Zestienduizend „logé s" verlangen zekerheid omtrent hun toekomst K TERUGKEER MOGELIJK OF...ASSIMILA TIE De landarbeider in de landbouw Het nieuwe Franse Kabinet REGERING NAM PLAATS IN VAN MOEDERKOMPENIE Aandeel in de winst de oplossing? I Nieuw systeem j VALDA Kostprijs omlaag Grafschenders JOHN BLIJFT GEVANGEN ja graag pagblai) Pejitcm Ambonezen leven onde: geestelijke druk Hart Hack (Dintcloord) ,,Ik ben tevreden Geen „half-gel<l" op trans atlantische route van N.A.A. DERDE BLAD VRIJDAG 3 FEBRUARI 1936 Het voormalige concentra tiekamp Vnglit - althans de stenen gebouwen die de Duitsers er hebben gezet heeft nu de naam Am- bonezenwoonoord Lunet tengekregen. Waar vier jaar lang duizenden mensen onduldbaar lijden hebben doorstaanwonen nu 240 Ambonese gezinnen. In totaal zijn er in Nederland 70 woonoorden, waar onge veer zestienduizend zuid- molukkers leven. Hun ge schiedenis is niet erg op wekkend en hun toekomst niet rooskleurig. Eeuwenlang veiknocht aan Neder land en aan „de kompenie", werden zij door de politieke ontwikkelingen na 1950 uit het hun vertrouwde milieu gehaald en louter om hen te be waren voor eventuele rancune-maat regelen naar Nederland gebracht. Hun levensomstandigheden zijn, naar westerse begrippen, niet bijster ple zierig. In het kamp „Lunetten" te Vught hokken hele gezinnen in één of twee kleine vertrekjes, verveloos en meest al armelijk gemeubileerd. In dit op zicht verschillen sommige woonoor den maar weinig van de vluchtelin genkampen in Duitsland, waar wij dergelijke toestanden gezien hebben. Dat de Ambonezen ontevreden zijn kan men gezien de sfeer waarin zij leven begrijpen. Dat men hen bewust verwaarloost is echter zeker niet waar. Miljoenen guldens worden er besteed aan de Ambonezenzorg, welke zelfs een speciaal commissari aat, ressorterend onder „ma itschap- pelijk werk" nodig maakte. Het gro te probleem is echter, dat de Neder landse overheid niet weet, hoe de kaarten over vijf, :.es jaar ten aan zien van de Ambonnezen zullen lig gen. Zullen deze mensen ooit kunnen terugkeren naar een tropisch land, waar zij zich nu eenmaal thuisvoelen of zal de Nederlandse samenleving hen moeten opnemen Zullen zij wel terug willet En -uilen zij wel voor assimilatie voélen Op deze vragen is vooreerst geen antwoord te geven Willen zij b.v. naar Indonesië (er is een half-officieel aanbod door de re gering in Djakarta edaan), dan zal de regering de overtocht betalen. Dat is coulant. Moeten zij nog tientallen jaren blijven, dan zal men definitieve en geschikte kampen voor hen bou wen. of hun opneming in de Neder landse volksgemeenschap proberen te bevorderen. MOEDERLOOS aan gedaan wordendat althans de verwarmde vertrekken warm blij ven? De Ambonees: Daar moet de kampleiding voor zorgen, of de re gering, of wie het aangaat Mijn tweede vraag was: „Waar om maken jullie die ruiten alvast niet zelf, met karton of zoiets?" De Ambonees: „Dat moet de re gering doen „SAJA KOMPETEER". Men zit hier echter niet met een voudige" vluchtelingen. Dit zijn zonen van een geheel ander ras, wier le vensomstandigheden in Indonesië be paald niet beter waren dan die in Lunetten". Veel Ambonese gezin nen leefden daa als het ware onder de vleugels van moeder Kompenie" die voor kleding, voeding en huisves ting zorgde. „Bapak" kon vechthanen fokken en kippen houden, als htf niet op patrouil le moest, terwijl moeder de vrouw het vertrekje, waar men woonde en sliep, schoonhield en de kinderen poogde te sussen. Voor de militaire gezinnen" is moeder Kompenie" weggevallen, terwijl zij verder in 'n klimaat en een land leven, dat be paald niet geschikt voor hen is. Dat heimwee naar vroeger, de tempo