EEN HONDERDJARIGE MET EEN
VOORUITZIENDE BLIK
Het K.N.M.I. in de Bidt viert eeuwfeest
Voorlichting van
jonge meisjes
6
DE STEM
HET BEGON MET NAKAARTEN
Prof. Buys Ballot de eerste
echte weervoorspeller
Jarig K.N.M.I.
Collectie Th. v. Gogh
in Bonnetanten
J
Tal van mensen kunnen vertellen ivelk we er er op komst is. De schaapherderdie met
zijn kudde naar huis trekt, sal even de he mei afturen om zijn verwachting te kunnen
geven, de schipper, die op het achterdek v an zijn schuit staat, trekt misschien even
aan zijn neustvarniertje, voor hij zijn mening over het toekomstige weer vertelt, en
de boer, die 's avonds nog even de stal in gaat om naar zijn beesten te kijken, zal na
een korte bestudering van de avondhemel met vrij grote nauwkeurigheid kunnen ver
tellen, of het de volgende dag overivegend droog of overtoegend nat zal zijn. Mensen
met rheumatische kwellingen of jicht voelen slecht weer aankomen, en bovendien
zijn er nog talrijke personen, die aan de h and van de gedragingen van allerlei dieren
kunnen vertellen hoe het antwoord zal lui den op de voor velen zeer belangrijke vraag:
„Welk iveer krijgen we?" Er zijn echter twee vragen, die bij deze methode altijd onbe
antwoord blijven. „Wanneer begint het ver ivachte weer?" en „Hoe lang duurt het?"
Op deze twee vragen, die eigenlijk de be langrijkste zijn met betrekking tot het weer,
probeert de meteorologie een afdoend antivoord te geven. En het zijn ook deze twee
vragen, die de bewering van sommigen, dat ze „dat hele K.N.M.I. ivel kunnen missen,
omdat hun jichtige overbuurman het even goed kan vertellen", van alle logische
gronden ontbloten.
Het gebouw van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut te de Bilt, welk instituut op 31 Jan.
a.s. een eeuw bestaat.
kwam een grote verbetering door
het radio-verkeer, waardoor het
mogelijk werd ook tijdens de reis
de weerrapporten regelmatig te
verzenden.
Na de laatste wereldoorlog is
definitief besloten alle schepen,
die waarnemingen op zee ver
richten, vier maal per dag di
rect een weerrapport te laten
uitzenden, zodat dit gebruikt
kan worden voor de weerkaar
ten. Naast de afdeling, die zich
bezig hield rüét' het. weer, Ont
stond al spoedig een aparte
werkkring van personen, die
speciaal belast waren met het
verwerken van de gegevens over
zeestromingen en tempera
tuursverschillen op de diverse
zeeën en oceanen, en de wind-
gegevens.
De afdeling Oceanografie en
Maritieme Meteorologie, die dit
werk verzorgt, heeft reeds verschil
lende atlassen uitgegeven, waarin
kaarten staan afgebeeld met ge
middelde windrichtingen en -snel
heden in alle jaargetijden op di
verse zeeën en oceanen. Naast dit
onderzoekingswerk op zeevaart-
gebied, bestaat er ook sinds lange
tijd een afdeling, die zich specia
liseert op het verwerken van de
berichten der landstations, om tot
een zo betrouwbaar mogelijk beeld
van ons klimaat te komen. Op deze
Klimatologische afdeling berekent
men de gemiddelden van allerlei
factoren, die het weer bepalen:
wind, regenval, temperatuur, lucht
druk, om op die manier te komen
tot het beeld van het gemiddelde
weer, dat hier heerst: het klimaat
van Nederland. Ook landbouwme-
teorologie behoort tot de weten
schappen. die op het K.N.M.I. wor-
Eén van de mensen, die zich bijzonder interesseerde voor de vraag,
hoe men zo nauwkeurig mogelijk het toekomstige weer zou kunnen
voorspellen, was onze landgenoot Buys Ballot, die in 1817 in Kloetinge
werd geboren. Hij was één van de eersten, die van de veronderstelling
uitging, dat het voornaamste vraagstuk in verband hiermee, het bepalen
van de windrichting en de windsnelheid was. Want de wind vervoert
het weer, de regen, de wolken, sneeuw en onweer, van de ene plaats
op aarde naar de andere. Als men nu wist waar de wind vandaan kwam,
en welk weer het op die plaatsen was, zou men dus de mogelijkheid
krijgen het toekomstige weer te voorspellen. Het gevolg van deze over
peinzing was, dat de hoogleraar Buys Ballot een weerkaartje ging
tekenen. Uit verschillende delen van Europa vroeg hij inlichtingen over
het weer, de wind en de temperatuur op 3 Januari 1852. In die tijd ging
dat echter nog niet zo vlug.
