Bloedige strijd om de Wester-Schelde
I
Aardenburg moest bevrijding
betalen
met
Eede
„INV ASIE" van over de Braakman
NACHTELIJKE OVERTOCHT
over de Braakman verraste de vijand
„Het wordt hier slagveld", zeiden Duitsers
IJzendijke s grootste schrik kwam
na de bevrijding
ONZE PUZZLE
„1
Waterlandkerkje: OASE VAN RUST
„iïé? dat zijn anderen
&DRES
Co's N.V.
kast
„e f 335
ELING
Er was niemand bij
Mijnen ruimen met de riek
IN WOESTIJN VAN VERSCHRIKKING
Bevrijding van Biervliet
en Hoofdplaat
Presentje
voor bevrijders
Alleen de pastoor bleef heel....
WEST ZEEUWSCH-VLAANDEREN
HEEFT RECHT OP MONUMENT
Dreunende slag
Uitdaging aan de dood
Uw huisapotheek
\KRUIS
,,Te klein om te rakeiT'
Oplossing van
vorige puzzle
DERDE BLAD
ZATERDAG 9 OCTOBER 1954
biedt U
room een
>inatie van
acht en
rheid in de
ten van
^EN
TER
CHASSIS
SSIS
I voor een de
lend voor Ford
rleg te regelen
gsvoorwairden.
n overal
>RD DEALER
aler
Telefoon 3441
Telefoon 2972
Telefoon 2266
tallaties. Spe-
5 - Tel. 1150,
7AISD4AG tien jaar geleden.... schreven
ive op 11 September, toen we een pa
gina wijdden aan de verschrikkelijke slag
om West Zeeuivsch-Vlaanderen. Diezelfde
drie woorden zijn sedert düe dag, toen het
bombardement op Breskens zeven weken
van ellende inluidde, talloze malen gezegd
in West Zeeuwsch-Vlaanderen, drie woor
den welke een zee van rampzalige herin
nering inhielden.
Eén van die data is 9 October. Toen, in
1944, voeren de Canadezen in snelle boten
over de Braakman, de vijand van een an
dere kant aanvallend. Ook deze dag, van
daag weer precies tien jaar geleden, was
van historische betekenis, voor meer plaat
sen dan Biervliet en Hoofdplaat alleen.
En het is mede op verzoek van vele West
Zeeuwsch-Vlamingen, dat we thans nog
maals in ons blad herinneren aan wat toen
gebeurde.,
gebeurde.
nt snelle opmars der geallieerden naar de monding van de Schelde bereikte
op 22 September 1944 een voorlopig einde. De van Gent langzaam Noord
waarts trekkende colonnes arriveerden op 14 September bij het Leopold-
kanaal. dat West Zeeuwsch-Vlaanderen aan de zuidzijde begrenst en o.m.
door inundaties een vrijwel onneembare hindernis bleek te vormen. Andere
eenheden rukten intussen van Antwerpen in noordwestelijke richting op
en bereikten, na een snelle bevrijding van Oost Zeeuwsch-Vlaanderen, de
Isabellasluis, de nauwelijks 30 meter brede, zeer verdedigde toegangspoort
tot het westen. Nochtans deden patrouille- en artilleriebedrijvighcid in de
omgeving vermoeden dat onze bondgenoten van zins waren, deze toegangs
weg te forceren. De gedwongen evacuatie van enige polders (de Konin-
ginne-, Angelina- en een deel van de Passageule-polder), het koortsachtig
heen en weer trekken der Duitsers en het uitbreken van dysentrie deden
een geladen sfeer ontstaan, welke nog werd verhoogd door het aan de strijd
deelnemen van „Typhoons", die vijandelijke munitie- en opslagplaatsen
bestookten.
beginne slechts over enkele infante-
rieregimenten en enige „Brenguncar-
riers" beschikte. In Oost Zeeuwsch-
VlaandeTen en in België bezuiden het
Leopoldkanaal stond echter een groot
aantal stukken veldgeschut opgesteld,
die terstond na de landing hun vuur
op de Duitse stellingen concentreer
den, hetgeen behalve voor de Duit
sers. ook voor de burgerbevolking
minder aangenaam was; meer dan
34000 granaten, zij het van licht kali
ber, werden, afgeschoten.
