EVEN
DE
KLOK
TERUG
GEZET
MODERNE BOERIN
begroet vooruitgang
iSslÉPS
^J~eeótmenu J
van honderd jaar ^ïflcdc
ft®
sportlef
33
DAGBLAD DE STEM m fOO JAAR n 5 NOVEMBER f960
33
Studie
ezondhei'dszorg
Maar de techniek moest eerst een
groep mensen bedreigen, alvo
rens zoals vandaag, ook voor hen
een zegen te worden. In 1870 werk
ten jonge kinderen in aardewerkfa
brieken met de gevolgen van „ver
stomping des geestes, idiotisme, ze
delijk bederf en losbandigheid,
verwaarlozing der christelijke plich
ten. verzwakking des lichaams,
vroegtijdige dood, zwak en ziekelijk
nakroost". Nog in onze eeuw maak
ten jonge meisjes veel te lange
dagen in de fabriek, waarna er thuis
nog een zware huishoudelijke taak
wachtte. Een bejaarde katoenspin
ster (die nu pensioen ontvangt waar
zij vroeger niet van had kunnen dro
men vertelt dat zij als 12-jarige
's morgens om half 6 op stap ging:
een hele rij meisjes stijf gearmd,
zodat ze om de beurt een eindje kon
den slapen.
Techniek
Spartaans
en
m m m m m m. m m m m m m m m m m
0*
0*
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
nfnfwn toot doktor fin* «tudeiea.
Dat wfldo rij ook en zij bekwaamd#
zich reeds dn het latijn. Maar Aletta
werd op straat uitgejouwd en do
heren studenten maakten afschuwe
lijke grapjes op die blauwkous. De
vrouwenbeweging moest nog geboren
worden. Grootvader werd woedend:
Frans leren is nog wat anders dan
studeren en dokter worden. Trou
wens als er geld uitgegeven moest
worden voor studie, dan later voor
de jongens en niet voor meisjes die
huishouden moesten doen en de krant
voorlezen. Tot troost mocht Marie
zijn boekhouding verzorgen en zijn
brieven schrijven. Achter de scher
men werd zij een uitstekende zaken
vrouw, beter dan haar vader was
geweest en de familie plukte er de
vruchten van. Voor het oog van de
wereld moest zij de zachtzinnige jon
ge vrouw blijven: of haar dat maar
ten dele lukte? Grote intelligentie
werd toen niet in een meisje ge
waardeerd. Zij is nooit getrouwd.
Wellicht stelde zij ook te hoge eisen
aan de ontwikkeling van de jongelui
uit haar omgeving. Vurig bleef zij
Aletta Jacobs bewonderen die in '79
afstudeerde, als dokter in Amster
dam een kosteloze kliniek voor arme
vrouwen opende en die in 1903 pre
sidente werd van de vereniging voor
vrouwenkiesrecht. Nichtjes van de
tantes zijn arts geworden. ,,Wat be
nijd ik je" zuchtte Marie toen Riet
je promoveerde. ,,Wat benijd ik je",
zuchtte Anna, toen Rietje bovendien
trouwde.
Wi
Aan niets went de mens vlugger dan aan
voorspoed.
Wat speciaal de vrouw in de laatste hon
derd jaar gewonnen heeft is een voorspoed die
niet in cijfers is uit te drukken. Zij heeft ge
lijke rechten, aan de man gekregen, vrijheid,
kansen op geestelijke ontwikkeling en ontplooi
ing van krachten; vooroordeel en onwetenheid
zijn weggevaagd en materiële zegeningen van de
moderne tijd veraangenamen haar het dagelijks
leven.
Wij in onze dagen, nemen die winst bijna on
achtzaam op, vergetend dat nog niet lang gele
den onze moeders en grootmoeders het met zo
veel minder moesten stellen.
Toenemend materialisme en vervlakking be
ginnen nu al afbreuk te doen aan het geluk, dat
deze voorspoed bedoelde te brengen. Maar de
vrouw die de voordelen van deze tijd paart aan
het goede dat haar van vroeger werd doorgege
ven, behoudt het geluk van haar generatie en
geeft het door aan het volgende.
