lid
Antwerpse Sportpaleis
vijfentwintig jaar
„Verlicht" hoepelen
HET EINDE VAN
DE GOEDE JAZZ
BENELUX
BENELUX
DENKEN
Donkere wolken boven het
hoofd van
Kadar?
Nieuw begrip: stereofonie
x moet
Pools auteur liever
niet naar huis
Dr. Souchon zorgt voor
een passende begrafenis
Oude rijks
daalders uit
de omloop
Ondanks alles: revisionist
IT
Schulte meest
gevraagd
Ultimatum van Warschau
Ontsnapte
S.S.-er kwam
terug
mden
DAGBLAD DE STEM VAN MAANDAG 13 OKTOBER 1958
Noortje....
Kunsthoofd
Primeur
Installatie van
prof. Verrijn Stuart
als S.E.R.-voorzitter
Uitvoer peren naar
Zweden
md
teleur-
voor de
t, die za-
op Zoom
>gae aan
ting was
het be
prekend
,De ont-
abant en
ëerd met
belang-
'u waren
wintigtal
deze zeer
e moeten
was de
iwezigen,
vergade-
k onder-
vel meer
kken.
kt graag
jsitie van
aar beter
het zelf
joor zijn
i gen.
stelde voon
illemstad zo
morden.
ntvangst
lat helaas t«
ar. F. J. G.
ndelijk voor
een dank-
let goed ge-
ane dag dit
p te nemen,
en voorzit-
de Tweede
•ters ontving
slotte op het
den, nu ver-
lartelijk toe.
twoord door
ndaal.
ober, gulden
md de vol*
te Han*»
uur, te Tei*»
en te Vli«-
uur.
ia 8 uur: He>rr
et enig voorb.
r.Jk. Vrouwen
is, 14 j.
Dijk 7.30 uur:
Jij.alleen
Vergiss mich
Tarzan en de
8 uur: Die
18 j.
Overtreding
)orbeh. Luxor:
ei, 14 j.
uck met Toen
urDe laatste
nig voorb.
ur: Der sohrfi-
lur: De zwen-
voorb.
uur: Kermis-
Era. Buys:
i
pia 8 uur: De
14 j.
r 8 uur: Meis-
j. m. e. v.
1 groep Puck:
•ost.
uur: De eerste
(Van een onzer verslaggevers)
Op zondag 1 oktober 1933 gingen de deuren van het Antwerpse Sportpaleis
voor de eerste maal open. Sinds die dag beproefden niet minder dan 1793
wielrenners, waaronder 332 landgenoten, hun geluk in de sportkuip, die met
zoveel moeite was opgericht. Het initiatief van de heren Leon van Gastel
en Louis de Winter werd dwaas genoemd. Hoe zou het ooit mogelyk zyn
wielrenners renderend" te laten fietsen in een tempel, waaraan 5986 ku
bieke meter beton en 1276 ton yzer moesten worden gespendeerd? Hoe kon
er iets terecht komen van een piste, die uit 95.000 meter latten moest wor
den geconstrueerd? Hoe konden ooit de rente en afschrijving bijeengebracht
worden van een stichtingskapitaal dat rond de tien miljoen francs (plus
minus anderhalf miljoen gulden) draaide?
De wielrenners gaven het antwoord. Zij brachten de vlottende schuld van de
enorme stichting terug tot (nü) nauwelijks één miljoen francs.
Grijze haren kregen Leon van Gas
tel en Louis de Winter in de stich-
tingsdagen Met heel veel moeite
hadden zij het kapitaal bijeenge
gaard, dat nodig was voor de ver
wezenlijking van hun stoutmoedig
plan. Zij behoefden niet meei dan
twee miljoen francs te lenen. Nau
welijks was met de uitvoering van
het gedurfde architectonische gebouw
begonnen of de aannemer ging fail
liet. Tot overmaat van ramp volgden
er ook faillissementen van de aanne
mer van de centrale verwarmings-
en lichtinstallaties en tenslotte ging
de schrijnwerker financieel over de
kop. Maar het einde van het liedje
was toch, dat vijfentwintig jaar gele
den (een jaar later als was voorzien)
de deuren open gingen.
Sinds 1 oktober 1933 werden tien-
duidenden en nog eens tienduizenden
kilometers in de sportkuip afgelegd.
In een boek, uitgegeven ter gelegen
heid van het zilveren jubileum, wordt
verteld hoeveel maal onderscheidene
renners op de piste optraden. Het re
cord (hoe typisch!) is niet in handen
van een Belg, maar van Gerrit Schul
te die (tot nu toe) 119 maal als ve
dette aantrad. Achiel Bruneel ver
scheen 115 maal, Willy Michaux 110
maal en Arie van Vliet 107 wedstrij
den ten tonele. Jan Pijnenburg was
60 keer in Antwerpen te gast, Ge
rard Peters 72 keer, Wim van Est 56
maal en Wout Wagtmans 71 maal.
