel militair gedoe gezien.
En het klopt. Daar zijn lieden, die van
mijn bestaan en mijn komst op de hoogte
zijn. Vandaar beginnen dan de explora
tietochten door. deze spookstad. De Ku
damm zelf heeft al iets van etalages ach
ter een stuk glas, gevat in een brede lijst
van planken. In de zijstraten zitten ver
fomfaaide vrouwen puin te kloppen met
volkomen uitgebluste gezichten. Politiek
wordt er bedreven door biljetten, die een
breedlachende Grotewohl en een wat
zuurkijkende Pieck te zien gaven, elkaar
de hand drukkend. Juichende letters ver
kondigen, dat hier nu de definitieve anti
fascistische eenheid van de arbeiders
klasse tot stand was gekomen. Die anti
fascistische eenheid ontrolt zich voor
mij ook in de Staatsopera, waar een bij
eenkomst is belegd van vier „partijen",
die het eenjarig bestaan van het door ge
neraal Zjoekov nieuw toegestane poli
tieke „leven" vieren .De zaal is maar
enkele glimlach moest die gedachte wel
leven. De gedachte ook aan de uitzicht
loosheid van dit alles
Weer heeft ©en
vliegtuig mU neer
gezet op de beton-
baan van Tempel
hof. Van boven uit
gezien was Berlijn
een grillig gewemel
van iichtguirian-
des; nu is er de
grauwe winterdag. Maar al spoedig staat
nu ook een kleurig spel van lichtrecla
mes op het netvlies. En de kerstbomen
roepen een sfeer van behaaglijkheid en
goed-doen op. De Kurfürstendamm praalt
in volle glorie. Van de Gedachtniskirche
is alleen nog de stompe torenruïne met
vier verlichte wijzerplaten overgebleven.
In floodlight staat een Christusbeeld
onder de ronde boog, waardoor eens de
gelovigen naar binnen traden. Maar dit
monument van vernieling wordt nu ge
flankeerd door een vierkante toren van
gekleurd glas te ener zijde en een acht
hoekig paviljoen in dezelfde stijl aan de
andere kant. Een singuliere architecto
nische verzameling met een al te goed
kope symboliek.
In het nieuwe glazen kerkje is er ech
ter iedere avond een tien-minuten-dienst
met zang en schriftlezing, die een won
derlijke noot van religieuze intimiteit
vormt in de luidruchtigheid van de Wirt-
schaftswunderroes, waarmee de Kudamm
bedwelmt. De koopkracht en de chic
reppen zich over de trottoirs langs de van
licht en weelde uitpuilende etalages. De
procesie van glanzende auto's met de
verglijdende lichtspiegelingen schuift
ononderbroken af en aan. Hier lijken
alle problemen opgelost in een feest van
welvaart en vermaak. Maar niet vele
honderden meters verder is er de Muur,
het monument van opperste politieke ver
dwazing en ellende. Men kan in West-
Berlijn nog vele nieuwe veranderingen
zien op de ruïnevelden en de oorlogsont-
reddering. Opvallend waren sinds 1954
het hoogoprijzend, Hiltonhotel, het mach
tige Hansavertiel, waar de wedijver van
architecten uit vele landen de moderne
wooncultuur in vele woonlagen naar de
wolken heft, de aanzetten van tal van
nieuwe grote gebouwen op velden, waar
machtige metalen kaken de laatste ru
ines opslokken. Haar altijd en telkens
weer is er de aanwezigheid van de Muur.
Men kan erheen sightseeën en men kan
er souvenirs bij kopen en eigenaars van
consumptietentjes zijn er rijk bij ge
worden. Dat zijn zo de bijprodukten van
volksverzamelingen gelijk de kermis
rommel in een bedevaartplaats.