DE AANVAL BEGINT
Niettemin bleek de Isabellasluis
niet te forceren en de geallieerde le
gerleiding ontwierp een ander plan
waarvan de uitvoering werd ingeleid
op 28 September door een beschieting
vanuit Hoek, welke klaarblijkelijk ge
richt was op de toren van Biervliet,
die als een te goede uitkijkpost voor
de vijand werd beschouwd. De kerk
en enkele huizen in de nabijheid wer
den beschadigd (gelukkig waren de
historische ramen van de kerk veilig
opgeborgen in reeds bevrijd gebied),
terwijl enkele burgers ernstig gewond
werden. In de nacht van 4 op 5 Oc
tober werd de beschieting herhaald,
hetgeen een. beschadiging van het
noodziekhuis aan de Markt tengevolge
had, gevolgd overdag door een aanval
met raketbommen.
Na 'n eindeloos schijnende spanning
werd het nieuwe plan duidelijk: enke
le verkenningspatrouilles staken des
nachts te voet de Braakman over,
waarna grotere eenheden in de nacht
van 8 op 9 October 1944 met amphi-
bietanks aan wal kwamen in de na
bijheid van Paulinahaven in de ge
meente Biervliet.
Een groep bezette even ten westen
van de haven de hofstede van Ingels
in de Thomaespolder, de andere groep
kwam aan land bij de boerderijen
van Dieleman en Simon van der
Hooft, in de Paulinapolder, even be
oosten de haven. Deze groepen ver
enigden zich tevens de flanken dek
kende, waarna de troepenaanvoer met
honderden amphibietanks in Paulina
haven een aanvang nam. Het was een
af- en aangerij en gevaar van je wel-
ste, waarbij op de terukweg gewon
den en burgers mee naar Oost
Zeeuwsch-Vlaanderen werden geno
men. De slechte weersomstandighe
den, die een doeltreffend optreden
van de tactische luchtmacht verhin
derden en de geringe afmetingen van
het bruggenhoofd, maakten het even
wel de Duitsers, die kort na de lan
ding als paddestoelen uit de grond
rezen, mogelijk om binnen korte tijd
een gesloten front langs de landings
plaats te leggen.
De terreinomstandigheden (een aan
tal concentrisch lopende ringen van
zware dijken) gaven aan dit verde
digingsfront een betrekkelijk grote
afweerkracht, welke de aanvaller voor
een zware taak stelde, daar hij in de
Op Dinsdag .10 October werd de
aanval ingezet met als doel de kom
der gemeente Biervliet. Enig terrein
werd gewonnen, maar dat ging in de
verdere gevechten gedeeltelijk weer
verloren. Toch werd in zoverre suc
ces geboekt, dat de juiste Sterkte en
posities van de vijand bekend waren
geworden, zodat de luchtmacht in
actie kwam.
Nadat deze 'n nieuwe aanval had
voorbereid en versterkingen werden
aangevoerd, werd op 11 October de
aanval van de vorige dag herhaald.
Boerderij na boerderij, waar de
Duitsers dekking zochten, werd, dik
wijls na hevige strijd, veroverd, een
uur lang werd het dorp beschoten,
terwijl men met vlammenwerpers ver
scheidene huizenblokken van fana
tieke SS-ers zuiverden. Om drie uur
des middags was Biervliet door een
regiment van de Canadian Highland
Light Infantery gevrijd.
De volgende dagen besteedde men
aan het innemen van gunstige posi
ties voor het verder ten uitvoer bren
gen van de overmeestering van Isa
bellasluis, waar het voor de bevrij
ding van overig West Zeeuwsch-
Vlaanderen zo dringend nodige zware
materiaal marsklaar stond, terwijl de
westelijke flank gedekt diende te wor
den. Want al had men op 5 October
van het zuiden uit een bruggenhoofd
over de Leopoldvaart kunnen vor
men, de voor tanks ongeschikte bo
demgesteldheid verhinderde daar aan
vankelijk verder oprukken.
DE WEG
NAAR DE SCHELDE OPEN
telijke als van noord-westelijke rich
ting ingezet. Gedeeltelijk waren de
Duitsers, die terecht een omsingeling
vreesden, daar reeds teruggetrokken,
zodat de volgende dag al kon worden
medegedeeld, dat het vervoer over de
Braakman werd stopgezet, omdat het
transport over land kon geschieden.
