EEN HONDERDJARIGE MET EEN VOORUITZIENDE BLIK Het K.N.M.I. in de Bidt viert eeuwfeest Voorlichting van jonge meisjes 6 DE STEM HET BEGON MET NAKAARTEN Prof. Buys Ballot de eerste echte weervoorspeller Jarig K.N.M.I. Collectie Th. v. Gogh in Bonnetanten J Tal van mensen kunnen vertellen ivelk we er er op komst is. De schaapherderdie met zijn kudde naar huis trekt, sal even de he mei afturen om zijn verwachting te kunnen geven, de schipper, die op het achterdek v an zijn schuit staat, trekt misschien even aan zijn neustvarniertje, voor hij zijn mening over het toekomstige weer vertelt, en de boer, die 's avonds nog even de stal in gaat om naar zijn beesten te kijken, zal na een korte bestudering van de avondhemel met vrij grote nauwkeurigheid kunnen ver tellen, of het de volgende dag overivegend droog of overtoegend nat zal zijn. Mensen met rheumatische kwellingen of jicht voelen slecht weer aankomen, en bovendien zijn er nog talrijke personen, die aan de h and van de gedragingen van allerlei dieren kunnen vertellen hoe het antwoord zal lui den op de voor velen zeer belangrijke vraag: „Welk iveer krijgen we?" Er zijn echter twee vragen, die bij deze methode altijd onbe antwoord blijven. „Wanneer begint het ver ivachte weer?" en „Hoe lang duurt het?" Op deze twee vragen, die eigenlijk de be langrijkste zijn met betrekking tot het weer, probeert de meteorologie een afdoend antivoord te geven. En het zijn ook deze twee vragen, die de bewering van sommigen, dat ze „dat hele K.N.M.I. ivel kunnen missen, omdat hun jichtige overbuurman het even goed kan vertellen", van alle logische gronden ontbloten. Het gebouw van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut te de Bilt, welk instituut op 31 Jan. a.s. een eeuw bestaat. kwam een grote verbetering door het radio-verkeer, waardoor het mogelijk werd ook tijdens de reis de weerrapporten regelmatig te verzenden. Na de laatste wereldoorlog is definitief besloten alle schepen, die waarnemingen op zee ver richten, vier maal per dag di rect een weerrapport te laten uitzenden, zodat dit gebruikt kan worden voor de weerkaar ten. Naast de afdeling, die zich bezig hield rüét' het. weer, Ont stond al spoedig een aparte werkkring van personen, die speciaal belast waren met het verwerken van de gegevens over zeestromingen en tempera tuursverschillen op de diverse zeeën en oceanen, en de wind- gegevens. De afdeling Oceanografie en Maritieme Meteorologie, die dit werk verzorgt, heeft reeds verschil lende atlassen uitgegeven, waarin kaarten staan afgebeeld met ge middelde windrichtingen en -snel heden in alle jaargetijden op di verse zeeën en oceanen. Naast dit onderzoekingswerk op zeevaart- gebied, bestaat er ook sinds lange tijd een afdeling, die zich specia liseert op het verwerken van de berichten der landstations, om tot een zo betrouwbaar mogelijk beeld van ons klimaat te komen. Op deze Klimatologische afdeling berekent men de gemiddelden van allerlei factoren, die het weer bepalen: wind, regenval, temperatuur, lucht druk, om op die manier te komen tot het beeld van het gemiddelde weer, dat hier heerst: het klimaat van Nederland. Ook landbouwme- teorologie behoort tot de weten schappen. die op het K.N.M.I. wor- Eén van de mensen, die zich bijzonder interesseerde voor de vraag, hoe men zo nauwkeurig mogelijk het toekomstige weer zou kunnen voorspellen, was onze landgenoot Buys Ballot, die in 1817 in Kloetinge werd geboren. Hij was één van de eersten, die van de veronderstelling uitging, dat het voornaamste