ADMIRAAL DE RUYTER WERD 350 JAAR GELEDEN Michiel Adriaenszoon veel meer voor de voelde zee niet GEBOREN Armzalige vloot werd noodlot Michiel had in Denemarken vlootvoogd kunnen worden De Zeven Provinciën Programma Na avontuurlijke jaren ah scheepskapitein: Vloot en bemanning waren niet wat je noemt. GEBOORTEHUIS VOORSPEL De Ruyter-herdenking J n Opperbevel Aarzeling De grootste Uit weinig-bekende documenten DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 9 MAART 1957 veel voor voelde met minderwaardi ge schepei naar zee te gaan. Hy ves tigde zich nu ook te Amsterdam. Door de burgemeester en regeerders van die stad werd hem het groot bur gerschap van de stad aangeboden. Op 24 maart van dit jaar is het 350 jaar geleden, dat Michiel daarop vertrok hij naar de li. i Middellandse Zee om de koopvaardij- Adriaenszoon, die zich later met een bijnaam uit zijn moeders vloot tegen de Algerijnse zeerovers te familie „de Ruyter" zou noemen, in Vlissingen werd geboren. beschermen, terwijl zijn volgende reis De verhalen over zijn jeugd zijn te overbekend en te zeer ™ng vin df koopvaar-de" te^en dl met zijn historische gestalte verweven om nog te weten wat ver- Franse kapers, dichtsel en wat waarheid is. Maar vaststaat dat hij op 11-jarige Eind lese is hij wederom op weg leeftijd reeds naar zee ging als bootmanslerling en na zijn eerste "fc"miestermaaktvln'tweêT/an*: reis op 3 augustus 1618 maakte hij een aantal reizen als matroos kaperschepen, welke feit nogal wat moeilijkheden veroorzaakte met de Franse Koning Lodewijk XIV, maar waarvoor de admiraliteit van Am sterdam hem beloonde met een gou- langs de Westkust van Afrika en West-Indië. Onder auspiciën van het Natio naal Comité de Ruyter-herden king 1957, zullen twee officiële herdenkingsboekjes worden uit gegeven. De zeeman-journalist G. Borstlap verzorgt een ver haal over het leven van de ad miraal voor de schooljeugd ran 6 t.m. 11 jaar. Age S"' 'er schrijft een boekje roo de jongeren van 12 t.m. 17 jaar. Het ligt in de bedoeling beide uitgaven nog tijdig voor de landelijke herdenking op 22 maart a.s. te laten verschijnen. Zijn werkzaamheden ter zee werden in de eerste jaren afgewisseld door dienst te land, want na afloop van het Twaalfjarig Bestand in 1621 meldde hij zich als busschieter in het Staatse Leger en woonde de gevechts handelingen bij in het Land van Kleef pen werd wel uit het varende volk gehaald, maar In het riskante krijgs bedrijf hadden zij niet veel interesse. Engeland had betere voorwaarden voor zijn oorlogsmarine. Er was daar maar een admiraliteit en er waren 3 admiraals t.w. Blake, Monk en Deane die gedeeltelijk geschoold wa ren in de ijzeren discipline van Crom- den keten. Dan begint zijn grote tijd. Eind 1657 wordt hij met een vloot uitgezonden ter blokkering van de Portugese kust en toen voor de 2e maal een oorlog uitbrak tussen Zwe den en Denemarken werd hij in 1658 met een vloot naar de Oostzee ge zonden ter ondersteuning van de Deense Koning. Hij verenigt zich met de vloot van luitenant-admiraal van Wassenaar Obdam. doch na diens vertrek wordt hem het opperbevel op gedragen. en in het door Spinola belegerde Ber- wells leger en die van een verzame len op Zoom. In 1622 diende hij als ling vechtende en plunderende sehe- matroos op de Staatse Vloot, werd ge- pen een enigszins geordende militaire wond en geraakte in Spaanse krijgs- vloot wisten te maken. In 1658 werd aan Michiel Adriaenszoon de Ruyter door de Staten het opperbevel van de vloot gegeven en dan begint voor de legendarische zeeheld de tijd, waarvan nu nog in vaderlandse liederen gewag wordt gemaakt. Hij slaagt erin