Rjukan
Parachutisten op
om 160 liter water
Sidderaal
als stroombron
Het is niet alles goud wat er blinkt
bij het Australische bankwezen
Tanken in de lucht
Waar kunnen de emigranten
hun spaarduitjes laten?
Stoten van 600 volt spanning
DERDE BLAD
HaQblad Pextern
DONDERDAG 4 APRIL 1957
Banksysteem in
Nederland beter
Zeer
grote tube
voor parelwitte tanden
en een frisse ademr
V erkeersvoorlichting
voor militairen
Uitbreiding van
exploratiereizen
van het CIHAN
Boeken uit Artis
gestolen
Kieuwen-harmonie voor
Uw lippen en nagels
Duiker bracht bom bij lading
(Van onze correspondent in Australië)
Zodra emigranten bij hun aankomst in Australië een wan
deling maken door Melbourne of Sydney, vallen altijd twee din
gen op; eerstens het groot aantal „pubs"; praktisch op iedere hoek
van een straat en er zijn vele hoeken! aanwezig; tweedens:
de paleizen van bankgebouwen, die weliswaar wat minder talrijk
zijn, doch niettemin het stadsbeeld beheersen.
De bank speelt in het Australische leven een belangrijke rol,
niet slechts voor degenen die royaal van geld en goederen voor
zien zijn, doch ook in dat van de kleine man en spaarder, waartoe
uiteraard ook de emigrant behoort.
In de eerste havenplaats welke het
emigrantenschip in Australië aan
loopt; komen o.a. ook beambten van
enkele Australische banken aan
boord. Gedurende de verdere reis
langs de kust, zoeken deze Neder
landse-beambten klanten onder de
nieuwelingen en er zijn er eigenlijk
weinigen, die niet reeds dadelijk een
bankrekening openen, ook al vanwe
ge het volkomen juiste motief, dat
het gevaarlijk is om veel geld bij
zich te dragen, of in minder hechte
kamphutten te bewaren.
De man die in Holland hoogstens
een spaarbankboekje bezat, heeft
hier meteen een rekening bij een of
andere bank.
Niet aantrekkelijk
Eerlijk gezegd, het Australische
banksysteem is allerminst aan
trekkelijk; zonder mij verkeerd
te verstaan: ook niet zo betrouw
baar.
Zelf is het me overkomen, dat
een vrij betekenend bedrag ten
onrechte van mijn bankrekening
was afgeschreven, waarvoor
toen de fout werd ontdekt als
verklaring werd gegeven, dat de
gene die cheques van zijn reke
ning had uitgeschreven, een bij
na gelijke handtekening als die
van mij bezat...
Controle op de eigen rekening is wel
haast onmogelijk; men behoort welis
waar bericht te krijgen indien een
bedrag is overgeschreven, doch bij
de meeste banken hapert het daar
aan nog al eens.
In elk geval krijgt men niet het
gevoel het volle vertrouwen aan de
bank te kunnen schenken; zoveel als
het mogelijk is, dient men zelf ook te
controleren.
Afgezien van dit allés, is het sys
teem ook buitengemeen onhandig.
Degenen die een. zgn. cheque-reke
ning hebben, kunnen betalingen doen
per cheque, hetgeen echter een vrij
duur systeem is, vooral indien men
daarbij van de post gebruik heeft te
maken, waarvoor dus postzegels ge-
(Advertentie)
kocht moeten worden. Behalve dat de
bank kosten heeft, is er ook nog ex
tra belasting op dat cheque-verkeer.
Wat herinnert de Nederlander hier
zich ons ingenieus postcheque- en
giroverkeer; betrouwbaar en snel.
Niets van dat alles in Australië; men
tobt maar wat door. En inmiddels
vergaren de bank (en bankdirecties)
zich kapitalen, waarvan de gebouwen
de representatie zijn.
Goede busines
In 1945 begon de Commonwealth
een nieuw banksysteem, dat in drie
delen, nl. algemeen controlerend, voor
sparen en handel werd verdeeld. Er
werken ook nog talrijke andere grote
en kleine bankondernemingen, in
werkwijze weinig met elkaar ver
schillend. Men krijgt de indruk, dat
de bankdirecties er slechts op uit zijn
om zo groot mogelijke winsten te ver
garen, waarbij weinig gedacht wordt
aan de belangen van de kleine man.