Anna had zich in Parijs de ogen
uitgekeken aan de mode. Ze
kwam thuis en vond de vaderlandse
crinoline niet volgens de laatste
eisen. Er werd een knecht uitge
zonden om de grootste crinoline uit
de stad te gaan kopen.
Hij kwam terug met het ijzeren
gevaarte, maar zie: het was te
breed voor de bescheiden voordeur
van de woning. Anna moest het met
een smallere stellen. Zo ging het ook
met haar andere illusies. Zij was de
oudste, handig en huishoudelijk. Al
gauw moest zij de taak van de ver
moeide en verzwakte moeder over
nemen. Zij werd de spil in huis en
voedde de drie jonge kinderen op.
Zij wilde wel graag trouwen, „maar
nu nog niet; later als de kinderen
groter zijn." Toen die het huis ver
lieten, en de twee zusters vader en
moeder na een jarenlange verzor
ging aan hun eind hadden gebracht,
brak voor haarzelf het begin aan
van een lange oude dag.
Zij hebben de tweede wereldoorlog
niet meer meegemaakt, noch de
daarop volgende ontreddering van de
mensen en de ellende in kampen.
Zij zouden niet begrepen hebben dat
de vrouwen, 40 jaar na het verkrij
gen van het vrouwenkiesrecht, dit
alles nog niet kunnen voorkomen.
T^E boerin heeft het langst op
de vooruitgang moeten
wachten, want natuurlijk vond
in de stad het nieuwe eerder
ingang dan op het platteland.
Toen de stadse huisvrouw al
lang op gas kookte, werd op de
boerderij nog met hout en turf
gestookt; in het gunstigste geval
had de boerin een petroleumstel
of een kolenfornuis.
Nog zijn er gehuchten waar geen elek
trische aansluiting is; nóg zijn er boer
derijen waar het water uit put of pomp
gehaald moet worden. Maar lang zal
het niet meer duren of ook voor deze
laatsten zal het huishouden door de
moderne gemakken worden verlicht.
Eeuwenlang is zij de sloof geweest
die dag en nacht klaar stond voor het
bedrijf, zorgde voor de kippen, het var
ken, de geit, hielp met. melken en het
gerei schoonhield. Het huishouden
kwam beslist op de tweede plaats; zij
moest er met haar primitieve midde
len, gebrek aan tijd en doodmoe li
chaam, maar wat van zien te maken.
De hygiënische toestanden waren hier
nog slechter dan in de stad. Hoe kon
het ook anders: bedompte ruimten met
kleine ramen, te weinig bedsteden, de
stal aan de woonkeuken, kippen en
konijnen soms onder het bed. Er was
een slechte watervoorziening, slecht
licht, en geen voorlichting.
Kijkje door de glazen deur in
woonkamer van moderne boer
derij. Zand en stof wordt weg
gezogen.. (Uit: ,,Goed wonen")
Om de sombere ruimte van een
vrolijk tapijt te voorzien, werd
zand op kunstige wijze ge
strooid.
De moderne communicatiemiddelen
hebben stad en land vlak bij elkaar
gebracht. De stadse en de boerin staan
niet meer vreemd tegenover elkaar.
De boerinnenbonden en de Kruisver
enigingen hebben in de ontwikkeling
prachtig werk gedaan. Zij hebben er
voor gezorgd dat er een nieuw ge
slacht gevormd werd, vrij van voor
oordelen en bijgeloof, open voor nieu
we denkbeelden, leergierig en enthou
siast om het nieuw verworvene in prak
tijk te brengen.
Nog steeds zijn de bonden in de weer
om de jeugd voor haar taak klaar 1e
maken, en de oudere generatie bij het
nieuwe aan te passen.
Nieuw gebouwde boerderijen hebben
met de nadelen van de oude afgere
kend. Licht en lucht mag binnenstro
men en komt de bewonders ten goede.
Frisse slaapkamers en een douchecel
maken dat de woonkamer is wat zij
wezen moet: een gezellige kamer om
in te wonen.
De elektriciteit stelt de boerin in staat
zich te bedienen van de gemakken die
het huishouden verlichten: de stofzui
ger, het elektrisch strijkijzer. Maar
ook van de apparaten die juist zij, met
het bedrijf annex, zo hard kan nodig
hebben: de wasmachine, de diepvries.