doeloe" proeft men, zodra men zijn hoofd om de hoe1: van de deur steekt in Lunetten". De ere tekenen, die de vader van een gezin in Indonesië verwierf, sommige uit rustingsstukken, foto's aan de wand; alles herinnert aan vroeger: de glo rietijd. Voor deze mensen is het le ven wel erg veranderd. Net zo erg als voor een kantoorbediende, die men zou verplichten de visvangst te gaan beoefenen op de Kei-eilanden. We spraken met een lid van de kampraad, oud-militair (men hoefde daar slechts naar te vragen en hij somde zijn hele staat van dienst op), die zei: „Wah, mijn handen staan niet naar een penhouderr. Geef mij maar n geweerrr!" Hij maakte een ver standige indruk en ik vroeg hem, hoe hij het zelf vond, in dit kamp te leven. Met veel omhaal van woorden begon hij de ellende van zich en zijn 2S k^chrijven. Opmerkelijk was 3 hierbij de terminologie ffeen ftoV2n^S0™mige kranten, het- geen steik de indruk wekte dat an- gebracht6 vïin °P hoogte hadden gebracht van zijn eigen toestand IN DE KOU. De twee mensen die ik sprak zijn de vertegenwoordigers van een aan zienlijke groep, die bedorven dreigt te worden als gevolg van het feit, dat de regering de plaats van moeder Kompenie' beeft ingenomen. Er wordt centraal gekookt, per jaar wordt een kledingbon ter waarde van enkele honderden guldens gegeven, de Am bonezen krijgen zakgeld, arbeidsbe middeling, scholen voor hun kinde ren, licht, kolen en water hebben ze gratisIs het niet logisch, dat dit in wezen nog wat kinderlijke volk alle initiatief verliest? En ondanks aiic goede zorgen, is 't wantrouwen onder deze groep groot. Ik betrad een kamertje, waar een verschrompeld moedertje klaagde over voortdurend geldgebrek. „Ver dient uw man?", vroeg ik. ,,Ja, tien gulden in de week", antwoordde ze. „En we hebben vijf kinderen". Het kamertje zag er bepaald armelijk uit, alleen prijkte op de kast een radio toestel van minstens 500 gulden Toen ik nader informeerde naar dat tientje inkomen, bleek dat het gerim pelde moedertje wekelijks zestig gul den ontving. Pa had dan ook een glim mende bromfiets. Veel Ambonezen weten, dat wij hen zien met onze westerse blik, die al gauw vol mededogen is. Zij voelen zich verongelijkt (een gevoel, dat van bepaalde zijde behoorlijk wordt ge voed) en ze herhalen vaak gauwer dan nodig is de bekende kreet, die elkeen die in Indonesië is geweest kent; ,,Saja kompeteer". AUTO-BEZITTERS. de republiek Zuid-Molukken (die een deelstaat had moeten worden in een Indonesische federatie) niet wil er kennen. De Ambonees bidt letterlijk om een antwoord op de martelende vraag: wat gebeurt er met ons? Gaat de terugkeer naar Indonesië door, dan zullen zij ginds grote aanpassings moeilijkheden hebben. Blijven zij hier, dan is voor de jonge generatie wel licht assimilatie met de Nederlandse bevolking mogelijk. Voor velen echter niet. Assimilatie zou overigens een nog nooit vertoond experiment worden. VERBETERINGEN. Een andere Ambonees, die een plaats m een werkplaats had gekre- tenie^nartï"en/>hem een vak poogt kou rt. Wte over de bijtende in rifeJ !*ad hlJ gel«k in- Het was ér ri, ie P u.ts bitter koud. hoewel De kon/ USacJ,lIge ka°hels brandden, ven,,» d Wlnduf.loot d00r vcde kapotte vensters naar binnen. vrnee°Var,g zj>n die ramen al stuk?" een L Ambonees zocht en vond feti „en ?n- (blanke) stat en met hii rieto ml01? ln zijn stcm nodigde J deze uit, het antwoord te geven. te ziin o*1 Weken van de al mu nik. s?f2»U "Daar doen ze ziet W zelf" '™zel de Ambonees. ,.U de ruften ,Toen lk hem vroeg wie Ho i lp gebroken, zei hii dat WnrHr0n„dat hadden gedaan vr'oee ik d.Ie dan niet gestraft?", eonfen v' beseffend dat het in woon», 2 rwten in een