Dr. lr.Lely gaf zijn gigantische
De Zuiderzee wérd drooggelegd....
|JlallIlCIl llict uiiiö
EEN EEUW GELEDEN bouwde L. Momber?
een leerlooierij
j TTET plan om de Zuider- I
-LI zee droog te leggen, is
De „Flying Dutchman" van.... Dior
Hoogstraten is een onbestuurbare
gemeente geworden
NEGEN JAAR
VOOR MOORD
lTk\ O Tl 1^1 pil Tl 1 pf T1V1 "I Q i altijd ïïotsk,zTabil^
Kunclezelfvertrouwen en vasthoudendheid gaven
de stoot tot een groots werk
NA TELEURSTELLINGEN DE TRIOMF
Jubilerende fabriek aan de Loint teWaalwijk
DAGBLAD DE STEM VAN WOENSDAG 22 SEPTEDIBER 1954
gedeel-
)ezit, gele-
)rlijn Ber-
kan in
ng door
stobben
r wordt
00.-.
j maken
gsstrook
liervoor
n 6500.
zoon
j| j zoiets als 'n Deltaplan niet be-
hoeuen terug te schrikken, is
de aanleg van de afsluitdijk, die
de Kop van Noord-Holland met
Friesland verbindt. Ontelbare
problemen moesten bij de tot
standkoming van dit werk
worden opgelost, maar toen het
op 28 Mei 1932 voltooid werd,
kon men vaststellen, dat moei
lijkheden er inderdaad alleen
n i i i li zijn, om te worden opgelost.
te Delft. In vier jaar haalde hij het diploma Eelï muii0en kubieke metei
van civiel-ingenieur en zijn studieniakkers steeu< mefr dan 13 millioen ku-
i i i i bieke meter keüeem en 23 mil-
waren het er over eens, dat lnj de beste u0en kubieke meter zand was
de dijk verwerkt....
ALS CORNELIS LELY, na het beëindigen
van zijn H.B.S.-studie, aan de wens
van zijn vader had voldaan, zou het niet de
drooglegging van de Zuiderzee heel anders
gelopen zijn dan nu. Vader Lely liad zijn
graag predikant zien worden, maar
Cornelis gaf er de voorkeur aan, zijn studie
te vervolgen aan de Polytechnische School
student was van de hele school.
Het is nu honderd jaar geleden, dat Cornelis Lely in Am
sterdam werd geboren. Zijn loopbaan en het werk dat hij voor de
ontwikkeling van Nederland heeft gedaan, zijn karakteristiek
voor de dadendrang en de werkkracht, die men zo graag als
Nederlands beste eigenschappen ziet genoemd.
BESCHEIDEN BEGIN
In 1876 werd Ir. Lely als buitenge
woon opzichter belast met het houden
van toezicht op het maken en stellen
van de metalen bovenbouw van een
spoorbrug over de Rijn bij Arnhem.
In 1881 kreeg .lij een aanstelling als
che£ bij het dienstvak Leiden van de
Waterpassing. In deze plaats huwde hij
en twee jaar later werd zijn eerste
zoon geboren. In 1883 trad hij in func
tie bij het pas opgerichte waterschap
de Schipbeek te Deventer. In verband
met de moeilijke financiële omstandig
heden van dit waterschap kreeg Lely
in 1885 echter weer ontslag. In dat
zelfde jaar werd zijn tweede zoon ge
boren. Een moeilijke periode brak aan.
Nergens kon hij vast werk vinden en
hij nam zijn intrek in het huis van zijn
ouders.
Op 4 Januari 1886 werd door de he
ren A. Buma en Mr. P. J. G. van Dig
gelen de Zuiderzeevereniging opge
richt. Deze vereniging had ten doel
een onderzoek in te stellen naar de
wenselijkheid en de mogelijkheid van
inpoldering en droogmaking van de
Zuiderzee of althans een deel daarvan.
Op 20 September 1886 werd Ir. Lely
bij de Zuiderzeevereniging aangesteld
onder Ir. van der Toorn, aan wie door
de Minister van Waterstaat voor onbe
paalde tijd verlof was toegekend.