vraagstuk in verband hiermee, het bepalen van de windrichting en de windsnelheid was. Want de wind vervoert het weer, de regen, de wolken, sneeuw en onweer, van de ene plaats op aarde naar de andere. Als men nu wist waar de wind vandaan kwam, en welk weer het op die plaatsen was, zou men dus de mogelijkheid krijgen het toekomstige weer te voorspellen. Het gevolg van deze over peinzing was, dat de hoogleraar Buys Ballot een weerkaartje ging tekenen. Uit verschillende delen van Europa vroeg hij inlichtingen over het weer, de wind en de temperatuur op 3 Januari 1852. In die tijd ging dat echter nog niet zo vlug. van de voornaamste grondslagen waarop de meteorologie in de be ginjaren rond 1855 heeft voortge bouwd, zodat tenslotte een weer- berichtendienst is ontstaan, die de hele wereld omspant, en millioenen gegevens per etmaal verwerkt. HELDERZIENDE GROEIDE Op 31 Januari 1854 werd de kroon gezet op het onvermoeibare stre ven van Buys Ballot, die onophou delijk had gepleit voor een uit breiding van de weerberichtenuit wisseling, en voortdurend het be lang van een eigen Nederlands in stituut voor de meteorologie had bepleit. Op die datum tekende Koning Willem II het Koninklijk Besluit, waarbij het Koninklijk Ne derlands Meteorologisch Instituut officieel werd opgericht. Officieel, want reeds voordien waren onder leiding van Buys Ballot, die de eerste hoofddirecteur van het pas gevestigde instituut werd, in Utrecht een aantal medewerkers bezig met hun onderzoekingen. Vanaf de beginjaren zijn de sche pen zeer belangrijk geweest voor de weerkunde. Regelmatig werden aan boord waarnemingen verricht, niet alleen betreffende het weer, maar ook allerlei bijzondere ver schijnselen, zoals kringen en kran sen rond zon en maan, het lichten van de zee, en verder de stromings richting van de zee, aanwezigheid van wrakhout, drijf ijs of andere obstakels voor de scheepvaart, en tevens de temperatuur van het zee water, waaruit later weer de ge dragingen van de warme en koude golfstromen konden worden be paald. Vooral in het begin leverde de uitwisseling van deze berichten grote moeilijkheden op. Een schip kon het boek, waarin alle waar nemingen waren opgetekend, pas aan het K.N.M.I. opsturen, wan neer de reis achter de rug was. Een groot gedeelte van het materiaal was dan alleen nog maar bruikbaar voor onderzoekingswerk. Hierin Hoofdobservator van der Gugten van de weerkundige dienst op het vliegveld Zuid-Limburg leest de temperaturen af op de thermome ters in het witgeschilderde thermo meterhutje. De Utrechtse professor kon geen gebruik maken van radio-verbin dingen of telefonie, en het lucht- postverkeer bestond in de dagen nog niet, omdat het vliegtuig pas vijftig jaar later in staat zou zijn van de grond los te komen. Daar om duurde het een klein jaar vóór Buys Ballot de brieven met gege vens had ontvangen en tenslotte zijn eerste weerkaartje had gete kend. Dit landkaartje van een ge deelte van Europa, waar de ver schillende ontvangen weerstoestan- den op de plaatsen van afkomst waren opgetekend, had natuurlijk geen enkel nut meer om het weer te voorspellen, want het was al een jaar oud, toen het pas helemaal voltooid was. Maar het was wel mogelijk aan de hand van die ver zamelde gegevens, en met behulp van het weersverloop na 3 Januari 1852, de datum waarop alle berich ten betrekking hadden, te onder zoeken in hoeverre de veronder stelling juist was, dat de winden het weer aanvoeren. Buys Ballot, herhaalde zijn proefnemingen, met steeds uitgebreider gegevens van een