Ambonezen- noord een zwaar misdrijf is (Im- hnefti ,warn}te 's een primaire be- nione van deze mensen). „We kun- 7f toch niet de hele dag nalopen", kriipen Ambonees. „Als we het zien «gen ze wel slaag, maar die kinde- W watervlug". e kregen te horen, dat er zo an Ze week ruiten worden inge- s oicl. Twee vragen, die de Ambo- vreemde manier beant- c.lrt kwamen bij mij op. In de •sre plaats: moet er niet alles Wat te zeggen van een gezin, dat wekelijks f 70.te besteden heeft en toch niet de moeite neemt, nieuwe dekens te kopen, of een vloerkleed of fatsoenlijke meubels? Maar wèl een radiotoestel of een motorfiets. Voor de Ambonees zelf is dit niet onge woon en we mogen het hem niet kwa lijk nemen, zelfs al woont hij in een varkenskot om maar in een auto te kunnen rijden (het klinkt onwaar schijnlijk, maar er zijn Ambonezen, die een auto bezitten!) De Ambonezen ontvangen totale zorg en geen gezin dat net ontvan gen geld goed uesteeut, heelt reuen tot klagen, zuj wonen niet veel primi tiever dan in Indonesië en wat merkwaardiger is zij zouden niet uit ue kampgemeenschap weg willen! Ik heb dit aan vélen hunner ge- vraagu, maar als zij toch in Neder land moeten blijven, dan het liefst in een kamp! Alle mannelijke Ambonezen kunnen werk vinden en in „Lunetten" blijft er buiten de leden van de korveeploeg ook nagenoeg' niemand thuis zitten. Nu heeft de rege ring om opvoedkundige rede nen, besloten dat de werkende Ambonees een bijdrage moet betalen voor de voeding, kle ding en huisvesting die hij ge niet. Welnu, in Lunetten wer ken 358 van de 612 arbeidsge schikte mannen in het be drijfsleven. Slechts 18 van die 358 mensen betalen de bijdra geToch verdienen zij een volwaardig salaris en zij zijn als arbeider ook zeker niet minder dan de Nederlanders waarmee zij samenwerken. En toch die onrust VERDEELDHEID. Het is al onzekerheid wat de klok slaat en daar kampt ook de regering mee, al heeft zij reeds besloten tot de bouw van nieuwe en betere kampen (die werkelijk uitstekend zijn opge zet) en tot ingrijpende veranderingen o.a. in „Lunetten'', waar de kamp bevolking, vanwege de overzichtelijk heid moet worden ingekrompen tot 150 gezinnen. Dit zal het maximum voor elk kamp zijn. Er wordt ik heb me daarvan overtuigd alles gedaan om de kampbevolking tot zelf werkzaamheid aan te zetten. Er is veel animo voor verschillende cursussen en de Ambonees blijkt een goed ambachtsman te kunnen wor den, terwijl er ook uitgesproken „stu- diebollen" onder de Ambonezen zijn. Dit doet het beste verwachten voor de toekomst. Toch blijft het een enor me taak, om van dit natuurvolk in enkele jaren tijds gewone burgers te maken. De jongere generatie ziet moeder slechts zelden in de huishou ding bezig. Zij haalt haar eten b.v. uit de kampkeuken. Momenteel zijn er keukens in aanbouw (over heel Nederland berekend, is dit een mil joenenproject die tegen de koppen der barakken aanliggen. Hierover bestaat ontstemming. Men wil een keuken, naast de woonkamer hebben. Of dit uitvoerbaar is, wordt niet ge vraagd. In „Lunetten" kan het een voudig niet. De Ambonezenzorg vergt onvoor stelbare bedragen, omdat dit voor het merendeel louter „Logé's" zijn, voor wie alles en alles uit de be- lastingpot wordt betaald. Woningzoe kenden klagen al, dat zij worden ach tergesteld. ERFENIS. Het wachten is op zekerheid. Wordt hen de terugweg naar Indonesië de finitief afgesneden, dan kan hun as similatie worden bevorderd. Kunnen zij terug, dan zal de regering de overtocht betalen. Maar men wéét het niet! Zolang de kaarten liggen als nu, is het probleem 'onoplosbaar en zelfs uniek in de droevige, na-oorlogse his torie van de „displaced persons". Tot men