Het salaris, dat Lely verdiende bij
de Zuiderzeevereniging was niet over
vloedig te noemen. Toch had de ver
eniging nog moeite genoeg om de no
dige financiën bijeen te krijgen. Men
vroeg bijdragen aan particulieren en
Overheidsinstellingen, doch nergens
bleek men enthousiast te zijn voor de
plannen. In Noord-Holland bijv. heer
ste bij Ged. Staten de mening, dat de
ze provincie geen enkel voordeel,
maar integendeel vele nadelen, zou
ondervinden van een eventuele droog
legging. De aanvankelijk schier on
overkomelijke financiële moeilijkhe
den werden uiteindelijk, mede door
een drastische beperking van de be
groting, opgelost. Ir. Lely nam zelf
deel in het kapitaal van de vereniging
met een bedrag van ruim vierduizend
gulden.
geen plan van de vorige
eeuw. Dr Ir Lely heeft er
voor gezorgd, dat het uit-
voerbaard werd, maar in de
Middeleeuwen reeds begon
men in Noord-Holland met
het droogmalen van de
drassige gronden en in 1667
spreekt een zekere Hendric
J Steven al van een scheiding
tussen Noordzee en Zuider-
zee, die tot stand moet wor-
den gebracht, „opdat men
ook gronden krijge, die voor
inpoldering in aanmerking
J komen."
In 1948 kwam het voor-
stel opnieuw ter sprake,
nadat al een plan tot indij-
king van de Wieringermeer
was ontworpen. Daarna
was de kwestie lange tijd
j onderwerp van dispuut en
overweging, totdat Dr Lely
de stoot gaf tot definitieve
j voorstellen, die na veel pijn
en moeite groeiden tot een
voerbaar werd, maar in de
neerd plan
VOORBEREIDING
Op 18 Februari 1887 verscheen de
eerste Technische Nota, in hoofdzaak
een resultaat van de arbeid van Lely,
hoewel deze nota mede ondertekend
is door Ir. van der Toorn. De laatste
nam echter kort daarop ontslag bij de
Zuiderzeevereniging.
Successievelijk bracht Lely acht no
ta's uit, waarin hij een volledig over
zicht gaf van de mogelijkheden tot ge
deeltelijke inpoldering van de Zuider
zee, waarbij hij de voorkeur gaf aan
het plan met een afsluitdijk in tegen
stelling tot vele voorgaande plannen,
waarbij een afsluitdijk als schier on
mogelijk werd beschouwd.
In 1891 werd Ir. C. Lely aangesoeht
om als Ministe- van Waterstaat, Han
del en Nijverheid zitting te nemen in
het Ministerie van Tienhoven.
Daar Lely begreep, dat de tijd nog
niet rijp wa„ om aan de Regering een
ontwerp tot gedeeltelijke inpoldering
van de Zuiderzee aan te bieden, heeft
hij zich beperkt tot het instellen van
een Staatscommissie, die tot taak had
het plan, dat door de Zuiderzeevereni
ging aan de Regering was aangeboden,
(dus in feite zijn eigen plan), te laten
onderzoeken. De meerderheid van de
ze commissie sprak zich uit voor het
plan Lely, zij het onder gelijktijdig
voorstel tot enige wijzigingen.
Hoewel de uitspraak van de Staats
commissie een grote vooruitgang bete
kende, kon men toch niet tot verdere
resultaten komen, omdat het Ministe
rie van Tienhoven kort daarna aftrad.
In 1897 werd Lely wederom aange
zocht de portefeuille van Waterstaat te
beheren.
WETSONTWERP
Aanvankelijk meende men, dat Lely
bi.! zijn drukke werkzaamheden het
ontwerp tot gedeeltelijke inpoldering
en drooglegging van de Zuiderzee had
vergeten. Bij een bespreking op 8 Mei
1899 van de Minister met de Zuider
zeevereniging bleek echter het tegen
deel. Een wetsvoorstel betreffende de
afsluiting en droogmaking van de Zui
derzee was door hem aan diverse Mi
nisters gezonden. Toch duurde het nog
tot 7 Mei 1901 voordat hij het wets
ontwerp bij de Tweede Kamer kon in
dienen. Het behelsde een gedeeltelij
ke uitvoering van de plannen, n.l. de
Afsluitdijk en de inpoldering van de
beide Westelijke polders.