de Zweedse vloot te verslaan en het gelukt hem na de landing op Funen en de befaamde bestorming van I^y- borg om Funen van Zweedse troepen te zuiveren. De Deense ko ning vereert hem met een gouden keten en met een erepenning, terwijl hij bij het sluiten van de vrede tussen Denemarken en Zweden in 1659 door de Deense koning in de adelstand werd ver heven. voering, door de uitstekende samen- fnLvnn! tarl PIN werking van de onderbevelhebbers VjrL \f\J l wl nv uo vooral van Banckert en door 't moe- In 1664 werd hij mdeen^e nn&gw'erd T vSfbevoIhten' gezonden, "waar de nederzettingen op °P &,2^'vloten Va" Engela"d de Engelsen werden heroverd; daar na koerste hij naar West-Indië, al- De 3 eskaders van de Nederlandse vloot die elk hun eigen taak hadden waar hij in 1665 bericht kreeg van vervullen voerden die op zodanige het uitbreken van de 2e Eng wijze uit, dat de vijandelijke vloten oorlog. -;vo" v- onder Prins Robert, Spragge en Als opperbevelhebber op het ad- Qraaf d'Estrée glansrijk werden ver- miraalschip „De Zeven Provinciën V100 6 J vecht hij van 10-14 juni 1666 tijdens de 4-daagse zeeslag bij Foreland te- slagen. Nadat in februari 1674 de vrede met Engeland was gesloten, vertrok gevangenschap, van waaruit hij met 2 metgezellen wist te ontvluchten, om na eén avontuurlijke tocht te voet door Frankrijk naar Nederland terug te keren. Vervolgens voer hij enkele jaren als bootsman en als stuurman ter koop vaardij in dienst van de gebroeders Lampsens op Groenland, Mauritius en Zuid-Amerika. In de volgende ja ren maakte hij zich de stuurmans kunst eigen, hij wist fouten in de be staande zeekaarten op te sporen en zijn praktische en theoretische ken nis van zeevaart en koopmanschap werd steeds uitgebreider. In 1631 huwde hij voor de eerste maal, maar zijn vrouw overleed nog in datzelfde jaar. Hij voer nu als stuurman op de walvisvaarder „De groene leeuw". Enkele jaren later werd hij bevel voerder op een Zeeuws kaperschip, dat door de reders in de vaart was gebracht tegen de Duinkerker kapers. In 1636 huwde hij voor de tweede maal met de Vlissingse jongedochter N. Engels. Als kapitein maakte hij nog een paar reizen naar de West, o.a. naar Brazilië, waar hij ruimschoots gele genheid vond om voor eigen rekening te „negociëren". De Ruyter wist wat voor een ach terstand de Sfaten hadden in te halen, maar' zijn actieve geest en eerzucht grepen tenslotte toe. Op 6 augustus 1652 gaat hij in de Wielingen de vloot inspecteren en stuurt daarna verschillende rappor ten naar Den Haag over de deplora bele toestand waarin de schepen ver keerden en over het gebrek aan discipline. Hij levert daarna slag tegen de En gelsen onder Ayscue bij Plymouth; daarna verenigt hij zich met de vloot onder Witte Oornelisz de With en had daarna onder hem het bevel over de voorhoede bij de daarop volgende zee slag in het Kanaal tegen Blake. In het Vaderland teruggekeerd was hij eerst voornemens niet meer naar zee te gaan, doch hij laat zich.weer overreden om als Commandeur het bevel te voeren over'een eskader on der het opperbevel van Maarten Harpertszn Tromp en strijdt onder die vlootvoogd tegen Blake in de 3-Daag- se zeeslag bij Portland, Nieuwpoort en Terheide in maart 1653, waarbij zijn schip zodanig werd beschadigd dat het naar Vlissingen moest worden gesleept. Weer op zee zijnde commandeert Op aanbeveling van de Zeeuwse hij het vierde eskader van de vloot "admiraliteit werd hij door Prins Fre- derik Hendrik aangesteld als schout bij-nacht op de vloot onder Arnold Gijsels op de tocht naar Portugal om Johan V te ondersteunen in zijn strijd tegen Spanje. Daar er in die tijd geen