Record
Op de recordlijst, die eveneens in
verband met het jubileum werd op
gemaakt, slaan de Nederlanders
evenmin een slecht figuur. Zo is Arie
van Vliet sinds 1955 houder van het
sprintrecord ove*- de laatste 200 me
ter met 11,27 seconde. De Woerdense
kampioen heeft nog diverse andere
records op zijn naam staan, waaron
der die over 1 en 2 ronden met en
zonder vliegend vertrek.
Gerrit Schulte is de man, die nog
altijd beschikt over het achtervol
gingsrecord. Roger Rivière durfde
ondanks de uitdrukkelijke en dik be
taalde uitnodiging van de organisa
toren nog geen aanval op deze re-
cords te doen. Gerrit Schulte reed de
5 kilometer achtervolging in 1940 in
6 minuten 9 seconden.
Peter Post, ook een specialist op
dit nummer, deed er vorig jaar 8 se
conden langer over.
Wim van Est is de man, die het
snelst de 45 kilometer heeft gereden.
Hij had daarvoor 58 minuten 3 secon
den nodig. Hij is dus ook recordhou
der. Hij heeft bovendien nog enkele
dernyrecords op zak. Zijn aartstegen
stander Wout Wagtmans komt op de
uitgebreide lijst niet voor!
Doden
Twee wielrenners verloren in het
sportpaleis hun leven. Op 29 septem
ber 1956 viel Stanneke Ockers tijdens
het festival der wegrenners. De klei
ne Antwerpenaar maakte een tuime
ling, zoals honderden voordien had
den gemaakt. Hij kwam echter slecht
weg, want een dag na de meeting
overleed de geliefde dokwerker. Het
was bijna tien jaar geleden dat een
andere renner in Antwerpen om
kwam. Tijdens de revanche van het
wereldkampioenschap achter de zwa
re motoren, op 20 maart 1937, kwam
het tot een geweldige strijd tussen
Raynaud, Lacquehay, Ronsse, Metze.
Lohmann en Severgnini. Na twaalf
kilometer duelleren kwam wereld
kampioen André Raynaud door band
breuk ten val. Ernest Pasquier, een
gangmaker, kon de vallende renner
niet meer ontwijken. Hij reed Ray
naud raak, die enkele minuten later
stierf.
Manifestaties
Het Antwerpse Sportpaleis, dat
monsterlijk gebouw, bleef niet uit
sluitend het domein van de wielren
ners, vooral na de tweede wereldoor
log niet. De bestuurders schaften een
ijsbaan aan, waarop jaarlijks de gro
te „Wiener Eisrevue" gepresenteerd
wordt. De kuip werd ook afgehuurd
door bloemenkwekers, die hun pro-
dukten toonden. Tapijtkoningen ver
schenen er. maar ook boksers. Kin
derfeesten werden ingericht, maar
ook zaten er eens 2000 mensen in de
arena te eten. Er werden meerdere
massahuldigingen belegd, terwijl
eveneens de piste plaats verleende
aan autocoureurs.
Maar de wielersport, waarvan ook
duizenden Nederlanders genoten,
bleef de hoofdschotel van het sport
paleis, dat het zilveren jubileum za
terdag 11 oktober gaat vieren met
een jubileummeeting, die mogelijk
groots zal zijn.
De 26-jarige Poolse schrijver Marek
Hlasko, die betrokken is geweest bij
de leiding van de revolte van studen
ten en andere intellectuelen tegen het
Poolse stalinisme, heeft in Berlijn ver
klaard dat de Poolse regering hem
voor de keus heeft gesteld onmiddel
lijk naar huis terug te keren, öf ver
lies van zijn staatsburgerschap te aan
vaarden. Hlasko zei dat aanvaarding
van dit ultimatum zou neerkomen op
verloochening van zijn waardigheid en
vrijheid.
Hlasko is de schrijver van de best
seller „De achtste dag van de week".
In Polen en daar buiten is dit boek
geprezen als een aanklacht tegen de
corruptieve invloed van het commu
nisme op de individuele persoon. In
1957 bezorgde dit boek hem de uitge-
versprijs, de hoogste literaire onder
scheiding in Polen. Maar hij werd
aangevallen als decadent en een nihi-
Op de Gentse studiedag heeft
de oud-president van de Jaar
beurs der Vlaanderen ir. Cl.