Reeds maakte ik melding van het
dure cheque-systeem, waarbij om
het geheel nog minder aantrekkelijk
te maken, geen penny rente wordt
gegeven van bedragen, welke men op
z'n bankrekening heeft.
Daartoe moet men een „spaarre
kening" openen, welke echter weer
het afgeven van cheques uitsluit.
De interest is laag, plm. drie pro
cent. Wanneer ik hierbij meteen
vermeld, dat de bank zelf gelden
uitleent tegen percentages, die
tot rond de tien liggen, dan is
het duidelijk waarvan de bank
paleizen gebouwd worden.
Tot voor kort had de directeur-gene
raal van de commonwealth Bank
een privé-vliegtuig ter beschikking
Het kan er wel af....
Tot in de kleinste plaatsjes vindt
men enkele bankgebouwen of ge
bouwtjes; ze verrijzen minstens ge
lijk met een kerk.
De bank
en woningbouw
Eén van de motieven, welke ge
bruikt worden om nieuwe klanten te
winnen vóór een bank is, dat men
later geld zou kunnen lenen voor
bouw of aankoop van een woning.
Laat men zich daaromtrent, geen
grote illusies maken; daar zijn ook
verzekeringsmaatschappijen etc.,
welke in dat opzicht van beloften
leven.
De praktijk van dit alles is meer
dan teleurstellend.
s«...
Tanken in de lucht is oorspronkelijk
een Engelse uitvinding, al wordt be
weerd, dat reeds omstreeks 1919 hier
gebruik van werd gemaakt. Alleen
is ons niet bekena hoe dit dan plaats
vond bij die ouderwetse kisten. Hoe
het zij, natuurlijk hebben de Ameri
kanen deze vondst op grootscheepse
wijze uitgebuit, zodat niet één, maar
liefst vier vliegtuigen en in de toe
komst mogelijk meer tegelijk door
een „vliegende brandstoftank" wor
den voorzien.
Amerika heeft reeds verschillende
typen van die lucht-tankers op stapel
staan, zoals de Boeing KB 50 en Con-
vair R 3 Y-2 Tradewind. Deze laatste
is een vliegboot en het eerste type,
dat in die geest gebruikt wordt. De
brandstoftanks van dit toestel zijn zo
groot, dat wel acht straaljagers in de
tijd van een kwartier in de lucht goed
en wel getankt zijn. Dat een en andet
b.jzondere vliegcapaciteiten van de
piloot vergt, spreekt vanzelf en hij
mag wel een hele piet zijn om dat te
volbrengen.
Deze Convair Tradewind, waarvan
er reeds elf worden aangemaakt, doet
ook dienst als transportvliegtuig. Uit
gerust met vier turbo-props (straal
motoren) is hij in staat om een 250
gallon per minuut weg te pompen.
Vier slangen, aan het einde van een
trechter voorzien, komen achter de
vleugel vrij en zoeken contact met de
neus van het te tanken toestel, die
voorzien is van een pijp, waarmee het
tanken kan plaats vinden. Van een
ander type, de Boemg K C-135, zijn
tientallen in aanbouw om door de
Amerikaanse luchtmacht te worden
Men is één en al vriendelijkheid,
zolang men het geld naar de bank
brengt; hoe hoger uw rekening, te
groter hun winst.
Zodra het er evenwel om gaat een
lening te verkrijgen, verdwijnt er
heel wat van de vriendelijkheid.
Laat men zich geen voorstellingen
maken voor bouwdoeleinden, etc.
geld van een bank te verkrijgen;
zulks behoort tot de zeer grote uit
zonderingen, waarbij men gebonden
wordt aan allerlei strenge en soms
zware voorschriften.
De laatste weken is'n - min of meer
politieke - oorlog aan de gang tussen
de regering en het grote publiek, om
trent bechikbaar stellen van gelden
ten behoeve van de woningbouw.
De aandeelhouders van de Com
monwealth fondsen verklaarden dat
zij graag 50 miljoen pounds willen
fourneren voor genoemd doel, doch
door bepaalde regelingen zulks niet
kunnen.
Daar zijn er die de mededeling met
een glimlach vernamen....