groeiend aantal plaatsen. Zo kwam hij tenslotte via een serie onderzoekingen op zijn bekende wet van Buys Ballot, die inhoud; dat de lucht altijd stroomt van een gebied met hoge luchtdruk naar een gebied met lage luchtdruk Daarbij wijkt de richting op hel Noordelijk Halfrond af naar rechts, en op het Zuidelijk Halfrond naar links, gerekend met de wind in de rug staande. Deze wet is één den bestudeerd. De laatste vijf en twintig jaar is nog een derde be langrijke tak toegevoegd, namelijk de Luchtvaartmeteorologie, die be last is met de voorlichting van vliegers, die een kortere of langere vlucht gaan maken. Zo groeide di: Instituut uit tot een bolwerk van wetenschappen, die in verband staan met het weer en de gevolgen daarvan. AARDBEVINGEN EN magnetisme Dat men het K.N.M.I. op haar weliswaar beperkt terrein toch een veelzijdig instituut kan noemen, blijkt wel uit het feit, dat het re gistreren. bewerken en eventueel voorspellen van aardbevingen, mag netische en ionosferisdhe storingen tot haar werkzaamheden behoort. In de seismologische afdeling, on der de grond in een bunker, worden alle door de daar aanwezige in strumenten voelbare aardbevingen geregistreerd. Een seismograaf be staat uit twee grote, metalen bollen, ieder voorzien van een stift, die op beroet papier een krasje geeft, wanneer zich een aardbeving voor doet. Deze twee registrerende ap paraten zijn onder een hoek van negentig graden ten opzichte van elkaar opgesteld, waardoor het mo gelijk is aan de hand vam de gra fieken, niet alleen de duur en de aard, maar ook de afstand en bij benadering de bron van de aard beving te bepalen. De Magnetische afdeling van het K.N.M.I. bevindt zich in Witteveen in Drente. Daar wor den waarnemingen verricht be treffende het aardmagnetisme en ook worden er tegenwoordig sinds enkele jaren onderzoe kingen verricht in de hogere luchtlagen, de ionosfeer, die zeer belangrijk is voor radio verbindingen. Regelmatig ko men van deze dienst waarschu wingen voor verwachte ionosfe- rische storingen, zodat de be trokken diensten en bedrijven, zoals lucht- en scheepvaart, hun eventuele maatregelen kunnen treffen. Ook op andere wijze zoekt het K.N.M.I. het hogerop. Met de zogenaamde radio-sondes, dit zijn radio-zendertjes, die aan een ballon worden opgelaten en door het uitzenden van signalen op bepaalde golflengtes, beurtelings inlichtingen verschaften omtrent temperatuur, lüchtdrük en vochtig heid in de hogere luchtlagen, ver krijgt men in de Bilt een dwars doorsnede van de atmosfeer, die zeer -belangrijk kan -zijn voor de verwachting van"buren en onweer in de zomer. Uit di'V&hes blijkt, dat het K.N.M.I. bestaat' liit een groté familie, die afstammelingen heeft in het binnenste der aarde, maar ook hoog in de blauwe lucht. Haar werkterrein loopt van de romme lige aardbevingen tot de raadsel achtige ionosfeer. Toch zal voor de meesten het oudste familie-lid wel de meeste aantrekkingskracht blijven bezitten, al is het een hon derdjarige. De meteorologie, die zich bezig houdt met het opstellen der weersverwachtingen is te nauw verbonden met het dagelijkse leven van de mens, om niet tot de po pulairste tak van dienst van het K.N.M.I. te behoren. als de klok zes uur slaat Als de klok in Greenwich, in Engeland, zes uur slaat, zijn overal op de wereld meteorologische waar nemers bezig een bericht samen te stellen. Internationaal is namelijk afgesproken, dat men in ieder land voor de weerberichtendien.it die tijd gebruikt, die in Greenwich geldt, de zogenaamde Greenwich