ETNA bestaat een eeuw Zuster zei: adopteer hem!
i
Blinde „Heimkehrer" gelooft weer
aan goedheid der mensen
in in
Koningi
Gemeente Museum
Jong Breda's echtpaar trok in
Australië de ..bush" in
HIS
I
i
Paul Ulbrich schreef op
goed geluk een brief
116 KAB-ers in
Philips-kernen
Zij moeten er
netjes uitzien
Wij missen het stadsleven niet
16
DAGBLAD DE STEM VAN ZATERDAG 17 MAART 1956
he
Een echt Breda 's bedrijf, dat uit
groeide tot een fabriekwaar 925
man zijn boterham verdient
HERNIEUWING
na de oorlog
Uw zuster
Vorstelijke geschenken van lOO-jarige
lp* mm w%w%
HELPT
55
Radio, kat en
kangoeroe zorgen
voor amusement
*r
In
jEDING
|T.
out 3566
•ne
we
en
en
;ze
)U-
Lop
)0
en
er-
TEEN
A.
-fV
De 31-jarige blinde „Heimkehrer" Paul Ulbrich, die half januari met
het laatste transport krijgsgevangenen uit Rusland in Friedland aankwam,
heeft zijn eerste oogoperatie ondergaan. Zyn arts hoopt dat Paul Ulbrich
kortelings uit één oog zal kunnen zien; in 1952 verloor Paul bjj een ongeluk
in een Russische kolenmijn het gezichtsvermogen. Paul Ulbrich werd door
een familie uit Wuppertal aangenomen. Onze tyd is een tijd van ruwheid,
hardheid, onmenselijkheid. Dat er nog menselijke daden worden verricht is
met des te meer reden een uitvoerig relaas waard.
Een door en door Breda's bedrijf bestaat dit jaar een eeuw.
Het is de N.V. ijzergieterijen en emailleerfabrieken De Etna,
een industrie, die haar eigen stempel gedrukt heeft op de Bre
dase samenleving, waaruit zij is voortgekomen. Het was een
Bredanaar die dit bedrijf 16 februari 1856 begon. Het zijn nog
steeds Bredanaars, nakomelingen van de initiatiefnemer, die
dit bedrijf thans leiden. Dit bedrijf is over heel Nederland be
kend: de naam Etna is een begrip geworden in de loop der
jaren. Men denkt bij dit woord niet op de allereerste plaats aan
de vulkaan van die naam, maar wel aan haarden en kachels.
Het is ermee als met het woord Ford, dat het begrip auto
vertegenwoordigt.
Dat begrip is een groeiproces geweest, het groeide met de materiële
uitbouw van de fabriek. Toen Cornelis Klep in 1856 aan de Bredase Haag-
dijk met zijn gieterij begon, had htf negen vaste arbeiders in dienst, die
tweemaal per week goten. Thans omvat het bedrijf een mechanische gieterij
met vijf installaties, een half- geautomatiseerde gieterij met luchtdruk-
vormmachines, een haarden- en een fornuizenfabriek met knipperjj, per-
serij, lasserij, boorderij en bramerij. Er staan drie elektrische emailleer
ovens en een olie-gestookte tunnel-emailleeroven.
Thans werken in dit reuzenbedrijf
aan de Tramsingel 925 mensen, on
der wie 50 man administratief en 20
man toezichthoudend personeel.
Thans worden meer dan 250.000 stuks
jaarlijks geproduceerd. Dat zijn ove
rigens niet alleen haarden en ka
chels, dat zijn ook sanitaire artikelen
en b.v. automatische veedrinkbakken
voor de landbouw.
Men zou eigenlijk kunnen stellen,
dat het bedrijf na de oorlog volkomen
opnieuw is opgebouwd. Er kwam een
Duitse beheerder binnenstappen, die
pas in oktober 1944 verdween. Hij
liet een leeg, uitgewoond en ver
ouderd bedrijf achter. Er waren
moeilijkheden met de personeelsbe
zetting. Maar directeur J. Klep zette
zijn schouders onder de nieuw op te
Overzichtsfoto van het lOOjarige
Z bedrijf Z
(Foto KLM - Aerocarto n.v.) J
bouwen organisatie en directeur A.