Morraye een inleiding gehouden
over Benelux en de gemeen
schappelijke Europese markt.
Doel van dit betoog was aan te
tonen, dat het in werking treden
van de Euromarkt de banden,
welke de economische Benelux-
Unie tussen Nederland, België
en Luxemburg heeft doen ont
staan, op korte termijn nog ver
der dienen te worden verstevigd
om te bereiken, dat Benelux als
geheel een stevige positie op de
Euromarkt zal kunnen innemen,
met het oog ook op de concur
rentie, welke van de zijde der
andere grote Europese partners
op de Benelux-markt te ver
wachten is.
Benelux staat er wel goed voor.
Zij is de vierde commerciële macht
van de wereld, maar dit neemt niet
weg, dat de Europese integratie voor
Benelux moeilijke aanpassingspro
blemen zal meebrengen, welke het
best of alleen door eendrachtige sa
menwerking der drie landen kunnen
worden overwonnen.
De contacten en ervaringsuitwisse
lingen binnen Benelux moeten daar
om menigvuldiger en intenser wor
den, niet alleen in de officiële, maar
ook in de private sector, en zowel
ten aanzien van de exportexpansie
als ten aanzien van de interne Bene-
luxhandel. De contacten hebben tot
heden een meer onbestendig conjunc
tureel karakter gehad. Men zal tot
een structurele Beneluxsamenwer-
king moeten komen. Economische
hergroeperingen contacten en zelfs
fusies zou men niet louter meer na
tionaal moeten bezien, maar in Be-
neluxkader moeten vatten of realise
ren. Onze regeringen, onze finan
ciers, onze industrieleiders en onze
zakenmensen moeten Benelux den
ken voortaan, veeleer dan Nederlands
of Belgisch, aldus de heer Morraye.
Van hun expansieplannen moet het
begrip Benelux niet meer los te ma
ken zijn.
Als voorbeelden van wenselijke
nauwere samenwerking noemde de
inleider de oprichting van Benelux-
Handelskamers in het buitenland en
het uitzenden van gemeenschappelij
ke economische Benelux-missies.
De Benelux-havens
De algemene strekking van zijn
rede paste de heer Morraye tenslotte
in het bijzonder toe op het specifieke
probleem van de plaats der Benelux-
havens in de Euromarkt. Het zal
noodzakelijk zijn, dat deze havens
haar interne organisatie en haar po
sitie naar buiten versterken. Daar
voor geldt ook de eis van Benelux-
coördinatie en -integratie.
Hiermede vertolkte hij wat vroe
ger ook reeds is betoogd door de
voorzitter van de Antwerpse Kamer
van Koophandel, de heer F. Oster-
rieth, en de heer K. P. van der Man-
dele, voorzitter van de Rotterdamse
Kamer van Koophandel.
Het is duidelijk, dat de inleider
op de Gentse studiedag bij dit plei
dooi voor samenwerking tussen de
Benelux-havens ook vooral gedacht
heeft aan de deelneming daaraan
door de havenstad Gent, mede met
het oog op de verbetering van haar
toegangsweg naar zee.
Wat hem terzake voor ogen stond,
had hij reeds eerder bij de aanvaar
ding van het voorzitterschap der Ver
eniging voor de Gentse zeevaartbe-
langen naar voren gebracht. Hij wees
er toen o.a. op, dat Gent de vierde
haven van Benelux is. Zijn havenge
bied en de boorden van het kanaal
Gent - Terneuzen tellen meer dan 100
nijverheidsondernemingen. Er komt
langs dat kanaal op Belgisch gebied
een nieuwe industriezone tot stand
van 10 km lengte en 1200 hectare op
pervlakte.
Met dat al heeft Gent sinds de
oorlog niet de opgang gekend van de
andere Benelux-havens en een moei
lijke strijd moeten aangaan ter vei--
betering van zijn toegang naar zee.
Maar thans, nu tussen Nederland en
België in het begin van dit jaar een
akkoord hierover werd getroffen, ziet
Gent na aanvankelijke scepsis de
verwezenlijking van zijn verlangens
tegemoet: de voltooiing van de ver
breding van het zeekanaal en de tot
standkoming van de nieuwe zeesluis
te Terneuzen.
De voorzitter van de Vereniging
voor de Gentse zeevaartbelangen stel
de als een kwestie van onmiddellijk
belang aan de orde: het realiseren
van de nieuwe zeesluis met volledige
prioriteit, zonder eerst te wachten tot
het zeekanaal, verbreed en verdiept,
de Nederlandse grens of de streek
van Terneuzen bereikt.