De bevrijding van overig West
Zeeuwsch-Vlaanderen werd begon
nen.
Het forceren van de toegang tot de
monding van de Schelde heeft intus
sen vele slachtoffers gekost en grote
schade is mede de prijs geweest, die
voor de bevrijding moest worden be
taald. Velen van de bevrijdende troe
pen lieten het leven bij de landings
operaties. Onder de burgers vielen 64
doden, terwijl velen gewond werden.
117 huizen zijn totaal verwoest of
verbrand, meer dan 50 landbouwschu-
ren geheel vernietigd, ongeveer 50
pet. van het vee kwam om.
Biervliet is dan ook, wat de land
bouwbedrijven betreft, materieel de
zwaarst getroffen gemeente van ge
heel West Zeeuwsch-Vlaanderen. Ver
melding verdient nog, dat de burger
Izak van der Linde, die zich gedu
rende de voorafgaande dagen bijzon
der onderscheiden had in heldhaftige
naastenliefde, in het noodziekenhuis
lafhartig met een handgranaat werd
gedood.
99
OP 19 October, 's middags om 3 uur, slopen in ganzenpas de eer
ste geallieerden Aardenburg binnen- Het waren Schotse
Hooglanders, met walkie-talkies op de rug. Met de zwiepende an
tenne ver boven hun hoofden uit leken ze op wezens van een an
dere planeet. Boven hun hoofden zweefden vliegtuigen die van
uit de lucht verkenden.
Die Schotten hadden enkele dagen tevoren nog bij Nijmegen
gevochten en ze waren gekomen om de op het Leopoldkanaal vast
gelopen Canadezen af te lossen. De patrouille ging voorzichtig
te werk. Er werden mitrailleurposten uitgezet en nadat men in
lichtingen van de burgers gekregen had, gingen de Schotten op
zoek naar ondergedoken Duitsers, die zich wilden overgeven.
geluk voor Maldegem geweest. De
reeds lang voor hun doel onklaar ge
raakte zweefvliegtuigen landden in de
omgeving van o.a. deze gemeente en
de Duitsers zagen er een air-borne
aanval in.
Hun verwarring, die helaas niet aan
de boorden van de Wester-Schelde,
doch juist midden in het West
Zeeuwsch-Vlaamse gebied omsloeg in
een laatste taai verzet, was er ook
de oorzaak van dat een boven Bres
kens neergeschoten Engelse piloot, die
bij Eede aan de grond kwam, door
de burgers gered kon worden. Duit
sers stormden op hem toe, maar de
Eedenaren renden mee en sleurden de
piloot onder de handen van de ver
blufte Duitsers weg. Op de boerderij
van de heer Camiel van Bellegem
werd de zwaar gewonde Engelsman
de eerste hulp verleend en brutaal
weg vervoerde men de man door het
bezette gebied naar Oostburg, waar
hij in het ziekenhuis van de vijf we
ken lang onder vuur gelegen heb
bende stad is verpleegd.
Later is hij uit Engeland nog eens
naar Eede gekomen om de mensen die
hem redden, te bedanken.
Aardenburg was bevrijd. Het Ca
nadese regiment „The Duke of York"
kwam met pantser- en gevechtswa
gens binnen de stad en het deerlijk
gehavende gemeentehuis werd hoofd
kwartier.
Maar die bevrijding kostte Aarden
burg zijn grensdorp Eede, dat ge
vechtslinie was geweest en practisch
geheel van de kaart was verdwenen.
Ook in dit gebied had men in de
roes van de schijnbaar zo razend snel
naderende bevrijding geleid en vele
Maldegemmers hebben zelfs hevige
doodsangsten uitgestaan. Toen zij
hoorden van de geallieerde opmars,
sloten ze alle collaborateurs en de nog
in het dorp verblijvende Duitsers vast
maar op in de kelders onder het ge
meentehuis, als een geconserveerd
presentje voor de bevrijders, die im
mers zó zouden komen!