Mean Time, G.M.T. Dit heeft het voor deel dat alle berichten van een be paald uur ook inderdaad de weers- toestand van hetzelfde tijdstip aan geven, onverschillig of dit afkom- Hoofcldirecteur Ir. G. J. Warners van het K.N.MX Het K.N.M.I. is de laatste van deze maand jarig, zelfs 100-ja- rig. Bij Koninklijk Besluit van 31 Januari 1854 besloot Koning Willem III op „voordragt" van de ministers van binnenlandse zaken (deze twee laatste woor den met kleine letter, heer zet ter!) en van Marine (nu wel met hoofdletter) tot oprichting van 'n Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut, welks zetel werd gevestigd te Utrecht. Daar werd tevens het meteoro logisch observatorium gevestigd. Als doel werd omschreven het doen van meteorologische waar nemingen ,.met eenvormigheid" op verschillende plaatsen van het Rijk, in de buitenlandse be zittingen, op de schepen der oorlogs- en koopvaardijvloten, en de uitkomsten daarvan ge lijk die van dergelijke waarne mingen buiten's lands te verza melen en uit te geven. De lei- Cing der werkzaamheden voor het instituut en van het obser- »atorium werd opgedragen aan een hoofddirecteur. De directeur Van de waarnemingen te land jon tevens directeur van het Observatorium zijn en genoot b dat geval de beide bezoldi gingen aan die betrekkingen èrbonden. Voor het bestuur der waarne mingen ter zee werden door de Minister van Marine tijdelijk een of twee officieren beneden de rang van hoofdofficier bij het instituut gedetacheerd. Jaarlijks bracht de Hoofddi recteur een verslag aan de Ko ning uit „wegens verrigtingen van het instituut". Van internationale uitwisse ling van gegevens met andere buitenlandse instituten van deze aard zal nog wel weinig sprake zijn geweest, althans langs te legrafische weg, daar de tele graaf nog in zijn kinderschoe nen stond, om van telefonie en radio maar helemaal niet te spreken. Van deze honderdjarige zullen wij moeten getuigen, dat het zich buitengewoon kranig heeft gehouden. Het is in die 100 jaar iemand geworden, die niemand meer missen kan. Het voor naamste nieuws waarnaar u in uw huiskamer dagelijks luistert is het weerbericht van hetzelfde K.N.M.I. Dr. Plesman zou niet de grote man hebben kunnen worden op zijn gebied, zonder de 100-jarige. De zeevaart is afhankelijk van de weerberich ten, de landbouwer richt er zijn werkzaamheden naar en u zelf laat uw regenjas thuis als de Bilt u verzekerd heeft, dat het weer droog zal zijn. Naar alle kanten groei: de mededelingen voor de zweefvliegers „geen ter- miek" hadden ze voor 100 jaar nog niet nodig, en de berichten van de hoge waterstanden zijn er ook pas later aan toegevoegd. Vrijwel onafgebroken, dag en nacht, worden ieder half uur de instrumenten geraadpleegd, die in deze, tegen straling beschutte, thermometerhut zijn opgesteld. Op dit publicaticbord van de weerkundige dienst hangt het resultaat van nauwgezette internationale samenwerking: weersverwachtingen, weeroverzich- ten voor de luchtvaarten weerkaartjes. stig is uit Lapland of van de Tibe taanse hoogvlakte. Alle berichten waarboven staat 0600 GMT zijn ge maakt toen de klok in Greenwich zes heldere slagen door de lucht liet galmen. Toen is de waarnemer op het vliegveld Zuid-Limburg over het tegelpaadje naar de ther mometerhut gelopen om de tem peratuur af te lezen, de jongeman op de meteorologische post van één der Hawaii-eilanden huppelde op 't rhythme van gitaarmuziek naai de windmeter om zijn gegevens te verzamelen, de Chinees aan de Yang-Tse-Kiang penseelde met zijn letterkwastje