De strijd van Gent
Deze uitspraak belicht voldoende,
welk een groot belang Gent aan de
spoedige totstandkoming van de
nieuwe zeesluis te Terneuzen hecht,
en onderstreept de strekking van de
studiedag van 2 oktober.
Wanneer de heer Morraye vervol
gens zo zeer de nadruk heeft gelegd
op de samenwerking tussen de Bene
lux-havens met het oog op de Euro
markt, heeft hij daarbij tevens ook
weer de bedoeling en terecht
dat Gent mede de vruchten van die
samenwerking zal plukken en de ge
legenheid zal krijgen door de verbe
tering van zijn uitweg naar zee met
de andere havens in Benelux even
redig omhoog te streven.
De strijd, welke Gent voert, moe
ten wij evenals de heer Morraye
in Beneluxverband zien of leren
zien. Het is in zijn consequentie
geen strijd voor Gent alleen, maar
voor een geheel gewest daar rond
om. Ook en niet het minst
Zeeuiosch-Vlaanderen en in het
bijzonder de kanaalzone zullen
mede profiteren van de welvaart
van Gent en de opbloei van deze
haven zal indirect de ontwikke
ling van het gehele Scheldebekken
mede stimuleren, zoals Antwerpen
deze van zijn kant eveneens helpt
bevorderen. Het streven van Gent
verdient daarom ook van Neder
landse zijde belangstelling en
sympathie.
list toen de Poolse regering de nieuwe
vrijheid aan banden legde, welke ver
kregen was met de terugkeer aan de
macht van Gomulka.
Hlasko vroeg dezer dagen in West-
Berlijn om politiek asiel, nadat de
Poolse militaire missie in West-Berlijn
hem bevolen had zijn studiereis van
zeven maanden door West-Europa te
beëindigen.
Aan UPI vertelde Hlasko dat hij
graag naar de Verenigde Staten zou
gaan als hij een visum kan krijgen.
In een brief aan zijn Duitse uitgevers
vertelde hij, dat het ultimatum om
naar huis terug te keren „een ver
krachting van mensenrechten en een
verkrachting van de Poolse grondwet"
is. Hij zeide dat hij zijn reis zeven
maanden geleden begonnen was om
de waarheid omtrent de Westerse we
reld te leren kennen en om zijn hori
zon te verruimen. In die tijd zijn in
Polen zijn boeken en films in beslag
genomen en aanvallen op hem gedaan
in de pers. „Een jaar geleden had ik
niet kunnen dromen dat ik niet in
staat zou zijn naar mijn huis terug
te keren," aldus Hlasko.
Naar zijn boek is een Pools-West-
duitse film gemaakt, doch die is in
Polen verboden na de voltooiing. De
Polen keerden deze zomer het film
festival van Venetië de rug toe, uit
protest tegen de vertoning van de
film.
De Amerikanen hebben toegezegd
Hlasko per vliegtuig van West-Berlijn
naar een kamp bij Frankfort te bren
gen, waar niet-Duitse vluchtelingen
zijn ondergebracht
Met ingang van 15 oktober 1958
zullen de oude zilveren rijksdaalders
buiten omloop worden gesteld. Dit
geldt alle rijksdaalders, die sedert
de totstandkoming van de muntwet
1839 werden geslagen. Zij kunnen dus
de beeltenis dragen van koningin
Wilhelmina, van koning Willem III
of van koning Willem II.
Om te voorkomen, dat te zijner
tijd twee typen zilveren rijksdaal
ders, t.w. de oude reeds bestaande
en de nieuwe rijksdaalder van een
kleiner model, gelijktijdig gangbaar
zullen zijn, worden de oude mun
ten reeds thans ingetrokken.
Zoals in de memorie van toelich
ting bij de begroting 1959 van het
staatsmuntbedrijf is medegedeeld,
zal in het komende jaar begonnen
worden met de aanmaak van 15 mil
joen rijksdaalders. Het zilvergehal
te van deze munt, die in 1954 in
plaats van het oude 2,5-gulden stuk
in de muntwet 1948 is opgenomen,
blijft 720/1000. Het gewicht wordt te
ruggebracht van 25 tot 15 gram en
de diameter van 38 tot 33 mm.
Tot 18 februari 1959 bestaat gele
genheid tot inwisseling bij alle post
kantoren, bij- en hulpkantoren der
posterijen en poststations, alsmede
bij de kantoren en agentschappen
van de Nederlandsche Bank N.V.
Ook Nederland wordt langzamer
hand aangestoken door de hoepel
rage. In Amerika is men al over
gegaan tot het maken van variaties,
zoals uit deze foto blijkt. Een foto
graaf liet zijn dochtertje „hoepelen"
met effect. De man bevestigde aan
de hoepel een lampje, wat steeds
op een bepaald moment met
zijlicht in de camera kwar.i.