eigenlijke oorlogsvloot was en de Zeeuwse admiraliteit voor de tocht 4 schepen moest leveren, werd een schip van de Lampsens gehuurd waarover de Ruyter het bevel kreeg. De expeditie mislukte vrijwel geheel en al en zo keerde de Ruyter weer naar de koopvaardij terug, en kreeg in de periode van 16441651 het com mando als kapitein op de „Salaman der". Zijn tweede vrouw stierf en hij trouwde met de weduwe Annetje van onder Tromp, maakte alle slagen me de tegen de Engelsen tot het sneuve len van Tromp bij Terheide, bij-wolk gevecht zijn schip weer zeer ernstig werd beschadigd. De dood van Tromp en de herhaal de nederlagen van 1653 dwongen de Staten tot ernstig beraad over de toe stand van de vloot. Er zou een krachtige eenhoofdige leiding nodig zijn maar noch Jan Evertsen noch Witte de With waren hiervoor ge schikt. Naar Engels voorbeeld besloot men Gelder, die een nieuwe moeder zou hiervoor een aanzienlijk militair van worden voor zijn 4 kinderen. Hij be sluit dan de zee vaarwel te zeggen, waarschijnlijk op aanraden van zijn vrouw maar ook omdat hij een vrij welgesteld iemand was geworden. Toen echter brak de Engelse oor log uit. De Staten van Zeeland vroe gen de Ruyter om vice-commandeur te worden over hun contingent van de vloot. Met tegenzin neemt de Ruyter het commando voor een reis aan, na een dringend beroep op zijn vader landsliefde. De eerste woorden door hem ge schreven als gezagvoerder in 's lands dienst waren: „Ik sal mij als een eerlijck capetyn in mijn harte gedra ghen, in de hope dat God het werek, daer wij om uit syn gesonden, sal se- genen tot eere van ons lieve Vader- landt". De aarzeling van de Ruyter om vi ce-commandeur te worden was niet ongegrond want de vloot bestond In die t(jd uit een inderhaast samenge raapte en bewapende handelsvloot met een bemanning, die de eerste be ginselen van discipline en militaire oefening miste. Bovendien stond nog te vaak op de voorgrond het behalen van buit of het sparen van een aan de Admiraliteit verhuurd schip. Bo vendien bestonden in de Republiek 5 admiraliteiten, die niet goed samen werkten. De bemanning van de sche- Een impressie van de vierdaagse zeeslagwaarin de Ruyter zich nieuwe roem verwierf. de landmacht te benoemen en wel Ja cob van Wassenaar, Heer van Ob dam. Op 8 november 1653 wordt de Ruyter benoemd tot vice-admiraal van Holland in vaste dienst by de ad miraliteit van Amsterdam, welk ambt hij slechts aanvaardde op aan drang van de Staten, daar hy er niet Het standbeeld van de Ruyter in Vlissingen. De plaats waar het geboortehuis van Michiel Adriaenszoon de Ruyter te Vlissingen heeft gestaan, was tot voor enkele jaren slechts bij benade ring bekend. De rij woningen, waar van dit huis deel uitmaakte, is in het begin van de vorige eeuw op last van Napoleon afgebroken. Tengevolge van de graafwerkzaam heden in 1948, nodig voor het herstel van de voorhaven, is men er echter in geslaagd, steeds beter die plaats te localiseren. Eindelijk vond men de fundamenten, waarvan men heeft kunnen aantonen, dat op die plaats het z.g. „Oostcrhuys" heeft gestaan. Hiernaast stond volgens de oude ge gevens de woning, waarin Michiel werd geboren. Dit huis stond slechts op enkele tientallen meters van de plaats, waar nu zijn standbeeld staat. Op 22 maart wordt in de St. Ja- cobskcrk te Vlissingen een her denkingsdienst gehouden, waarin redevoeringen zullen worden ge houden door een vlootpredikant en een historicus. De Marine-kapel verleent medewerking en na de dienst volgt een kranslegging bij het standbeeld. De eigenlijke fees ten zullen in het tijdvak van 2 tot 7 juli vallen. Behalve een vlootschouw zal een