zekerheid heeft, moet het blijven bij een „lo geerpartij"". Doch zomin als een gezin, dat over twee ka mers beschikt twaalf gasten kan herbergen, zomin kan het overbevolkte Nederland met zijn woningnood zestiendui zend Ambonezen huisvesten zoals het behoort, althans in de korte tijd die men beschik baar heeft. De ontwikkelde Ambonees begrijpt dit zelf trouwens ook, zoals ik heb mo gen ervaren. Maar ook deze ontwikkelde Ambonees kan geen antwoord geven op de vraag: hoe lossen wij het pro bleem tot aller tevredenheid op? De boeren tobben met een groot probleem. Hun bedrijven oefenen op de landarbeidersstand niet meer de aantrekkings kracht uit van de vooroorlogse jaren. Het aantal landarbeiders daalt. Door de invoering van rationele werkmethoden neemt de hoeveelheid arbeid af, die op de bedrijven verricht moet worden, maar op dit moment liggen de kaarten zo, dat het aantal arbei ders sneller daalt dan de werkgelegenheid. Er ontstaat dus een tekort aan arbeiders, dat niet gemakkelijk valt weg te nemen. Vandaar dat de moderne boer probeert de arbeidskern, die hij eenmaal op zijn bedrijf heeft, aan te houden. Hij laat geen mid del onbeproefd om de sociale positie van de landarbeiders te ver stevigen. Hij bestrijdt de seizoenswerkloosheid. Hij betaalt meer dan het CAO hem toestaat en hij riskeert er een dagvaarding voor van de Economische Rechter. Hij ondervangt echter zijn moei lijkheden nog niet volkomen, immers de arbeider blijft de arbei der. Hij voeit er geen syllabe voor zijn kinderen voor seizoens arbeid groot te brengen. Hij et onvoldoende promotiekansen. Z Het vraagstuk van de land- 5 arbeider in de landbouw heeft een zeer actuele inslag. De boe- ren streven er naar vernieu- Z Z wing in hun bedrijven tot stand te brengenmaar dat gaat zo maar niet in een paar maan- den. In het verslag van de rijkslandbouwconsulenten west- Z Noord-Brabant en de Zeeuwse eilanden wordt gewag gemaakt van één bedrijf in west-BrabantZ Z dat de arbeiders laat meedelen Z in de winst. Het systeem, zo zegt het verslag, blijkt goed te werken. S Hiernaast treft men een repor- S Z tage aan, die de lezers nader kennis laat maken met het j systeem van de winstdeling in i dat bedrijf, de oorzaken en ge- Z volgen. (Advertentie) BIJ HOEST EN KEELPIJN PASTI LLE S ONTSMETTEND-VERZACHTEND Men kan niet ontkennen, dat het Ambonezenvraagstuk, vooral op het punt van de huisvesting, smartelijk is De regering geeft het ook volmondig toe. Dit probleem is de verschrik kelijke erfenis van de rondetafelcon ferentie. Wat moest men echter an ders? Het totale verraad van de groep door te weigeren hen naar Nederland te halen? Een voorstel van de „North Ame rican Airlines" om een transatlanti sche dienst voor het halve tarief te openen, is woensdag door de Ame rikaanse raad voor de burgerlucht vaart afgewezen. De maatschappij wilde met toestel len voor honderd personen tweemaal daags gaan vliegen op het traject New York-Londen-Parijs-Frankfort-Rome. Het tarief zou 4 dollarcents per pas sagiersmijl bedragen, waardoor de passageprijs van 290 tot 140 dollar zou dalen. Toch schijnen er mogelijkheden te liggen de arbeider meer aan het bedrijf te binden. Enkele dagen ge leden verzamelden zich in hotel ..De Draak" te Bergen op Zoom enkele landbouwdeskundigen, die zicli op de hoogte wilden stellen van een metho de die sinds één jaar door de land bouwer Harrie Hack uit de Konings oordpolder te Dinteloord wordt toe gepast. Ook hij kwam op zijn vijf tig hectaren grote landbouwbedrijf in moeilijke omstandigheden. Ook hij zocht naar een manier om de land arbeider te binden aan zijn bedrijf en het bleek, dat de aanvankelijk gevolgde methode van