New Orleans, ge
boortestad van de jazz,
gaat een groots jazz
festival organiseren,
waarvoor de grootste
jazz-musici ter wereld
zijn uitgenodigd.
Dit festival zal op
13 oktober a.s. gehou
den worden in het ka
der van de „interna
tionale week", zo deel
de de bekende jazz-
historicus dr Edmond
Souchon mede.
Dr. Souchon is van
beroep chirurg, maar
heeft zich door zijn
werkzaamheden als
medicus niet laten
verhinderen om zich
intensief bezig te hou
den met de muziek,
die hij „New Orleans
muziek" noemt en die
hij tientalllen jaren
geleden als student
zelf beoefende.
Toen hoorde hij de
„frisheid en de jool"
in de jazz van Kid
Ory, King Oliver,
Louis Armstrong en
andere groten, voordat
i zij de oevers van de
Mississippi verlieten
en de „New Orleans
jazz" over de gehele
wereld lieten horen.
„De frisheid is uit
New Orleans," ver
zuchtte hij. „Er zijn
nog wel eerste klas
jazz-musici, maar
wanneer zij avond aan
avond door hun ge
hoor worden gedwon
gen „Muskrat Ramble",
„Panama" en When
the saints go marchin
in" tot tien twaalf
maal te spelen, dan
wordt het spel saai."
In feite voorspelde
hij het einde van de
New Orleans stijl, de
jazz, gespeeld door ne
gers. En daarom wil dr.
Souchon voor een pas
sende begrafenis zor
gen en heeft hij het
grote jazz-festival ge
organiseerd.
„We hebben d aroot-
ste jazz-mus"' ie er
zijn, aangezor' am te
komen spelen. Er zal
echte New Orleans
muziek worden ge
speeld."
Dr. Souchon is niet
alleen de vriend en
vertrouwensman van
de jazz-groten maar
hij is ook hun arts ge
weest. Door zijn
vrienden in de mu
ziek wordt hij „doe"
genoemd en hij is vele
jaren lang lid geweest
van de „American fe
deration of musicians".
Hij speelde met New
Orleans jazz-musici
toen hij nog studeer
de en begon tien jaar
geleden grammofoon
platen te maken met
plaatselijke musici. Hij
speelde de banjo en
gitaar en zong de oude
bekende ummers met
een schorre stem.
Ofschoon de jazz nu
wellicht aan het uit
sterven is, zal de
„Dixieland" muziek,
die door de blanken
wordt gespeeld, vol
gens dr. Souchon, blij
ven voortleven.
De moderne jazz
kan geen genade vin
den in zijn ogen.
„Al dat intellectua-
liseren zal de jazz niet
terugbrengen. Zij zal
eerst terugkomen als
de mensen er weer op
gaan dansen. Jazz is
geen muziek om naar
te luisteren. En diege
nen die erbij gaan zit
ten en in de handen
klappen hebben van
de musici show-man
nen gemaakt.
„Progressieve jazz",
zo zegt hij, „heeft geen
recht jazz genoemd te
worden. Het is een
vreugdeloze muziek.
Echte jazz New
Orleans muziek is
vrolijk en geïmprovi
seerd en fris".
Als de tekenen welke van achter het
ijzeren gordijn doordringen de deskundigen
in het Westen niet bedriegen, pakken zich
donkere wolken samen boven het hoofd van Janos Kadar, de man
die in 1956 Russische tanks opriep om de opstand in Hongarije
te onderdrukken. Kadar, secretaris-generaal van de Hongaarse
communistische partij en volgens Kroestjev een van diens vrien
den, is op het ogenblik gewikkeld in een ideologische strijd met
de Hongaarse premier Ferenc Muennich. Het is heel goed moge
lijk, dat die strijd zal beslissen over het leven van Kadar.
Zoals gebruikelijk spelen talrijke
factoren een rol in deze strijd. Dat
Kadar kwetsbaarder is dan Muen
nich staat voor deskundige waarne
mers vast op grond van vier over
wegingen.
Ten eerste is de figuur Kadar nog
steeds verbonden aan de revolutio
naire regering van de geëxecuteerde
ex-premier Imre Nagy en het is
daarom niet moeilijk Kadar de
schuld te geven van veel der „mis
daden" waarvoor Nagy gedood werd.
Ten tweede heeft hij gefungeerd als
de hefboom waarmee de Russen
Nagy's regering omver konden wer
pen. Dit heeft Kadar beladen met de
haat van het Hongaarse volk, een
factor van betekenis.