Ook al moet zij nog helpen in het
bedrijf dan nog is zij geen sloof en slaaf
meer. Zij is te vergelijken met de
vrouw in de stad die naast haar huis
houden een hele of halve baan heeft.
Als zij wat plooien kan en een goede
gezondheid geniet, hoeft niemand daar
onder te lijden.
In 1848 trouwde mijn grootmoeder.
Haar eerste twee kinderen, onze tan
tes Anna en Marie waren 20 en 22
jaar oud, toen het tiende kind,
mijn moeder, werd geboren. De tan
tes zijn bijna 90 jaar geworden en
onze moeder is nu 92 de ver
halen uit de oude tijd kennen wij
uit de eei-ste hand.
A Is klein meisje heb ik nog ge-
speeld met een bakerpopje uit
dc vorige eeuw. Het was uit de
kindertijd van de tantes en gemaakt
van wit glacéleer. gevuld met zeme
len. Het model leek meer op een
moderne teenager dan op een baby:
lange armen en benen aan een
lang gerekt lijf. In de gewrichten
waren fyne geledingen aangebracht;
handjes, voetjes en kop waren van
porselein.
Dit wiegekind had een luiermand
met kleertjes zoals de zuigelingen
in die tijd gedragen hebben. Eerst
kreeg de pop een katoenen navel
bandje aan, dan een wollen: daarna
een flanellen hemdje en dan een
katoenen met mouwtjes, 's Winters
ging er een borstrokje overheen.
Ongetwijfeld heeft de pop luiers ge
dragen, maar die herinner ik me
niet omdat het „pak" zo'n indruk
maakte. Dat pak, waar het kind
je mooie rechte beentjes van krijgen
moest bestond uit één wikkel van
dik flanel en één van gedamasscerde
katoen. Het kind werd er vanaf
de oksels stevig ingerold en de doe-
Ken die veel langer waren dan de
beentjes werden als de klep van
een enveloppe toegevouwen en naar
voor omgeslagen. Het pak werd be
vestigd met bakerspelden die prijk
ten op een kanten kussen waarop
zij zo waren gestoken dat de kop
jes een wens schreven: ..Welkom in
het leven.' Dan was er een lange
jurk, een gehaakt kapertje gebrei
de polsmofjes. Zo ingebakerd werd
ook mijn moeder nog in de schom-
melwieg gelegd en er voor een voe
ding uitgehaald als ze lastig werd.
Bleef ze huilen dan kreeg ze een
lapje met een kandijklont in de
mond gestopt, en als de tandjes
Advertentie»
VEILIG ZICHT
haar dwars zaten werd het mondje
van binnen met brandewijn inge
wreven. De bakers wisten alles.
Had een kindje ontstoken oogjes:
wassen met slootwater of inspuiten
met zog. Tegen stuipen: de afgeval
len navelstreng in de wieg bewaren.
Tegen ontsteking van het navelwond
je: een blauwe rozijn erop leggen.
Op ontstoken moederborsten legden
zij spinrag, pannekoeken, kalfsvlees
of koeiendrek. Mijn moeder moet
een teerder popje geleken hebben
dan het porseleinen speelgoed. De
baker althans vond: dat wordt geen
blijvertje. Toch heeft zij de gruwe
lijke verzorging, zij het klagelijk,
doorstaan. Zij is nu 92. Zouden
wij vandaag dan toch overdrijven
met onze zuigelingenzorg, hygiëne en
voedingsleer? Oordeelt u zelf: van
de 10 kinderen die grootmoeder ter
wereld bracht moest zij er vijf af
staan voor hun derde levensjaar. In
onze gewesten stierven toen gemid
deld 25 zuigelingen van de 100. Van
daag nog geen 2 van de 100.
In de kamer van mijn moeder
hangt een fotografie van de tan
tes Anna en Marie toen zij 12 en
14 jaar waren. Dat is een bijzon
derheid want liet fotograferen was
nog maar juist uitgevonden.