een paar maai per jaar een gratificatie onvoldoende was. In ov-erleg met zijn accountant besloot de heer Hack daarop een proef te nemen. Hij was genegen zijn zeven vaste arbeiders volkomen op de hoogte te brengen van de gang van zaken op zijn bedrijf. Hij wilde de boeken openen, de in- en uitgaven la ten zien en hij verklaarde zich bereid de arbeiders te laten delen in de winst van het bedrijf. De arbeiders stonden daar een beetje vreemd van te kijken. Zoiets hadden zij niet durven dromen, maar op een goede dag verscheen de ac countant, die de arbiter zou worden tussen hen en de boer. Hij stelde een systeem voor, dat in grote lijnen hierop neer komt: De arbeiders genieten een uurloon op een gelijk niveau liggend met dat van andere bedrijven. Zij maken met de boer het bouwplan op en gaan dan na welke gewassen geteeld kun - nen worden, die zij, bijzondere om standigheden voorbehouden, met hun zevenen geheel kunnen verzorgen. De eerste 10.000 gulden winst zijn voor de landbouwer en het bedrijf van alle winst, die echter daarboven wordt gemaakt delen de arbeiders vijftien procent. Bestaat er dus een winst op het bedrijf van f. 17.000,— dan delen de arbeiders onder elkaar vijftien pro cent van f. 7.000,—. Hoe groter dus de winst is des te meer verdienen de arbeiders. Landbouwer Hack was genegen en kele opmerkingen te maken, aanto nende, dat het in grove trekken hier boven omschreven systeem voordelen biedt. Doordat de arbeiders een normaal uurloon genieten komen zij in de loop van het jaar niets tekort. Doordat zij mede het bouwplan bepalen voe len zij zich deelgenoot van het be drijf. Niet alleen het initiatief van de We hebben al geschetst, dat mensen die zo'n onzekere toekomst hebben en letterlijk zijn overgeplant, aan grote psychische spanningen bloot staan. Daar komt bij, dat de Ambo nezen in politiek en godsdienstig op zicht zeer verdeeld zijn en dat zij hun veetcn als echt natuurvolk ge makkelijk op de vuist (of erger) be slechten. Alle gesprekken in het kamp draaien om die toekomst. De oorzaak van veel ontevredenheid is de onze kerheid. Door gelijkgezinden bij el kaar te plaatsen, heeft men veel ten goede kunnen keren, maar geen mens en zeker dit trotse, vrije volk niet, kan durende onzekerheid de baas blijven. Wat wordt het met ons? vragen zij zich af. De Ambonezen waren het slachtoffer van een politiek spel. dat achteraf gemakkelijker te veroordelen dan te begrijpen is. Er leeft nog wrok, dat Nederland regering van boer bestaat, zij kunnen ook zelf ini tiatieven nemen. Doordat de arbeiders delen in de winst en mede door de opstelling van het bouwplan proberen zij de winst zo hoog mogelijk op te voeren met deze gevolgen: dat zij er naar streven, dat geen losse arbeidskrachten in het drukke seizoen behoeven te worden ingeschakeld en dat zoveel mo gelijk intensieve gewassen worden ge teeld. De landbouwer Hack beweert be reikt te hebben, dat hij op zijn be drijf voor meer dan vijftig procent intensieve gewassen, zoals uien, aard appelen en bieten, aan de grond kan toevertrouwen. De meeste Westbra bantse bedrijven komen niet boven de vijfendertig procent uit. GOED WERK „Ik probeer", zo zegt de boer: „mijn arbeiders aan het bedrijf te binden door ze meer te laten ver dienen, maar ik vaar bij dit systeem zelf ook niet slechter, want het spreekt vanzelf, dat de arbeiders hun werk zo goed mogelijk proberen te doen, dat zij met liefde omgaan met het materiaal, dat het bedrijf hen ter hand stelt. Het spreekt ook vanzelf, dat ik door het feit dat intensieve teelt kan worden bedreven de mensen ook in de wintermaanden op het be drijf houd. Ik maak hen deelgenoot van alles. Natuurlijk bezoek