Rjukan Parachutisten op om 160 liter water Sidderaal als stroombron Het is niet alles goud wat er blinkt bij het Australische bankwezen Tanken in de lucht Waar kunnen de emigranten hun spaarduitjes laten? Stoten van 600 volt spanning DERDE BLAD HaQblad Pextern DONDERDAG 4 APRIL 1957 Banksysteem in Nederland beter Zeer grote tube voor parelwitte tanden en een frisse ademr V erkeersvoorlichting voor militairen Uitbreiding van exploratiereizen van het CIHAN Boeken uit Artis gestolen Kieuwen-harmonie voor Uw lippen en nagels Duiker bracht bom bij lading (Van onze correspondent in Australië) Zodra emigranten bij hun aankomst in Australië een wan deling maken door Melbourne of Sydney, vallen altijd twee din gen op; eerstens het groot aantal „pubs"; praktisch op iedere hoek van een straat en er zijn vele hoeken! aanwezig; tweedens: de paleizen van bankgebouwen, die weliswaar wat minder talrijk zijn, doch niettemin het stadsbeeld beheersen. De bank speelt in het Australische leven een belangrijke rol, niet slechts voor degenen die royaal van geld en goederen voor zien zijn, doch ook in dat van de kleine man en spaarder, waartoe uiteraard ook de emigrant behoort. In de eerste havenplaats welke het emigrantenschip in Australië aan loopt; komen o.a. ook beambten van enkele Australische banken aan boord. Gedurende de verdere reis langs de kust, zoeken deze Neder landse-beambten klanten onder de nieuwelingen en er zijn er eigenlijk weinigen, die niet reeds dadelijk een bankrekening openen, ook al vanwe ge het volkomen juiste motief, dat het gevaarlijk is om veel geld bij zich te dragen, of in minder hechte kamphutten te bewaren. De man die in Holland hoogstens een spaarbankboekje bezat, heeft hier meteen een rekening bij een of andere bank. Niet aantrekkelijk Eerlijk gezegd, het Australische banksysteem is allerminst aan trekkelijk; zonder mij verkeerd te verstaan: ook niet zo betrouw baar. Zelf is het me overkomen, dat een vrij betekenend bedrag ten onrechte van mijn bankrekening was afgeschreven, waarvoor toen de fout werd ontdekt als verklaring werd gegeven, dat de gene die cheques van zijn reke ning had uitgeschreven, een bij na gelijke handtekening als die van mij bezat... Controle op de eigen rekening is wel haast onmogelijk; men behoort welis waar bericht te krijgen indien een bedrag is overgeschreven, doch bij de meeste banken hapert het daar aan nog al eens. In elk geval krijgt men niet het gevoel het volle vertrouwen aan de bank te kunnen schenken; zoveel als het mogelijk is, dient men zelf ook te controleren. Afgezien van dit allés, is het sys teem ook buitengemeen onhandig. Degenen die een. zgn. cheque-reke ning hebben, kunnen betalingen doen per cheque, hetgeen echter een vrij duur systeem is, vooral indien men daarbij van de post gebruik heeft te maken, waarvoor dus postzegels ge- (Advertentie) kocht moeten worden. Behalve dat de bank kosten heeft, is er ook nog ex tra belasting op dat cheque-verkeer. Wat herinnert de Nederlander hier zich ons ingenieus postcheque- en giroverkeer; betrouwbaar en snel. Niets van dat alles in Australië; men tobt maar wat door. En inmiddels vergaren de bank (en bankdirecties) zich kapitalen, waarvan de gebouwen de representatie zijn. Goede busines In 1945 begon de Commonwealth een nieuw banksysteem, dat in drie delen, nl. algemeen controlerend, voor sparen en handel werd verdeeld. Er werken ook nog talrijke andere grote en kleine bankondernemingen, in werkwijze weinig met elkaar ver schillend. Men krijgt de indruk, dat de bankdirecties er slechts op uit zijn om zo groot mogelijke winsten te ver garen, waarbij weinig gedacht