Het is echter niet moeilijk dit alles
terzijde te schuiven voor de werkelijk
heid, de barre, boze, bittere werkelijk
heid, welke zich hier manifesteert. Dwars
door één en hetzelfde land, door één en
dezelfde stad slingert zich dit serpent
van afzondering en vervreemding, van
angst en haat. Het meest kwam ik onder
de indruk aan de oever van de Spree,
waar regen en wind het norse water rim
pelden. Zwarte torens op een brug ver
bergen machinegeweren. Overal de
schijnwerpers opgesteld. En dan de grij
ze patrouilleboten, die als waakhonden
voortdurend op en neer drentelen. Ter
wijl in de cafés aan de Kurfürstendamm
de glazen geheven worden voor een vro
lijke dronk, terwijl de nachtgelegenheden
bruisen van ongebreideld vermaak, slui
pen in het donker de vertwijfelden, die
neerplompen in het kille water en voor
hun leven zwemmen. Dan echter het
bars gefluisterde bevel: Schieten! En zo
zijn er de tragedies, waarvan de kruisen
met kransen gewagen. Duitsers doen dit
Duitsers aan. Slechts een bizarre verbeel
ding zou het hebben kunnen verzinnen.
Dit is de werkelijkheid, die boven de
verbeelding uitstijgt. En als macabere
grap leest men op een muur aan dit wa
ter de nèt-nog-leesbare reclame van een
lijkbezorger, die zich hier vóór de oorlog
aanbeval voor de levering van de een
voudigste tot de elegantste doodkisten...
Wat betekent die Muur? Een Oost-
Duits propagandageschrift vertelt ons, dat
hier de lont werd vertrapt, waarmee de
Bonner heethoofden een wereldoorlog
wilden ontsteken, dat hier een einde werd
gemaakt aan het drijven van ronselaars
en mensenhandelaars, die met de sme
rigste middelen doktoren, ingenieurs, en
vakarbeiders naar West-Duitsland lokten.
Wie echter een blik achter die Muur mag
slaan, kan al iets beseffen van de bijna
ontembare drang naar het ontvluchten
van een dictatoriale gevangenis.
Het uit talloze berichten be
kende Checkpoint Char
liein de Friedrichstrasse.
De doorgang in de Prinzen-
strasse.
Links: een blik achter de
muur. Rechts: Een sprong
naar de vrijheid werd voor
menigeen een sprong in de
dood.
Men staart de dictatuur in het gelaat,
gelijk wijzelf dit ook in de oorlogsjaren
hebben ervaren, zodra men de zonegrens
wil passeren. Aan de Friedrichstrasse
staan hier de Amerikanen met wat pa-
trouillevertoon. Er loopt ook een piep
jong soldaatje show in een onwaarschijn
lijk nieuwe uniform met blauwe veters
in de schoenen en een koppelgesp, zo
blinkend gepoetst, dat er de lichtvonken
uitslaan. Een paspoort is hier gauw ver
toond en weer opgeborgen. De slagboom
gaat open. Men zet de stap van Europa in
Azië. Daar is een houten barak, waar
men een half uurtje verblijven mag en
het gedoe van de geüniformeerden ziet
als op een Gestapo-hoofdkwartier.
Het paspoort verdwijnt enige tijd, om
het te besnuffelen. Er moet ook een geld-
formulier getekend worden. Een „grijze
muis" met hard-verbeten mond zegt geen
woord te^veel. Wat ze zegt klinkt schnei-
dig. De barak is vol passanten. De un
heimische sfeer dooft ieder gesprek. Ein
delijk zijn paspoort en bijbehoorende pa
pieren er. Buiten wordt de auto grondig
nagekeken. Een nieuwe slagboom. Weer
vertoon van paspoort. Dan eindelijk is
de weg vrij.
Vrij naar het stadsdeel van de onvrij
heid. Wat men er ziet? Nog altijd dé
Stalin-allee maar zonder zijn oude naam
en zonder de snorreman op zijn sokkel.
Kroestjevallee heeft men hem maar niet
herdoopt. Karl Marx is veiliger. Het
pronkstuk van gezapige stijl heeft nogal
wat zwarte puisten gekregen. De tegels
zitten niet erg vast. Er is was kerstluis
ter in de etalages, die niet slecht voor
zien zijn. Maar als men even terzijde af
dwaalt, ziet men nog uitgebreide ru-
inevelden en slechts sporadisch nieuwe
hoge woonflats met kleine ramen. De
winkels zijn hier zo armetierig van uit
stalling als bij ons in de ergste oorlogs
tijd. Het verkeer is niet overdruk. Wat
er aan volkseigen personenauto's rijdt :s
plomp van maaksel. Langs de muren van
een grote fabriek het heen en weer stap
pen van Vopo's. De voorbijgangers zit
ten degelijk in de kleren. Hun gezichten
zijn uitdrukkingloos. Niemand, die de
ogen opslaat naar de leuzen, welke de
D.D.R. als een burcht van vrede aanprij
zen, welke opzwepen tot hogere arbeids
prestaties.