Klep vertrok naar Amerika om
nieuwe indrukken op te doen voor
de heropbouw van het bedrijf. Me
chanisering, lopende banden, nieuwe
methoden van werken, dat alles kwam
met overleg en voortvarendheid tot
stand. Daardoor heroverde men de
oude plaats bij de voor-oorlogse af
nemers en kreeg de werknemer weer
vertrouwen in de fabriek.
MODERN PERSONEELS
BELEID.
Het begon op de volgende wijze:
de cheffin van de opsporingsdienst
van het Duitse Rode Kruis in Wup
pertal, een zekere mevrouw Kleine-
Vorholt, ontving enige jaren geleden
een kaart uit Rusland. Het zonderlin
ge aan de postkaart was dat het adres
van de bestemming duidelijk gefin
geerd was. De post had feitelijk deze
kaart terug naar Rusland moeten
sturen met de vermelding geadres
seerde onbekend". Maar het Rode
Kruis had een akkoord getroffen met
de post, waarbij dergelijke postkaar
ten en brieven naar het Rode Kruis
worden doorgestuurd, opdat de afzen
ders in de krijgsgevangenkampen in
Rusland in ieder geval antwoord zou
den ontvangen en geen ontgoochelin
gen zouden oplopen.
„UW ZUSTER".
zoon blind was? En kon zij zelf,
die de godganse dag werkte, de haar
toch onbekende, hulpeloze blinde in
haar woning opnemen? Moest zij Paul
Ulbrich van het kamp in Friedland
naar een tehuis voor blinden laten
voeren? Zeker, hij zou daar materieel
gezien goed behandeld worden, maar
de familie-sfeer zou hij nooit leren
kennen. „Zuster Otti" besloot de
moeilijkste weg te kiezen; toen de
autobus de Heimkehrer uit Friedland
naar Wuppertal bracht, sloot mevr.
Kleine-Vorholt Paul in de armen. Zij
zorgde voor hem als voor haar eigen
zoon. De eerste weken waren zwaar.
De Heimkehrer was wel dankbaar,
maar de financiële lasten drukten
zwaarder op het gezin Kleine, en er
moest heel wat in de levenswijze van
het gezin Kleine veranderen.
EN NU?
Paul moest de wereld buiten de
prikkeldraad weer leren kennen, maar
voorzichtig aan. En wat moest er van
hem worden? Een beroep had hij
nooit geleerd. Hij was bitter jong
toen hij door de Russen krijgsgevan
gen werd gemaakt. De laatste tijd
had hij in Rusland, ingevolge zijn
blindheid, nog slechts een plantaardig
leven geleid. Dr. Schornstein, een
bekende oogarts, hoopt nu echter Paul
gedeeltelijk het gezicht weer te ge
ven. Als Paul weer uit één oog kan
zien. zal hij, op aanraden van zijn
„zuster" Otti, werk in de landbouw
sector zoeken; hij is van jongs af aan
vertrouwd met de landbouw. Zo wordt
ook het gevaar kleiner dat zijn oog
opnieuw wordt aangetast. De arts zei
tot „zuster Otti": gij heb uw plaats
in de hemel reeds verdiend!"
Donderdag is de uitslag bekend ge
worden van de jongstleden woensdag
bij Philips gehouden verkiezingen
voor de 21 kernen, waaruit op 18 ap, il
aanstaande de eerste ondernemings
raad in het Eindhovense grootbedrijf
zal worden gerekruteerd.
Er moesten 228 kernleden worden
gekozen. Ruim 600 kandidaten waren
door de drie vakverenigingen KAB.
CNV en NW gesteld, ruim 180
vrije kandidaten waren rechtstreeks
door de personeelleden op de verkie
zingslijst geplaatst.
Van de 2398? kiesgerechtigde werk
nemers hebben er 17017 een geldige
stem uitgebracht. Dat is bijna 71
percent van het totaal. Er werden 1 IC
KAB-vertegenwoordigers gekozen. 23
aangeslotenen bij het NVV en 12 leden
van de CNV. 60 Vrije kandidaten wer
den tot de status van kamerlid ver
heven en 3 leden zullen nrmens de
Bewakingsdienst deel uitmaken van
de kernen. Vier zetels blijven va
cant.