Het Portret is een ovaal meester
werkje. gevat in een vierkant passe
partout en een met de hand uitgesne
den glanzend houten lijst. De meisjes
hebben fijngeruite jurken aan. Een
zeer nauwsluitend lijfje, ruime mou
wen, een wijde uitstaande rok ge
garneerd met slingers zwart galon.
Onder de halflange rokken komen
lange geborduurde broekspijpen uit.
Witte kousenvoeten steken in zwar
te platte schoentjes. Marie klemt
een popje in de armen. Precies hon
derd jaar geleden heeft grootmoeder
die jurken zelf met de hand ge
naaid. Ze waren onverslijtbaar en
werden twintig jaar later voor de
zoveelste keer vernaaid en pasklaar
gemaakt voor het jongste zusje. De
twee meisjes hebben geduldig gepo
seerd bij de fotograaf tot ze pips
zagen van vermoeidheid, het is op
de foto nog te zien. De fotograaf
heeft zijn ziel gelegd in dit werk
van kwaliteit; het resultaat heeft een
eeuw getrotseerd.
De pop van Marie was aange
kleed door Anna die al even handig
met de naald werd als haar moeder.
Maar zij ontwikkelde zich tot een
voortvarende jonge vrouw en schaf
te zich een van de eerste naai
machines aan. ..Ach" riep toen de
moeder uit, ,,had ik dat toch ge
had voor alle zomen die ik van mijn
leven heb genaaid!" Tientallen jaren
later zei tante Anna iets dergelijks
toen mijn moeder een trapmachine
kocht. En een stofzuiger. Hetzelfde
zei mijn moeder toen ze mijn zigzag
bewonderde. En mijn snelkookpan.
hij zich gaarne door haar de cou
rant voorlezen.
De tantes wisten ons te vertellen
dat zij breiden aan haar kous ter
wijl de moeder met een blos van
inspanning op de wangen las en nu
en dan hakkelde. ,,Sla de moeilijke
woorden maar over, zei Meester Ha
zelaar", was dan het stopwoord
van de verwende vader. Hij hield
veel van zijn vrouw maar eiste een
betere ontwikkeling voor zijn doch
ters. Als meisjes van omstreeks twin
tig jaar stuurde hij ze voor een paar
maanden naar een aangetrouwde fa
milie in Parijs cm er het Frans
machtig te worden. Het was zo voor
uitstrevend dat er familiebijeenkom
sten over werden gehouden om die
gekke Willem dat uit zijn hoofd te
praten, maar hij zette door. De
meisjes keerden ongeschonden in de
schoot van de familie weer maar wel
met nieuwe ideeën in haar hoofd
jes. Marie met de knappe kop werd
meegesleept door het voorbeeld van
de jonge Aletta Jacobs die in Gro-
0&YSSSSA''. ■V/SySsV.''/SS///h
«will
-»
•J
Tn vele opzichten Is de luxe toegeno
men. maar op enkele punten Is een
weldadige versobering vast te stellen.
Honderd jaar geleden werd in Brussel
een feestmaaltijd gegeven ter gelegen
heid van een nieuwe spoorwegverbin
ding. Het diner duurde 8 uur. Het be
stond uit 30 gangen.
De Haagse kookschool geeft omstreeks
1900 het volgende conventionele menu:
Schildpadsoep
Cróquetten
Zalm met peterseliesaus
Ossehaas met maderasaus
Ham met spinazie
Bredase kapoentjes met
champignons
Aspic met mayonnaise
Punch
Zwezerik met doperwten
Getrukeerde eend
Fazant met salade
Hollandse asperges
Snippen
Diplomaatpudding
Sinaasappelgelei
IJs
Dessert
TWEEDELIGE JAPON
(CRINOLINE rok van
grijze moiré, afge
zet met dubbele rij ge
pijpte plooien. Er ho
ren twee lijfjes bij van
dezelfde stof, één
hooggesloten, het an
dere met een décolle
té. Er wordt een jasje
op gedragen van co-
baltblauw fluweel.
De cashmir omslag
doek is schuin ver
deeld in een goede en
een verkeerde kant.
Even boven de schuine
lijn dubbelgeslagen,
geeft de shawl beide
goede kanten boven
elkaar te zien.