Namen als Unter den Linden, Wilhelm-
strasse, Alexanderplatz zjjn een grauwe
schim van een roemrijk en bruisend ver
leden. In een café is het niet overmatig
druk. Ook daar een gedempte stemming
en de blinkende uniformen van twet
Transportpolizisten stralen iets van de
bezettingssfeer uit. De koffie kan nie
mand een hartkwaal bezorgen. Het bier
smaakt best. De betaling met Westmarken
is alleen mogelijk als er een Schein cn
een stempel by te pas komen.
Het zijn voor de vluchtige bezoeker *n
paar neerdrukkende uren, als hij door
dit oord van grauwheid zonder glimlach
dwaalt. Hoe moet het dan niet zijn voor
de permanente bewoners, die zich voort
durend bespied en gecontroleerd weten,
wier normale vrijheidsrechten om hals
zijn gebracht.
Complex zijn de gedachten als men
staat in het mausoleumpark te Treptov,
groots en indrukwekkend aangelegd,
waar duizenden Russische soldaten ter
aarde zijn besteld. De opschriften melden
niet de troost van de opstanding ten
eeuwigen leven. De dankbaarheid van
Moedertje Rusland, groot uitgebeeld, de
heldenroem die de eeuwen trotseert, dat
kan men deze gebeenten alleen maar be
loven. Op grote staande zerken wordt
Stalin uitvoerig geciteerd. Men heeft
het nog niet aangedurfd dit weg te bei
telen. We bedenken echter ook, hoe we
gejuicht hebben om de Russische dap
perheid en de Rusische triomfen. Bond
genoten waren we van Moskou, want
de Hitlerpest moest eens en voor altijd
uitgeroeid worden. We vertrouwden op
zwenkingen in het Rusische denken en
op de wijsheid van de westerse staats
lieden. Dubbel zijn we ontgoocheld. Men
stond toe, dat een nieuwe tyrannie op
schoot tot diep in het verslagen Duits
land. Men schiep een stad Berlijn als een
monument van onverstand, een wespen
nest van conflicten. Iwan, die hier zo
pompeus begraven ligt, heeft het niet
geweten en niet gewild. Hij vocht in
derdaad dapper voor Moedertje Rysland,
hij snakte naar vrede. We kunnen m eer
bied voor hem het hoofd buigen. En de
God, die men uit zijn leven verwijderd
had. zal zich toch wel over hem ontfermd
hebben. Maar wij, de levenden, leven nog
in de doolhof van problemen, door zijn
gewetenloze leiders met het zwakke te
genspel van kortzichtige westerse staats
lieden geschapen.
De re^en drupt over de graven. Een
gezelschap partijmensen, in keurige jas
sen en bontmantels, draagt een krans
aan en fotografeert vlijtig.
In een verwarring van indruk
ken zoeken we onze auto's weer op.
De verwarring verlaat ons niet
Ook niet als we terug zijn uit het
oosten, terug zijn in West-Berlijn,
terug zijn in Nederland. De vader
landse kwesties lijken zo veel klei
ner geworden. Want we hebben
over de rand van de afgrond ge
staard.
Drie gesprekken in Berlijn
F~yt was dan dr. Otto Dibelius,
hoofd van de evangelische
kerk in Duitsland). Twee-en-tach
tig jaar oud. Een rijk-gerimpeld
gezicht maar met baard en snor,
die geen grijsaard verraden. Recht
op zit hij en nodigt meteen een
van het gezelschap uit, naast hem
op de bank te komen zitten.
Recht op de man al is de opening van
het gesprek: Zegt u mij wie u bent en
wat u wilt. Wij stellen ons voor.
En dan meteen de eerste vraag: Hoe
staat het op het ogenblik met uw
functie?