Op woensdag 18 april vinden de ver
kiezingen voor de idernemingsraad
plaats. In die raad zullen 15 handar
beiders zitting hebben, 7 beambti i en
3 hogere beambten. Deze verdeling
is een getrouwe afspiegeling van de
groepsverhoudingen in het Eindhoven-
se bedrijf.
Eind april óf begin mei zal de on
dernemingsraad worden geïnstallee d
Op hetzelfde ogenblik wordt de in
1952 gekozen en nog zittende perso-
neelsraad als ontbonden beschouwd.
Er werd met een modern perso-
neelsbeleid begonnen. Diverse be- j
drijfsdiensten namen de plaats in van
de vroegere meer patriarchale ver
houdingen. Deze bedrijfsdiensten
kenden tal van vertakkingen en bie
den het personeel de helpende hand
in allerlei moeilijkheden. Er is een
personeelsorgaan, het volgen van
cursussen werd gestimuleerd en fi
nancieel gesteund. Er zijn sociale
diensten, die zakelijk helpen, waar
dit nodig is.
Van de andere kant ontstonden in
de personeesbezetting geheel spontaan
allerlei activiteiten. Etna's mannen
koor nam daar de eerste plaats bij
in; het bestaat al jaren. Er is een
voetbalclub met vier elftallen, een
muziekband. Er zijn vijf teams tafel
tennissers, er is een bridgeclub. Er
bestaat een technische kring voor
ontwikkeling. Etna kent een zwem
en toneelvereniging, een judo-club,
een reisvereniging en een knutselclub.
Er is, ondanks de meer dan negen
honderd man personeel, toch een be
paalde onderlinge band.
STUKJE GESCHIEDENIS.
De beide directeuren van de N.V. Etna. Links de heer A. Af. F. Klep,
rechts de heer J. M. A. Klep. De laatste is o.m. oprichter van het comité
turopéen des fabricants d'appareils de cuisines domestiques, een orga
nisatie die zeven Europese landen omvat en waarbij 263 fabrikanten
fijn aangesloten. Het eerste sukses van deze organisatie was de samen
stelling van een vak-dictionaire.
(Foto Bernard van Gils, Breda)
Ter gelegenheid van de viering van het 100-jarig bestaan van de
n.v. Etna heeft de directie een bedrag van f 25.000 geschonken aan de
stichting opleiding Gawalo. Een bedrag van nogmaals f 25.000 heeft
men geschonken aan de stichting Vakcursus Verwarmingsartikelen en
Kookapparatenhandel. De bedoeling is, dat deze bedragen zullen wor
den aangewend om de outillage van deze cursussen te vervolmaken.
Deze geschenken worden feitelijk via deze stichtingen aangeboden
aan het Nederlandse publiek, dat gediend is met een zo goed mogelijk
opgeleide beroepsstand, die vakkundig voorlichting kan geven en voor
goede installatie kan zorg dragen.
Daarnaast wilde De Etna ook het Bredase publiek iets aanbieden en
de directie kwam op het originele idee een excursiebrug over haar
bedrijf heen te leggen. Daardoor is het mogelijk ongestoord en zonder
de arbeiders te hinderen het gel.ele bedrijf in ogenschouw te nemen en
dat is een sensatie op zich. En omdat spreken in het bedrijf praktisch
niet mogelijk is vanwege het lawaai der machines, krijgt men dan een
keurige handleiding mee. Scholen, excursies e.d. zullen hier steeds
welkom zijn.
x
Maar, aldus bedacht de directie, de ouden van dagen te Breda, hebben
aan deze excursiebrug niets. En ook voor hen is het feest. Zodoende rijpte
het idee aan de commissie, die bezig is gelden te verzamelen voor de aan
koop van televisie-toestellen voor bejaarden-tehuizen, een compleet toestel
aan te bieden. Een geste, die buitengewoon gewaardeerd zal worden.
x
Voor haar vele relaties liet de jubilerende fabriek boekensteunen
vervaardigen, die in het eigen bedrijf zijn gegoten. De Bredase kunste
naar Dio Roovers leverde er de tekening voor. Het gehele personeel
wordt bovendien verrast met een week extra loon.