historische landing plaats vinden met medewerking van de Marine. De tentoonstelling die over de Ruyter en het zeewezen wordt op gezet zal twe-en-een-halve maand duren. Op 9 mei zal het residentieorkest een orkestwerk uitvoeren van de hand van de heer Stam, directeur van de Zeeuwse muziekschool, spe ciaal voor deze gelegenheid door hem gecomponeerd. Tenslotte zal een grote militaire parade plaats vinden, terwijl de marinierskapel een concert en een taptoe zal geven. - 1'" l i z i I 11. L Ljil^CldllU W do gCölU ICll, VCi hl UA gen Monk, waarbij hij een sch tte- de Ruyfer naar West-Indië om af- rende oveiwinning behaalde. p breuk te doen aan de Fransen, van en 5 augustus volgde de 2-daagse lke tocht hij in het najaar terug zeeslag waarin de Ruyter door laf- keerde hartigheid van een aantal kapiteins en Kort'voordat hij zou uitreizen (op door de eigenwijsheid ,ye£*V wat zijn laatste reis zou worden) van Tromp een zware nederlaag le d. naar de Middellandse Zee voerde hij van Tromp Tromp die in gevecht was gewik- bezwaren aan om met zo'n zwakke i DL/, W rt J til ltdll Will DILI Mj\j 11 tiiraiiBP keld met een kleiner Engels smaldeel vjoot de tocht te ondernemen, waar- was van de vloot afgedwaald en ver- op een yan de heren yan de Amster_ gat zijn opperbevelhebbel de nodige damse admiraliteit hem de vraag steun te verlenen. De Ruy*®*. wi stelde of hij op zyn oude dag zijn door een meesterlijke teiugtoc t ee couragie" verloren had, waarop de groot gedeelte van de vloot te be- Ruyter meesterlijk repliceerde: „Al- houden. Veel eer werd hem om deze daad bewezen en zo benoemde de koning van Frankrijk hem tot ridder in de orde van St. Michel. lil juni 1667 volvoerde hij een der belangrijkste krijgsbedrijven uit zijn loopbaan, namelijk de tocht naar Chatham, wat een hoogtepunt van overleg, durf en geluk genoemd mag waar de Heren Staten hun vlag be trouwen, zal Ik mijn leven wagen". In augustus 1675 vertrok hij aan boord van het admiraalschip „De Eendraght" met het doel om met de Spaanse vloot tegen de Franse vloot te strijden. Op 8 januari 1376 streed hij in het zicht van de Strom- boli, onvoldoende gesteund door de worden! wat een ware paniek in Lon- Spanjaarden, tegen de Fransen on- den veroorzaakte en waarvoor hij door de Staten van Holland werd beloond. Hierna volgden een drietal jaren van rust voor de Ruyter, maar in 1671 werd besloten weer een vloot onder zijn hevelen in zee te brengen. der Duquesne en op 22 april van dat jaar ontmoette hij Duquesne nog maals bij Sicilië, waarbij hij door een kanonskogel ernstig aan zijn be nen werd gewond. Vanuit zijn kajuit bleef hij leiding geven aan het gevecht en zijn mannen aanvuren De toestand van ons kleine land totdat „vehemente koortsen" zijn was in het voorjaar van 1672 niet krachten begonnen te slopen. Hij had bepaald rooskleurig te noemen toen zijn leven gewaagd en verloor het op Engeland, Frankrijk, Munster en 29 april 1676 zonder te weten dat de Keulen de oorlog verklaarden. Op Koning van Spanje hem inmiddels het land weerde Prins Willem III zich de titel van hertog had verleend. Zijn lijk werd gebalsemd en naar het vaderland overgebracht en daar op 18 maart 1677 in de Nieuwe Kerk de "Hollandse kust te beveiligen en te Amsterdam onder een enorme be- om eventuele landingspogingen te langstelling begraven, verijdelen. geducht en toen na het uitbreken van de oorlog de vloot opnieuw werd uitgerust kreeg de Ruyter tot taak De Ruyter is met recht een nati- Op deze wijze verslaat hij de ver enigde Engelse en Franse vloten op 7 juni 1672 in Solebay. In augustus van dat jaar werd zijn huis in ver- onaje figUUr