Kort daarna, door het volgende mi
nisterie, werd het wetsontwerp weer
ingetrokken! Er kwam een grote ver
andering voor Lely. In 1902 werd hij
aangesteld tot Gouverneur van Suri
name. Op 31 Augustus 1904 werd hij
benoemd tot Commandeur in de Orde
van de Nederlandse Leeuw wegens
zijn verdienstelijke werkzaamheden in
de West. Zijn naam is daar ver
eeuwigd in 'iet Lely-gebergte en in het
Lely-dorp. In 1905 keerde hij weer
naar Nederland terug. Bij de verkie
zingen van dat jaar werd hij wederom
in de Tweede Kamer gekozen. Het
duurde echter geruime tijd voordat hij
zijn werkzaamheden kon hervatten
omdat hij voor zijn gezondheid gerui
me tijd rust moest houden.
EINDELIJK SUCCES
In de Troonrede van 1906 werd voor
het eerst melding gemaakt van een
De Wieringermeer en de N.O.-
Polder geven al rijke vruchten. Met
de drooglegging van de Oosterpol
der gaat het in de goede richting.
Het kaartje geeft een duidelijk
beeld van het Noorden van ons
land, zoals dat in de toekomst eruit
zal zien.
1.2CN3 1IJN Wt»KTCBBErNCM VOO»
D( JK VAKXCN J 2 t» 3
plan voor de Zuiderzeewerken. Hierbij
werd echter gezegd, dat ernstig -werd
overwogen of het wenselijk was het
maken van eén polder zonder voor
gaande afsluiting aan te vatten. Dit
betekende dus. dat het wetsontwerp,
dat Lely destijds had ingediend en
reeds de helft van het oorspronkelijke
plan bevatte, nogmaals werd gehal
veerd.
Het volgende jaar, in 1907, werd het
wetsontwerp nogmaals in de Troon
rede aangekondigd en inderdaad werd
het in dat jaar bij de Tweede Kamer
ingediend. Op 3 Mei 1909 verscheen
het Voorlopig Verslag, doch toen in
1913 het zittende Ministerie aftrad was
de Memorie van Antwoord nog niet
verschenen.
In het in 1913 door Cort van der
Linden samengestelde extra-parlemen
tair kabinet was Lely voor de derde
maal Minister van Waterstaat. Door
zijn toedoen kwam in de Troonrede
een passage voor, waarin de afsluiting
en gedeeltelijke droogmaking van de
Zuiderzee als gewenst werd aange
merkt. Door het uitbreken van de we
reldoorlog werd het indienen van een
desbetreffend wetsvoorstel wederom
uitgesteld. Doch de watersnood van
1916 deed een andere wind waaien.
Men begreep, dat men thans niet lan
ger meer mocht wachten om tot ver-
ezenliiking van het grote plan te ko
men. Een afsluitdijk zou het gevaar
voor overstromingen aanzienlijk ver
minderen; de wereldoorlog had aange
toond hoe belangrijk het is ons land
bouwareaal op te voeren.
Op 9 September 1916 werd het wets
ontwerp bij de Tweede Kamer inge
diend. Lely had geen sterke tegen
stand te overwinnen.
Op 31 Maart 1918 installeerde de
toenmalige Minister van Waterstaat
König de Raad van de Waterstaat. Ir.
Lely werd tot voorzitter hiervan be
noemd.
ZIJN NAAM VEREEUWIGD
Bij de verkiezingen van 1922 stelde
Lely zich niet meer candidaat. Na der
tig jaren van activiteit in onze volks
vertegenwoordiging trok hij zich te
rug. Even scheen het nog of hij in 1926
in de Regering terug zou keren. Lely
scheen echter weinig lust te gevoelen
wederom zitting te nemen, vooral on
der de omstandigheden van dat jaar.
Wel nam hij zitting in vele commissies
op allerlei gebied.