Ten derde heeft Kadar, toen hij de
revolutie en de algemene staking tot
een eind bracht, in het openbaar veel
beloften afgelegd die hij nooit is na
gekomen en die voor partij zowel als
regering thans een bron van ergernis
zijn.
Ten vierde kan men in Kadars po
litiek verleden talloze malen revisio
nistische tendenzen aanwijzen. Revi
sionisme is de vreselijkste misdaad
die een communist heden ten dage
begaan kan. 'Bovendien is Kadar,
toen hij in 1950 door de Stalinisten
mishandeld werd, op juist die grond
in ongenade geraakt al gebruikte
men de term „revisionisme" in die
dagen nog niet.
Naast de thans vergeten Georg Lu-
kacs is Janos Kadar de enige nog
levende oprichter van de Hongaarse
„socialistische arbeiderspartij", die
door Nagy werd gesticht toen de com
munistische partij bezweek onder het
geweld van de revolutie. Nagy is
dood, Ferenc Donath, een mede-op
richter, is tot twaalf jaar gevange
nis veroordeeld en Geza Lonsonczi,
de vijfde oprichter, is gestorven toen
hij in de gevangenis op zijn berech
ting wachtte.
Algemeen ziet men Ferenc Muen
nich als de man die het proces tegen
Nagy tenslotte, tegen de zin van Ka
dar, heeft doorgedreven. Kadar zou,
daags nadat het proces op 27 januari
De 36-jarige J. de R., die in 1949
is ontsnapt uit de Limburgse mijnen,
waar hij gedurende zijn straftijd vrij
willig werkte, heeft zich deze week
aangemeld bij de Hengelose politie.
Na de oorlog was hij als gewezen SS-
officier veroordeeld tot twintig jaar
gevangenisstraf; later werd die straf
gewijzigd in zeven en een half jaar.
Sinds zijn ontvluchting is de man
in Duitsland geweest. Hij is daar ge
huwd en heeft zich een nieuw bestaan
opgebouwd, maar alles mislukte uit
eindelijk. zodat hij besloot zijn familie
in Hengelo weer op te zoeken. Deze
familie ontving hem vrij koel en wilde
hem maar enkele dagen onderdak
verschaffen. Hij meldde zich daarom
bij de politie aan voor een nachtver
blijf. Toen bleek, dat de man in het
opsporingsregister voorkwam, is hij
overgegeven aan de officier van justi
tie te Almelo.
De R. nam in het begin van de oor
log dienst bij de SS en vocht jaren
lang in Rusland.
ge eeuw. Het was in 1881, ter gele
genheid van een grote elektriciteits
tentoonstelling, te Parijs gehouden.
Met een door hem ontworpen appa-
ratuur gaf Ader daar stereofonische
uitzendingen van de Grand Opéra.
Op het toneel in de Opéra had hij,
vlak achter de voetlichten, een groot
aantal microfoons opgesteld. Tachtig
negentiende-eeuwers tegelijk konden
op de tentoonstelling geïmponeerd de
uitzending beluisteren en zich verba
zen over de wonderen der „moder
ne" techniek. Iedere luisteraar was
voorzien van twee telefoons, voor
ieder oor één, die hun signaal ont
vingen van twee op een bepaalde af
stand van elkaar geplaatste micro
foons.
Een verrassend experiment, dat
echter spoedig weer in de vergetel
heid was geraakt. Eerst met de ont
wikkeling van de grammofoon, de
radio en de geluidsfilm kwam de be
hoefte aan ruimtelijke weergave al
lengs weer naar voren.
Had men bij het experiment te I
Philadelphia een drietal microfoons
toegepast, ir. de Boer greep bij zijn
onderzoekingen in het Philips Na
tuurkundig Laboratorium terug naar
het normale horen. Daartoe stelde
hij zich voor gebruik te maken van
een „kunsthoofd", waarbij de oren
waren vervangen door microfoons.
Zo deed, een half jaar later, het
legendarische „Noortje" haar intrede
in het Natuurkundig Laboratorium.
De wetenschap kan haar toegewij
de discipelen somtijds in de meest
vreemdsoortige situaties manoeuvre
ren. Dat gebeurde ook nu, want Noor
tjes entree werd een schokkend eve
nement. Zij bezorgde ir. De Boer ten
naaste bij een bekeuring.
Noortje toch was een etalagepop,
hem gulhartig cadeau gedaan door
een warenhuis ter stede. Toen hij
de pop even spaarzaam gekleed
als een mensenkind bij zijn geboor
te van het warenhuis naar zijn
auto wilde brengen om haar in
triomf naar het lab te brengen, zag
Het steeds verdergaand stre
ven naar hoogwaardige geluids
weergave heeft er toe geleid het
stereo-effect een rol te laten spe
len in de apparatuur bestemd
voor gebruik in de huiskamer.