van de voornaamste grondslagen
waarop de meteorologie in de be
ginjaren rond 1855 heeft voortge
bouwd, zodat tenslotte een weer-
berichtendienst is ontstaan, die de
hele wereld omspant, en millioenen
gegevens per etmaal verwerkt.
HELDERZIENDE GROEIDE
Op 31 Januari 1854 werd de kroon
gezet op het onvermoeibare stre
ven van Buys Ballot, die onophou
delijk had gepleit voor een uit
breiding van de weerberichtenuit
wisseling, en voortdurend het be
lang van een eigen Nederlands in
stituut voor de meteorologie had
bepleit. Op die datum tekende
Koning Willem II het Koninklijk
Besluit, waarbij het Koninklijk Ne
derlands Meteorologisch Instituut
officieel werd opgericht. Officieel,
want reeds voordien waren onder
leiding van Buys Ballot, die de
eerste hoofddirecteur van het pas
gevestigde instituut werd, in
Utrecht een aantal medewerkers
bezig met hun onderzoekingen.
Vanaf de beginjaren zijn de sche
pen zeer belangrijk geweest voor
de weerkunde. Regelmatig werden
aan boord waarnemingen verricht,
niet alleen betreffende het weer,
maar ook allerlei bijzondere ver
schijnselen, zoals kringen en kran
sen rond zon en maan, het lichten
van de zee, en verder de stromings
richting van de zee, aanwezigheid
van wrakhout, drijf ijs of andere
obstakels voor de scheepvaart, en
tevens de temperatuur van het zee
water, waaruit later weer de ge
dragingen van de warme en koude
golfstromen konden worden be
paald. Vooral in het begin leverde
de uitwisseling van deze berichten
grote moeilijkheden op. Een schip
kon het boek, waarin alle waar
nemingen waren opgetekend, pas
aan het K.N.M.I. opsturen, wan
neer de reis achter de rug was. Een
groot gedeelte van het materiaal
was dan alleen nog maar bruikbaar
voor onderzoekingswerk. Hierin
Hoofdobservator van der Gugten
van de weerkundige dienst op het
vliegveld Zuid-Limburg leest de
temperaturen af op de thermome
ters in het witgeschilderde thermo
meterhutje.
De Utrechtse professor kon geen
gebruik maken van radio-verbin
dingen of telefonie, en het lucht-
postverkeer bestond in de dagen
nog niet, omdat het vliegtuig pas
vijftig jaar later in staat zou zijn
van de grond los te komen. Daar
om duurde het een klein jaar vóór
Buys Ballot de brieven met gege
vens had ontvangen en tenslotte
zijn eerste weerkaartje had gete
kend. Dit landkaartje van een ge
deelte van Europa, waar de ver
schillende ontvangen weerstoestan-
den op de plaatsen van afkomst
waren opgetekend, had natuurlijk
geen enkel nut meer om het weer
te voorspellen, want het was al
een jaar oud, toen het pas helemaal
voltooid was. Maar het was wel
mogelijk aan de hand van die ver
zamelde gegevens, en met behulp
van het weersverloop na 3 Januari
1852, de datum waarop alle berich
ten betrekking hadden, te onder
zoeken in hoeverre de veronder
stelling juist was, dat de winden
het weer aanvoeren. Buys Ballot,
herhaalde zijn proefnemingen, met
steeds uitgebreider gegevens van
een groeiend aantal plaatsen. Zo
kwam hij tenslotte via een serie
onderzoekingen op zijn bekende
wet van Buys Ballot, die inhoud;
dat de lucht altijd stroomt van een
gebied met hoge luchtdruk naar
een gebied met lage luchtdruk
Daarbij wijkt de richting op hel
Noordelijk Halfrond af naar rechts,
en op het Zuidelijk Halfrond naar
links, gerekend met de wind in de
rug staande. Deze wet is één
den bestudeerd. De laatste vijf en
twintig jaar is nog een derde be
langrijke tak toegevoegd, namelijk
de Luchtvaartmeteorologie, die be
last is met de voorlichting van
vliegers, die een kortere of langere
vlucht gaan maken. Zo groeide di:
Instituut uit tot een bolwerk van
wetenschappen, die in verband
staan met het weer en de gevolgen
daarvan.