ik de beurs, maar steeds zijn de arbeiders op de hoogte van de handelstrans acties, die door mij worden verricht. Het is misschien kras, maar het is nog niet zo lang geleden, dat ik een aanbod kreeg om uien te sorteren bestemd voor de export. Ik overleg de met mijn mensen wat ik moest doen. Samen bedongen we een prijs waarvoor we het werk konden uit voeren. Nu is er niets vervelenders dan uien sorteren voor de export. Dat is bijna nooit goed. We behoefden echter niet voor een tweede maal te sorteren. Waarom niet? Omdat de arbeiders hun werk goed willen doen. Immers hoe sneller dit karwei was gebeurd des te beter. Het bedrijf won er de uitbetaling mee van een week werk loon aan de zeven personeelsleden. De winst van het bedrijf moest op deze wijze weer wat hoger komen te liggen. De arbeiders weten, dat zij daaraan verdienen". Aart Strootman, de voorman van het bedrijf bevestigde dit. Hij zei: „Ik geloof, dat dit systeem niet gek is. Voor geen van de beide par tijen. We werken in dit bedrijf nu ook voor onszelf. Er is een vertrou wen tussen de boer en de arbeider. Wij hebben alle zeven de indruk, dat bet zo tenminste goed gaat". De landbouwdeskundigen zijn het niet op alle punten met deze moder ne bedrijfsvoering eens, ofschoon zij hun bewondering zeker niet onder stoelen of banken steken voor de op zet. Zij geloven wel, dat de arbeider meer aan het bedrijf wordt gebon den, dat er beter, doelmatiger wordt gewerkt. Zij hebben daarvan zelfs zekerheid, want vast staat, dat de landbouwer van de Koningsoordpolder de kost prijs van zijn produkten heeft gedrukt Hee1 veel faktoren spelen een rol in de landbouw. De heer Hack draagt echter de overtuiging met zich mee iets goeds voor zijn bedrijf tot stand te hebben gebracht. „Ik wil mijn systeem niet ideali seren", vertelt hij: „maar ik geloof er niet slecht aan gedaan te hebben momenteel zo te handelen. U ziet en hoort het, mijn arbeiders hebben 2 Boeren hebben in de buurt van Cerveteri, een stad ten noordwes ten van Rome, voor tienduizenden guldens aan kunstschatten uit oude Etruskische graven geroofd. Een politieman, die zich onder vermom ming voordeed als een Amerikaanse archeoloog die de buit wel wilde kopen, heeft de bende ontmaskerd. Tien personen zijn aangehouden. In een villa in een buitenwijk van Rome is een grote hoeveelheid ge roofde voorwerpen aangetroffen. De boeren gebruikten springstof om de graven te openen. Dr. Otto John moet ingevolge een beslissing van het Westduitse federa le hof gevangen blijven hangende het onderzoek in de beschuldiging van verraad. John had om vrijlating op borgtocht veraocht. Het hof heeft verklaard dat er ster ke verdenking tegen Dr. John bestaat dat hij zich niet slechts heeft schuldig gemaakt aan het „onderhouden van verraderlijke betrekkingen", doch dat hij ook Westduitse staatsgeheimen heeft verraden. Het nieuwe Franse kabinet is voor gesteld op Palais Elysée. In het midden president Coty, links min.- pres. Guy Mollet en rechts P. Men dis France, min. van staat. HARRIE HACK „zeven tevreden mensen.. radio's in de schuur staan. Ik rede neer, waarom in een fabriek wel en op 'n landbouwbedrijf geen radio. Het is raar, ik weet het. maar ook de boer zal met zijn tijd mee moeten gaan". (Advertentie) Naak zo'n pakje Roxy eens helemaal open en snuif die heerlijke geur van zon-doortrokken volrijpe tabakken op. Steek dan op en U weet waarom steeds meer mensen zeggen schoner wat e Uwe >A fabrieken. roept Presto vannacht Uw i en de paar- rand gebracht, gt Aram reeds ,Wijs mij het beveel hij z'n e hebben geen iezen.' tde week - Ie wasmachine

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1956 | | pagina 9