wordt aan de belangen van de kleine man. Reeds maakte ik melding van het dure cheque-systeem, waarbij om het geheel nog minder aantrekkelijk te maken, geen penny rente wordt gegeven van bedragen, welke men op z'n bankrekening heeft. Daartoe moet men een „spaarre kening" openen, welke echter weer het afgeven van cheques uitsluit. De interest is laag, plm. drie pro cent. Wanneer ik hierbij meteen vermeld, dat de bank zelf gelden uitleent tegen percentages, die tot rond de tien liggen, dan is het duidelijk waarvan de bank paleizen gebouwd worden. Tot voor kort had de directeur-gene raal van de commonwealth Bank een privé-vliegtuig ter beschikking Het kan er wel af.... Tot in de kleinste plaatsjes vindt men enkele bankgebouwen of ge bouwtjes; ze verrijzen minstens ge lijk met een kerk. De bank en woningbouw Eén van de motieven, welke ge bruikt worden om nieuwe klanten te winnen vóór een bank is, dat men later geld zou kunnen lenen voor bouw of aankoop van een woning. Laat men zich daaromtrent, geen grote illusies maken; daar zijn ook verzekeringsmaatschappijen etc., welke in dat opzicht van beloften leven. De praktijk van dit alles is meer dan teleurstellend. s«... Tanken in de lucht is oorspronkelijk een Engelse uitvinding, al wordt be weerd, dat reeds omstreeks 1919 hier gebruik van werd gemaakt. Alleen is ons niet bekena hoe dit dan plaats vond bij die ouderwetse kisten. Hoe het zij, natuurlijk hebben de Ameri kanen deze vondst op grootscheepse wijze uitgebuit, zodat niet één, maar liefst vier vliegtuigen en in de toe komst mogelijk meer tegelijk door een „vliegende brandstoftank" wor den voorzien. Amerika heeft reeds verschillende typen van die lucht-tankers op stapel staan, zoals de Boeing KB 50 en Con- vair R 3 Y-2 Tradewind. Deze laatste is een vliegboot en het eerste type, dat in die geest gebruikt wordt. De brandstoftanks van dit toestel zijn zo groot, dat wel acht straaljagers in de tijd van een kwartier in de lucht goed en wel getankt zijn. Dat een en andet b.jzondere vliegcapaciteiten van de piloot vergt, spreekt vanzelf en hij mag wel een hele piet zijn om dat te volbrengen. Deze Convair Tradewind, waarvan er reeds elf worden aangemaakt, doet ook dienst als transportvliegtuig. Uit gerust met vier turbo-props (straal motoren) is hij in staat om een 250 gallon per minuut weg te pompen. Vier slangen, aan het einde van een trechter voorzien, komen achter de vleugel vrij en zoeken contact met de neus van het te tanken toestel, die voorzien is van een pijp, waarmee het tanken kan plaats vinden. Van een ander type, de Boemg K C-135, zijn tientallen in aanbouw om door de Amerikaanse luchtmacht te worden Men is één en al vriendelijkheid, zolang men het geld naar de bank brengt; hoe hoger uw rekening, te groter hun winst. Zodra het er evenwel om gaat een lening te verkrijgen, verdwijnt er heel wat van de vriendelijkheid. Laat men zich geen voorstellingen maken voor bouwdoeleinden, etc. geld van een bank te verkrijgen; zulks behoort tot de zeer grote uit zonderingen, waarbij men gebonden wordt aan allerlei strenge en soms zware voorschriften. De laatste weken is'n - min of meer politieke - oorlog aan de gang tussen de regering en het grote publiek, om trent bechikbaar stellen van gelden ten behoeve van de woningbouw. De aandeelhouders van de Com monwealth fondsen verklaarden dat zij graag 50 miljoen pounds willen fourneren voor genoemd doel, doch door bepaalde regelingen zulks niet kunnen. Daar zijn er die de mededeling met een glimlach vernamen.... De banken in het algemeen houden zich stil; de zon doet de boter op iemands hoofd snel smelten... Zo praat