Op 22 Januari 1929 overleed Dr. Ir,
C. Lely, oud-Minister van Waterstaat,
promotor van de Zuiderzeewerken.
Want naast de vele werkzaamheden
die hij in zijn veelbewogen loopbaan
heeft verricht, zal zijn naam het langst
aan de Zuiderzeewerken verbonden
blijven. Te zijner ere zal dan ook, na
dat eerst het electrische gemaal van
de Wieringermeerpolder bij Medem-
blik naar hem is genoemd, de toekom
stige hoofdstad van het gehele Zuider
zeegebied zijn naam dragen.
TELEFOONGESPREKKEN
IN DE TREIN
"In de sneltrein Frankfort a.d. Main -
Dortmund zullen de reizigers binnen
kort onderweg kunnen telefoneren. Zij
zullen ook in de rijdende trein kunnen
worden opgebeld. Indien dit experi
ment aan de verwachtingen voldoet,
zullen ook andere sneltreinen van te
lefooninstallaties worden voorzien.
Voor gesprekken met of uit de trein
wordt een bijslag op het normale ta
rief van 30 pfennig geheven.
Christian Dior, de Franse 'modekoning, laat zijn waardevolle collectie
tonen in een groot aantal steden van Centraal- en Zuid-Amerika.
Er nemen zeven mannequins aan deel, die het grootste gedeelte van
de tocht per K.L.M. zullen maken. In verband hiermee heeft Dior een
van zijn nieuwe collectie Flying Dutchman" genoemd.
Links: een moderne schepping van beige wol. Rechts: de H-lijn,
een rok van zwarte wollen stof, gedragen met een witte corsage.
Raad boycot nieutve
burgemeester
Hoogstraten is een onbestuurbare
gemeente geworden. Er is een nieuwe
burgemeester benoemd en toen voor
het eerst na die benoeming de ge
meenteraad bijeen kwam, zaten er
maar twee mensen in de zaal: de
nieuwe burgemeester en het enige
socialistische raadslid van de gemeen
te. De acht CVP-leden hadden uit
protest tegen de benoeming verstek
laten gaan.
Men zou hieruit afleiden ,dat de
nieuwe burgervader, die Henri Bro-
sens ïeet, en uit Hoogstraten afkom
stig is. socialist moet zijn. Hij is dat
niet. Hij is een respectabel lid van de
CVP. De partij-afdeling in Hoogstra-
Zijn kwaliteitsbeginsel bleef steeds gehandhaafd
70 OUD als het kleine riviertje „De Loint" de Waalw.jkers zeggen;
de Lunt is, zo oud zijn ook vele Waalwijkse looierijen. Want dit
waterke. dat thans (gelukkig) slechts hier .en daar nog zichtbaar is, voor
zover het niet is gerioleerd of gedempt, was in vroeger jaren van grote
betekenis als weekplaats voor de kuiplooierijen.
En 7,0 bouwde, precies een eeuw geleden, grootvader Lambertus
Mombers eveneens zijn looierij langs de Lunt. Deze stichting zal op 23
September a.s. met de nodige luister worden herdacht, want groter dan
grootvader Lambertus Mombers misschien in zijn stoutste dromen had
durven dromen, is zijn kleine looierij uitgegroeid tot een imponerend
bedrijf, de C.V. Lederfabriek L. Mombers, een naam, die in binnen- en
buitenland een gerenomeerde klank heeft verworven, omdat de jaren
door aan het beginsel van de stichter: kwaliteit is vastgehouden.
FAMILIE-LOOIERIJ
De C.V. Lederfabriek L. Mombers
in Waalwijk is wat men zou kunnen
noemen een familie-looierij, zoals ook
Rijen en Dongen die kennen. In 1854
werd voor de looierij van de familie
Momlisrs de eerste steen gelegd, de
tijd, waarin in het looiersbestaan de
diligence en de trekschuit nog een
grote rol speelden. Want met deze
vervoermiddelen, kwamen de leder
handelaren uit Holland en de schors
leveranciers uit het Gelderse naar
Brabant. Lambertus Mombers, die op
16 October 1829 in Oisterwijk werd
geboren begon zijn looierij niet op de
plaats waar thans de enorme fabriek
staat opgetrokken.