in het waarnemings- boek welke wolken er boven zijn hoofd hingen en de Eskimo op Groenland zette even zijn fles le vertraan opzij om buiten te kijken of het nog zo hard vroor. Al die waarnemers, over' de gehele wereld verspreid, sturen hun berichten naar een vaste centraalpost. Van- Hierna is het de beurt van de meteoroloog. Aan de hand van al die gegevens zoekt hij de gebieden van lage druk en hoge druk op, alsmede de plaatsen waar regen, sneeuw, onweer of andere ver schijnselen voorkomen. Alles geeft hij aan met zwarte lijnen voor de luchtdruk (isobaren) en gekleurde lijnen voor die gebieden, waar twee naast elkaar voorkomende lucht soorten slecht weer veroorzaken (fronten). Op die manier krijgt hij een duidelijk overzicht van de weersgesteldheid in het gebied, dat door de kaart wordt begrensd. Door op regelmatige tijden zo'n weerkaart te tekenen, krijgt de meteoroloog een indruk van de snelheid waarmee en de richting waarin de gebieden met goed en slecht weer zich bewegen. Aan de hand daarvan kan hij dan zijn verwachting opstellen. Daarbij doet Zich echter één grote moeilijkheid TE R SC H e LL 1N C EkBflgKj, HOEK VSH «OU-fl! Langs en over heel Nederland verspreid, liggen drie en twintig waarne mingsstations, die regelmatig hun weerrapporten naar de centraalpost op het K.N.M.i. in de Bilt zenden. Sommige doen dit ieder half uur, de meeste ieder uur en enkele, de lichtschepen en een paar kuststaliohs, om de drie uur. Bovendien heeft het K.N.M.i. nog een groot aantal vaste waarnemers in dienst, die driemaal per dag een weerrapport samenstellen ten behoeve van de Klimatologische afdeling. daar gaan ze weer naar de ver- zamelcentra, waar gegevens bin nenkomen uit verschillende landen. Deze verzamelcentra wisselen on derling hun berichtenvoori-aad uit, zodat na verloop van zekere tijd de waarnemingen van de hele wereld bij wijze van spreken op één be paald station kunnen zijn aange land. Dat is natuurlijk niet nodig; meestal heeft men aan de berich ten van het eigen werelddeel ge noeg, en in Nederland gebruiken de meteorologen dan ook hoofd zakelijk alleen maar de waarne mingen uit Europa, het Noordelijke randje van Afrika, en verder het Noordelijke gedeelte van de Atlan tische Oceaan en Amerika. Wan neer deze berichten in de Bilt bin nenkomen, begint men daar deze gegevens in een kaart te „plotten", dat wil zeggen, ieder bericht wordt met een aantal symbolische teken tjes en cijfertjes in zwarte en rode inkt op de plaats gezet waar het vandaan komt. Een bericht uit Londen komt rondom het cirkeltje, dat op de plaats van deze stad ligt, en een weerrapport uit Berlijn krijgt precies dezelfde plaats als die, waarop in een normale atlas een rode vlek de positie van deze stad aangeeft. Omdat ieder sta tion een eigen nummer heeft en alle berichten in code worden door gegeven, is het mogelijk om een kaart met Europa, de Noordelijke rand van Afrika, het Noordelijke gedeelte van de Atlantische Oceaan en een klein gedeelte van de Oost kust van Noord-Amerika in onge veer vijf uur „vol te plotten". Dat betekent het intekenen van de zevenhonderd a duizend berichten, die in de kaart kunnen worden ge zet. Dan is een kaart ontstaan, waarin zoveel mogelijk berichten van een bepaald uur zijn verwerkt. voor. Het weer laat zich namelijk niet helemaal aan vaste regels én Wetten binden, en daarom kan het gebeuren dat een depressie plot seling een onverwachte koers* in slaat of dat een front zo maar in eens verdwijnt en ergens anders weer opduikt. Pas wanneer al deze