Dr. Dibelius is nog in functie tegen
wil en dank. „Er is geen ouderdomsgrens
voor bisschoppen, maar als men 82 jaar
wordt gaat men toch wel eens denken aan
vervanging door een jongere. In 1960
heb ik mijn functies in de Wereldraad
van Kerken en in andere ambten al op
gegeven. Na de 13e augustus 1961 werd
ik door de politieke omstandigheden ge
dwongen in West-Berlijn te blijven. Pre
sident Scharf werd als mijn opvolger
voorgedragen. Maar in de oostzonale sy
node kon hij geen meerderheid van twee
derden krijgen. De tegenstemmers meen
den, dat zijn verkiezing een provocatie
zou zijn en men hem onmiddellijk de
toegang tot de oostelijke zone zou ont
zeggen. En daarom moet ik nu toch het
ambt van bisschop verder dragen, zolang
ik krachtig ben. En als de lieve God
anders over mij beslist, dan zal bij iedere
andere persoonlijkheid toch dezelfde
moeilijkheid opduiken."
Hoe is dat bij de katholieken?
De katholieke bisschop in het Oosten
krijgt om de vier weken een Schein voor
een bezoek aan het Westen, maar dan
moet hij 's nachts twaalf uur weer terug
zijn. We willen nu maar hopen, dat het
veelbesproken dooiweer het starre „neen"
voor ons zal oplossen.
Wat is de stand van het kerkelijk
leven in de oostelijke zone?
Niemand koestert enige illusie. Als men
van kindsben af 15 jaar lang onder een
totalitair regime geleefd heeft als men
moet denken en handelen zoals de staat
beveelt, dan oefent dat zijn invloed uit.
In 1945 namen de Russen tal van Duitse
atoomgeleerden mee, ze werden geheel
van de buitenwereld afgesloten. Toen
werden ze teruggestuurd, nadat ze hun
taak hadden volbracht. In tien jaar tijds
is er geen enkele communist geworderi,
maar allen geloofden toch, dat men in
New York en Chicago met een revolver
op straat moest lopen, om zich de ban
dieten van het lijf te houden, dat in En
geland de arbeiders geen stakingsrecht,
geen sociale verzekeringen hadden en
als slaven moesten leven. Twee jaar heb
ben ze nodig gehad om het zicht op de
werkelijkheid te herwinnen. Zo gaat het
in Oost-Duitsland nu ook. Tien jaar lang
heeft men ophitsende plakkaten gezien
met atoombisschop e.d. Dat moet zijn
invloed hebben. Vóór de 13e augustus
was dat voor Oost-Berlijn nog anders.
Honderdduizend mensen vandaar werk-
De beroemde Brandenburger Tor markeert
sinds 13 augustus 1961 een van 9s werelds
meest trieste plaatsen
De Oberbaumbriickein Oost
Berlijn, van bovenaf gezien*
ten nog altijd in het westen. En omge
keerd zag men het Oosten. Sinds de 13e
augustus is dat uit. De enige verbinding
is nog de Rundfunk, hoe dan ook ge
stoord. De televisie mag alleen maar op
het Oosten gericht worden. De ouders,
wier baan en werk ervan afhangt, gaan
zich afvragen: Zullen wij onze kinderen
nog onder kerkelijke invloed laten? In
zake de Jugendweihe zijn we wat an
ders moeten gaan denken. Eerst werd
aan de deelnemers de bevestiging in de
Kerk geweigerd. Nu redeneren we: Mo
gen we op een 14-jarige jongen de ver
antwoordelijkheid laden, dat zijn vader
zijn werk verliest? Als hij de bevestiging
met volle overtuiging meemaakt, dan
doet de Jugendweihe hem niets. Alles
bij elkaar geloof ik toch, dat we een
kerkelijke kern in het Oosten hebben,
die stand houdt en de toekomst kan ver
zekeren.
Hoe is de verhouding met de katho
lieke kerk?
De katholieken vormen maar een klei
ne minderheid. Die interesseert de com
munisten niet zo zeer. Toch worden de
katholieke kerk ook nog moeilijkheden
in de weg gelegd. Maar de katholieken
hebben toch een mogelijkheid van voe-
lingname over de zonegrens heen. Wij
werken met de katholieken, vooral op
charitatief gebied, nauw samen. Vroeger
was Pruisen een protestantse monarchie.
Het Centrum was steeds in de oppositie.