AARDBEVINGEN EN
magnetisme
Dat men het K.N.M.I. op haar
weliswaar beperkt terrein toch een
veelzijdig instituut kan noemen,
blijkt wel uit het feit, dat het re
gistreren. bewerken en eventueel
voorspellen van aardbevingen, mag
netische en ionosferisdhe storingen
tot haar werkzaamheden behoort.
In de seismologische afdeling, on
der de grond in een bunker, worden
alle door de daar aanwezige in
strumenten voelbare aardbevingen
geregistreerd. Een seismograaf be
staat uit twee grote, metalen bollen,
ieder voorzien van een stift, die op
beroet papier een krasje geeft,
wanneer zich een aardbeving voor
doet. Deze twee registrerende ap
paraten zijn onder een hoek van
negentig graden ten opzichte van
elkaar opgesteld, waardoor het mo
gelijk is aan de hand vam de gra
fieken, niet alleen de duur en de
aard, maar ook de afstand en bij
benadering de bron van de aard
beving te bepalen.
De Magnetische afdeling van
het K.N.M.I. bevindt zich in
Witteveen in Drente. Daar wor
den waarnemingen verricht be
treffende het aardmagnetisme
en ook worden er tegenwoordig
sinds enkele jaren onderzoe
kingen verricht in de hogere
luchtlagen, de ionosfeer, die
zeer belangrijk is voor radio
verbindingen. Regelmatig ko
men van deze dienst waarschu
wingen voor verwachte ionosfe-
rische storingen, zodat de be
trokken diensten en bedrijven,
zoals lucht- en scheepvaart,
hun eventuele maatregelen
kunnen treffen. Ook op andere
wijze zoekt het K.N.M.I. het
hogerop.
Met de zogenaamde radio-sondes,
dit zijn radio-zendertjes, die aan
een ballon worden opgelaten en
door het uitzenden van signalen op
bepaalde golflengtes, beurtelings
inlichtingen verschaften omtrent
temperatuur, lüchtdrük en vochtig
heid in de hogere luchtlagen, ver
krijgt men in de Bilt een dwars
doorsnede van de atmosfeer, die
zeer -belangrijk kan -zijn voor de
verwachting van"buren en onweer
in de zomer. Uit di'V&hes blijkt, dat
het K.N.M.I. bestaat' liit een groté
familie, die afstammelingen heeft
in het binnenste der aarde, maar
ook hoog in de blauwe lucht. Haar
werkterrein loopt van de romme
lige aardbevingen tot de raadsel
achtige ionosfeer. Toch zal voor
de meesten het oudste familie-lid
wel de meeste aantrekkingskracht
blijven bezitten, al is het een hon
derdjarige. De meteorologie, die
zich bezig houdt met het opstellen
der weersverwachtingen is te nauw
verbonden met het dagelijkse leven
van de mens, om niet tot de po
pulairste tak van dienst van het
K.N.M.I. te behoren.
als de klok zes uur slaat
Als de klok in Greenwich, in
Engeland, zes uur slaat, zijn overal
op de wereld meteorologische waar
nemers bezig een bericht samen te
stellen. Internationaal is namelijk
afgesproken, dat men in ieder land
voor de weerberichtendien.it die tijd
gebruikt, die in Greenwich geldt,
de zogenaamde Greenwich Mean
Time, G.M.T. Dit heeft het voor
deel dat alle berichten van een be
paald uur ook inderdaad de weers-
toestand van hetzelfde tijdstip aan
geven, onverschillig of dit afkom-
Hoofcldirecteur Ir. G. J. Warners van
het K.N.MX
Het K.N.M.I. is de laatste van
deze maand jarig, zelfs 100-ja-
rig.