Zijn bedrijfje werd gesticht in de
omgeving van het Hoekeinde. Lam
bertus Mombers was een achtens
waardig man in de plaatselijke ge
meenschap. Hij was oud-wethouder en
gemeenteraadslid, lid van het armbe
stuur en mede-oprichter en ere-lid
van diverse kerkelijke verenigingen.
Hij was zeer eenvoudig, zeer gods
dienstig en zeer arbeidzaam. In de
jaren 18711872 bracht Lambertus
Mombers zijn bedrijf over van het
Hoekeinde naar de plaats waar nu de
fabriek nog staat. Hij had daar n.l. de
grond gekocht ,waar destijds de uit
spanning „De Gouden Leeuw", die
door brand werd verwoest, had ge
staan. Van deze oude leerlooierij voor
kuipgelooid zooileder, ^oals die door
grootvader L. Mombe" is gesticht is
thans niets meer te zien. Vorig jaar
werd dit oude deel bij een verbou
wing volledig afgebroken.
VOORTDUREND UITBREI
DING EN VERNIEUWING
Dat grootvader L. Mombers zijn
vak verstond als de beste bleek al
heel spoedig. Want de kuipgelooide
zoollederhuiden „LMW" weiden in
het hele land geroemd als uitzonder
lijk sterk en fijn van kwaliteit. In
1903, toen in Waalwijk een grote In
ternationale Tentoonstelling van de
Schoen- en Lederindustrie werd ge
houden, werd Lambertus Mombers
dan ook het Ere-diploma toegekend.
Het diploma hangt nog altijd als een
onderscheiding aan een der wanden
in de tegenwoordige fabriek. Uitbrei
ding van de productie bleek al spoe
dig noodzakelijk. En zo werd in 1910
de kuipleerlooierij geheel gemoderni
seerd door toepassing van een nieuwe
en grotere stoommachine. Voordien
stond er zo'n vervaarlijk uitziend
stoommonster, waaraan geen knecht
durfde raken, zodat Lambertus Mom
bers zelf genoodzaakt Was voor ma
chinist te spelen. De productie kon
nu belangrijk worden uitgebreid, al
hoewel vergeleken met de tegenwoor
dige tijd, toen alles nog hoofdzakelijk
handwerk was.
In de negentiger jaren nam zijn
zoon Petrus Johannes Mombers, in
1871 in Waalwijk geboren en 1 No
vember 1941 overleden, de leiding
van het bedrijf over. Onder hem
hadden wederom diverse uitbreidin
gen plaats en belangrijk is, dat hij
omstreeks 1926 het bedrijf volledig
overschakelde op de nieuwe looime
thode: de vachelooiing. Daardoor
werd het looiproces van zowat een
jaar teruggebracht op circa drie
drie maanden.
In de jaren 19341935 kwamen vier
zoons van P. J. Mombers in het be
drijf. Ze hadden zich tevoren terde
ge bekwaamd in binnen- en buiten
land voor hun taak. Deze vier zoons
zijn thans nog actief in het bedrijf
werkzaam. Op 1 Januari 1947 werd de
ondernemingsvorm der firma L.
Mombers gewijzigd in een C.V. De
beherende vennoten zijn de heren L.
A. W. Mombers, P. H. C. Mombers, J.
H. M. Mombers, allen te Waalwijk;
commanditaire vennoten de heren A.
C. G. Mombers te Waalwijk en B. H.
Mombers te Vught. Nog vorig jaar
werd^ het bedrijf wederom belangrijk
uitgebreid door verbouwing en ver
nieuwing. Naast de productie van
zooileder werd toen ook de fabricage
van bovenleder cn voeringleder ter
hand genomen. Wanneer men een
rondgang maakc door het bedrijf dan
weet men eigenlijk, hoeveel er in dit
bedrijf omgaat. De totale oppervlakte
van de fabriek met bijbehorende ge
bouwen is 600U m2, waaronder dan
nog drie verdiepingenbouw. Het be
drijf telt momenteel 40 directe mede
werkers. De productie omvat thans
het kwaliteitsproduct LMW zooile
der en splitleder, zowel plantaardig
als chroomgelooid voor Nederlandse
en buitenlandse behoeften.