Maar ze kwamen niet en de man
nen van de Witte Brigade vreesden
dat er Duitsers zouden terugkeren en
de zaak ontdekken. De catastrophe
van Arnhem is gedeeltelijk nog het
yi*-
■4.7 'V-V'
Op Zaterdag 14 October werd de
Isabellasluis zowel vanuit noord-oos-
A LLEEN DE PASTOOR BLEEF HEEL" dat was de laconieke en In alle
ellend nog humoristische slagzin op de fotokaarten, welke kort na de
bevrijding vanuit IJzendijke verspreid werden. Ze gaven een beeld van alles
wat in het oude historische stadje verwoest was.
En dat was niet weinig. Vooral het gehele katholieke centrum heeft het
onder de granaten moeten ontgelden. De parochie was al haar gebouwen kwijt:
de kerk, de pastorie, het zusterklooster, de jongensschool, de bewaarschool, het
wit-gele-kruisgebouw, het jeugdgebouw, de meisjesschool, kortom, alles werd
met de grond gelijk gemaakt.
Inderdaad, alles wat IJzendijke's katholieken na de slag nog heel terug von
den, dat was de pastoor.
granatenregen, welke de geallieerden
op het stadje lieten neerdalen. De
Duitsers bliezen de toren van de ka
tholieke kerk op en behalve de toren
werden kerk, pastorie en klooster ver
woest. Winkels en huizen werden door
de granaten getroffen.
En de verschrikkelijkste, niet meer
te herstellen post op de schadebalans
welke men op 17 October opmaakte,
vormden de levens van 26 burgers,
waarvan 11 evacué's uit andere plaat
sen.
MUNITIE ONTPLOFT
Voordat op 17 October de driekleur
in IJzendijke kon wapperen, had ook
in deze gemeente de slag om West-
Zeeuwsch-Vlaanderen, welke de geal
lieerde legercommandanten talloze
hoofdbrekens heeft gekost, de oorlog
danig huisgehouden. Het stadje mocht
er dan. in vergelijking met vele andere
West Zeeuwsch-Vlaamse plaatsen, iets
genadiger afgekomen zijn, de ver
schrikking is niet minder erg geweest.
Alvorens de Canadezen naderden tot
de kom van de gemeente, hoorden de
IJzendijkenaren van patrouille-gevech
ten in de omgeving en het sombere be
wijs daarvan werd dag aan dag gele
verd op het kerkhof, waar de begrafe
nissen van gesneuvelde Duitsers el
kaar opvolgden.
Evacué's uit Breskens en uit het Bel
gische Watervliet, die in IJzendijke
een toevlucht hadden gezocht, hebben
hier nog de dood gevonden onder de
TAE LANDING van de Canadezen aan de
West-oever van de voormalige Braak
man moge dan in de krijgshistorie niet
van zo grote betekenis zijn als de inva
sies op andere kustplaatsen langs bet
vroegere Europese front, voor de bewo
ners van West Zeeuwsch-Vlaanderen is
dit oorlogsfeit van de 9e October 1944
toch hoogst belangrijk.
Het werd het keerpunt in de lievige
strijd, welke dit gebied vernielde en
in rouw dompelde. Het bracht twee
legergroepen in het gevechtstoneel, twee
oprukkende machten die de verwoed
tegenstand biedende vijand van twee kan
ten aanvielen.
De invasie onder Biervliet en Hoofdplaat
heeft de strijd bespoedigd, al is die in
korter tijdsbestek even bloedig en even
gruwelijk geweest..
DU WESTKAPELT E.
dere plaatsen, waai
pen over bet water
"V lissingen en an-
geallieerde troe-
aan wal kwamen,
zijn later gedenktekens opgericht, die
herinneren aan deze krijgsfeiten.
Aan de vroegere Braakmankust staat
nog geen monument. Er zijn, reeds
enkele jaren geleden, stemmen opge
gaan in het West Zeeuwsch-Vlaamse land,
om ook op de plaats waar de Canadezen
door middel van een invasie de strijd
om de controle op de Wester-Schelde be
spoedigden, een herinneringsteken op te
richten.
Tot nu toe is het er niet van gekomen.