problemen helemaal zijn opgelost, zal het waarschijnlijk mogelijk zijn de weersverwachtingen voor de volle honderd procent betrouwbaar te maken. Voor hét zover is. zullen de tallozen, die een foutje bemer ken, nog wel eens kunnen mop peren als een meteoroloog een in gewikkelde situatie niet hélemaal juist heeft kunnen beoordelen, waardoor de verwachting niet klopt. Het is alleen jammer, dat er meestal niets wordt gezegd als het weer inderdaad blijkt te zijn, zoals de meteoroloog 't had voor zien. Meestal wordt zoiets als een vanzelfsprekendheid aangenomen. En een meteoroloog is toch ook maar een mens, en nog wel iemand, die aan de weg timmert. Vandaar dat er soms critiek in overvloed is. Het Katholiek Vrouwelijk Jeugd werk in de enkele Nederlandse bis dommen heeft het initiatief genomen tot het geven van voorliohtingscur- susse'n aan meisjes, die na het eindi gen van de leerplichtige leeftijd werkzaam zullen zijn in winkels en kantoren. Deze voorlichting zal wor den gegeven aan het einde van het 6e schooljaar en zal o.m. voorzien :n het geven van voorlichting Over be roepen. Naar het K.N.P. verneemt, verkeert het initiatief nog in een zeer experi menteel stadiumook de outillage ik nog. zeer beperkt. Het ligt evenwél in de bedoeling dit werk, indien het zijn deugdelijkheid bewijst, brèdèr uit te bouwen. De collectie van Theo van Gogh, de broer van Vincent, wordt, zoals wij reeds meldden, van 31 Januari tot en toet 24 Februari a.s. in het Bonnë- 'fanten Museum te Maastricht ten toongesteld. Zij bestaat uit meer dan honderd schilderijen, tekeningen, et- senen litho's, o.a. van Toulouse Lau- (rec, van wie bijv. het beeknde por tret van Marie Chalet aanwezig is; verder van Corot, Daumier, Gauguin, Manet, Millet, Pissarro eh Seurat. ïhe'o van Gogh bracht zijn verza meling bijeen, toen hij te Parijs het beheer voerde over een der kunst handels van de firma Gaupil. Hij toon de zich daar een vriend van de Im pressionisten, Wier kunst toen nog grote tegenstand ondervond en die hij in zijn zaak bij het Parijse publiek introduceerde. Een aantal werken uit zijn collectie zijn voorzien van een opdracht aan hem en getuigen van de grote waardering, die de kunstenaars voor Theo van Gogh hadden. Prof. Jan Engelman opent Zater dagmiddag 30 Januari a.s. de tentoon stelling met een inleidend woord. Zij is vanaf 31 Jahuari voor het publiek toegankelijk. Leden van de muséum- staf zullen de bezoekers voorlichten en rondleiden. Twee smokkelaars aangehouden In de haven van Antwerpen werden twee Poolse zeeliedêft aangehouden. Zij werden in het bezit gevonden van èeh 500-tal armbandhorloges voor efen to tale waarde van ongeveer 140.000 fr. De zeelieden Werden aange- houdèh op het ogenblik dat ze zich aan boord wilden begeven met de smokkelwaar. Zij werden opgesloten. Het instrumentenveld van de weerkundige dienst bestaat Hoofdzakelijk uit een thermometerhut, een paar regenmeters en enige thermometers voor temperatuurmetingen dicht bij de grond. Dé overige instruméntéh bevinden Zich binnen. de ini een res uitgespr Amenk; een m sting wen w< het h dienst is ernst DE met fabrie weigei te aar ontslaj nares dabei FOKKEI op de a; vliegtuig schijnliik heer Die van Fok lloyd: van 't schepen, onderwe van een DE H dagblad de heer restatie van Net die de hetderin de rus bë is d Pen en t gomolof deur in ZAISSE Oostduit zich doe hadden de parti I t t J Wecil hedena J Weir kelijk lichte J Zuidoo Vanc Maan J op 8.fl uur.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1954 | | pagina 10