Marken een etmaal eiland-af
Huldiging in „De Beijerd"
Protestant of reformatorisch
Op het kerkplein
Eiland behoorde vroeger al
eens tot het vasteland
Groot vakman
VIJFDE BLAD
VRIJDAG 18 OKTOBER 1957
ioe op zolder...
Jeugdig en fris als een meisje, wijs als een vrouw, zó is „Margriet".
Johan Theuns, kunstschilder te Breda, wordt tachtig jaar
/f mts,
ffwAo
i v$r
'*f04Z-
20 QöQ 53T
NOORDOOST POLDER \f
-
\9**Xk
feCHr#M£#
ïwVs/
OOSTÊLUK
FLEVOLAND
S4«fO ha
„VïMVW
i i ■iiihihii'Wih hhwiiiibwiiii'iiilil'HlilUl" I iif'H' "I iwwwi t iFFTTTTfl—WnUi
Vondel kende Marken ook slechts als eiland en men moet al
héél ver in de geschiedenis teruggaan, om een andere toestand te
ontdekken, Dat was in de tijd van het oude Flevomeer toen ge
heten „Almere" zich steeds meer vergrotend ten koste van de
omgeving, om te eindigen als Zuiderzee. Inderdaad, Marken was
al eens „vasteland", al moest men in die tijd dat „vaste" niet al
te letterlijk opvatten. Het behoorde tot het gebied, dat men tegen
woordig ook nog „Waterland" noemt en welke naam op zichzelf
al voldoende zegt omtrent de „vaste" gesteldheid van de bodem.
Het was moerassig gebied: rietland, drassig weiland, plassen, ven
nen, waterlopen,
Wanneer Marken precies als eiland
fentstaan is, kan niet met zekerheid
jvorden gezegd, maar in de 13e eeuw
was het er. Men weet nl., dat de
Friese Abdij van Mariëngaarde het
eiland kocht, het bedijkte om er daar
na 'n klooster te bouwen. Nog zeggen
de Markers tegen de "Kerkebuurt"
■[Monnikenwerf". Heel erg lang heeft
de activiteit der monniken niet ge
duurd,omdat de Hollandse Graaf Wil
lem IV weinig vertrouwen in Friezen
had en evenmin in Friese monni
ken.
j Hij wilde geen Friezen in de rug
hebben, wanneer hij bezig was met
oorlog te voeren tegen West-Friezen
en Friezen. Kort en bondig joeg hij
de nijvere monniken weg van Mar
ken en de eigendommen werden ver
beurd verklaard. De nieuwe eigena
ren werden ten dele de Markers zel
ve en ten dele gezeten Amsterdam
se burgers.
Van landbouw
naar visserij
Was aanvankelijk de veelteelt een
bron van bestaan, op de duur werd
dit steeds moeilijker omdat de zee
waterstand steeg en de bodem in
klonk, zodat men wateroverlast
kreeg en het land tenslotte alleen
als hooiland waarde had. Dit J001
"exporteerde" men ook naar elders
met veel succes, terwijl de bewoners
zich meer en meer richtten op de
beoefening van visserij en scheep
vaart, In de Gouden Eeuw hadden
zij het tij mee, omdat de grote vaart
)e onderste verdieping biedt on-
oldoende beveiliging tegen het
later. Ook dat zal in de toekomst
wel geen rol meer spelen en be
hoeven er geen paalwoningen
meer gebouwd te worden.
Evenals bij alle zgn. Zuiderzeewerken rust de dam tussen Marken
en Noord-Holland op een stevige fundering, waarbij zinkstukken van
tenen uit de Hollandse grienden een voorname rol spelen.
eld grootste handelsstad iter haringvangst naar de Doggers-
naar 's wer
van die dagen - Amsterdam - langs
Marken leidde.
Later ging men van Marken uit
Marken eiland af. De verbinding
met Marken vormt de eerste scha
kel in de ruim 100 km lange ring
dijk van de Markerwaard, de
60.000 ha grote vierde Zuiderzee
polder. In het noorden wordt deze
polder begrensd door een 22 km
lange dijk van Enkhuizen naar
Lelystad. De belangrijkste kunst
werken zullen in de loop van het
volgend jaar worden aanbesteed.