De Bredanaar Cornelis Klep mag
dan al een wijdse blik gehad hebben,
hij zal nooit hebben gedacht, dat het
door hem gestichte bedrijfje aan de
Haagdijk een dergelijke vlucht zou
nemen. De negen vaste arbeiders van
toen (die in de zomer bij het gieten
met bier op de been gehouden moes
ten worden vanwege de hitte) zijn
thans meer dan verhonderdvoudigd.
Het waren zijn echgenote, mevrouw
Catharina Klep de Bruijn en haar
17-jarige zoon Frans, die de zaak
voortzetten. Zij kochten in 1890 een
terrein buiten de stad, dat thans
Tramsingel heet en vroeger Westbui
tensingel werd genoemd. Daar kreeg
het bedrijf zijn tegenwoordige naam.
Het voornaamste produkt, dat men
toen fabriceerde, was gietwerk voor
haarden en kachels. Pas in 1900, toen
men een emailleeroven en nikkel-
inrichting had aangeschaft kwamen
de kachels voor goed aan bod. Toen
De Etna een onafbrandbaar lak uit
vond waren alle moeilijkheden van
deze fabricage achter de rug.
Moeilijkheden heeft het bedrijf ze
ker gekend. De devaluatie in België
na de eerste wereldoorlog en de ex
portpremies in Duitsland in de der
tiger jaren hebben De Etna zware
jaren bezorgd.
De band met de afnemers was
echter zo stevig geworden, dat zij
en de fabriek gezamenlijk de moei
lijkheden te boven zijn gekomen.
Deze trouw werd ofschoon laat
beloond. Dat was in 1945, toen er
niemand in Nederland in een betere
positie verkeerde dan de Etna-afne
mer. Er was toen namelijk in het
buitenland nog niets te krijgen en De
Etna produceerde volop. Het was de
leiding van Arthur Klep, die van 1902
(de oprichting van de N.V.) tot 1945
alle moeilijkheden te boven kwam
en de uitbouw van het bedrijf wist
vol te houden.
Mevrouw Kleine-Verholt dacht aan
haar zoon die was gesneuveld, en
schreef toen een brief aan de afzen
der van de bewuste brief. Zij tekende
de brief: „Uw zuster Otti".
Van deze dag af aan kreeg Paul
Ulbrich weer contact met Duitsland
en kon hij naar hartelust correspon
deren met zijn „zuster". Hij ontving
pakketten en wat nog belangrijker
was een zedelijke steun. De jonge
krijgsgevangene wist niet wat er van
zijn ouders was geworden. Dat Paul
blind was kwam mevrouw Kleine-
Vorholt pas te weten toen in de herfst
van vorig jaar de eerste transporten
gevangenen in Friedland aankwamen,
en toen kameraden meldden dat Paul
eerlang zou terugkeren.
OFFER.
^rnrnrnrnrnm^1
SOS»?®»
.SSfÖtSi»«fff 'pmm
Mevrouw Kleine-Vorholt stond voor
een moeilijke beslissing; zij was te
weten gekomen waar de ouders van
Paul woonden (in oost-Duitsland)
maar moest zij hen schrijven dat hun
Prins Rainier van Monaco heeft
aan alle Moiiakese schoolmeisjes ro
de en witte satijn aangeboden zodat
hun moeders jurken kunn enmaken,
die zij bij de komende huwelijk, fees
ten van de prins kunnen dragen.
Functionariss envan het paleis maak
ten bekend, dat de moeders van de
meisjes de stof kunnen afhalen zodra
hun dat schikt.
"•Ni
m
r. ./x
;lrf
(Advertentie)
Eén enkel tabletje in
de mond geeft reeds
verlichting.
Handige
platte doos-
jes 55 cent
bjj Apotb.
en Drog.
bronchi-
r Bi, «ehrkn" e« A I
cdtïï>>m" m i
«erking.