Is het geen waardig West Zeeuwsch-
Vlaams streven, nu na tien jaar het
initiatief hiertoe te nemen
Ter blijvende gedachtenis aan de bijna
duizend slachtoffers die in deze streek
vielen, dient waar eens het water van de
Braakman de polders van Biervliet en
Hoofdplaat begrensde, een monument te
siaan. Deze gedachte leeft al in West
Zeeuwsch-Vlaanderen. Van waaruit wordt
ze verwezenlijkt
De bevrijding was nog maar enkele
dagen oud, toen IJzendijke plotseling
angstig opschrok. Hier en daar waren
reeds mensen bezig, zo goed en zo
kwaad als het ging, hun huizen te re
pareren, toen een daverende slag
weerklonk. Het geluid kwam vanuit
de polder en ieder, „vakkundig" ge
worden in de van nabij meegemaakte
strijd, wist meteen dat dit geen gra
naat, zelfs geen bom kon zijn. Dit was
een slag, aiveroorzaakt moest zijn
door een enorme springstoffenlading,
een slag die naderde als een ontzet
tend onweer.
Nabij Ponte Avance stond de boer
derij van mevrouw de wed. H. de Dob-
belaere. Daar hadden enkele Canade-
De evacuatie van St. Kruis werd
één van die drama's waaraan de ge
schiedenis van de slag om West
Zeeuwsch-Vlaanderen zo rijk is, he
laas. Toen de stroom vluchtelingen
onder de bomen door zijn weg naar
Aardenburg zocht, verschenen Engelse
jachtvliegers, die de colonne voor een
Duits transport aanzagen en het vuur
openden. In de verwarring zocht men
dekking en toen de aanval voorbij
was, bleek een hulpvaardige boer uit
Aardenburg, die de bezittingen van
de vluchtelingen vervoerde, gedood
te zijn. Het was de heer J. v. Gaelen.
Ook Eede moest ontruimd worden.
„Het wordt hier een slagveld" voor
speldden de Duitsers. Óm één uur
moest het dorp leeg zijn, luidde de
order. De Duitse soldaten konden
haast niet wachten tot alle bewoners
weg warenom de plundering te
beginnen. Ze stonden hier en daar
bij de deur te wachten en als de laat
ste bewoner naar huiten stapte, dron
gen ze als rovers naar binnen. De
wijk „de Scheiding" bij de grens werd
eenvoudig opgeruimd, om beter
schootsveld te hebben.
OM IEDERE STEEN
Om iedere steen in Eede is zwaar
gestreden. Toen de bewoners naar
hun puinhopen terng keerden, von
den ze er de lijken van gesneuvelde
Duitsers, Zelfs in de kelders van de
huizen bleek met de bajonet, man
tegen man, gevochten te zijn.
Niet minder dan 60 pet. van de ge
hele gemeente werd in puin gelegd
en Eede, dat het meest heeft moeten
lijden, was voor 90 pet', van de kaart.
Tientallen doden telde men onder de
burgers, ook evacué's, die hier een
schuilplaats gezocht hadden.
De legende van „de dood en de tuin
man" zou in het brein van een West
Zeeuws Vlaming ontstaan kunnen
zijn
Qorlog maakt een mens hard, gelukkig meestal tijdelijk, maar
een Onloochenbaar verschijnsel blijft het dat wij allen in die
dagen, toen dood en verschrikking dagelijkse dingen werden, als
het ware eelt op ons hart kregen. Het moest wel, want hoe zou
dit alles te dragen zijn geweest
Daarom denken we nu nog dikwijls terug aan wat we toen
zeiden en deden: dingen die we nu niet in ons hoofd zouden halen.
Met het gevaar en de dood vertrouwd, werden deze begrippen bijna
gewone zaken, waarover men sprak zoals men thans over zijn da
gelijks werk spreekt.
Ere zo was het ook mogelijk, dat direct na die storm van vuur
welke over West Zeeuwsch-Vlaanderen woedde en er niet veel
heel liet, een boer dood-gemoedereerd aanbood een weg van mijnen
te zuiveren. Het was bij Aardenburg: de weg van St. Kruis naar
St. Laureins in de oude waterlinie, was bezaaid met de hels-ge-
vaarlijke dingen. De boer kwam met een riek en een kruiwagen,
groef de mijnen, tegen een vergoeding van één franc per stuk, op
en reed ze eenvoudig in de sloot.
Een overmoedige uitdaging aan de dood
zen hun kwartier. Er waren enorme
hoeveelheden munitie opgeslagen. De
klap welke heel IJzendijke weer ver
stijfd van schrik deed staan en tot in
verre omtrek is gehoord, was het ge
luid waarmee die munitievoorraad de
lucht invloog. En daarbij de boerderij
practisch geheel verwoestte.