De banken in het algemeen houden
zich stil; de zon doet de boter op
iemands hoofd snel smelten...
Zo praat men langs elkaar heen;
verwijten vliegen over en weer; men
belooft, doch afwachten of er meer
huizen van zullen komen!
Iedere emigrant wordt dus bij aan
komst in Australië begroet door ver
tegenwoordigers van de banken; op
timistische verwachtingen worden ge
kweekt. Dank ook zij de prachtige ge
bouwen, blijven de banken wel in de
aandacht.
Building societies
Heel wat minder pompeus en luxu
eus, zijn de kantoren van de zgn.
Building Societies", welke evenwel
ten behoeve van de woningbouw een
heel wat belangrijker rol spelen in
het Australische leven. Het is daar
om goed de aandacht van de toekom
stige emigrant hierop te vestigen.
Merkwaardig is dat menig bank-
spaarder, indien hij om geld vraagt
voor een huis, zich hoort toevoegen:
„Gaat U eens bij de Building Society
„informeren". Men is dan van de las
tige klant af.
In een gesprek dat ik dezer dagen
met de directeur van één der grote
Building-societies had, merkte deze
op: „Men stuurt de bank-klanten, die
jaren hun geld naar de bank hebben
gebracht, naar ons, doch waar moe
ten wij het geld vandaan halen,
want de banken geven ons dat maar
heel sporadisch."
De kwestie is nl. dat indien men
vele jaren klant bij een bank is, deze
onder bepaalde omstandigheden wei
eens via genoemde Society geld voor
hem beschikbaar stelt.
Als gevolg echter van de schreeu
wende reclame door de banken ge
maakt, brengt het publiek veelal daar
geld en hoort pas iets van de Buil
ding Society, zodra het over een le
ning begint te praten.
Het is daarom goed te weten, dat
het heel wat verstandiger is indien
de emigrant geld dat hij over heeft,
bij een Building Society laat, waar
hij dan later met heel wat meer recht
kan aankloppen om een lening en
deze r ook sneller krijgt toegewezen.
Bovendien verschaffen genoemde
instellingen een hoger rentepercen
tage, terwijl verder het systeem de
zelfde is als voor spaarbanken, dwz.
men kan heel kleine bedragen inbren
gen en op praktisch elk moment, weer
terugvragen.
Kort geleden is op heel bescheiden
schaal door Nederlandse emigranten
een Building Society gesticht, welke
evenwel uitermate beperkt is met
geld.
Naar mijn overtuiging is het van
groot belang de aandacht van onze
emigranten meer op bedoelde onder
nemingen te vestigen, beter dan dat
zij na vele jaren tot de ontdekking
komen eigenlijk een verkeerd spaar
systeem te hebben gevolgd voor hun
toekomstige woning.
Want ondanks de discussies 'en be
loften, zal het probleem voor finan
cieren der woningbouw, voorlopig
nog wel urgent blijven!
gebruikt. En natuurlijk willen de
Amerikanen ook hier de wereldpri
meur hebben en fluistert men, dat
een 250 van die gevaarten besteld
zijn.
Uitschuif bare buis
Als vervanger van de KC-97G, die
al als zodanig gebruikt werd, zal de
nieuwe tanker uitgerust worden met
een uitschuifbare buis, die in de ope
ning van het te tanken vliegtuig past,
terwijl een man, plat liggend in een
glazen erker onder de staart van het
toestel, deze „Flying Boom" zoals
men die buis noemt bedient. Zo
doende zullen uitzonderlijke presta
ties mogeh^K zijn en heeft een toestel
het al klaar gespeeld een 33.000 km
zonder tussenlanding af te leggen.
Het nut van dit onafgebroken vlie
gen in de lucht is inmiddels al bewe
zen door jagers, die geregeld op pa
trouille vliegen langs de Amerikaanse
kust. Men is var plan dit tanken op
alle soorten vliegtuigen te gaan toe
passen. Zo heeft men zelfs wentelwie
ken op deze manier van brandstof
voorzien.
Ook in Engeland, de bakermat,
houdt men zich intensief met dit pro
ject bezig en wordt de Vickers Va
liant straalbor nenwerper hiervoor
ingericht. Voor de burgerluchtvaart
ziet men ook al heil in deze nieuwe
methode, waardoor tussenlandingen
overbodig worden en men dus nog
vlugger op de plaats van bestemming
zou kunnen zijn. Engeland zou al
plannen gemaakt hebben dienaan
gaande.