Bij Koninklijk Besluit van 31
Januari 1854 besloot Koning
Willem III op „voordragt" van
de ministers van binnenlandse
zaken (deze twee laatste woor
den met kleine letter, heer zet
ter!) en van Marine (nu wel
met hoofdletter) tot oprichting
van 'n Koninklijk Nederlandsch
Meteorologisch Instituut, welks
zetel werd gevestigd te Utrecht.
Daar werd tevens het meteoro
logisch observatorium gevestigd.
Als doel werd omschreven het
doen van meteorologische waar
nemingen ,.met eenvormigheid"
op verschillende plaatsen van
het Rijk, in de buitenlandse be
zittingen, op de schepen der
oorlogs- en koopvaardijvloten,
en de uitkomsten daarvan ge
lijk die van dergelijke waarne
mingen buiten's lands te verza
melen en uit te geven. De lei-
Cing der werkzaamheden voor
het instituut en van het obser-
»atorium werd opgedragen aan
een hoofddirecteur. De directeur
Van de waarnemingen te land
jon tevens directeur van het
Observatorium zijn en genoot
b dat geval de beide bezoldi
gingen aan die betrekkingen
èrbonden.
Voor het bestuur der waarne
mingen ter zee werden door de
Minister van Marine tijdelijk een
of twee officieren beneden de
rang van hoofdofficier bij het
instituut gedetacheerd.
Jaarlijks bracht de Hoofddi
recteur een verslag aan de Ko
ning uit „wegens verrigtingen
van het instituut".
Van internationale uitwisse
ling van gegevens met andere
buitenlandse instituten van deze
aard zal nog wel weinig sprake
zijn geweest, althans langs te
legrafische weg, daar de tele
graaf nog in zijn kinderschoe
nen stond, om van telefonie en
radio maar helemaal niet te
spreken.
Van deze honderdjarige zullen
wij moeten getuigen, dat het
zich buitengewoon kranig heeft
gehouden. Het is in die 100 jaar
iemand geworden, die niemand
meer missen kan. Het voor
naamste nieuws waarnaar u in
uw huiskamer dagelijks luistert
is het weerbericht van hetzelfde
K.N.M.I. Dr. Plesman zou niet
de grote man hebben kunnen
worden op zijn gebied, zonder
de 100-jarige. De zeevaart is
afhankelijk van de weerberich
ten, de landbouwer richt er zijn
werkzaamheden naar en u zelf
laat uw regenjas thuis als de
Bilt u verzekerd heeft, dat het
weer droog zal zijn. Naar alle
kanten groei: de mededelingen
voor de zweefvliegers „geen ter-
miek" hadden ze voor 100 jaar
nog niet nodig, en de berichten
van de hoge waterstanden zijn
er ook pas later aan toegevoegd.
Vrijwel onafgebroken, dag en nacht, worden ieder
half uur de instrumenten geraadpleegd, die in deze,
tegen straling beschutte, thermometerhut zijn
opgesteld.
Op dit publicaticbord van de weerkundige dienst
hangt het resultaat van nauwgezette internationale
samenwerking: weersverwachtingen, weeroverzich-
ten voor de luchtvaarten weerkaartjes.
stig is uit Lapland of van de Tibe
taanse hoogvlakte. Alle berichten
waarboven staat 0600 GMT zijn ge
maakt toen de klok in Greenwich
zes heldere slagen door de lucht
liet galmen. Toen is de waarnemer
op het vliegveld Zuid-Limburg
over het tegelpaadje naar de ther
mometerhut gelopen om de tem
peratuur af te lezen, de jongeman
op de meteorologische post van één
der Hawaii-eilanden huppelde op
't rhythme van gitaarmuziek naai
de windmeter om zijn gegevens te
verzamelen, de Chinees aan de
Yang-Tse-Kiang penseelde met zijn
letterkwastje in het waarnemings-
boek welke wolken er boven zijn
hoofd hingen en de Eskimo op
Groenland zette even zijn fles le
vertraan opzij om buiten te kijken
of het nog zo hard vroor. Al die
waarnemers, over' de gehele wereld
verspreid, sturen hun berichten
naar een vaste centraalpost. Van-
Hierna is het de beurt van de
meteoroloog. Aan de hand van al
die gegevens zoekt hij de gebieden
van lage druk en hoge druk op,
alsmede de plaatsen waar regen,
sneeuw, onweer of andere ver
schijnselen voorkomen. Alles geeft
hij aan met zwarte lijnen voor de
luchtdruk (isobaren) en gekleurde
lijnen voor die gebieden, waar twee
naast elkaar voorkomende lucht
soorten slecht weer veroorzaken
(fronten). Op die manier krijgt hij
een duidelijk overzicht van de
weersgesteldheid in het gebied, dat
door de kaart wordt begrensd.