men langs elkaar heen; verwijten vliegen over en weer; men belooft, doch afwachten of er meer huizen van zullen komen! Iedere emigrant wordt dus bij aan komst in Australië begroet door ver tegenwoordigers van de banken; op timistische verwachtingen worden ge kweekt. Dank ook zij de prachtige ge bouwen, blijven de banken wel in de aandacht. Building societies Heel wat minder pompeus en luxu eus, zijn de kantoren van de zgn. Building Societies", welke evenwel ten behoeve van de woningbouw een heel wat belangrijker rol spelen in het Australische leven. Het is daar om goed de aandacht van de toekom stige emigrant hierop te vestigen. Merkwaardig is dat menig bank- spaarder, indien hij om geld vraagt voor een huis, zich hoort toevoegen: „Gaat U eens bij de Building Society „informeren". Men is dan van de las tige klant af. In een gesprek dat ik dezer dagen met de directeur van één der grote Building-societies had, merkte deze op: „Men stuurt de bank-klanten, die jaren hun geld naar de bank hebben gebracht, naar ons, doch waar moe ten wij het geld vandaan halen, want de banken geven ons dat maar heel sporadisch." De kwestie is nl. dat indien men vele jaren klant bij een bank is, deze onder bepaalde omstandigheden wei eens via genoemde Society geld voor hem beschikbaar stelt. Als gevolg echter van de schreeu wende reclame door de banken ge maakt, brengt het publiek veelal daar geld en hoort pas iets van de Buil ding Society, zodra het over een le ning begint te praten. Het is daarom goed te weten, dat het heel wat verstandiger is indien de emigrant geld dat hij over heeft, bij een Building Society laat, waar hij dan later met heel wat meer recht kan aankloppen om een lening en deze r ook sneller krijgt toegewezen. Bovendien verschaffen genoemde instellingen een hoger rentepercen tage, terwijl verder het systeem de zelfde is als voor spaarbanken, dwz. men kan heel kleine bedragen inbren gen en op praktisch elk moment, weer terugvragen. Kort geleden is op heel bescheiden schaal door Nederlandse emigranten een Building Society gesticht, welke evenwel uitermate beperkt is met geld. Naar mijn overtuiging is het van groot belang de aandacht van onze emigranten meer op bedoelde onder nemingen te vestigen, beter dan dat zij na vele jaren tot de ontdekking komen eigenlijk een verkeerd spaar systeem te hebben gevolgd voor hun toekomstige woning. Want ondanks de discussies 'en be loften, zal het probleem voor finan cieren der woningbouw, voorlopig nog wel urgent blijven! gebruikt. En natuurlijk willen de Amerikanen ook hier de wereldpri meur hebben en fluistert men, dat een 250 van die gevaarten besteld zijn. Uitschuif bare buis Als vervanger van de KC-97G, die al als zodanig gebruikt werd, zal de nieuwe tanker uitgerust worden met een uitschuifbare buis, die in de ope ning van het te tanken vliegtuig past, terwijl een man, plat liggend in een glazen erker onder de staart van het toestel, deze „Flying Boom" zoals men die buis noemt bedient. Zo doende zullen uitzonderlijke presta ties mogeh^K zijn en heeft een toestel het al klaar gespeeld een 33.000 km zonder tussenlanding af te leggen. Het nut van dit onafgebroken vlie gen in de lucht is inmiddels al bewe zen door jagers, die geregeld op pa trouille vliegen langs de Amerikaanse kust. Men is var plan dit tanken op alle soorten vliegtuigen te gaan toe passen. Zo heeft men zelfs wentelwie ken op deze manier van brandstof voorzien. Ook in Engeland, de bakermat, houdt men zich intensief met dit pro ject bezig en wordt de Vickers Va liant straalbor nenwerper hiervoor ingericht. Voor de burgerluchtvaart ziet men ook al heil in deze