Sterefonie is troef in onze dagen.
Ruimtelijke weergave, daar wordt
heel wat over geschreven en druk
over gesproken. Het is een slagwoord
en een leuze, het is de „laatste no
viteit".
Wij hebben onlangs een interes
sante ontmoeting gehad met de man
die zich, twintig jaar geleden reeds,
bij Philips op het terrein van de
sterefonie heeft bewogen en vóór
de tweede wereldoorlog daar al de
eerste stereofonische grammofoon
plaat heeft vervaardigd.
Dr. ir. K. de Boer nu adjunct
directeur van de afdeling Sociale
Zaken bij de N.V. Philips' Gloei
lampenfabrieken begon zijn loop
baan op het Natuurkundig Laborato
rium. In het jaar 1937 maakte hij
daar een aanvang met zijn onderzoe
kingen en experimenten op het ter
rein van de stereofonische geluids
weergave. Het was de eerste op
dracht die hij uit te voeren kreeg.
En het leverde hem later de stof
voor zijn proefschrift.
Stereofonische geluidsweergave
was in die dagen al een begrip. Vier
jaar tevoren, in 1933, had in de Ver
enigde Staten de Bell Telephone
Company een succesvol experiment
verricht op het gebied van stereofo
nische geluidsweergave. Op 27 april
van dat jaar vond daar een lijnuit-
zending plaats van een concert van
het Philadelphia Symfonie Orkest on
der leiding van Leopold Stokowsky
naar de Constitution Hall in Wash
ington. Vóór het orkest te Philadel
phia had men naast elkaar een drie
tal microfoons opgesteld. Deze wa
ren ieder via een transmissielijn ver
bonden met één van de drie luid
sprekers, die in de zaal te Washing
ton achter een scherm naast elkaar
waren aangebracht.
Maar stereofonie het snufje van
onze dagen was toen zelfs al meer
dan een halve eeuw bekend.
De allereerste demonstratie van 'n
elektrische reproduktie van muziek
met behoud van het ruimtelijke ho
ren had al plaats gehad in de vori-
een surveillerende politieagent
daarin niet minder dan een forse
aanslag op de eerbaarheid der
voorbijgangers.
Een compromis was echter snel
gevonnen, doordat ir. de Boer ijlings
weer met zijn pop het warenhuis in
dook en Noortje tegen de kostende
prijs van 1,75 vorstelijk liet tooi
en met een van de creaties van de
toenmalige haute couture. Het leven
was een feest in die tijden.
In het lab werd Noortje een gezie
ne figuur. Zij was zo levensecht, dat
de nachtwakers schrokken en er be
zoekers waren die hoffelijk de hoed
afnamen als zij haar op een stoel
zagen zitten.
Al direct had Noortje enige chirur
gische ingrepen moeten ondergaan.
Ter hoogte van haar oren werden in
haar hoofd gaten geboord. Vervol
gens werd haar het schedeldak ge
licht om het mogelijk te maken in
de gaten microfoons aan te brengen.
Bij de experimenten verving Noor
tje de luisteraar in de muziekzaal.
Deze zelf zat met hoofdtelefoons aan
zijn orgen in een andere zaal en
hoorde naar het uit de muziekzaal
afkomstige geluid. Het effect was ver
bluffend. Het kwam voor dat iemand
de muziekzaal betrad en de deur ach
ter zich sloot en dat de luisteraar
in de andere zaal het hoofd omdraai
de om te zien wie er achter zijn rug
binnenkwam.
De moeilijkheid bij stereofonische
weergave is dat het publiek de hoofd
telefoons niet waardeert. Daarom
heeft men ze vervangen door luid
sprekers, links en rechts in de ruimte
Maar dat geeft complicaties omdat
dan het linkeroor ook waarneemt wat
alleen voor het rechter bestemd is
en omgekeerd.
Speciale onderzoekingen moesten
ook verricht worden ten aanzien van
het horen van de richting van waar
uit het geluid afkomstig is, een
buitengewoon interessant terrein. Zo
werd onder meer ontdekt, dat men
geen richting kan horen als men het
hoofd volkomen stil houdt. Om de
richting te kunnen horen moeten met
het hoofd blijkbaar onbewust heel
kleine bewegingen gemaakt worden.