Daardoor was de protestant haast auto
matisch anti-katholiek en dat vond men
voldoende. Wij echter zijn in genen dele
anti-katholiek, wij zijn evangelisch".
En toen, plotseling opstaand: „Ik heb
meer te doen. Maar mijn asistente hier
kunt un og alles vragen wat u wilt".
Fraulein Bessert rondt het gesprek af
met nog eens duidelijk te maken, hoe
fataal de 13e augustus is geweest. De
kerk was de enige factor, die nog iets
gemeenschappelijks inhield. Maar nu >s
er alles in tweevoud, twee synodes en
twee Dienststellen. Twee stromingen ook,
waarbij de taktiek naast de strakheid
staat. De staat probeert in het Oosten
ook in de theologisch faculteiten binnen
te dringen.
En wat doet de Kerk, als de staat
haar oproept de z.g. vredespolitiek te
steunen?
„Wij willen de vrede. Natuprlijk. Maar
dan van het evangelie uit. Wat betekent
echter vrede, als men een staat zo sterk
verdeeld houdt?"
Een gesprek van een heel an
dere aard in het hoge gebouw
van de Westberlijnse Kamer van
Koophandel.
Een zakelijk man vol zelfver
trouwen in de toekomst van het
Westberlijnse gebied zit voor ons.
Oud-Berlijn, zo legde hij uit, liep op
twee benen: de hoofdstad-functie en de
industrie. In 1945 waren beide functies
verdwenen. Berlijn leek een ter dood
veroordeelde stad, die nog slechts op
herinneringen zou kunnen leven. Maar
men stelde vast: West-Berlijn moet dan
maar op één been leven: de industrié.
Berlijn werd ingeschakeld in het West-
duitse industriegebied, eerst door Ame
rikaanse investeringen, dan door hulp
van de Bondsrepuliek. West-Berlijn werd
weer de grootste Duitse industriestad.
Het ene been heeft weer draagkracht.
Politiek was het nodig, dat de bevol-
kingsstatus niet terug liep. Berlijn heeft
verhoudingsgewijs veel oude mensen. Ver
dere inschrompeling van de bevolking
moest worden tegengegaan om deze
voorpost van de vrije wereld in stand
te houden. Daarvoor was nodig volledige
werkgelegenheid en het hooghouden van
de levensstandaard volgens westelijke
norm. Dat kon de industrie alleen niet
aan. Er moest koopkracht ingepompt
worden door de Berlin-Hilfe. In 1963
alleen al heeft de Westduitse belasting
betaler het gepresteerd voor hulp aan
de industrie, aan de woningbouw, aan
de verdediging ongeveer 2 a 2.5 miljard
D.M. op te brengen.
Als „vrije stad", zoals Kroestjev voor
stelt, zou West-Berlijn in een zware eco
nomische crisis gestort worden. Er moe
ten prikkels zijn om in Berlijn te in
vesteren. Vandaar het beschikbaar stel
len van goedkope investeringskredieten,
30 procent korting op de inkomstenbe
lasting, het vervallen van de omzetbe
lasting voor de Westduitser, die in Ber
lijn koopt, fiscale afschrijvingsfacilitei
ten (75 procent in drie jaar) voor in
vesteringen in Berlijn, een investerings
premie van 6 a 7 procent, kredieten op
lange termijn voor woningbouw met een
afschrijvingsmogelijkheid van tien pro
cent, goedkoper ijzer en staal, goedkoper
verzekeringspremies voor vrachten, loon-
toelagen voor de werknemers
Door dit alles is er geen werkloosheid,
nam Berlijn volledig deel aan de hoog
conjunctuur. De muur heeft dit sociaal-
economisch leven niet gestoord. Er is
bij onverhoopte vernieuwing van de blok
kade gezorgd voor een Blokkade mit
Komfort, niet alleen door een opslag van
levensmiddelen, maar ook bijvoorbeeld
van fietsen.
Zo straalde een groot optimisme uit
al deze beschouwingen, welke echter het
feit niet kunnen versluieren, dat de Ber-
lijnse welvaart een gesubsidieerde wel
vaart is, dat de schittering ervan kunst
matig gevoed wordt Maar is heel de
status van Berlijn niet een politiek knut
selwerk, waaraan een economische knut
selwerk moet corresponderen?