Met ingang van 15 mei zullen
voortaan alle militairen van de
Koninklijke Landmacht, voor
wat de dienstplichtigen betreft,
gedurende de laatste vier
maanden van hun eerste mili
taire oefening systematisch
verkeersvoorlichting ontvangen
gebaseerd op de „schriftelijke
verkeerscursus voor alle weg
gebruikers" van het Verbond
van Veilig Verkeer.
De 12 lessen, waaruit deze cursus
bestaat, zijn zodanig samengevat, dat
de hoofdzaken van de er in behan
delde stof in 6 lesuren-mondeling met
de militairen kan worden doorgeno
men.
Met de uitvoering van de voorlich
ting zijn 150 gegradueerden van de
Koninklijke Marechaussee belast.
Het Centraal Instituut ter Bevorde
ring van de Buitenlandse Handel, het
Cihan, zal de frequentie van zijn ex
ploratiereizen opvoeren.
Het bedrijfsleven blijkt nl. weer
grotere belangstelling voor de han
del met de landen overzee te krijgen.
De aandacht voor het buitenland ver
slapte de laatste jaren enigszins door
dat men de handen vol had aan de
binnenlandse markt.
Dit is medegedeeld op de Voor-
jaarsbeurs te Utrecht, waar o.m. ook
het CIHAN voorlichting geeft aan
vertegenwoordigers uit het Neder
landse bedrijfsleven.
De heer H. van der Meer, van het
CIHAN, is onlangs teruggekeerd van
een grote reis door landen van het
nabije Oosten. Binnenkort vertrekt
hij naar Egypte, Dibanon, Jordanië,
Syrië. Irak. Koeweith, Saoedie-Ara-
bië. Bahrein en waarschijnlijk ook
nog naar Soedan en Ethiopië.
De heer Van der Meer heeft van
het Nederlandse bedrijfsleven een
volle portefeuille gekregen met op
drachten, die zowel kapitaal- als
consumptiegoederen omvatten.
In het afgelopen weekend zijn zes
waardevolle boeken op uiteenlopend
gebied uit de bibliotheek van Artis
gestolen. De dief verschafte zich met
een valse sleutel toegang tot de boe
kerij.
(Advertentie)
Alleen Cutex biedt U de nieuw
ste mode-tinten voor Uw lippen
en nagels! Cutex Stay-Fast lip
stick (met super lanoline) geeft
U verlokkend tnooie lippen ge
durende heel de lange dag.
Cutex nagellak schilfert
niet, breekt niet af.
Kies Ctttex
blijvende
schoonheid!
/Vf'
1943: De tweede wereldoorlog was op het schijnbare rustpunt aangeland, dat
later bleek een keerpunt te zijn. In geheel west-Europa en Skandinavië had
den de Hitlerlegers hun gezag gevestigd, de bevolking naar Duitse principes
geadministreerd. Eï viel voor de bezettingslegers weinig anders te doen
dan regelmatige controle uit te oefenen en saboteurs en verzetslieden op te
sporen. Maar in het Noorse plaatsje Rjukan heerste een nog weldadiger rust.
Noorwegen was zonder veel slag of stoot voor het Nazigewetd gezwicht en de
bezetting was er daardoor soepeler. Zeker in Rjukan, vredig dorpje, 130 km
beneden Oslo. Vredig, maar belangrijk als bewaarplaats van 160 liter water,
zwaar water, dat een belangrijke rol speelde bij de proeven op het gebied
van de splitsing der atomen.
In het najaar van 1943 werd die
vreedzaamheid wreed verstoord, toen
enkele tientallen geallieerde parachu
tisten met in hun midden een profes
sor in de natuurkunde vanuit laag-
vliegende bommenwerpers werden
gedropt kort bij de Norks Hydrobe-
drijven, waar de 160 liter zwaar water
werden bewaard.