Omdat bij de experimenten voort
durend i uziek nodig was ging ir. de
Boer zelf muziek registreren. Er was
op het lab al een installatie om
grammofoonplaten te maken. Toen
hij daarmee succes had begon hij
zich serieus te interesseren voor de
stereofonische registratie. Eind 1939
maakte hij daarop zijn eerste stereo
fonische grammofoonplaat, tevens de
eerste ter wereld.
van dit jaar in het geheim begonnen
was, afgetreden zijn als premier, uit
protest tegen Muennichs drijven.
Prompt volgde deze Muennich Kadar
op. De strijd is op die dag begonnen.
Kadar vond dat een berechting van
Nagy overbodig en onrechtvaardig
zou zijn en bovendien de geschie
denis heeft hem gelijk gegeven
ertoe zou leiden dat Hongarije en de
gehele wereld opeens weer terug
dachten aan de opstand. Nagy zou in
de gevangenis gebleven zijn totdat
men hem vergeten had, als Kadar
zijn zin had gekregen.
De berechtig van Nagy en de exe
cuties die erop volgden zijn overwin
ningen van Muennich geweest. Maar
het Hongaars witboek over de op
stand, en het witboek over het pro
ces tegen Nagy, maakten geen en
kele keer melding van Kadars rol in
de beschreven gebeurtenissen. Met
andere woorden: op deze punten
heeft Kadar zijn zin gekregen.
Sindsdien zijn meerdere aanhan
gers van Kadar uit hoge functies ver
wijderd en vervangen door volgelin
gen van Muennich. Er hebben zich,
in de hogere leiding van regering
en partij, gaandeweg twee groepen
geformeerd, die hun rol meespelen in
de strijd tussen hun aanvoerders.
De situatie heeft zich nog niet ge
kristalliseerd. De beslissing verwacht
men, wanneer men de theorieën van
de deskundige waarnemers in Wenen
beluistert, over enkele maanden, en
welke zal de beslissing zijn?
Op dit ogenblik overheerst de ver
onderstelling dat Kadar het onderspit
zal delven. Maar er zijn twee facto
ren die een gunstige invloed hebben
op de positie van Kadar. De eerste
is reeds aangeduid: Kroestjev heeft,
overigens niet zo heel lang geleden,
verklaard dat Kadar zijn vriend is.
Het volgend jaar moet Hongarije
enkele Russische leningen, waarmee
het land het hoofd boven water heeft
gehouden, afbetalen. De toestand van
de Hongaarse economie is nog slech
ter dan vorig jaar en Hongarije zal
Rusland niets kunnen betalen, tenzij
er een economisch wonder gebeurt.
Er zal dan een zondebok nodig
zijn. Muennich en Kadar bevinden
zich beiden in een positie die hen
als kandidaten voor een zuivering
naar voren heeft geschoven. Zij rea
liseren zich dat. En daarom moet
voor volgend jaar de beslissing in de
machtsstrijd gevallen zijn. Want an
ders maken èn Kader èn Muennich
evenveel kans door het lot aangewe
zen te worden voor de laatste zuive
ring
Prof. dr. G. M. Verrijn Stuart is
gisteren tot voorzitter van de Sociaal
Economische Raad geïnstalleerd. Deze
installatie geschiedde in een vrijwel
voltallige vergadering van de raad,
terwijl de publieke tribune geheel ge
vuld was.
De installatierede werd gehouden
door de waarnemend voorzitter, de
heer T. J. Twijnstra. Deze bracht de
gelukwensen aan de nieuwe functio
naris van de raad over, aangezien deze
raad in zijn laatste vergadering una
niem betuigd heeft vertrouwen te stel
len in persoon en bekwaamheid van
prof. Verrijn Stuart. Als voorzitter
heeft de raad, aldus de heer Twijn
stra, een man nodig met ervaring en
wijsheid. Bovendien behoeft hij een
dynamische persoonlijkheid. Zowel
de wetenschap als de praktijk zijn
door prof. Verrijn Stuart, die hoog
leraar in Rotterdam, Utrecht en Am
sterdam was en bovendien belang
rijke functies in het bankwezen in
het voormalig Nederlandsch-Indië en
Nederland heeft bekleed, verenigd.
De nieuwe voorzitter hield na zijn
installatie een rede.
De Zweedse autoriteiten hebben
bekend gemaakt, dat met ingang van
17 november a.s. de invoer van pe
ren, o.a. uit Nederland in dit land
zal worden toegestaan. Zweden is de
laatste jaren steeds een belangrijke
afnemer van Nederlandse peren in
het najaar. In tuinderskringen vroeg
men zich de laatste tijd reeds af
wanneer de Zweedse grens zou open
gaan voor dit produkt. Thans is dus
bekend geworden, dat het nog ruim
een maand zal duren voor naar dit
land verzonden kan worden.