POTTER'S LINIA
Imp. Fa. H. teil HERKEL HILVERSUM
Een kijkje in de fabriek. Aan
de haarden wordt de laatste
hand gelegd.
(Foto Bernard van Gila, Breda)
HM. de Koningin bezocht donder
dagmorgen de tentoonstelling „Vijf
tig jaar Amerikaanse kunst", welke
gehouden wordt in het Haagse ge-
iii- riHÉa
mèente-museuiri. HM. de Koningin
bekijkt hier een maquette van het
gebouw van de Verenigde Naties in
New York als voorbeeld van de
moderne Amerikaanse bouwkunst,
samen met de burgemeester van
Den Haag en mevr. Schokking, ge
heel rechts staat de Amerikaanse
ambassadeur H. Freeman Matthews
Een dezer dagen bereikte mij het Dagblad
De Stem van 12 december 1955, waarin was op
genomen het artikel „De werkelijke toestand
die bestaat in Australië".
Dergelijke artikelen zijn voor ons, emigran
ten, uitermate interessant en worden dan ook
altijd gelezen. Het gedeelte „de middenstander"
had vooral onze belangstelling, omdat mijn man
en ik tot deze categorie behoren.
Toegegeven, deze groep onder de landers met wie men vriendschap
emigranten heeft het in het begin - - - -
moeilijker dan b.v. de vaklui, die hier t
direct werk vinden in hun eigen vak t
en na korte tijd hun „ticket" kunnen J
halen, waarna het loon aanmerkelijk t
stijgt. Ongeschoolden, zoals o.a. amb-
tenaren en handeldrijvenden, dienen
op. vo,or bereiden, dat de J j bracht de farmer mee toen hij de
witte boord (die hier toch gaat knel- t~«.moeder geschoten had en de baby
liefhebberijen, amusement e.d., afstand moet doen, kan
ik deze mening niet geheel delen. Zeker, als men ge
brand is op film, toneel en dans, doet men beter met
in de stad te blijven hangen. Wij wonen op 15 mijl
afstand van het winkelcentrum van district Cranbrook,
zodat we genoodzaakt waren ons een auto aan te
schaffen, voor we hierheen vertrokken. In de eerste
zeven maanden van ons verblijf in Australië haddon
we kans gezien het benodigde bedrag voor onze auto
bijeen te sparen, toen mijn man als house-cleaner in
Perth werkzaam was. Daarna zijn we naar hier
vertrokken, omdat een toekomst als farmer beter
Is dan cleaner. Vrijwel overal bevinden zich Hol-
kan sluiten. Reeds de eerste dag
stuurde de farmer ons naar enige
Hollanders, welke in Cranbrook wa
ren; het zijn nu onze beste vrienden.
Voor amusement zorgen bij ons (be
halve de kinderen) de radio, de kat
en een baby-kangoeroe. Deze laatste
len), onherroepelijk moet worden in
geruild tegen een werkhemd. Hoewel men het eerst
zij het zonder sukses hogerop zal zoeken, blijkt men
met een plaats op fabriek of werkplaats genoegen te
moeten nemen. De vakbond in Australië is een machtig
orgaan en laat zelfs de handigste knutselaar (zonder
diploma's) als labour beginnen. Het loon bedraagt dan
12, terwijl haast overal gelegenheid bestaat voor
overuren, welke goed betaald worden.
Een andere zeer goede bestaansmogelijkheid
biedt echter het Australische platteland. Hoewel vele
Hollanders ervoor terugschrikken, ligt hier toch een
prachtkans voor hen om iets te bereiken in de toekomst.
Wij hebben het aangedurfd om de „bush" in te trekken,
waar mijn man een betrekking heeft aanvaard als
farmhand, waarvan we tot nu toe geen spijt hebben
We bewonen een huis, dat op pl.m. 200 yards van de
farm staat. Huishuur behoeft niet betaald te worden,
melk is gratis en (schapen)-vlees tegen zeer geringe
prijs. Er wordt zoveel room verstrekt, dat hiervan ook
voldoende boter gemaakt kan worden. Eieren levert
de farmer tegen de halve prijs. Water wordt verkregen
door afvoer van het dak in grote ketels. In de zomer
als er geen regen valt, is zuinigheid geboden, doch ons
is gebleken dat we voldoende voorraad hebben tot het
regenseizoen weer aanbreekt. Elektriciteit wordt opge
wekt door een dynamo, hiervoor is benzine nodig, doch
zeer weinig.