Eilaas, het handjevol gedropten had
op weinig of geen tegenstand gere
kend. Men had gehoopt in enkele uren
aan de opdracht het veroveren van
de kostbare vloeistof en het vernieti
gen van de installaties te kunnen
voldoen, maar de tegenstand, waarop
men stuitte bleek te groot. Een twee
de aanval op vrijwel dezelfde wijze
uitgevoerd, slaagde beter, maar toen
de parachutisten in de fabriek arri
veerden, vonden zij er geen zwaar
water meer. Dat was inmiddels op
transport gesteld: per schip naar
Duitsland. Na een spannende achter
volging wisten de geallieerden het
Misschien weet u het, maar
waarschijnlijk bent u daarvan
niet op de hoogte, maar eigen
lijk, beste lezers, zijn wij alle
maal zo'n beetje elektriciteits
centrales. Niet, dat we een con
stante energie bij ons dragen,
neen, maar wel, dat élke spier
werking ook bij de dieren
oen heel klein beetje elektrici
teit met een zeer lage spanning
produceert.
De hoeveelheid elektriciteit, die wij
op deze wijze op vrijwel elk ogenblik
van de dag voortbrengen, is echter
maar uiterst gering* en zeer zelden
aantoonbaar. Men kan dan ook met
recht spreken van een „bijverschijn
sel", dat weliswaar de aandacht der
biologen heeft, maar waaraan de mid
delbare studen' bijvoorbeeld nog vol
komen voorbijgaat. Zo weinig bete
kenend is deze eigenschap.
Maar gaat u nu eens in Artis kij
ken. Neen, niet bij de apen, die in hun
rusteloze bedrijvigheid een veelvoud
aan spierwerkingen verrichten en
daardoor dan toch wel een heleboel
kleine beetjes elektriciteit moeten pro
duceren; ook niet bij de tijgers of wil
de katten, die men kan doen „sidde
ren" door met de hand in omgekeer
de richting over de rugharen te strij
ken. neen, richt uw-schreden eens
naar het aquarium en bezie daar een
ogenblik een der merkwaardigste die
ren in dit vissenverblijf: de sidderaal.
Geen grapje
Natuurlijk, u laat u niet meer beet
nemen. 1 april is al dagen voorbij en
de tijd, dat u nog in sprookjes wilde
geloven zelfs al vele jaren. Natuurlijk
u laat zich niet foppen, maar hela, wat
zien we daar: de in het sidderaal
aquarium opgestelde oxillograaf komt
in werking en noteert elektrische
schokken. Dus toch?
Ja, beste lezer, dus toch! De sidder
aal is namelijk geen fop-dier en de
omstandigheid dat dit overigens on
schuldige visje stroomstoten met een
spanning van 600 volt produceert
moge dan wel uitermate merkwaar
dig heten, het zou onjuist zijn deze
waarneming toe te schrijven aan in
beelding of de dierentuin-beheerders
te betichten van grapjesmakerij. Want
de sidderaal is echt en de stroomsto
ten zijn dat niet minder.
Vijf-zesde staart
Is daar een verklaring voor? Wel,
wis en waarachtig. Dit dier bestaat
voor vijf-zesde gedeelte uit staart en
deze staart is in een voortdurende met
het oog met-waarneembare snelle
spierbeweging. Het menselijk bijver
schijnsel van de levering van elek
trische energie is hierdoor bij de sid
de2-aal hoofdzaak geworden.
De staart-elektriciteitscentrale le
vert een energie van ongeveer dui
zend watt, doch slechts gedurende 1
tot 2 milliseconden (duizendste deel
van een seconde). Een gloeilamp kan
men er niet op laten branden, daar is
de duur van de „stroomvoorziening"
te kort voor. Maar een gasontladings
lamp wèl.
Radar
De sidderaal gaat met de tijd mee.
Radar „Electrophorus Electricus"
zoals het vreedzame visje heel geleerd
benaamd is, kent het al lang. Duizen
den jaren, voordat de mensen wisten,
wat radar was, legde de sidderaal al
een elektrisch veld om zich heen van
enkele tientallen volt. Als een andere
vis dit „radarscherm" binnendringt,
voelt de sidderaal dat meteen. En als
hij gevaar ducht, geeft hij een sterke
stroomstoot af. Verkeert hij in levens
gevaar, dan ontlaadt hij zich zelfs
helemaal en maar weinig vijanden, die
daar nog van opknappen. De enkelin
gen, die dit geluk hebben, blijven dan
voortaan wel uit zijn buurt.