Het strooien hoedje
is met linten, veren,
bloemen versierd.
MIDDAGJAPON
JAPON van leverkleu
rige taft met in
geweven zwarte stre
pen, ivaarin gekleurde
anjers zijn gebro
cheerd.
Het losse lijfje heeft
een geklost kanten
kraagje. De rok wordt
half bedekt door een
gedrapeerde overrok.
Twee jaar later wer
den de mouwen inge
kort en van een man
chet voorzien, waar
door de japon weer
enige jaren met de
mode meekon.
In deze tijd werden
hoedjes voor op het
hoofd gedragen; ze
leerden op haar plaats
gehouden door afhan
gende linten, zgn.
„suivez-moi".(volg
mij).
I
t
I
f
t
FRANSE JAPON
T/AN zwart-groen
moiré-zijden da
mast met Japanse
bloemmotieven is deze
japon vervaardigd. De
perfecte snit en een
voudige coupe verra
den geraffineerde
Franse couture. De ja
pon is tweedelig; het
lijfje heeft in de rug 6
smalle pandjes die
overgaan in het
schootje dat de queue
geheel bedekt. Midden
voor heeft het lijfje
een baan van grove
zwarte tule, waardoor
de haak- en oogsluiting
wordt bedekt. Langs
de naden van mouwen
en boordje, dezelfde
tule.
m
TTonderd jaar geleden was groot-
vader een ontwikkeld man voor
zijn tijd. Hij werd door zijn vrouw
met veel ontzag naar (le ogen ge
zien en verwend, 's Avonds liet
Hoge knoopschocntjes met
een frans hakje. De parasol
is van geruite bruine zijde
met ivoren stok.
AVONDJAPON ±1905
1AEZE avondjapon is
van zwarte tule en
gegarneerd met pail
letten en kralen Het
lijfje geeft door de ty
pisch overblousende
corsage, de voor deze
tijd kenmerkende
„droit-devant" lijn. De
slap afhangende pof
mouwen zijn met een
strook zwarte kant af
gezet. Het lijfje wordt
aan de achterkant ge
sloten. Aan de onder
kant is de rok afge
werkt met een garne
ring van fluweel. Er
wordt een voeringrok
onder gedragen, die
bestaat uit een taft-
zijden rok, waarover
heen een rok van voile
Ninon.
Deze zgn. Goudtor Ieren
schoentjes hebben satijnen
strikjes en zijn bewerkt met
gouder. kraaltjes.
AVONDJAPON 1927
TJIT de charleston-tijd
is deze japon van
rose georgette met rose
pailletten en glaskralen
geborduurd.
De hemd-japon,
uiterst eenvoudig van
snit, heeft een boven
lijfje dat bestaat uit
een dubbel gevouwen
vierkante lap; voor de
rok is in het midden
van een vierkante lap
'n cirkel geknipt, waar
aan het bovenlijfje be
vestigd is. Hierdoor
hangt de rok in vier
punten.
De waaier van zioar-
te struisveren met
schildpad is uit 1921.
(Het hemdmodel van
deze japon beleeft een
come-back in 1960. Zal
het een succes wor
den
ét
tt
RAYON AVONDTOILET
1960
14ET groot avond
toilet van onze
dagen heeft de laatste
jaren weinig verande
ring ondergaan. De
mouivloze en vaak
schouderloze modellen
hebben een strak ge
modelleerd lijfje waar
aan de rok in princes-
sevorm is gesneden of
met een taillenaad in
eventuele rimpels of
plooien is aangezet.
Het cashmir motief
dat de stof op deze
tekening te zien geeft,
is zeer en vogue. De
lichte sleep maakt het
toilet zeer gekleed
echarpe verzacht
décolleté.
tt
tt
de
het
Lange spelden met bewerkte
knoppen worden door Im
mense hoeden gestoken.
Struisveren waaiers zijn
chic.
Zilverlamé avondschnencn
van ca 1920. Lange kralen
kettingen worden overdag
en 'g avonds gedragen.
Tekeningen naar kostuums uit
eigen verzameling van F. van
der Laken voor een uitgave
van NYMA.