Voor de bedijking is, te beginnen
met dit jaar, een elf-jarig tijd
schema opgesteld. Dit betekent,
dat de polder in 1968 zal kunnen
droogvallen. In dezelfde periode
zal de ontginning van Oostelijk
Flevoland voltooid kunnen zijn.
Uiteraard opent dit vele perspec
tieven, ook voor het verkeer, zoals
uit bovenstaande kaart kan blij
ken.
MARK ER WAARD
"A <w wjorma
WiWJO I-O
5585 «mus
ON f WOK Kf H fcf-uo
-«» OW.
ZUIDELIJK FLEVOLAND
t ONTWERP t «i»'i wu
OWWOMTN OUK
SUXS m»r bruj)
om worpen Oi.m
la SCMAM.
fh ONTWORPEh 6EMAM.
1 WOONKERN IN POUJER
«MER «- KANAAL
CD zool *at.r j
CD MEEftwef.r)
M£E«
'K
ftuttuttmttltvI11JH111ll
NABURIGE droogleggingen
Een naam....
What is in a name?
War doet het er toe welk
oord men gebruikt, als
let beestje maar een
Earn heeft. Me dunkt
Et dit slagwoord even
ped omgekeerd kan
lorden. Een naam ver
klaart dikwijls heel veel.
\chter een naamsveran-
'fring gaat soms een he-
wijziging in levens-
batting schuil. Er is
Een mens of hij stelt er
lijs op dat zijn naam
list wordt geschreven,
hnneer hij zijn beroep
moet geven, dan zal
zich niet aanmelden
„arbeider", maar b.v.
bankwerker of steller.
pastoor hoort zich
!®er aangesproken met
lastoor" dan met eer-
aarde". Waarom dit al-
Omdat de benaming
•s van het eigene van
!ri mens aanduidt, iets
"soonlijks. Daarom ligt
voor de hand dat een
eis of ook een groep
etsen geen prijs meer
op een naam, zodra
le door ieder ander ook
'■rmikt gaat worden,
bit verschijnsel doet
op een merkwaar-
'3e wijze voor in het
'gddprotestantisme.
woord „protestantis-
dateert van 1529.
°ei teas *e Spiers on
der voorzitterschap van
keizer Karei V de Rijks
dag bijeen om te over
leggen wat er tegen Lu
thers invloed gedaan kon
worden. Men kwam ten
slotte tot dit besluit:
waar het Lutheranisme
zich had gevestigd, moest
aan de katholieken vrij
heid van godsdienst ge
geven worden. In de rest
van Duitsland mocht
niets meer ondernomen
worden tegen het katho
liek geloof, was m.a.w.
Lutherse activiteit ver
boden. Bij dit besluit
konden echter de Lu
therse afgevaardigden
zich niet neerleggen. In
een plechtige protesta
tiond.w.z. verklaring
deelden ze mede dat
naar hun inzicht over za
ken die het geweten en
Gods eer raken, niet met
een eenvoudige meerder
heid van stemmen be
slist kan worden. Sinds
die „protestation" wer
den de aanhangers van
Luther en spoedig ook
die van de andere refor
matoren met het woord
..protestanten" aange
duid. De term omvatte
toen dus Lutheranen,
Calvinisten en Anglica
nen.
Eindeloos
Maar wat zien wij op
de dag van vandaag
Wat omvat tegenwoordig
het woord „pnotestan-
ten"? Een eindeloze ver
scheidenheid van ker
ken en kerkjes, waaron
der er vele zijn die van
de oorspronkelijke grond
beginselen weinig meer
hebben overgehouden.
Van de 260 miljoen
protestanten op de we
reld zijn er velen die in
geloofsopvatting meer
van de echte protestan
ten verschillen, dan deze
laatsten van het katho
lieke geloof!
„Protestantisme" is een
verzamelnaam geworden
voor allerlei kerken en
stromingen, die uit de
reformatie zijn voortge
komen, alsook voor aller
lei sekten, die van de re
formatorische beginselen
nauwelijks nog iets be
waard hebben.