Een aanzienlijk aantal Canadese mi
litairen verloor daarbij het leven; hoe- j
veel precies heeft IJzendijke nooit ge-
weten, want ook achter het front bleef j
men de geheimhouding bewaren. Ook
is men nooit achter de ware oorzaak
van het verschrikkelijke ongeluk ge
komen. Men gist dat de soldaten on
voorzichtig geweest zijn met het ma
ken van vuur. En die nonchalance
hebben de jongens, ver achter de
frontlijn in bevrijd gebied toevend,
met de dood moeten bekopen.
(Advertentie)
der Witte Kruispoeders0
Hoofdpijn of kiespijn, zenuw- 0
of rheumatische pijnen wor-
den er direct en afdoende
door verjaagd! Ze zijn boven- 0
dien onschadelijk voor de
maagZorg ervoor, dat U 0
ze altijd in huis en ook 0
op reis bij U heeft 1
lOok in tablet-en cachet-vorm.^
if Vraagt Uw Apotheker
Drogist -.,,
of i
HORIZONTAAL:l bekende
opera, 4. soort afdekking, 8. telwoord
11. mil. rang (afk.), 12. listige, 14. vo
gel, 16. eerwaarde heer (lat. afk.), 17.
onmeetbaar getal, 18. zangnoot, 19
maanstand (afk), 21. deel v. d. mond,
23. zijrivier v. d. Donau, 25. inhouds
maat, 26. bloem, 28. voorzetsel, 30.
hoefdier, 32. vaartuig, 33. onbeschre-
VVHJ weten dat de mensen van Waterlandkerkje trots zijn op
hun burgerschap van deze zo kleine gemeente. En ze hebben
al zijn ze maar met enkele honderden, vele redenen daartoe. Is
er een landelijke of een provinciale geldinzamelingsactie, het
moet al gek gaan wil Waterlandkerkje niet aan de kop staan wat
de verhoudingsgewijze opbrengst betreft.
Is dat om hun dankbaarheid te tonen voor de wijze, waarop
dit dorp, als enige in geheel West Zeeuwsch-Vlanderen, bijna
zonder slag of stoot werd bevrijd?
dorp gericht was. Maar bijna alle gra-
„Hé, dat zijn anderen!" zeiden de
mensen uit het dorp op 19 October 1944
toen ze enkele militairen langs de zij
gevel van een huis tegenover het ge
meentehuis zagen aankomen. Vijf mi
nuten tevoren hadden er nog Duitsers
voor het raam van het gemeentehuis
gestaan. Ze vertrokken in de richting
Oostburg en direct daarop verschenen
de Canadese gezichten.
Waterlandkerkje was bevrijd. Ge
woon, zonder een schot, alsof het een
tam toneelstukje was. Eén huis werd
gedeeltelijk verwoest. Wat gebroken
dakpannen en vensterglazen voltooi
den de schadelijst. Er was tevoren wat
vuur afgegeven, dat wellicht op het
neten kwamen buiten het dorp terecht.
„Waterlandkerkje was te klein om
het te kunnen raken" zeiden de dorpe
lingen later zelf glimlachend en dat is
voor de mensen weer een reden te
meer om trots te zijn op hun zo kleine
gemeente.
De gulhartigheid, gastvrijheid en
vriendelijkheid van de mensen uit dit
sympathieke dorp hebben honderden
evacué's uit talrijke omliggende plaat
sen mogen ondervinden. Wie in Water
landkerkje een schuilplaats had ge
zocht, heeft in die weken van ellende
en verschrikking in een oase van rust
verkeerd.
Er was geen huis in de gemeente,
of er woonden vluchtelingen in, de
bevolking was door het grote aantal
evacué's verdubbeld en in dit opvang
centrum voor verjaagden is alles met
een vanzelfsprekendheid verlopen, die
bewondering afdwingt. Geen enkele
regeling behoefde te worden gemaakt'
ieder begreep zyn taak en zijn plicht
jegens zijn medemens.