Door op regelmatige tijden zo'n
weerkaart te tekenen, krijgt de
meteoroloog een indruk van de
snelheid waarmee en de richting
waarin de gebieden met goed en
slecht weer zich bewegen. Aan de
hand daarvan kan hij dan zijn
verwachting opstellen. Daarbij doet
Zich echter één grote moeilijkheid
TE R SC H e LL 1N C EkBflgKj,
HOEK VSH «OU-fl!
Langs en over heel Nederland verspreid, liggen drie en twintig waarne
mingsstations, die regelmatig hun weerrapporten naar de centraalpost
op het K.N.M.i. in de Bilt zenden. Sommige doen dit ieder half uur,
de meeste ieder uur en enkele, de lichtschepen en een paar kuststaliohs,
om de drie uur. Bovendien heeft het K.N.M.i. nog een groot aantal
vaste waarnemers in dienst, die driemaal per dag een weerrapport
samenstellen ten behoeve van de Klimatologische afdeling.
daar gaan ze weer naar de ver-
zamelcentra, waar gegevens bin
nenkomen uit verschillende landen.
Deze verzamelcentra wisselen on
derling hun berichtenvoori-aad uit,
zodat na verloop van zekere tijd de
waarnemingen van de hele wereld
bij wijze van spreken op één be
paald station kunnen zijn aange
land. Dat is natuurlijk niet nodig;
meestal heeft men aan de berich
ten van het eigen werelddeel ge
noeg, en in Nederland gebruiken
de meteorologen dan ook hoofd
zakelijk alleen maar de waarne
mingen uit Europa, het Noordelijke
randje van Afrika, en verder het
Noordelijke gedeelte van de Atlan
tische Oceaan en Amerika. Wan
neer deze berichten in de Bilt bin
nenkomen, begint men daar deze
gegevens in een kaart te „plotten",
dat wil zeggen, ieder bericht wordt
met een aantal symbolische teken
tjes en cijfertjes in zwarte en rode
inkt op de plaats gezet waar het
vandaan komt. Een bericht uit
Londen komt rondom het cirkeltje,
dat op de plaats van deze stad ligt,
en een weerrapport uit Berlijn
krijgt precies dezelfde plaats als
die, waarop in een normale atlas
een rode vlek de positie van deze
stad aangeeft. Omdat ieder sta
tion een eigen nummer heeft en
alle berichten in code worden door
gegeven, is het mogelijk om een
kaart met Europa, de Noordelijke
rand van Afrika, het Noordelijke
gedeelte van de Atlantische Oceaan
en een klein gedeelte van de Oost
kust van Noord-Amerika in onge
veer vijf uur „vol te plotten". Dat
betekent het intekenen van de
zevenhonderd a duizend berichten,
die in de kaart kunnen worden ge
zet. Dan is een kaart ontstaan,
waarin zoveel mogelijk berichten
van een bepaald uur zijn verwerkt.
voor. Het weer laat zich namelijk
niet helemaal aan vaste regels én
Wetten binden, en daarom kan het
gebeuren dat een depressie plot
seling een onverwachte koers* in
slaat of dat een front zo maar in
eens verdwijnt en ergens anders
weer opduikt. Pas wanneer al deze
problemen helemaal zijn opgelost,
zal het waarschijnlijk mogelijk zijn
de weersverwachtingen voor de
volle honderd procent betrouwbaar
te maken. Voor hét zover is. zullen
de tallozen, die een foutje bemer
ken, nog wel eens kunnen mop
peren als een meteoroloog een in
gewikkelde situatie niet hélemaal
juist heeft kunnen beoordelen,
waardoor de verwachting niet
klopt. Het is alleen jammer, dat
er meestal niets wordt gezegd als
het weer inderdaad blijkt te zijn,
zoals de meteoroloog 't had voor
zien. Meestal wordt zoiets als een
vanzelfsprekendheid aangenomen.