De sidderaal is van subtropische af
komst en het is niet bekend of hij
ooit met zijn elektrowapen een mens
heeft gedood. Wel weet men, dat hij
dol is op stroom. Men vangt deze dure
vissen dan ook door met -een hand
generator stroom op te wekken en
deze met een draad in het water te
voeren. Maar kievitseieren vinden is
gemakkelijker zo verzekerde men
ons. En dat zelfs is al een heel kar
wei.
schip te ontdekken, een duiker bracht
een tijdbom aan en enige uren later
verdween de schuit als een machte
loze kolos in de woeste golven van de
Oostzee.
Belangrijke bouwsteen
Water de inzet dus van riskante
droppings en zenuwslopende zeege
vechten. Men kan het zich haast niet
voorstellen en toch is het waar, dat
dit produkt, dat nu 25 jaar geleden
door Urey werd ontdekt, een der be
langrijke bouwstenen is geweest bij
het ontwikkelen van en het in toe;
passing brengen van de atoomkracht'.
Zijn belangrijkheid ontleent het
zware water aan de reusachtige snel
heid der zware waterstofdeeltjes, die
men er in aantreft en die door af
scheiding kunnen worden vrij
gemaakt. Inmiddels heeft de atoom
theorie al andere hulpmiddelen aan
gewezen om dit versnellingsproces te
bewerkstelligen, maar zwaar water
heeft daardoor nog niets aan beteke
nis ingeboet. In de Noors-Nederlandse
kernreactor te Kjeller bijv. worden
nog duizenden liters gebruikt en bo
vendien is het nog steeds vrijwel de
enige stof ,die zwaar waterstof levert,
een produkt, dat vereist is voor vele
en velerlei natuurkundige processen,
waarbij men tot het binnenste van de
materie dient door te dringen.
eigenlijk is. Laten Wij bij voorbaat
vaststellen, dat u er dagelijks mee
omgaat, 't zelfs dagelijks drinkt, al be
hoeft u zich hierom geen zorgen te
maken. Gewoon water namelijk is
voöï tweehonderdste gemengd met
een andere soort water, dat wel in
hoofdzaak dezelfde eigenschappen
heeft, doch; in verschillende opzichten
onder andere dat van het gewicht
- daarvan afwijkt. Zwaar water is.
evenals gewoon water samengesteld
uit twee delen waterstof en een deel
zuurstof. Echter met dit verschil, dat
de waterstof in het zware water van
een andere soort is dan in het gewone
water. Er bestaat namelijk behalve de
gewone waterstof nog een ander soort
de zgn. isotoop, die tweemaal zo zwaar
is en die in slechts zeer geringe hoe
veelheden in de natuur voorkomt.
Eigenschappen
Dit zware waterstof geeft aan zwaar
water enkele zeer bijzondere eigen
schappen, waardoor het duidelijk aan
wijsbaar van gewoon water afwijkt.
Deze verschillen zijn het gevolg van
het feit, dat de moleculen van zwaar
water soms zelfs ook uit zware zuur
stof in plaats van gewone zuurstof
zijn opgebouwd. En deze zi#are mole
culen bewegen zich uiteraard langza
mer dan de gewone. Dit heeft onder
andere tot gevolg, dat zwaar water
minder snel elektrisch wordt ontleed,
niet zo gauw kookt en eerder be
vriest.
Levende wezens visjes, bacte
riën en plantezaden zullen het in
zwaar water niet lang volhouden,
maar bepaald giftig is het toch niet.
Op sommige gewassen heeft het zelfs
een zeer goede uitwerking. Gist bijv.
groeit in zwaar water viermaal zo snel
als in gewoon water. Toch wordt dit
nu „zilveren" produkt weinig voor dit
doel gebruikt. De grootste toepassing
vindt het in de moderne wetenschap.
En daarin speelt het wel zulk een be
langrijke rol, dat het zinvol is na een
kwart eeuw de vinding van Urey
een overigens vrij onbekende natuur
kundige te releveren.
De fabrieken van de Norsk Hydro
in Rjukan, 130 kilometer ten zuid-
In gewoon water westen van Oslo, liggen in een diep
Maar wij hebben nog verzuimd u dal> waarin de zon in de winter-
te vertellen, wat zwaar water nu maanden niet kan doordringen.