Zelfs vond men nog de kracht en
de moed om die honderden vluchtelin
gen aangenaam bezig te houden! Dat is
de glorie en de trots van dit uiterlijk
zo onaanzienlijke, maar van karakter
zo grote dorpje!
NAAMGENOTEN
Waterlandkerkje mag dan klein zijn,
de wereld is het ook. En dit dorp was
de beste plaats om dit gedemonstreerd
te zien. Onder de Franse Canadezen
van het „Regiment de la Chaudiere"
bleek een soldaat te zijn, die Jansen
heette, al sprak hij het zelfs als „zjan-
san" uit. Met de vanzelfsprekende
geestigheid van de mensen van 't
Kerkje werd deze militair ingekwar
tierd in een huis tegenover dat van.
zekere Jansen uit Waterlandkerkje.
Herrie was er overigens ge
noeg in het dorp. De Canadezen
brachten onmiddellijk stukken
in stelling, waarmee ze Oost
burg begonnen te beschieten,
maar het gelukkige dorp zelf is
voor de ellende gespaard geble
ven.
ven, 35. land in Azië, 37. verlaagde
toon, 38. muziekteken, 40. bar, 42. ri
vier in Italië, 43. grap, 44. leeftijd (fr.)
45. voorzetsel, 47. jongensnaam, 49. tel
woord, 51. slede, 52. gewicht, 54. zuid
vrucht, 57. plaats, 59. muziekteken, 61.
steensoort, 62. sprakeloos, 63. gods
dienst, 64. lol, 66. muziekterm, 68.
landbouwwerktuig, 70. naamloze ven
nootschap (Duits), 71. dierengeluid, 72.
bijwoord, 74. deel v.e. varken, 76. dus
(lat.), 78. lidwoord, 79. gevierde zange
res, 80. onzin, 81. veldgewas.
V E R T I C A A L 1. plant, 2. het
zelfde (afk.), 3. reeds, 4. geleedpotig
dier, 5. voorzetsel, 6. fr. lidwoord 7
bonthuid, 8. de dato (afk.), 9. titel, lo!
nobel, 13. heldendicht, 15. voorzetsel,
20. beschadiging, 21. leidsel, 22. bitter
vocht, 23. zijrivier v. d. Donau, 24.
woest, 25. geleerd, 27. niet door twee
deelbaar, 29. liefkozing, 31. titel, 32.
bedvulling, 33. haarkleur, 34. meetkun
dig figuur, 36. snoer, 39. familielid. 41.
herkauwer, 46. deel v. d. hand. 47. jon
gensnaam, 48. pl. in Gelderland, 50. re
kening. 51. behoeftige, 53. soort onder
wijs, 55. zangstem, 56. verlangen, 58.
mil. rang (afk.), 60. deel v. e. gebouw,
62. klap, 63. bolvormig, 63. insecten
eter. 67. land in Europa, 69. kleur, 73.
bolgewas, 74. naamloze vennootschap
(fr.), 75. vogel, 76. vogelproduct, 77. in
orde, 78. zangnoot.
HORIZONTAAL: 1 lava, 5 ad, 7 sr
9 ko, 11 ster, 12 re, 13 tea, 15 dar, 16
era, 17 U, 18 rusland, 19 pet, 20 koe, 21
geel, 22 emma, 25 die, 26 es, 28 epe] 29
leer, 33 strekt, 34 akker, 35 aarde, 37
kaars, 41 londen, 46 mare,, 47 set, 49
po, 50 erf, 51 kast, 54 sela, 55 ido, 58
kit, 60 Sumatra, 62 ur, 63 lia, 65 ara, 66
sea, 67 na, 68 enge, 70 re, 71 n.l., 72 k k
73 egel.
VERTICAAL; 1 l.s., 2 ate, 3 verweer,
4 ara, 5 arie, 6 delta, 7 streep, 8 reu, 9
kano, 10 orde, 14 asem, 15 dak, 19 plek
21 git, 23 me, 24 alk, 25 ds, 27 sta, 28
eerst, 30 e.k. 31 ec, 32 r.r. 36 elp, 37 km.
88 aa, 40 rek, 42 oost, 43 delling, 44 era
45 ni, 47 ss, 48 etmaal, 52 arts, 53 skunk
55 isar, 56 „ure, 57 oma, 59 irak, 61 ren
63 lee, 64 age, 69 el.