geworden. Hij toonde band met de beweging tegen de Ge- zyn gaven ajs bevelhebber tijdens broeders de Witt, waarvoor hij par- de tocht naar de Oostzee, waar hij tij getrokken had, met moeite tegen Denemarken beschermde tegen de het rumoerige gepeupel beschermd. Zweden, in de Engelse oorlogen, in In zijn woonplaats teruggekeerd werd de vierdaagse Zeeslag, die Vondel hij door de regenten van Amstei- zyn fZeetriomf der Vrije Nederlan- dam bij het opdringen der Fransen den" deed schrijven, voor Chatham j 1^.. V-,r\ 1 r, -I mof Ha aan de landzijde belast met de ver dediging van de stad. Kort daarop volgde de beroemde er in de slag bij Kijkduin die het land redde. Hij wist een strategisch gebruik J-4-4J Wiöb CCH bbiatCglOLD. SCbl Uib zeeslag bij Kijkduin waar door het maken van de lage gevaarlijke beleid en de tactische bekwaamheid Noordzeekust met haar banken en van de Ruytergev<\arw/™)r<t¥T®yjJ ondiepten. Was de wind ten gunste van de overmachtige vijandelijke vloot dan was hij op verdediging uit achter de eilanden of op de on- Bij eeuwfeesten van grote mannen is het voor degenen die erover moeten schrijven, een heksentoer om nog iets nieuws over hen te vertellen. Bijna alle paden, die naar hen toelopen, zijn platgetreden en op de gazons daartussen ziet men zich het gras voor de voeten weggemaaid. J*** Snuffelend in het Vlissingse ge meente-archief, kregen we de af levering van het maandblad „Het Nederlandse Zeewezen" in han den, dat 50 jaar geleden is ver schenen en waarin verschillende medewerkers hun visie gaven op de Vlissingse Michiel, wiens 300e geboortedag men toen herdacht. Gerhard Grove Een van die bijdragen was van de Deen Gerhard Grove, archief secretaris van het koninkrijk De nemarken. Grove wijst in het artikel op het feit dat Denemarken nog eerder dan Nederland zelve eén open oog had voor de Ruyters eminen te gaven als vechtadmiraal. Daar bestaat namelijk, aldus de auteur, een sprekend bewijs van. Nog vóór de Ruyters tocht naar Denemarken, waardoor dit land behoed werd voor een Zweedse overheersing en nog voor de Ruy ter beroemd werd door zijn groot ste slagen tegen Engeland en Frankrijk, heeft de Deense rege ring hem hij was toen nog slechts vice-admiraal aanbevo len als opperbevelhebber van de Deense vloot. Het was de Deense rijksraad, die 24 september 1656 aan de koning schreef: „De ver houdingen eisen, dat de vloot te gen het aanstaande voorjaar klaar is en dat er over het aan stellen van kundige en ervaren of ficieren gedacht wordt. Wij weten geen betere voor te slaan dan de Ruyter, van wie men meent, dat hij u zal willigen, indien men hem de post (van admiraal) aan biedt". Hoe of het aanbod precies werd gedaan, vermeldt de schrijver niet, maar in ieder geval bleef onze zeeheld zijn vlag getrouw. Goede naam Hoe de Ruyter zo'n goede naam in Denemarken had, vertelt Grove wel. In het voorjaar van 1656 was de Ruyter in Kopenhagen geweest als bevelhebber over een onder deel van de vloot, die onder Was- senaer van Obdam was uitgeva ren om de Oostzee-handel van Holland te verzekeren. Bij ver schillende besprekingen hadden de rijkshofmeester, de kanselier en de admiraal Lindenow hem per soonlijk leren kennen, terwijl te vens een Deense vloot die zomer tegelijk met hem voor Dantzig ge legen en daar zijn verdienste als zeeman van nabij te zien gekre gen had. Grote vloot Bovendien was het geen won der dat men hem vroeg kende, daar duizenden Denen en Noren in die tijd het zeewezen in Hol land leerden en zich leenden tot het bemannen van de in verhou ding tot 's lands grootte zo mach tige oorlogs- en handelsvloot. Dat de Denen zich niet verke ken