Het lag voor de hand
dat de echte protestan
ten zich bij deze situatie
niet erg gelukkig konden
voelen. Het woord „pro
testant" was immers ge
devalueerd, het is een
weinigzeggende term ge
worden. De algemene
noemer protestant
duidt wel dit gemeen
schappelijke aan, dat al
le dragers van die naam
zich verzetten tegen de
Katholieke Kerk, maar
dat was velen te nega
tief. Daarom hebben zij
gezocht naar een andere
naam, een die beter tot
uiting zou brengen, wat
hun diepste overtuiging
is. Ze hebben die naam
gevonden in „reforma
torische Christenen"
christenen die trouw zijn
aan de grondbeginselen
van de oude reformato
ren, aan het geloof der
vaderen". Men moet zich
nu niet voorstellen dat
de term protestanten
helemaal heeft afgedaan,
maar wel spreekt men
met bijzondere voorliefdt
over het geloof van ..de
reformatie"van „refor
matoren" en „reformato
risch". Heel duidelijk is
dat bijvoorbeeld in de
officiële stukken van de
Ned. Hervormde Kerk.
Toevallig is dat dus niet.
Het is een symptoom van
bewust teruggrijpen naar
de opvattingen en de
grondbeginselen van de
eerste Hervormers. En
aandacht voor die bewe
ging in het hedendaagse
protestantisme is onmis
baar voor ieder die zijn
protestantse medebroe
ders wil begrijpen.
J. v d M. pr.
bank en uit deze tijd stamt het con
tact met Schotland. Ook de walvis
vaart werd door de Markers beoe
fend. In die jaren was er welvaart
op het kleine eiland en men uitte
de welstand voornamelijk door de be
huizingen te verfraaien.
Afsluiting Zuiderzee
in die eeuwenlange rustige dage
lijkse gang van zaken kwam plotse
ling een radicale wending, toen de
afsluiting van de Zuiderzee een feit
was geworden. Tot dat tijdstip was
nl. de Zuiderzee-visserij een goede
bron van inkomsten geweest, want
die binnenzee was een rijke visgrond.
De Markers gingen ten dele de
Noordzee op, doch zochten misschien
in nog grotere mate werk aan de
vaste wal.
Het is deze afsluiting, welke ei
genlijk voor het eerst een diep
gaande wijziging heeft gebracht
in het leven en de gewoonten
der eilanders. Eigenlijk was hier
mede een streep gezet onder
Markens eigen leven, al hebben
de Markers met hand en tand
aan de oude zeden vastgehouden
(en werkelijk niet alleen ter wille
van de vreemdelingen).
Het merkwaardige is - al zult ge
dat misschien niet willen ge
loven, - dat de meeste toeristen, die
het eiland bezochten het grootste deel
van Marken helemaal niet gezien
hebben en daarom Marken ook niet
hebben leren kennen.
De vreemdelingen komen vrijwel
niet verder dan de haven, de souve
nirwinkeltjes en de Kerkebuurt.
Maar dat is Marken niet! Marken
is veel groter. En men moet eens
gaan dwalen en de verschillende
buurtjes - werven" genoemd ver
kennen.
Bekijk eens hoe de woningen dik
wijls gebouwd zijn. Alles wat men
ziet, heeft zijn oorzaak en zijn reden.
De werven blijken als een soort
terpen te zijn opgeworpen toen het
water steeds steeg. Was de werf te
klein en wilde men toch bij elkaar
in de buurt blijven wonen, dan bouw
de men het huis doodeenvoudig op
palen!
Eiland zonder auto's
Het water heeft heel wat rampen
veroorzaakt in de loop der eeuwen.
Bij sommige watervloeden werden
wel hele werven tegelijk weggeslagen
Maar ook het vuur heeft menige
prooi gemaakt op het houten-huizen
eiland. In de loop der tijden ver
brandden niet minder dan 6 buurten
of werden door de natuur vernietigd.
Men kent hun namen: Kraaienwerf
Tamenswerf, Koevordenwerf, Houter-
termanswerf en Remmerswerf.
Nog zijn de meeste huizen van
hout, al is het stro-dak door een van
pannen vervangen. Dat oude gebrui-
ke en zeden lang stand hebben
gehouden in de geïsoleerde gebied
moge tevens blijken uit het feit, dat
men tot in de 19e eeuw op Marken
nog vrijwel geen schoorstenen ken
de en de rook zich een uitweg zocht
naar buiten zoals dat in Twente en
de Achterhoek wel voorkwam in het
zgn. Los Hoes.
Wist u, dat er op Marken koe
stallen op de eerste verdieping ge
vonden worden? Te Marken staan
das de koeien ,,op zolder". Ook al
met het oog op het watergevaar.