/^ver dit politieke aspect lichtte
ons in dr. Bahr, perschef van
Willy Brandt, op het raadhuis in
Schöneberg, Bedachtzaam maar
zeer beslist waren zijn formulerin
gen.
„Toen ik begin oktober met de Ober-
bürgermeister in Washington was, heers
te daar de stellige indruk, dat de Sov
jet-Unie niet aan de ernst van de wes
telijke vastbeslotenheid geloofde. Daar
om verwachtte men maatregelen, die
midden november tot een nieuwe crisis
om Berlijn zou leiden. Dit alles is vol
ledig veranderd door Cuba. Moskou
spreekt niet meer over een afzonderlijke
vrede en de aftocht van de westelijke
troepen. Wij rekenen nu in het volgend
jaar op onderhandelingen over Berlijn.
Resultaten zijn niet onmogelijk, uitgaand
van de stelling, dat de .Sovjet-Unie geen
geweld zal gebruiken. Daarvoor bestaan
goede aanwijzingen. De muur heeft het
leegbloeden van de oostelijke zone voor
komen, maar hij is ook het meest anti
communistische monument, dat er sinds
1917 is opgericht. Een idee, die de we
reldheerschappij nastreeft heeft zich hier
een symbool van inperking geschapen.
Het was de speculatie van Kroestjev:
door de dreiging lopen de mensen uit
West-Berlijn wel weg. Dan lost het vraag
stuk zichzelf op. Het is een verkeerde
speculatie geweest. De bevolking bleef
op peil. Vier jaar geleden kondigde
Kroestjev de nieuwe crisis om Berlijn
aan. Nu moet hij zich afvragen: Wat
heeft ze nog voor zin
Is Berlijn een grote oorlog waard?
Die vraag is verkeerd gesteld.
Is er überhaupt iets, wat nog een
oorlog waard is? De 2.2 miljoen mensen
Op vele plaat
sen zijn in
West-Berlijn
gedenktekens
voor neerge
schoten vluch
telingen te
vinden.
in West-Berlijn zijn geen oorlog waard.
Zijn de 3 miljoen van Noorwegen een
oorlog waard? De 5 miljoen van Dene
marken? Waar ligt de grens? Was Dant-
zig een oorlog waard? De Sovjet-Unie
zal bij een aanval op West-Berlijn niet
stil staan. Een oorlog Is slechts te ver
mijden als de Sovjet-Unie onze standvas
tigheid kent. Tegenover dictatoren wint
men niets door toegeeflijkheid
Maar dat moeten we dan denken
van het onverkwikkelijke politieke
gekibbel in de bondsrepubliek? Waar
om vinden de beide grote partijen el
kaar niet?
„In Berlijn bestaat de grote „coalitie"
merkt dr. Bahr op „Het herstel van de
huidige coalitie in Bonn is betreurens
waardig, maar ze is een noodzakelijke
omweg naar de grote coalitie. Een van
de thans nieuw aangestelde ministers
heeft het zelf gezegd. Onafhankelijk van
alle politieke kwesties is men het trou
wens over Berlijn eens. Er kan niet ge
tornd worden aan de aanwezigheid van
de westelijke troepen, niet aan de on
gestoorde toegangswegen.
Speelruimte voor onderhandelingen ts
er alleen op het gebied van de controle
over de toegangswegen. Internationali
sering van die controle is niet uitgeslo
ten
Roert er niets aan opstandigheid in
de Oost-zone?
„Er is momenteel geen gevaar van een
opstand. Men is de ervaring van de 17e
juni 1953, van de Hongaarse opstand niet
vergeten. Er is geen mogelijkheid van
organisatie. Wy zeggen ook tot de men
sen daarginds; behoudt sterke zenuwen,
laat u niet provoceren. Maar in geval
van een aanval op West-Berlijn zullen
we de mensen daar niet meer tegenhou
den. Dit weet Moskou ook. Ingeval van
oorlog zal het in de satellietlanden niet
rustig blijven. Een reden te meer om
geen oorlog te beginnen
Ziehier dan enkele fragmenten uit ge
sprekken in het Berlijn van december
1962. Het klinkt over het geheel bemoe
digend. Die bemoediging berust op
een status quo, welke miljoenen onder
geestelijke en materiële druk laat. Wie
ziet echter een alternatief?