En een meteoroloog is toch ook
maar een mens, en nog wel iemand,
die aan de weg timmert. Vandaar
dat er soms critiek in overvloed is.
Het Katholiek Vrouwelijk Jeugd
werk in de enkele Nederlandse bis
dommen heeft het initiatief genomen
tot het geven van voorliohtingscur-
susse'n aan meisjes, die na het eindi
gen van de leerplichtige leeftijd
werkzaam zullen zijn in winkels en
kantoren. Deze voorlichting zal wor
den gegeven aan het einde van het
6e schooljaar en zal o.m. voorzien :n
het geven van voorlichting Over be
roepen.
Naar het K.N.P. verneemt, verkeert
het initiatief nog in een zeer experi
menteel stadiumook de outillage ik
nog. zeer beperkt. Het ligt evenwél
in de bedoeling dit werk, indien het
zijn deugdelijkheid bewijst, brèdèr
uit te bouwen.
De collectie van Theo van Gogh,
de broer van Vincent, wordt, zoals
wij reeds meldden, van 31 Januari tot
en toet 24 Februari a.s. in het Bonnë-
'fanten Museum te Maastricht ten
toongesteld. Zij bestaat uit meer dan
honderd schilderijen, tekeningen, et-
senen litho's, o.a. van Toulouse Lau-
(rec, van wie bijv. het beeknde por
tret van Marie Chalet aanwezig is;
verder van Corot, Daumier, Gauguin,
Manet, Millet, Pissarro eh Seurat.
ïhe'o van Gogh bracht zijn verza
meling bijeen, toen hij te Parijs het
beheer voerde over een der kunst
handels van de firma Gaupil. Hij toon
de zich daar een vriend van de Im
pressionisten, Wier kunst toen nog
grote tegenstand ondervond en die hij
in zijn zaak bij het Parijse publiek
introduceerde. Een aantal werken uit
zijn collectie zijn voorzien van een
opdracht aan hem en getuigen van de
grote waardering, die de kunstenaars
voor Theo van Gogh hadden.
Prof. Jan Engelman opent Zater
dagmiddag 30 Januari a.s. de tentoon
stelling met een inleidend woord. Zij
is vanaf 31 Jahuari voor het publiek
toegankelijk. Leden van de muséum-
staf zullen de bezoekers voorlichten
en rondleiden.
Twee smokkelaars
aangehouden
In de haven van Antwerpen
werden twee Poolse zeeliedêft
aangehouden. Zij werden in het
bezit gevonden van èeh 500-tal
armbandhorloges voor efen to
tale waarde van ongeveer 140.000
fr. De zeelieden Werden aange-
houdèh op het ogenblik dat ze
zich aan boord wilden begeven
met de smokkelwaar.
Zij werden opgesloten.
Het instrumentenveld van de weerkundige dienst bestaat Hoofdzakelijk
uit een thermometerhut, een paar regenmeters en enige thermometers
voor temperatuurmetingen dicht bij de grond. Dé overige instruméntéh
bevinden Zich binnen.
de ini
een res
uitgespr
Amenk;
een m
sting
wen w<
het h
dienst
is ernst
DE
met
fabrie
weigei
te aar
ontslaj
nares
dabei
FOKKEI
op de a;
vliegtuig
schijnliik
heer Die
van Fok
lloyd:
van 't
schepen,
onderwe
van een
DE H
dagblad
de heer
restatie
van Net
die de
hetderin
de rus
bë is d
Pen en t
gomolof
deur in
ZAISSE
Oostduit
zich doe
hadden
de parti
I
t
t
J Wecil
hedena
J Weir
kelijk
lichte
J Zuidoo
Vanc
Maan
J op 8.fl
uur.