nieuwe methode, waardoor tussenlandingen overbodig worden en men dus nog vlugger op de plaats van bestemming zou kunnen zijn. Engeland zou al plannen gemaakt hebben dienaan gaande. Met ingang van 15 mei zullen voortaan alle militairen van de Koninklijke Landmacht, voor wat de dienstplichtigen betreft, gedurende de laatste vier maanden van hun eerste mili taire oefening systematisch verkeersvoorlichting ontvangen gebaseerd op de „schriftelijke verkeerscursus voor alle weg gebruikers" van het Verbond van Veilig Verkeer. De 12 lessen, waaruit deze cursus bestaat, zijn zodanig samengevat, dat de hoofdzaken van de er in behan delde stof in 6 lesuren-mondeling met de militairen kan worden doorgeno men. Met de uitvoering van de voorlich ting zijn 150 gegradueerden van de Koninklijke Marechaussee belast. Het Centraal Instituut ter Bevorde ring van de Buitenlandse Handel, het Cihan, zal de frequentie van zijn ex ploratiereizen opvoeren. Het bedrijfsleven blijkt nl. weer grotere belangstelling voor de han del met de landen overzee te krijgen. De aandacht voor het buitenland ver slapte de laatste jaren enigszins door dat men de handen vol had aan de binnenlandse markt. Dit is medegedeeld op de Voor- jaarsbeurs te Utrecht, waar o.m. ook het CIHAN voorlichting geeft aan vertegenwoordigers uit het Neder landse bedrijfsleven. De heer H. van der Meer, van het CIHAN, is onlangs teruggekeerd van een grote reis door landen van het nabije Oosten. Binnenkort vertrekt hij naar Egypte, Dibanon, Jordanië, Syrië. Irak. Koeweith, Saoedie-Ara- bië. Bahrein en waarschijnlijk ook nog naar Soedan en Ethiopië. De heer Van der Meer heeft van het Nederlandse bedrijfsleven een volle portefeuille gekregen met op drachten, die zowel kapitaal- als consumptiegoederen omvatten. In het afgelopen weekend zijn zes waardevolle boeken op uiteenlopend gebied uit de bibliotheek van Artis gestolen. De dief verschafte zich met een valse sleutel toegang tot de boe kerij. (Advertentie) Alleen Cutex biedt U de nieuw ste mode-tinten voor Uw lippen en nagels! Cutex Stay-Fast lip stick (met super lanoline) geeft U verlokkend tnooie lippen ge durende heel de lange dag. Cutex nagellak schilfert niet, breekt niet af. Kies Ctttex blijvende schoonheid! /Vf' 1943: De tweede wereldoorlog was op het schijnbare rustpunt aangeland, dat later bleek een keerpunt te zijn. In geheel west-Europa en Skandinavië had den de Hitlerlegers hun gezag gevestigd, de bevolking naar Duitse principes geadministreerd. Eï viel voor de bezettingslegers weinig anders te doen dan regelmatige controle uit te oefenen en saboteurs en verzetslieden op te sporen. Maar in het Noorse plaatsje Rjukan heerste een nog weldadiger rust. Noorwegen was zonder veel slag of stoot voor het Nazigewetd gezwicht en de bezetting was er daardoor soepeler. Zeker in Rjukan, vredig dorpje, 130 km beneden Oslo. Vredig, maar belangrijk als bewaarplaats van 160 liter water, zwaar water, dat een belangrijke rol speelde bij de proeven op het gebied van de splitsing der atomen. In het najaar van 1943 werd die vreedzaamheid wreed verstoord, toen enkele tientallen geallieerde parachu tisten met in hun midden een profes sor in de natuurkunde vanuit laag- vliegende bommenwerpers werden gedropt kort bij de Norks Hydrobe- drijven, waar de 160 liter zwaar water werden bewaard. Eilaas, het handjevol gedropten had op weinig of geen tegenstand gere kend. Men had gehoopt in enkele uren aan de opdracht het veroveren van de kostbare vloeistof en het vernieti gen van de installaties te kunnen voldoen, maar de tegenstand, waarop men stuitte bleek te groot. Een twee de aanval op vrijwel