MOGELIJKHEDEN
i z'Jn Per week, benevens een
jaarlijkse uitkering, welke onderhevig is aan de wol-
opbrengst. Vrijwel iedere farm heeft dezelfde condities,
welke, zoals uit voorgaande blijkt, niet slecht zijn. Mnn
man is nu een half jaar als farmhand werkzaam, doch
wanneer hj) over ruimere ervaring beschikt, zal bet
nem weinig moeite kosten een baan als farm-manager
te krijgen. Er zijn n.l. merendeels oudere farmers,
die hun bezittingen liever niet verkopen en een manager
aanstellen, terwijl z|j zelf naar elders vertrekken om
er van hun pondjes te gaan leven.
Geroutineerd personeel is er echter weinig, zodat het
voor deze boertjes dikwijls moeilijk is een bedrijfsleider
tc. vinden. De woning van de farmer wordt dan be
schikbaar gesteld evenals een melkkoe en «ippen, ter
wijl om een bepaalde tijd een schaap [..slacht kan
woraen. Het loon bedraagt dan ongeveer 18 per week
dat hangt van de grootte van het bedr'jf af. Over dc
werkzaamheden zal ik hier niet uitweiden, doch veel
kennis van het boerenbedrijf is niet noodzakelijk, aan
gezien alles machinaal geschiedt. Hoewel men er tel
kens weer de nadruk op legt dat men in de bush van
zich nog in de buidel bevond.
GOEDE RAAD
Hoewel mijn man uit Amsterdam afkomstig is en ik
uit Breda, missen wij het stadsleven in het geheel niet.
We hebben beiden op kantoor gezeten (ikzelf o.a. op
de adm. „De Stem") en van het buitenleven wisten we
hoegenaamd niets. De kinderen bevalt het hier ook
best, het is gezond en ze kunnen er naar hartelust
spelen (als ze niet achter de koeien aanzitten). De
twee oudsten gaan per speciale bus naar school. De
Engelse taal was voor hen een spelletje, hetgeen blijkt
uit het feit, dat de oudste (de andere zit nu in de 1ste
klas) na een verblijf van een half jaar in Australië,
met glans overging naar de vierde klas.
Voor ik deze brief ga eindigen, wilde ik alle a.s. emi
granten er met klem op wijzen, dat heel veel moeilijk
heden in het nieuwe vaderland voorkomen kunnen wor
den door het leren beheersen van de Engelse taal. Ook
de huisvrouwen, in verband met het winkelen. Laatst
nog maakte ik in een winkel het volgende mee. Een
Hollandse huisvrouw probeerde een winkelbediende uit
te leggen dat zij Iets „voor tanden" nodig had en ge
baarde met haar handen om het een heetje duidelijker
te maken. De winkelier snapte het en kwam doodleuk
terug met een baby-speen. De bedoeling was echter een
tube tandpasta.
Enkele keren was ik zo dom om in dergelijke „vraag
gesprekken" een handje te helpen, doch blijkbaar is
men zo beschaamd, dat men hulp afwijst.
Rest mij nu nog u toestemming te geven dit „epistel"
geheel of gedeeltelijk, met of zonder naam in uw blad
te laten opnemen. Wellicht kunnen de a.s. emigranten
er hun voordeel mee doen.
„AURORA"-FARM, CRANBROOK
C. SCHRANDT-BROOIMANS,
Geen betere adviezen voor toekomstige emigran
ten dan die, welke de emigranten zelf geven.
Dit bedachten we bij het lezen van bijgaande
brief, die we dan ook graag in extenzo publiceren
Inhoud en toon ervan mogen bewijzen dat het
welslagen van de emigratie niet op de laatste
plaats afhankelijk is van het doorzettingsvermo
gen en de mentaliteit, waarmee men het grote
avontuur aanpakt en ondergaat.