Wist u, dat Marken geen auto's
kent? Dat er een kwart miljoen toe
risten per jaar het eiland komt be
kijken? Maar ook, dat de kleder
dracht werkelijk geen "show" is,
want in de winter wordt er meer
klederdracht gedragen dan in de zo
mermaanden.
Marken is ..anders" dan men denkt
Marken houdt vast aan het verleden
uit behoefte, uit eigen vrije wil.
In Marken lèèft dat verleden nog.
Niet bij Sijtje Boes, waar het in
derdaad slechts industrie is gewor
den.
(Advertentie)
leder lid
van hef gezin
wrijft zich met
NIVEA in
(Advertentie)
Niet voor niets is „Margriet" reeds jarenlang het gróótste blad van Nederland!
In zekere zin is de Bredanaar Johan Theuns,
die maandag 21 oktober tachtig jaar hoopt te
worden, een beroemd man. Wereld-beroemd
zelfs. Nu is het jammer, dat we moeten schrij
ven: „in zekere zin". Dit sluit namelijk iets in
van een tragedie, al zou Theuns zelf beslist de
allerlaatste zijn om daarin te geloven.
Tragedie is dan ook wel een heel zwaar woord!
Zelfs nu het gaat om de man, die vele jaren ge
leden met naam en portret in de wereld-pers
Maar nu die „tragedie". Het is in
onze in vele opzichten merkwaardige
samenleving nu eenmaal aldus: een
schilder die copieën maakt wordt niet
door iedereen voor „vol" aangezien.
Hij maakt immers alleen maar iets
na. Hij werkt niet creatief, zoals dat
met een groot en geleerd woord heet.
En om het nog wreder te zeggen: hij
is een rare vogel, die pronkt met de
veren van een ander. En als diez&lf-
de schilder dan eigen werk, eigen
scheppingen dus, vertoont, is hij bij
voorbaat al „veroordeeld".
Nu is het niet aan ons om zo maar
te gaan beweren, dat Jan Theuns de
doeken van meester Rembrandt „even
mooi" maakt als deze het zelf deed.
We zouden deze baarlijke onzin niet
graag op ons geweten hebben. Maar
wel nemen we van harte gaarne de
verantwoording op ons voor de vol
gende stelling: omdat Jan Theuns zo
sterk en zo kundig het wezenlijke in
Remzrandt weet te „vangen", is hij
een groot vakman als schilder. Wan
neer hij in zijn persoonlijk werk kans
ziet een even groot vakmanschap te
demonstreren (en dat doet hij in en
kele gevallen inderdaad!), dan mag
hij ook aanspraak maken op de titel
„groot schilder".
Nog al te weinig is Theuns als
vakman, die in een begenadigd
ogenblik ook echte kunst maakt en
die doorgaans een welhaast vol
maakt ambachtelijk stuk werk afle
vert, erkend geworden. Vijf jaar ge
leden reeds was er in de stad Bre
da een comité, dat zich tot taak wil
de stellen om bij gelegenheid van
Theuns' 75ste verjaardag een harte
lijke huldiging op touw te zetten.
Om nu niet meer ter zake doende
redenen is dat niet doorgegaan.
Maar het plan is gebleven en maan
dag a.s. wordt het in „De Beijerd"
ten uitvoer gebracht.
L. B.
verscheen, omdat hij een doek van Rembrandt
zo kundig en stralend had na-geschilderd, dat'
het voor een „echte" werd verkocht. Theuns had
in alle eenvoud en onschuld het doek niet
gesigneerd en daarmee begon de
Sindsdien heeft hij nog vele malen een copia
van een Rembrandt gemaakt. We zagen er een
paar en (nog altijd) is het werk zó prachtig, dat
het maar goed is, dat steeds ergens in een hoekje
de naam van Theuns te lezen staat.
Deze tekening maakte Gerrit de Morrée bij gelegenheid van de tach
tigste verjaardag van Theuns. De vogel van wijsheid, de uil, gezeten
op een weelderig bladerdak, mogen we een treffend symbool noemen
voor de man die na een bijzonder vruchtbaar leven zich werkelijk
„wijs" mag achten.
(Foto boven). Dit boeren-binnenhuis is een van de originele werken
van de Bredase schilder Jan Theuns. Het valt op door zijn intieme
sfeer en door de fijnzinnige werking van het gezeefde licht.