dezelfde wijze uitgevoerd, slaagde beter, maar toen de parachutisten in de fabriek arri veerden, vonden zij er geen zwaar water meer. Dat was inmiddels op transport gesteld: per schip naar Duitsland. Na een spannende achter volging wisten de geallieerden het Misschien weet u het, maar waarschijnlijk bent u daarvan niet op de hoogte, maar eigen lijk, beste lezers, zijn wij alle maal zo'n beetje elektriciteits centrales. Niet, dat we een con stante energie bij ons dragen, neen, maar wel, dat élke spier werking ook bij de dieren oen heel klein beetje elektrici teit met een zeer lage spanning produceert. De hoeveelheid elektriciteit, die wij op deze wijze op vrijwel elk ogenblik van de dag voortbrengen, is echter maar uiterst gering* en zeer zelden aantoonbaar. Men kan dan ook met recht spreken van een „bijverschijn sel", dat weliswaar de aandacht der biologen heeft, maar waaraan de mid delbare studen' bijvoorbeeld nog vol komen voorbijgaat. Zo weinig bete kenend is deze eigenschap. Maar gaat u nu eens in Artis kij ken. Neen, niet bij de apen, die in hun rusteloze bedrijvigheid een veelvoud aan spierwerkingen verrichten en daardoor dan toch wel een heleboel kleine beetjes elektriciteit moeten pro duceren; ook niet bij de tijgers of wil de katten, die men kan doen „sidde ren" door met de hand in omgekeer de richting over de rugharen te strij ken. neen, richt uw-schreden eens naar het aquarium en bezie daar een ogenblik een der merkwaardigste die ren in dit vissenverblijf: de sidderaal. Geen grapje Natuurlijk, u laat u niet meer beet nemen. 1 april is al dagen voorbij en de tijd, dat u nog in sprookjes wilde geloven zelfs al vele jaren. Natuurlijk u laat zich niet foppen, maar hela, wat zien we daar: de in het sidderaal aquarium opgestelde oxillograaf komt in werking en noteert elektrische schokken. Dus toch? Ja, beste lezer, dus toch! De sidder aal is namelijk geen fop-dier en de omstandigheid dat dit overigens on schuldige visje stroomstoten met een spanning van 600 volt produceert moge dan wel uitermate merkwaar dig heten, het zou onjuist zijn deze waarneming toe te schrijven aan in beelding of de dierentuin-beheerders te betichten van grapjesmakerij. Want de sidderaal is echt en de stroomsto ten zijn dat niet minder. Vijf-zesde staart Is daar een verklaring voor? Wel, wis en waarachtig. Dit dier bestaat voor vijf-zesde gedeelte uit staart en deze staart is in een voortdurende met het oog met-waarneembare snelle spierbeweging. Het menselijk bijver schijnsel van de levering van elek trische energie is hierdoor bij de sid de2-aal hoofdzaak geworden. De staart-elektriciteitscentrale le vert een energie van ongeveer dui zend watt, doch slechts gedurende 1 tot 2 milliseconden (duizendste deel van een seconde). Een gloeilamp kan men er niet op laten branden, daar is de duur van de „stroomvoorziening" te kort voor. Maar een gasontladings lamp wèl. Radar De sidderaal gaat met de tijd mee. Radar „Electrophorus Electricus" zoals het vreedzame visje heel geleerd benaamd is, kent het al lang. Duizen den jaren, voordat de mensen wisten, wat radar was, legde de sidderaal al een elektrisch veld om zich heen van enkele tientallen volt. Als een andere vis dit „radarscherm" binnendringt, voelt de sidderaal dat meteen. En als hij gevaar ducht, geeft hij een sterke stroomstoot af. Verkeert hij in levens gevaar, dan ontlaadt hij zich zelfs helemaal en maar weinig vijanden, die daar nog van opknappen. De enkelin gen, die dit geluk hebben, blijven dan voortaan wel uit zijn buurt. De sidderaal is van subtropische af komst en het is niet bekend of hij ooit met zijn elektrowapen