hadden op de kwaliteiten van de Ruyter is wel gebleken. Zelf ervoeren ze met welk een beleid en moed hij in 1659-60 de Zweden deed afdeinzen en Nyborg op hen veroverde. Hun dank was zo groot dat ko ning Frederik III hem levenslang een 'jaargeld toekende en hem verhief in de Deense adel. In zijn wapen nam de Ruyter, als allegorie van zijn naam, een man te paard, de Deense vlag, een kanon ter herinnering van de verovering van Nyborg en een oorlogsschip. Nog een document Een in het Deense rijksarchief bewaarde brief van de Ruyter van 18 oktober 1670, geeft een interes sant staaltje van zijn goede gevoe lens voor zijn familie en zijn tege lijkertijd naïeve en diplomatieke manier van zich uit te drukken. Hij verzoekt in die brief dat de zoon van zijn vrouw uit haar eer ste huwelijk, Jan van Gelder, in de adel wordt opgenomen evenals zijn eigen kinderen „oordelende dat zulks naast met de reden en de billijkheid overeen kwam, om geen in-egaliteit of grote ongelijk heid van staat en conditie tussen aanval van zeezijde voor goed werd afgewend. De zeeslag bij Kijkduin is een hoog- w uiiuiiuuii v tepunt geweest in de loopbaan van djepe gronden die hem bekend wa de Ruyter. Hij had de vloot opge- ren ^-on ^y tegen de wind opwer- voerd tot een graad van volmaakt- ken was deze hem gunstig dan heid. Door zijn voorbeeldige aan- yiel hy aan De Ruyter brak met de vroegere - - - - wijze van vechten. Tot dan toe was de stryd op zee geweest een strijd tussen afzonderlijke schepen. Vloot- verband was er niet Het is zijn verdienste geweest dat hij van de afzonderlijke schepen een machtig geheel wist te vormen, dat hij ook als een van de grootste tacti ci die men op zee ooit had gezien en hij had dan ook een voorsprong op alle admiralen van zyn tijd. De bekende Amerikaanse schrijver Mahan zegt over hem in zijn boek „The influence of sea power upon history" dat hij „outgeneralled" de Engelse en Franse admiraals en hij toonde kennis, doorzicht beleid en geestkracht, zoals na zijn dood niet meer werd gezien tot aan de dagen van Nelson en Suffren. En voorts zegt deze zelfde schrijver; „there is a general agreement that de Ruyter is the foremost figure, not only in the Dutch service, but among all the naval officiers of that age". Dat hij een goed zeeman was blijkt wel uit de verklaringen van zijn tegenstanders, zoals de uitlating van een van de commandanten van admiraal Montague die na de slag van de Solebay opmerkte: „Dat is een admiraal, een kapitein, een stuur man, een matroos en een soldaat". Zp was het leven van de Ruyter, Nederlands grootste vlootvoogd, die niet alleen een goed strateeg en be kwaam tactikus was, maar ook een uitmuntend bevelhebber met een ho ge plichtsopvatting die door zijn min deren dan ook bijzonder gezien was. zulke na bloedverwanten als zus ters en broeders zijn, te maken". Het verzoek werd ingewilligd. Toch moest Jan van Gelder, om aan te tonen, dat hij ter wille van de verdiensten van zijn stiefvader in de adel werd verheven, twee van diens velden in zijn wapen overnemen! Beter het portret dan de man In 1669 heeft de Ruyter drie ge schilderde portretten van hem de Deense koning cadeau willen doen, maar ze gingen verloren bij een schipbreuk onder Jutland. „Beter het portret verdronken dan de man", zei de koning toen hij de zaak vernam. Later zond de Ruyter hem het bekende door Ferdinand Bol geschilderde por tret, dat uit.eindelijk in de Deense nationale schilderijenverzameling is gekomen. llichiel Adriaenszoon de Ruyterzoals hij van portretten wel het meest bekend is geworden.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1957 | | pagina 5