LAMBERTUS MOMBERS
De verheugende uitgroei van de ju
bilerende lederfabriek biedt alle re
den tot een grootse viering van dit
eeuwfeest. 23 September zal de grote
dag zijn, die zal worden ingezet met
een plechtige H. Mis van dankbaar
heid in de St. Jan. Van 11 tot 12 uur
zal in Hotel Verwiel een huldiging
door het personeel plaatsvinden. Tij
dens deze bijeenkomst zullen tevens
een zestal jubilarissen in de bloeme
tjes worden gezet. Van 1 tot 2.30 uur
zal er gelegenheid zijn de directie te
komen feliciteren, 's Avonds zal er in
zaal Thalia een grote feestavond wor
den gehouden voor het personeel met
hun dames en o m. zal daar worden
aangezeten aan een uitgebreide kof
fietafel. Op Vrijdag 24 September
maakt het personeel dan een reis
naar Rotterdam, Den Haag en Am
sterdam, waar o.m. zal worden ge
dineerd en de Snip en Snap-revue
worden bijgewoond. En tot slot zal de
fabriek op Saterdag gesloten zijn,
zodat zowel directie als personeel zal
kunnen uitrusten van de inspannin
gen, die feestvieren nu eenmaal met
zich brengt.
A'lyertentK
ten had echter een andere CVP-er
voor het burgemeesterschap op de
nominatie staan en de strijd ontbrand
de, toen de heer Brosens desondanks
aan zijn candidatuur vasthield.
Het geslacht Brosens is een burge
meestersgeslacht, dat in Hoogstraten
steeds in hoog aanzien heeft gestaan.
De vader van de huidige burgemees
ter liep indertijd echter zijn benoe
ming mis, omdat men hem in Brussel
verwarde met een collaborateur, die
dezelfde naam droeg als hij. Toen
men later zijn zoon Henri vroeg, de
burgemeestersstoel in te nemen, wei
gerde deze, omdat hij zich nog niet
voldoende op de hoogte achtte van
de gemeenteproblemen.
Voor kort kwam burgemeester Thi-
rion te overlijden. En Henri Brosens
die zich als schepen in de plaatse
lijke vraagstukken had kunnen in
werken, stelde nu wèl prijs op een
candidatuur. Zijn tegencandidaat, dr
Bastiaens, plaatselijk voorzitter van
de CVP, wenste de benoeming via de
partijraad geregeld te zien. De heer
Brosens wilde de gemeenteraad laten
beslissen.
Terwijl Brosens met vacantie is,
valt de beslissing. De partijraad zal
uitspraak doen. Brosens krijgt vier
stemmen. De gouverneur gaat zich
met de zaak bemoeien, maar als hij
in Hoogstraten komt, is dr Bastiaens
op zijn beurt met vacantie. De knoop
wordt doorgehakt. De heer Brosens
wordt burgemeester.
En dan is de boot natuurlijk aan.
Heel Hoogstraten in rep en roer. En
bij de eerste gemeenteraadsvergade
ring géén CVP-ers in de zaal. Als
mén niet tot een accoord komt, zal
er zonder twijfel op kosten van de
raad, een regeringscommissaris moe
ten komen.
De rechtbank te 's-Gravenhage heeft
de 37-jarige broodbezorger Engel K.
uit Den Haag veroordeeld tot een ge
vangenisstraf van negen jaar mét af
trek van voorarrest. K. werd schuldig
bevonden aan de dood van de 31-jari-
ge typiste van der P. In de nacht van
Zaterdag 6 op Zondag 7 Maart j.l.
heeft hij dit meisje, dat bij zijn moe
der in huis woonde, door wurging om
het leven gebracht.
De Officier van Justitie had tegen K.
een gevangenisstraf van twaalf jaar en
ter beschikking stelling van de rege
ring gerequireerd.
Een kijkje in een der afdelingen
van de fabriek.