een mens heeft gedood. Wel weet men, dat hij dol is op stroom. Men vangt deze dure vissen dan ook door met -een hand generator stroom op te wekken en deze met een draad in het water te voeren. Maar kievitseieren vinden is gemakkelijker zo verzekerde men ons. En dat zelfs is al een heel kar wei. schip te ontdekken, een duiker bracht een tijdbom aan en enige uren later verdween de schuit als een machte loze kolos in de woeste golven van de Oostzee. Belangrijke bouwsteen Water de inzet dus van riskante droppings en zenuwslopende zeege vechten. Men kan het zich haast niet voorstellen en toch is het waar, dat dit produkt, dat nu 25 jaar geleden door Urey werd ontdekt, een der be langrijke bouwstenen is geweest bij het ontwikkelen van en het in toe; passing brengen van de atoomkracht'. Zijn belangrijkheid ontleent het zware water aan de reusachtige snel heid der zware waterstofdeeltjes, die men er in aantreft en die door af scheiding kunnen worden vrij gemaakt. Inmiddels heeft de atoom theorie al andere hulpmiddelen aan gewezen om dit versnellingsproces te bewerkstelligen, maar zwaar water heeft daardoor nog niets aan beteke nis ingeboet. In de Noors-Nederlandse kernreactor te Kjeller bijv. worden nog duizenden liters gebruikt en bo vendien is het nog steeds vrijwel de enige stof ,die zwaar waterstof levert, een produkt, dat vereist is voor vele en velerlei natuurkundige processen, waarbij men tot het binnenste van de materie dient door te dringen. eigenlijk is. Laten Wij bij voorbaat vaststellen, dat u er dagelijks mee omgaat, 't zelfs dagelijks drinkt, al be hoeft u zich hierom geen zorgen te maken. Gewoon water namelijk is voöï tweehonderdste gemengd met een andere soort water, dat wel in hoofdzaak dezelfde eigenschappen heeft, doch; in verschillende opzichten onder andere dat van het gewicht - daarvan afwijkt. Zwaar water is. evenals gewoon water samengesteld uit twee delen waterstof en een deel zuurstof. Echter met dit verschil, dat de waterstof in het zware water van een andere soort is dan in het gewone water. Er bestaat namelijk behalve de gewone waterstof nog een ander soort de zgn. isotoop, die tweemaal zo zwaar is en die in slechts zeer geringe hoe veelheden in de natuur voorkomt. Eigenschappen Dit zware waterstof geeft aan zwaar water enkele zeer bijzondere eigen schappen, waardoor het duidelijk aan wijsbaar van gewoon water afwijkt. Deze verschillen zijn het gevolg van het feit, dat de moleculen van zwaar water soms zelfs ook uit zware zuur stof in plaats van gewone zuurstof zijn opgebouwd. En deze zi#are mole culen bewegen zich uiteraard langza mer dan de gewone. Dit heeft onder andere tot gevolg, dat zwaar water minder snel elektrisch wordt ontleed, niet zo gauw kookt en eerder be vriest. Levende wezens visjes, bacte riën en plantezaden zullen het in zwaar water niet lang volhouden, maar bepaald giftig is het toch niet. Op sommige gewassen heeft het zelfs een zeer goede uitwerking. Gist bijv. groeit in zwaar water viermaal zo snel als in gewoon water. Toch wordt dit nu „zilveren" produkt weinig voor dit doel gebruikt. De grootste toepassing vindt het in de moderne wetenschap. En daarin speelt het wel zulk een be langrijke rol, dat het zinvol is na een kwart eeuw de vinding van Urey een overigens vrij onbekende natuur kundige te releveren. De fabrieken van de Norsk Hydro in Rjukan, 130 kilometer ten zuid- In gewoon water westen van Oslo, liggen in een diep Maar wij hebben nog verzuimd u dal> waarin de zon in de winter- te vertellen, wat zwaar water nu maanden niet kan doordringen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1957 | | pagina 5